Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 grudnia 2015 r.

Sąd Rejonowy w Tychach Wydział VI Gospodarczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSR Jolanta Brzęk

Protokolant: st. sekr. sądowy Aleksandra Nyga

po rozpoznaniu w dniu 1 grudnia 2015 r. w Tychach

na rozprawie

sprawy z powództwa: D. L.

przeciwko: (...) Spółka Akcyjna w T.

o zapłatę

oddala powództwo główne i ewentualne w całości.

SSR Jolanta Brzęk

Sygn. akt VI GC 443/15/3

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 27 lutego 2014 roku (data prezentaty sądu) powód D. L. wniósł o wydanie przez (...) S.A. weksla in blanco wystawionego przez powoda na kwotę 20 000 zł wraz z załączoną deklaracją wekslową oraz o udzielenie zabezpieczenia powództwa poprzez zakazanie pozwanej zbywania weksla in blanco, którego wystawcą jest powód i złożenie go do depozytu sądowego, a nadto o zasądzenie kosztów postępowania.

W uzasadnieniu powód wskazał, że w dniu 1 marca 2008 r. zawarł umowę z (...) S.A. o świadczenie usług pośrednictwa finansowego. Pozwana spółka prowadziła dla swoich kooperatorów szkolenia, które odbywały się od stycznia do lutego 2009 r. Na każdym szkoleniu przygotowany był weksel wraz z porozumieniem, które stanowiło zabezpieczenie pozwanej przed podjęciem przez partnerów działalności konkurencyjnej. W lutym 2009 r. powód obecny na szkoleniu w G. podpisał weksel in blanco wraz z porozumieniem wekslowym, drugi egzemplarz nie został wydany mu od razu, a miał go otrzymać po podpisaniu porozumienia przez kompetentne osoby ze strony pozwanej, co jednak nigdy nie nastąpiło. Porozumienie wekslowe zawierało klauzulę o zakazie konkurencji w okresie 12 miesięcy od ustania współpracy, gdyby partner naruszył te warunki wówczas (...) S.A. było uprawnione do wypełnienia weksla na kwotę 20 000 zł. Z dniem 27 marca 2009 r. pozwana rozwiązała z powodem umowę o świadczenie usług pośrednictwa finansowego, wskazując iż powodem rozwiązania współpracy jest brak aktywności i zainteresowania przedsięwzięciami pozwanej. W okresie od lipca do października 2009 r. członkowie zarządu (...) S.A. - T. G. i E. P. wypełnili weksel in blanco oraz indosowali prawa z weksla na firmę (...) sp. z o.o. Z dniem 26 października 2009 r. (...) sp. z o.o. wezwała do wykupu weksla na kwotę 30 000 zł. W marcu 2012 r. (...) S.A. wezwała powoda do wykupu weksla tym razem na kwotę 19 900 zł. Powód nie podejmował działalności konkurencyjnej, a z kolei zakaz konkurencji obowiązywał przez okres 12 miesięcy od wypowiedzenia. Powód pismem z dnia 31 października wezwał pozwaną do zwrotu weksla, jednakże nie otrzymał odpowiedzi

Zarządzeniem z dnia 3 marca 2014 r. w sprawie o sygn. I C 414/14/6 Sąd Rejonowy w Tychach zwrócił pozew wraz z wnioskiem o udzielenie zabezpieczenia. Postanowieniem z dnia 24 kwietnia 2014 r. w sprawie o sygn. I C 414/14 Sąd Rejonowy w Tychach I Wydział Cywilny oddalił wniosek powoda o udzielenie zabezpieczenia. W dniu 12 maja 2014 r. pełnomocnik powoda wniósł zażalenie na powyższe postanowienie oddalające wniosek powoda o zabezpieczenie, jednakże postanowieniem z dnia 3 grudnia 2014 r. w sprawie o sygn. III Cz 1032/14 Sąd Okręgowy w Katowicach oddalił zażalenie.

W odpowiedzi na pozew z dnia 21 maja 2014 r. pozwana wniosła o oddalenie powództwa oraz zasądzenie kosztów postępowania wskazując, że pozwana nigdy nie otrzymała od powoda weksla i porozumienia wekslowego, a zatem weksel nie może być zwrócony przez pozwaną.

Pozwana wskazała, że otrzymała od powoda zupełnie inny weksel in blanco zaopatrzony wyłącznie w podpis powoda i wpisaną przez powoda klauzulę „bez protestu. Weksel opisany w porozumieniu dodatkowym w całości wypełniony na konkretną sumę wekslową, nigdy przez powoda nie wystawiony i weksel przez powoda faktycznie wystawiony, zawierający tylko podpis powoda i klauzulę bez protestu to dwa zupełnie rożne dokumenty, z rożnym zabezpieczeniem. Wystawiony faktycznie przez powoda weksel nigdy nie był zbyty na spółkę (...) i nie był przedmiotem postępowania sądowego. Pozwana wekslem tym dysponowała jeszcze na początku 2012 r., kiedy to nowy zarząd Gestio ostatecznie wyselekcjonował weksle wystawione przez byłych współpracowników spółki, w wyniku czego w wybranych sprawach wystąpiono z powództwem o zapłatę, a pozostałe weksle, jako już spółce nieprzydatne, zlikwidowano poprzez zniszczenie. Weksel wystawiony przez powoda zakwalifikowano do likwidacji i tak też uczyniono w pierwszej połowie 2012 r. Powód wystąpił o zwrot weksla dopiero w grudniu 2013 r. Pozwana poinformowała powoda o tym, że weksel został zlikwidowany, ale pismo pomimo dwukrotnego awizowania pozostało nieodebrane. W związku z otrzymanym pozwem, pozwana wysłała powodowi oświadczenie o utracie weksla. Pozwana zaznaczyła, że właścicielem weksla nie była pozwana, która weksel zlikwidowała. Pozwana podniosła zarzut przedawnienia wskazując, że weksel mógł być wypełniony w ciągu 12 miesięcy od zakończenia współpracy z pozwaną, powód rozwiązał umowę z pozwaną w 2009 r., zatem prawo do wypełnienia weksla wygasło w 2010 r. i do tej pory powód mógł żądać zwrotu weksla.

Pismem z dnia 27 maja 2014 r. powód wniósł o zmianę powództwa na żądanie umorzenia weksla in blanco wystawionego przez powoda na kwotę 19 900 zł wraz z dołączoną do niego deklaracją wekslową, co uzasadnił tym, że pozwana już raz indosowała weksel na rzecz osoby trzeciej, która z kolei wypełniła weksel na kwotę 30 000 zł.

W dalszym piśmie procesowym pozwany podtrzymał stanowisko zawarte w odpowiedzi na pozew, wskazując jednocześnie, iż zmiana powództw jest niedopuszczalna, gdyż dla umorzenia weksla właściwy jest tryb nieprocesowy, a nadto pozwana podkreśliła, iż nie jest zainteresowana odzyskiwaniem praw z weksla, a takiemu celowi służy instytucja umorzenia weksla. Pozwana niszcząc weksel celowo bezpowrotnie pozbawiła się praw z niego wynikających.

Postanowieniem z dnia 11 lutego 2015 r. w sprawie o sygn. I C 414/14 Sąd Rejonowy w Tychach I Wydział Cywilny wyłączył żądanie umorzenia weksla zawarte w piśmie procesowym powoda z dnia 27 maja 2014 r. i rozpoznała je w postępowaniu nieprocesowym.

Pismem z dnia 24 września 2015 r. strona powodowa rozszerzyła powództwo na podstawie art. 193 par. 1 k.p.c., wnosząc obok ewentualnego żądania pkt 1 pozwu oraz żądania z pisma z dnia 27 maja 2014 r. dodatkowo o ustalenie, że zobowiązanie wekslowe z wystawionego przez powoda i wręczonego (...) S.A. weksla in blanco z załączoną deklaracją wekslową zawierająca klauzulę bez protestu, nie istnieje.

W dalszym piśmie procesowym pozwana podkreśliła, że weksel został zniszczony i nie posiada weksla oraz nie ma roszczeń do powoda z tego tytułu. Pozwana wniosła również o nieobciążanie jej kosztami postępowania, ponieważ nie dała podstaw do wytoczenia powództwa.

Sąd ustalił co następuje:

Bezspornym jest, że w dniu 1 marca 2008 roku w T. powód D. L. zawarł z pozwaną (...) S.A umowę o świadczenie usług pośrednictwa finansowego nr 369, na mocy której powód jako (...) S.A. zobowiązał się za wynagrodzeniem, na podstawie i w zakresie udzielonego mu pełnomocnictwa, do stałego wykonywania w imieniu i na rzecz spółki (...) S.A. usług pośrednictwa finansowego określonych w § 3 umowy oraz wykonywania czynności agenta ubezpieczeniowego od chwili spełnienia warunków określonych przepisami prawa. Zgodnie z treścią § 3 umowy powód zobowiązał się do informowania potencjalnych klientów o produktach proponowanych przez spółkę (...) S.A., promowania i tworzenia pozytywnego wizerunku spółki (...) oraz firm, z którymi łączyły ją umowy, zawierania umów o współpracy inwestycyjnej, a także pośrednictwa przy zawieraniu umów ubezpieczenia zgodnie z zakresem udzielonego pełnomocnictwa, wykonywania czynności materialno – technicznych związanych z realizacją ww. obowiązków. Spółka (...) zobowiązywała się natomiast m. in. do organizowania dla partnera – pozwanego szkoleń oraz cyklicznych spotkań informacyjnych dotyczących przebiegu współpracy.

W lutym 2009 r. na szkoleniu w G. powód podpisał weksel in blanco wraz z porozumieniem wekslowym. Porozumienie wekslowe zawierało klauzulę o zakazie konkurencji w okresie 12 miesięcy od ustania współpracy. Gdyby partner naruszył te warunki wówczas (...) S.A. było uprawnione do wypełnienia weksla na kwotę 20 000 zł. Powód w okresie 12 miesięcy od ustania współpracy nie prowadził działalności konkurencyjnej.

Dowód: kserokopia umowy (k.16-23), wzór porozumienia dodatkowego (k.24).

W dniu 27 marca 2009 roku spółka (...) wypowiedziała powodowi umowę o świadczenie usług pośrednictwa finansowego i wezwała do zwrotu dokumentu pełnomocnictwa, wskazując na brak aktywności i zainteresowania pozwanego przedsięwzięciami spółki, a co za tym idzie brak efektów sprzedażowych.

Dowód: pismo (...) S. A. (k.25).

W dniu 20 października 2009 roku (...) sp. z o.o. wezwała powoda do wykupienia weksla w terminie do dnia 27 października 2009 roku, opiewającego na sumę wekslową w wysokości 30 000 zł, wskazując jednocześnie, że jest w posiadaniu wystawionego przez powoda weksla własnego, płatnego w T. w dniu 10 czerwca 2009 r., zawierającego klauzulę bez protestu.

Dowód: wezwanie do wykupienia weksla (k.26).

W dniu 29 marca 2012 r. pozwany wezwał powoda do wykupienia weksla, informując iż zamierza dochodzić zapłaty z podpisanego wręczonego spółce weksla własnego wystawionego na zabezpieczenie interesów spółki przed działalnością konkurencyjną.

Dowód: wezwanie (k.27).

Pismem z dnia 31 października 2013 r. pełnomocnik powoda wezwał pozwanego do zwrotu weksla in blanco wystawionego przez powoda na rzecz (...) S.A. w terminie 7 dni od otrzymania pisma.

Dowód: pismo (k. 28-29) z dowodem nadania (k. 30).

Pismem z dnia 18 grudnia 2013 r. pozwana w odpowiedzi na wezwanie poinformowała, że bezprawne jest żądanie zwrotu weksla oraz, że został on zlikwidowany. W dniu 20 maja 2014 r. pozwany przesłał stronie powodowej oświadczenie, iż wystawiony przez powoda weksel in blanco zaopatrzony w podpis powoda i zawierający klauzulę bez protestu został w pierwszej połowie 2012 r. utracony w wyniku likwidacji poprzez jego fizyczne zniszczenie.

Dowód: pismo z dowodem nadania i niepodjęcia w terminie (k. 58-59), oświadczenie z dowodem nadania (k. 60).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie złożonych do akt sprawy dokumentów, wobec braku zaprzeczenia ich autentyczności i treści.

Sąd oddalił wniosek o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków B. H., E. G., K. S., R. H., T. P. albowiem uznał, że ich zeznania nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia w sprawie. Sąd oddalił wniosek o dopuszczenie dowodu z przesłuchania stron, albowiem nie miał on znaczenia dla rozstrzygnięcia w sprawie. Okoliczności sprawy są bezsporne, a rozstrzygnięcie zależy od ich oceny prawnej.

Sąd zważył co następuje:

Powództwo wytoczone w niniejszej sprawie przez D. L. przeciwko (...) S.A. z siedzibą w T. nie zasługiwało na uwzględnienie zarówno w zakresie pierwotnego roszczenia, jak i w części rozszerzonej.

Powód pierwotnie wniósł o wydanie przez (...) S.A. weksla in blanco wystawionego przez powoda na kwotę 20 000 zł wraz z załączoną deklaracją wekslową oraz o udzielenie zabezpieczenia powództwa poprzez zakazanie pozwanej zbywania weksla in blanco, którego wystawcą jest powód i złożenie go do depozytu sądowego.

W toku postępowania strona powodowa rozszerzyła powództwo, wnosząc o ustalenie, że zobowiązanie wekslowe z wystawionego przez powoda i wręczonego (...) S.A. weksla in blanco z załączoną deklaracją wekslową zawierającą klauzulę bez protestu nie istnieje.

Pozwany podnosił na swoją obronę, iż wysłał powodowi pisemne oświadczenie, w którym stwierdza, że wystawiony przez powoda weksel in blanco zaopatrzony w podpis powoda i zawierający klauzulę bez protestu został w pierwszej połowie 2012 r. utracony w wyniku likwidacji poprzez jego fizyczne zniszczenie. Nadto zapewnił o braku jakichkolwiek roszczeń strony pozwanej wobec powoda z tytułu weksla.

Z utrwalonego stanowiska judykatury i doktryny wynika, iż źródłem zobowiązania wekslowego jest umowa dochodząca do skutku przez wydanie weksla lub jego zwrócenie posiadaczowi. W przypadku weksli in blanco, tj. dokumentów, które w chwili wręczenia nie zawierają wszystkich elementów weksla własnego, co miało miejsce w niniejszym postępowaniu (art. 101 i 102 Prawa wekslowego), umowa wyżej opisana ma na celu określenie powstania zobowiązania wekslowego w przyszłości. Zobowiązanie to powstaje dopiero po uzupełnieniu dokumentu przez uprawnioną osobę o elementy niezbędne, wymagane przez Prawo wekslowe, skutkujące uznaniem danego dokumentu za weksel własny. Czynności prawne, z których wynikają zobowiązania wekslowe, same nie określają celu gospodarczego lub społecznego takiego rodzaju przysporzenia. Określa go dopiero wyraźna lub dorozumiana umowa leżąca u podstaw zaciągnięcia zobowiązania wekslowego, wskazująca tzw. stosunek podstawowy (kauzalny) dla tego zobowiązania (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 12.01.2006 r., I ACa 534/05 Lex nr 279965). Czynności prawne będące źródłem zobowiązań wekslowych są traktowane w ustawodawstwie polskim, jako tzw. abstrakcyjne czynności prawne, tzn. takie których ważność nie zależy od istnienia prawidłowości stosunku podstawowego. Jednakże specyfiką roszczenia wekslowego, które wynika z uzupełnienia wręczonego remitentowi blankietu wekslowego, jest jego ściślejsza więź z zobowiązaniem wynikającym ze stosunku podstawowego. Jak zauważył Sąd Apelacyjny w Szczecinie powszechnie przyjmuje się w nauce prawa i judykaturze, iż wystawienie weksla gwarancyjnego ma na celu zabezpieczenie stosunku podstawowego, przydając wierzytelności wynikającej z tego stosunku dodatkową podstawę w postaci zobowiązania wekslowego, w celu ułatwienia jej dochodzenia. Konsekwencją powyższego jest uznanie, iż wykazanie nieważności lub unieważnienie umowy będącej źródłem zobowiązania wekslowego jest jednoznaczne ze stwierdzeniem nieistnienia tego zobowiązania (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16.09.2004 r., IV CK 712/03, OSNC 2005, nr 7-8, poz. 143).

Zgodnie z art. 50 prawa wekslowego każdy dłużnik wekslowy, przeciw któremu wykonywa się lub wykonać można zwrotne poszukiwanie, może żądać, aby mu za zapłatą sumy regresowej wydano weksel, protest, tudzież rachunek pokwitowany.

Uprawnionymi osobami na podstawie art. 50 mogą być: wystawca, indosanci oraz poręczyciele. Wzajemne świadczenia powinny nastąpić z ręki do ręki. Wierzyciel, który otrzymuje zapłatę, musi wydać wspomniane dokumenty. Tylko dłużnik wekslowy, przeciwko któremu posiadacz weksla wykonuje zwrotne poszukiwanie lub może je wykonać, ma prawo żądać, aby mu za zapłatą sumy regresowej wydano weksel, protest oraz rachunek pokwitowany. Żądać zwrotu weksla może tylko ten, kto płaci całą sumę wekslową. Gdyby nie doszło do wydania dokumentów mimo uiszczenia sumy regresowej, regresat może dochodzić tego w procesie, ale jego roszczenie nie ma charakteru windykacyjnego lecz obligacyjny (zob. też uwagi do art. 39; trafnie A. G., Prawo..., s. 148; G., T. 1997, s. 111). Wydanie dokumentów powinno nastąpić równocześnie z zapłatą całej sumy regresowej. A zatem niezapłacenie sumy wekslowej przez powoda skutkuje w myśl art. 50 prawa wekslowego brakiem możliwości skutecznego domagania się przez niego zwrotu weksla (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku V ACa 375/13 z dnia 30 lipca 2013 r.).

Mając powyższe rozważania powód nie może domagać się na podstawie art. 222 par. 1 k.c. wydania weksla.

Sąd w niniejszej sprawie nie badał zasadności uzupełnienia weksla przez pozwanego na określoną kwotę, albowiem do akt nie włączono nawet jego kopii w poczet materiału dowodowego, a ponadto wartość weksla – 20 000 zł nie była pomiędzy stronami sporna. Ponadto wynikała z porozumienia wekslowego.

Wskazać należy, że zgodnie z art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.

Oceniając zasadność roszczenia ewentualnego o ustalenie nieistnienia zobowiązania wynikającego z weksla, o który chodzi w tej sprawie, należy rozważyć czy zachodzi przesłanka merytoryczna takiego powództwa w postaci interesu prawnego, rozumianego jako potrzeba ochrony sfery prawnej powoda. Trafnie także zaakcentowane zostało, że powództwo z art. 189 k.p.c. przysługuje jedynie wtedy, kiedy interes stron nie może zostać zabezpieczony w inny sposób, a o wyborze formy ochrony praw przewidzianej w art. 189 k.p.c. decyduje interes prawny powoda, który to interes zachodzi, jeżeli sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni powodowi ochronę jego prawnie chronionych interesów, czyli definitywnie zakończy spór istniejący lub zapobiegnie powstaniu takiego sporu w przyszłości. Interes prawny istnieje zatem tylko wtedy, gdy powód w potrzebie ochrony prawnej swej sfery prawnej uczynić może zadość przez samo ustalenie istnienia bądź nieistnienia stosunku prawnego lub prawa. Konsekwentnie zatem należy przyjąć, że interes ten nie istnieje wówczas, gdy jest możliwe wytoczenie powództwa o świadczenie, chyba że ze spornego stosunku prawnego wynikają jeszcze dalsze skutki, których dochodzenie w drodze powództwa o świadczenie nie jest możliwe lub nie jest jeszcze aktualne (por. wyrok SN z dnia 30 października 1990 r., I CR 649/90, lex nr 158145).

Reasumując należy stwierdzić, że interes prawny, w rozumieniu art. 189 k.p.c., istnieje wówczas, gdy powód na innej drodze (w procesie o świadczenie, o ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego lub poprzez uzyskanie orzeczenia o charakterze deklaratywnym) nie może osiągnąć w pełni ochrony swoich praw. Dotyczy to oczywiście także sytuacji kiedy ta ochrona jest możliwa na gruncie takich powództw skierowanych przeciwko stronie procesu poszukującej ochrony. Te argumenty może bowiem podnieść w ewentualnym procesie o zapłatę skierowanym przeciwko niemu, gdzie źródłem zobowiązania będzie weksel, o który w tej sprawie chodzi w formie zarzutu. Tak uznał również w uzasadnieniu wyroku Sąd Apelacyjny w Katowicach w sprawie o sygnaturze akt - I ACa 620/13, a także Sąd Rejonowy Szczecin-Centrum w Szczecinie w sprawie IX P 898/11 oraz Sąd Apelacyjny w Gdańsku w sprawie – VACa 375/13. Już ta argumentacja była wystarczająca dla uznania oddalenia powództwa ewentualnego za uzasadnione.

Trzeba bowiem zwrócić uwagę, że brak możliwości ustalenia nieistnienia zobowiązania wekslowego, czego domagał się powód, wynika z charakteru samego weksla, abstrakcyjności zobowiązania wekslowego i możliwości w związku z tym oderwania się tego zobowiązania od stosunków istniejących pomiędzy stronami niniejszego postępowania, a wynikających z zawartych przez nie czynności prawnych.

Wskazać również należy, że z abstrakcyjnego charakteru weksla wynika brak konieczności wykazania przez wierzyciela wekslowego istnienia podstawy tego zobowiązania w stosunku cywilnoprawnym łączącym wystawcę weksla i remitenta. Ochrona dłużnika wekslowego oparta na uprawnieniach wynikających z art. 10 i 17 prawa wekslowego może mieć miejsce wyłącznie w drodze zarzutów o zapłatę z weksla. Podniesienie zarzutu ze stosunku podstawowego nie może mieć miejsca poza procesem wekslowym. Skoro powód może swe zarzuty podnosić w ewentualnym procesie o zapłatę z weksla, to nie ma on interesu prawnego do wywodzenia roszczenia z art. 189 k.p.c. w niniejszej sprawie.

Niezależnie od powyższego, mając na uwadze argumentację powoda w zakresie w jakim próbował wykazać istnienie interesu prawnego w wytoczeniu powództwa stwierdzić należało, że przedmiotowe żądanie nie jest w istocie żądaniem ustalenia stosunku prawnego lub prawa, lecz żądaniem ustalenia pewnego stanu faktycznego. Co również wykracza poza granice normy z art. 189 k.p.c.

Biorąc pod uwagę poczynione powyżej rozważania, Sąd uznał, iż wytoczone przez powoda powództwo nie zasługuje na uwzględnienie, dlatego oddali powództwo o wydanie weksla oraz oddalił powództwo o ustalenie w całości.

SSR Jolanta Brzęk