Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 czerwca 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący – Sędzia SA Katarzyna Polańska – Farion (spr.)

Sędzia SA Maciej Dobrzyński

Sędzia SA Dorota Markiewicz

Protokolant st. sekr. sąd. Ewelina Borowska

po rozpoznaniu w dniu 5 czerwca 2013 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa W. Ż.

przeciwko Związkowi Zawodowemu (...) przy (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W.

o ustalenie

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 19 grudnia 2007 r., sygn. akt XXIV C 1772/05

1.  oddala apelację;

2.  przyznaje od Skarbu Państwa – Sądu Apelacyjnego w Warszawie tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną powodowi z urzędu
w postępowaniu apelacyjnym kwoty po 360 (trzysta sześćdziesiąt) złotych podwyższone o należną stawkę podatku od towarów i usług radcy prawnemu M. K. i adwokatowi Ł. B..

Sygn. akt I ACa 418/08

UZASADNIENIE

W. Ż. w pozwie skierowanym przeciwko Związkowi Zawodowemu (...) przy (...) spółce z o.o. w W. domagał się stwierdzenia braku skuteczności i wykonalności postanowienia Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 6 listopada 2001r. „z powodu rozpoznania apelacji od nieistniejącego postanowienia Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 18 maja 2001r., sygn. akt VII Ns Rej 2246,47/01”

Postanowieniem z dnia 14 lutego 2005r. Sąd Okręgowy w Warszawie odrzucił pozew na podstawie art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c.

Na skutek zażalenia powoda na powyższe postanowienie Sąd Apelacyjny w Warszawie postanowieniem z dnia 28 września 2005r. uchylił zaskarżone postanowienie .

Pozwany wnosił o oddalenie powództwa.

Wyrokiem z dnia 19 grudnia 2007r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo i zasądził od powoda na rzecz pozwanego 375 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, przejmując na Skarb Państwa koszty sądowe, od których uiszczenia powód był zwolniony.

Sąd ten ustalił, że postanowieniem z dnia 18 maja 2001r. Sąd Okręgowy w Warszawie wpisał do rejestru związków zawodowych zmiany w organach związku i zmiany statutu pozwanego. Apelację od tego orzeczenia wniesioną przez powoda, D. S. i M. W. Sąd Apelacyjny w Warszawie oddalił postanowieniem z dnia 6 listopada 2001r., zaś apelacja R. P. została odrzucona. Wniosek powoda o sprostowanie w/w postanowienia oddalono z wyjaśnieniem, iż błędnie oznaczoną forma orzeczenia (zamiast „postanowienie” wpisano „wyrok”) została wpisana jedynie w odpisie doręczonym powodowi.

Przy takich ustaleniach faktycznych Sąd Okręgowy doszedł do wniosku, że powództwo oparte przez powoda na treści art. 189 k.p.c. i ar. 58 k.c. nie zasługuje na uwzględnienie. Przede wszystkim wskazano na brak interesu powoda w żądaniu ustalenia. Powołując się na orzecznictwo Sądu Najwyższego sąd podkreślił, że sam fakt przynależności powoda do pozwanego związku zawodowego nie mógł być potraktowany jako rozstrzygający, ponieważ wynik postępowania o rejestrację zmian w statucie i zmian w składzie organów nie dotyka praw poszczególnych członków. Niezależnie sąd zwrócił uwagę na niemożność domagania się przez powoda stwierdzenia braku skuteczności i wykonalności innego prawomocnego orzeczenia sądowego. Przepis art. 58 § k.c. nie ma bowiem zastosowania do orzeczeń sądowych, w przypadku których ustalenie wadliwości byłoby możliwe jedynie w szczególnym trybie przewidzianym w kodeksie postępowania cywilnego. Ponadto sąd zaznaczył, że z dokumentów zawartych w aktach sprawy wynika rozpoznanie w dniu 6 listopada 2001r. przez sąd Apelacyjny w Warszawie apelacji powoda od postanowienia Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 18 maja 2001r. Na powyższe nie wpływa omyłka zawarta w doręczonym powodowi odpisie orzeczenia, ani też błędne oznaczenie w komparycji sygnatury akt (zamiast „zz” wpisano „22”) czy wreszcie fakt ustalenia nieważności uchwały o wykluczeniu R. P. z pozwanego związku.

W apelacji od powyższego orzeczenia powód zarzucił: zaniechanie rozpoznania istoty sprawy i błędne ustalenie stanu faktycznego, obrazę przepisów art. 45 ust. 1 i art. 178 Konstytucji RP, naruszenie art. 386 § 6 k.p.c., ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym, przepisów wprowadzających ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym, ustawę o związkach zawodowych (w szczególności jej art. 14) i przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 grudnia 2000 r.

W konkluzji skarżący wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienia powództwa w całości ewentualnie uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Co do pierwszego z zarzutów należy podnieść, że wedle judykatury rozpoznanie istoty sprawy oznacza zbadanie materialnej podstawy żądania pozwu oraz merytorycznych zarzutów pozwanego. Do nierozpoznanie istoty sprawy dochodzi zatem, gdy sąd rozstrzygnął nie o tym, co było przedmiotem sprawy; zaniechał w ogóle zbadania materialnej podstawy żądania; pominął całkowicie merytoryczne zarzuty zgłoszone przez stronę; rozstrzygnął o żądaniu powoda na innej podstawie faktycznej i prawnej niż zgłoszona w pozwie; nie uwzględnił wszystkich zarzutów pozwanego dotyczących kwestii faktycznych czy prawnych rzutujących na zasadność roszczenia powoda (por. postanowienie z dnia 26 listopada 2012r., III SZ 3/12, Lex nr 1232797 i powołane tam orzecznictwo).

Wymaga nadto podkreślenia, że przedmiotem postępowania dowodowego i ustaleń składających się na podstawę faktyczną są wyłącznie fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia (por. art. 227 k.p.c. ). Mając tę zasadę na względzie sąd dokonuje selekcji zgłaszanych dowodów z punktu widzenia oceny istotności okoliczności faktycznych, których wykazaniu dowody te mają służyć. O tym, które fakty są istotne dla rozstrzygnięcia, decyduje z kolei przedmiot postępowania w sprawie, a ściślej przepisy mające do niego zastosowanie. Powód przedstawiając w pozwie okoliczności, które jego zdaniem kreują dochodzone roszczenie wyznacza zakres rozpoznania. Podlega on w toku procesu weryfikacji sądu w kontekście przepisów prawa materialnego, mających zastosowanie w sprawie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 lipca 2000 r., I CKN 975/98, LEX nr 50825).

W analizowanym przypadku sąd I instancji ustalił okoliczności faktyczne w stopniu pozwalającym na zbadanie materialnych przesłanek zgłoszonego roszczenia z punktu widzenia art. 189 k.p.c., jak też odniósł się do drugiej z podanych przez powoda podstaw – art.58 k.c. Zbędne było badanie kwestii, które dla osądu podanego żądania i jego podstawy faktycznej zakreślonej w pozwie nie były ważne. Odmienne przekonanie powoda o potrzebie przeprowadzenia szerszego postępowania nie stanowiło dostatecznego umocowania zgłaszanych wniosków dowodowych, co także na etapie postępowania apelacyjnego uzasadniało ich oddalenie jako nieistotnych dla wyniku sprawy. Dla orzeczenia o żądaniu powoda nie zachodziła bowiem konieczność dopuszczenia dowodu z dokumentów zawartych w aktach rejestrowych czy dokumentów w postaci wyciągów z tych akt (por. art. 217 § 2 k.p.c. w poprzednim brzmieniu w związku z art. 227 k.p.c.).

Uwzględnienie dalszych zarzutów sformułowanych w apelacji może prowadzić do wniosku, że apelujący upatruje podstaw do postawienia zarzutu nierozpoznania istoty sprawy i błędnych ustaleń faktycznych, w pominięciu okoliczności związanych z przebiegiem postępowania prowadzonego w sprawie zakończonej postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 8 listopada 2001 r. i zaniechaniu oceny poprawności tego postępowania oraz wydanych w jego toku orzeczeń z perspektywy przepisów określających zasady rejestracji związków zawodowych. Tego rodzaju argumentacja nie może być jednak skuteczna.

Przedmiotem sporu uczynił powód „skuteczność i wykonalność” orzeczenia sądowego wydanego w postępowaniu nieprocesowym, w jakim prowadzone są sprawy rejestrowe, stosownie do art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U. nr 55, poz. 234 ze zm.). Zgodnie z art. 521 § 1 k.p.c. jeżeli przepis szczególny inaczej nie stanowi, postanowienie orzekające co do istoty sprawy staje się skuteczne, a jeżeli wymaga wykonania - także wykonalne, po uprawomocnieniu się. Ponieważ w sprawie chodzi o postanowienie sądu II instancji , a w sprawach rejestrowych

kasacja (podobnie jak obecnie skarga kasacyjna) przysługiwała jedynie od postanowień w przedmiocie wpisu i wykreślenia podmiotu z rejestru, postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 8 listopada 2001 r. stało się prawomocne z chwilą jego ogłoszenia.

Prawomocne wyroki zgodnie z art. 365 § 1 k.p.c. wiążą nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Związanie treścią prawomocnego orzeczenia oznacza nakaz przyjmowania, że w objętej orzeczeniem sytuacji faktycznej stan prawny przedstawia się tak, jak to wynika z sentencji wiążącego orzeczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 2011 r., IV CSK 563/10, LEX 864020). W szczególności nie jest dopuszczalne prowadzenie ponownego sporu, co do okoliczności faktycznych stanowiących podstawę rozstrzygnięcia zakończonego sporu sądowego. Inaczej ujmując, nie jest dopuszczalne odmienne ustalenie zaistnienia, przebiegu i oceny istotnych dla danego stosunku prawnego zdarzeń faktycznych w kolejnych procesach sądowych między tymi samymi stronami, chociażby przedmiot tych spraw się różnił (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2011 r., PK 225/10, LEX 896456).

Zasada ta poprzez art. 13 § 2 k.p.c. znajdzie zastosowanie również do postanowień co do istoty sprawy wydanych w postępowaniu nieprocesowym (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2005r., III CK 433/04, Lex nr 277127). Wprawdzie art. 523 k.p.c. dopuszcza możliwość uchylenia lub zmiany tego rodzaju postanowień, lecz tylko w razie wystąpienia szczególnych przesłanek: w przypadku postanowień uwzględniających wniosek – gdy przewidują to przepisy szczególne, zaś w przypadku postanowień oddalających wniosek - w razie zmiany okoliczności sprawy. Te wyjątkowe wypadki w sprawie nie wystąpiły , toteż prowadzenie w tym kierunku dalszych rozważań jest bezprzedmiotowe.

W świetle powyższego podzielić trzeba stanowisko sądu I instancji o niedopuszczalności wkraczania w sferę przedmiotu rozstrzygniętego postanowieniem uwzględniającym wniosek o wpis spornych zmian do rejestru związków zawodowych. Wykluczające działanie prawomocności stało na przeszkodzie zarówno dokonywaniu odmiennych ustaleń faktycznych w tej mierze, jak i ponownej ich prawnej ocenie. Posłużenie się konstrukcją innego powództwa, w tym opartego na art. 189 k.p.c., w celu podważenia skutków prawomocnego orzeczenia nie mogło być skuteczne, a brak szczegółowych ustaleń i ocen co do przedmiotu postępowania prowadzonego uprzednio przez sądy obu instancji w sprawie rejestrowej, nie stanowi o nierozpoznaniu istoty niniejszej sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c.

Nie sposób również zarzucić sądowi uchybienia pozostałym przepisom wymienionym w apelacji. Przepisy te nie mogły być stosowane w toku procesu i stać się podstawą wyrokowania, a w konsekwencji trudno dostrzec argumenty potwierdzające zarzut ich naruszenia.

Powołany przez apelującego art. 386 § 6 k.p.c. zakłada związanie sądów I i II instancji ocenami prawnymi i wskazaniami co do dalszego toku postępowania wyrażonymi w uzasadnieniu wyroku uchylającego orzeczenie i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania. Uchybienie temu unormowaniu nie mogło mieć miejsca w tej sprawie, skoro nie zapadło w niej orzeczenie wymienione w cytowanym przepisie. Można przypuszczać, że skarżącemu chodziło o postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 3 grudnia 1999r., opisane w uzasadnieniu postanowienia Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 18 maja 2001r. w sprawie sygn. akt VII NsRej zz 46/00,47/00. Jak już jednak wyżej wskazano, kwestia czy i w jakim stopniu przy ponownym badaniu wniosku o wpis zmian rejestrowych Sąd Okręgowy w Warszawie i Sąd Apelacyjny w Warszawie zastosowali się do poleceń zawartych w uzasadnieniu postanowienia z dnia 3 grudnia 1999r. , nie mogła być objęta analiza i jako pozbawiona prawnej relewantności dla niniejszego powództwa słusznie została pominięta.

Uwagi te odnieść można również do przepisów ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym, przepisów wprowadzających tę ustawę i wykonawczych do niej, jak też ustawy o związkach zawodowych. Raz jeszcze zauważyć należy, że poprawność zastosowania i wykładni w/w regulacji w prawomocnie zakończonym postępowaniu rejestrowym nie mogła nastąpić w zainicjowanym przez powoda trybie powództwa ustalającego. Niezależnie dodać można, że ogólnikowość argumentów powoda, ograniczenie zarzutów do przytoczenia nazw ustaw, bez bliższego uzasadnienia naruszenia, uniemożliwia prowadzenie szerszych rozważań.

Nie zostało skonkretyzowane także naruszenie przepisów konstytucyjnych. Przytoczenie art. 45 ust. 1 Konstytucji RP może wskazywać na zarzut uchybienia prawu do sadu. Prawo to ujmowane jest przede wszystkim jako zasada konstytucyjna, kształtująca relacje obywatel – organy władzy publicznej, w ramach których korelatem prawa „każdego” jest obowiązek ustawodawcy i organów władzy stosujących prawo zapewnienia warunków umożliwiających sprawiedliwe i jawne rozpatrzenie sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły w znaczeniu określonym art. 178 ust. 1 Konstytucji RP sąd (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP), z uwzględnieniem zakazu zamykania drogi sądowej do dochodzenia naruszonych wolności i praw ( art. 77 ust. 2 Konstytucji RP). Konstytucyjne ujęcie w/w zasady wskazuje na powszechność prawa do sądu z punktu widzenia podmiotowego, aktualizującego się z chwilą, gdy korzystanie z innych praw oraz wolności napotyka na trudności .

Nie wyjaśnił skarżący w czym upatruje uchybienia tak pojmowanej zasadzie. Nie jest bowiem podważane , iż zarówno sprawa rejestracji zmian w rejestrze związku zawodowego, tocząca się z udziałem powoda, jak i obecne żądanie, podano osądowi w ramach przewidzianych procedur cywilnych, z zachowaniem prawa dwuistnacyjności postępowania. Kwestia zachowania wymaganych ustrojowo cech co do rozpatrującego sprawę sądu oraz przebiegu procesu mogła być - i stała się – przedmiotem zarzutów powoda, rozpatrzonych przez sądy obu instancji, a na etapie postępowania apelacyjnego - również przez Sąd Najwyższy.

Sąd Apelacyjny wielokrotnie odraczał rozprawę z uwagi na ponawiane wnioski o wyłączenie sędziów tego sądu oraz sędziów Sądu Okręgowego w Warszawie delegowanych do orzekania w Sądzie Apelacyjnym w Warszawie. Wnioski te zostały rozpoznane przez Sad Apelacyjny w Warszawie postanowieniem z dnia 14 września 2009r. (k. 346), postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2011r. (k. 412), postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 2011r. (k. 462), postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 2012r. ( k. 491), postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 12 listopada 2012r. ( k. 582), postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 2013r. (k. 598). Pomimo zgłoszenia wniosków o wyłączenie wszystkich sędziów również na ostatnim terminie rozprawy Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw do kolejnego odroczenia rozprawy i odrzucił wnioski powoda, ponieważ opierały się one na tych samych okolicznościach, które były już przedmiotem oceny i dotyczyły tych samych sędziów. Wnioski oparte po części na zarzucie naruszenia przepisów proceduralnych, odnoszące się do sędziów orzekających w dniu 5 czerwca 2013r., zostały rozpoznane przez Sąd Apelacyjny w innym składzie w tym samym dniu (por. 639, k. 640). Niezależnie od oceny sposobu dotychczasowego wykorzystywania przez powoda jego uprawnień procesowych i dalszej możliwości zaskarżenia orzeczenia Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 5 czerwca 2013r. oddalającego wniosek o wyłączenie sędziów trzeba zauważyć, że art. 379 pkt 4 k.p.c. łączy sankcję nieważności postępowania z sytuacją, gdy w rozpoznaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy. Chodzi tu zatem o przypadki wymienione w art. 48 § 1 k.p.c.( por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 lutego 2001 r., I CKN 995/00, Lex nr 1167299), które w toku postępowania nie zaistniały.

Z powyższych względów apelacja jako bezzasadna podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

O wynagrodzeniu należnym pełnomocnikom z urzędu reprezentującym powoda w postępowaniu apelacyjnym orzeczono zgodnie § 19 pkt 1 w związku z § 13 ust. 1 pkt 2 i § 11 ust.1 pkt 12 oraz § 5 i § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r.w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (tekst jednolity: Dz.U. z 2013r. poz. 461) oraz § 15 pkt 2 w związku z § 12 ust. 1 pkt 2 i § 10 ust. 1 pkt 12 oraz § 5 i § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tekst jednolity: Dz.U. z 2013r. poz. 490)