Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 stycznia 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:SSA Dariusz Limiera

Sędziowie:SA Krystyna Golinowska

del. SO Iwona Jamróz - Zdziubany (spr.)

Protokolant:st. sekr. sąd. Katarzyna Olejniczak

po rozpoznaniu w dniu 19 stycznia 2016 r. w Łodzi na rozprawie

sprawy z powództwa K. J. i J. J. (1)

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w S.

o zadośćuczynienie

na skutek apelacji strony pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Sieradzu

z dnia 25 maja 2015 r. sygn. akt I C 230/13

oddala apelację.

Sygnatura akt I ACa 1009/15

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 25 maja 2015 r., w sprawie o sygnaturze akt I C 230/13, Sąd Okręgowy w Sieradzu zasądził od pozwanego (...) SA z siedzibą w S. na rzecz powodów K. J. oraz J. J. (1) kwoty po 48.000,00 zł tytułem zadośćuczynienia za śmierć matki J. J. (2) oraz kwoty po 48.000,00 zł tytułem zadośćuczynienia za śmierć ojca J. J. (3), wszystkie z ustawowymi odsetkami od dnia 29 października 2013 r. do dnia zapłaty, oddalił powództwa w pozostałym zakresie oraz orzekł o kosztach procesu.

Powyższe rozstrzygnięcie zostało wydane na podstawie ustaleń, które Sąd Apelacyjny w całości podzielił i przyjął za własne.

Z ustaleń tych wynikało, że powodowie są dziećmi J. i J. małżonków J., którzy w dniu 14 maja 2008 roku zginęli w wypadku drogowym potrąceni przez samochód, kierowany przez kierowcę ubezpieczonego w pozwanym Towarzystwie. Sprawca wypadku za czyn ten został skazany prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w Zduńskiej Woli z dnia 4 listopada 2008 r. w sprawie II K 97/08 na karę 4 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności.

W dacie śmierci rodziców powódka miała 15 lat, powód- 18 lat. Przed śmiercią rodziców powodowie mieszkali wspólnie z nimi we wsi P.. Rodzice powodów prowadzili sklep spożywczo - przemysłowy. Powódka była uczennicą II klasy gimnazjum. Do wypadku miała bardzo dobre relacje z rodzicami, którzy ją utrzymywali i sprawowali nad nią opiekę. Po wypadku pogorszyły się jej wyniki w nauce. Szkolę skończyła w terminie, potem podjęła naukę w liceum, a po maturze zaczęła studiować zarządzanie w Z.. Po wypadku rodziców powódka nie korzystała z pomocy psychologów ani psychiatrów. Zamknęła się w sobie, zerwała znajomości ze znajomymi. Obecnie ma chłopaka z którym planuje ślub. Odnowiła także znajomości, chodzi na imprezy. Powódka otrzymuje rentę rodzinną z ubezpieczenia społecznego KRUS w wysokości 1.100 zł miesięcznie.

Powód w dacie śmierci rodziców uczył się w Liceum w Z.. Był wtedy żywiołowy i wesoły, uprawiał sporty, grał w piłkę nożną, pomagał rodzicom w prowadzeniu sklepu. Po śmierci rodziców stał się nerwowy, nieufny, był smutny, nie mógł spać, płakał. Za namową powódki skorzystał z pomocy psychologa. Słabo zdał maturę i nie poszedł na studia, chociaż wcześniej miał takie plany. Obecnie skończył szkolę policealną, ma narzeczoną, z którą planuje ślub. Do dzisiaj ma problemy z odwiedzaniem grobu rodziców, nadal odczuwa ból i smutek.

Po śmierci rodziców powodowie pozostali w domu rodzinnym, a opiekę nad nimi przejęli dziadkowie ojczyści. Sklep, prowadzony wcześniej przez rodziców, został zamknięty. Powodowie z dnia na dzień musieli stać się osobami dorosłymi i podjąć obowiązki jakie dotychczas wykonywali rodzice . Powódka zajęła się prowadzeniem domu, powód pomagał dziadkowi w gospodarstwie rolnym. Wskutek śmierci rodziców powodowie musieli zmienić plany życiowe co do dalszej nauki. Powód zrezygnował ze studiów w ogóle, powódka nie zaczęła studiować weterynarii, o której marzyła, gdyż dziadkowie wymagali opieki i musiała podjąć studia na innym kierunku w najbliższej okolicy. Do chwili obecnej powodowie mieszkają razem.

Powodowie zgłosili stronie pozwanej pismami z dnia 7 czerwca 2013 roku i 15 października 2013 roku. Pozwany decyzjami z 25 czerwca 2013 roku i 28 października 2013 roku przyznał każdemu z powodów po 20 000,00 zł tytułem zadośćuczynienia, jednocześnie pomniejszając je przy wypłacie świadczeń o 50% tytułem przyczynienia się rodziców powodów do powstania wypadku.

W ślad za opinią biegłego sąd I instancji przyjął, że sposób poruszania się pieszych J. i J. J. (3) po drodze był nieprawidłowy z uwagi na fakt, że poruszali się oni lewą stroną jezdni podczas, gdy zgodnie z przepisami winni się oni poruszać poboczem. Nadto wskazał, że do potrącenia pieszych doszło na lewej części jezdni, zatem gdyby piesi poruszali się poboczem idąc jedno za drugim do wypadku nie doszłoby. Śmierć rodziców była dla powodów zdarzeniem traumatyzującym, wiązała się z zerwaniem więzi emocjonalnych i wpłynęła zaburzająco na proces kształtowania się ich osobowości. U powodów wystąpiły zaburzenia lękowo - depresyjne. Problemy powodów są wskazaniem do terapii psychologicznej.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał powództwa za częściowo zasadne. Z uwagi na fakt, że do przedmiotowego wypadku doszło z winy posiadacza pojazdu, za którego zastępczą odpowiedzialność cywilną ponosi pozwany, jako podstawę odpowiedzialności pozwanego wskazał art. 822 k.c. w zw. z art. 34 ust. 1, art. 35 i art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych i art. 448 k.c. w związku z art. 24 § 1 k.c.

Więź rodzinna łącząca powodów ze zmarłymi rodzicami, była bardzo silna, miała charakter szczególny, co utrudnia powodom zracjonalizowanie i zaakceptowanie faktu jej zerwania. Powodowie zamieszkiwali razem z rodzicami i pozostawali z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym. Z rodzicami łączyły ich bardzo ścisłe relacje. Rodzice wychowywali powodów, dostarczali im środków utrzymania, obdarzali miłością rodzicielską, dawali poczucie bliskości i bezpieczeństwa. Naturalną konsekwencją zerwania tego rodzaju więzi był ból, cierpienie i poczucie krzywdy. Wypadek komunikacyjny, w konsekwencji którego śmierć ponieśli oboje rodzice powodów spowodował naruszenie ich dóbr osobistych w postaci prawa do życia w pełnej rodzinie, prawa do utrzymania więzi rodzinnych. Powodowie w wieku 15 i 18 lat zostali osieroceni. Ich życie diametralnie się zmieniło, nastąpiło przerwanie szczęśliwego, beztroskiego dzieciństwa. Bezpowrotnie utracili opiekę i troskę ze strony rodziców, a także nadzieję na pomoc w przyszłym, dorosłym życiu.

Ustalając wysokość należnego w tej sytuacji powodom zadośćuczynienia, opierając się na opinii biegłego z zakresu rekonstrukcji wypadków, Sąd uwzględnił, że rodzice powodów przyczynili się do zaistniałego zdarzenia i ustalił wysokość tego przyczynienia na 20%.

W tych okolicznościach Sąd I instancji uznał, że stosowną sumą zadośćuczynienia dla każdego z powodów jest kwota 70 000,00 zł.

Powołując się na uchwałę 7 sędziów - zasadę prawną - z dnia 9 marca 1974 r., III CZP 75/73, wskazał, że ustalając odszkodowanie przysługujące od sprawcy szkody należy najpierw zmniejszyć odpowiednio obowiązek naprawienia szkody w oparciu o ustalony stopień przyczynienia (art. 362 k.c.), po czym od tak ustalonej sumy odliczyć świadczenie już wcześniej przyznane.

Dokonując wyliczenia kwot należnych powodom Sąd Okręgowy od określonego na rzecz każdego z powodów zadośćuczynienia w kwocie 70 000,00 zł odjął kwoty wypłacone przez pozwanego, a następnie różnicę pomniejszył o ustalony stopień przyczynienia [( 70 000,00 zł - 10 000,00 zł = 60 000,00 zł] - 20% ( tj . 12 000,00 zł) = 48.000,00 zł ] .

Zasądzone kwoty Sąd Okręgowy uznał za adekwatne do ustalonych w sprawie rodzajów cierpień powodów, czasu ich trwania oraz oddziaływania na życie powodów przy uwzględnieniu nadal odczuwanych negatywnych emocji, a jednocześnie utrzymane w rozsądnych granicach, odpowiadających aktualnym warunkom i przeciętnej stopie życiowej społeczeństwa i rekompensowaniu z góry tych skutków zdarzenia, jakie powodowie będą odczuwali jeszcze w przyszłości .

Jako podstawę zasądzenia odsetek wskazał art. 817 § k.c. i art. 481 § 1 k.c.

Apelację od tego wyroku wniosła strona pozwana, zaskarżając go w punkcie 1 w zakresie kwoty 2 000 zł, zasądzonej na rzecz powódki K. J. tytułem zadośćuczynienia za krzywdę za śmierć matki J. J. (2), w zakresie punktu 2 w części w zakresie kwoty 2 000 zł zasądzonej na rzecz powódki K. J. tytułem zadośćuczynienia za śmierć ojca J. J. (3), w zakresie punktu 4 w części, w zakresie kwoty 2 000 zł zasądzonej na rzecz J. J. (1) tytułem zadośćuczynienia za krzywdę za śmierć matki J. J. (2), w zakresie punktu 5 w części w zakresie kwoty 2 000 zł zasądzonej na rzecz powoda J. J. (1) tytułem zadośćuczynienia za śmierć ojca J. J. (3) oraz w części orzekającej o kosztach procesu .

Zaskarżonemu orzeczeniu zarzuciła :

1)  sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego wskutek naruszenia przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na rozstrzygnięcie Sądu, to jest art. 233 k.p.c. w zw. z 328 k.p.c. przez przyjęcie w sposób sprzeczny z logicznym rozumowaniem, że kwotą odpowiednią tytułem zadośćuczynienia za krzywdę jest kwota 70 000 zł na rzecz każdego z powodów po każdym z rodziców, a następnie zasądzenie na rzecz powodów po 48 000 zł, w sytuacji gdy z zebranego materiału dowodowego, a także stanowiska Sądu wynika, iż winno ono wynosić po 46 000 zł,

2)  naruszenie przepisów prawa materialnego art. 445. § 1 k.c. w zw. z art. 362 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie, skutkujące przyznaniem na rzecz powodów kwoty tytułem zadośćuczynienia niepomniejszonej odpowiednio o ustalony przez Sąd stopień przyczynienia, i w związku z tym nieodpowiedniej w stosunku do charakteru doznanej przez powodów krzywdy.

Wskazując na powyższe wniosła o:

1)  zmianę zaskarżonego wyroku w trybie art. 386 § 1 k.p.c. poprzez oddalenie powództwa w zaskarżonym zakresie,

2)  zmianę rozstrzygnięcia o kosztach procesu w zakresie stosownym do dokonanej zmiany wyroku,

3)  zasądzenie kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego za II instancję według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja podlegała oddaleniu.

Rację ma skarżący, iż stanowisko Sądu I instancji co do sposobu pomniejszenia zadośćuczynienia stosownie do art. 362 k.c. dotknięte jest błędem.

Sąd dokonując wyliczenia kwot należnych powodom wykazał się niekonsekwencją. Z jednej strony w treści uzasadnienia, odwołując się do uchwały 7 sędziów Sądu Najwyższego z dna 9 marca 1974 r., wydanej w sprawie III CZP 75/73 wskazał, iż zgodnie z orzecznictwem oraz doktryną ustalone odszkodowanie winno być zmniejszane w pierwszej kolejności o ustalony stopień przyczynienia się poszkodowanych, a dopiero następnie o wypłacone dotychczas świadczenia, z drugiej natomiast oszacował należne powodom zadośćuczynienia w sposób odmienny od wskazanej zasady prawnej oraz od własnego stanowiska wyrażonego w treści uzasadnienia. Wyliczenie zadośćuczynienia w sposób zastosowany przez Sąd Okręgowy przy tak sformułowanym uzasadnieniu uznać należało za dotknięte błędem. Skoro bowiem Sąd uznał, iż kwotą odpowiednią tytułem zadośćuczynienia jest kwota 70 000 zł po każdym z rodziców, to po zmniejszeniu jej najpierw o przyjęty stopień przyczynienia, później zaś wypłacone świadczenia powinien uzyskać kwoty po 46 000 zł.

Przy ocenie zasadności apelacji wniesionej przez stronę pozwaną nie można jednak pominąć celu i charakteru świadczeń przyznanych powodom. Zarówno wysokość stosownego zadośćuczynienia jak i ustalenie stopnia przyczynienia i odpowiednie zmniejszenie rozmiarów obowiązku naprawienia szkody na podstawie przepisu art. 362 k.c. zależy od oceny sądu.

Celem zadośćuczynienia jest kompensacja doznanej krzywdy, a więc złagodzenie cierpienia psychicznego wywołanego nagłym zerwaniem więzi z osobą bliską i pomoc poszkodowanemu w dostosowaniu się do sytuacji zmienionej w związku z tak dotkliwą stratą. Niewątpliwie krzywdę związaną z naruszeniem dobra osobistego w postaci życia rodzinnego w związku ze śmiercią osoby bliskiej trudno ocenić . Każdy przypadek musi być rozpatrywany indywidualnie z uwzględnieniem wszystkich okoliczności sprawy .

Także ustalenie przyczynienia jest warunkiem wstępnym, od istnienia którego w ogóle zależy możliwość rozważania zmniejszenia przyznanych kwot . O tym, czy obowiązek naprawienia szkody należy zmniejszyć ze względu na przyczynienie się, a jeżeli tak - to, w jakim stopniu należy to uczynić, decyduje sąd w granicach wyznaczonych przez art. 362 k.c. W tym zatem kontekście kryteria wyznaczające wysokość zadośćuczynienia, mają charakter ocenny.

Oznacza to, że podniesiony w apelacji zarzut naruszenia art. 445 § 1 k.c. w zw. z art. 362 k.c. poprzez zawyżenie lub zaniżenie wysokości zasądzonego zadośćuczynienia może być uwzględniony tylko w razie wykazania oczywistego naruszenia tych kryteriów przez sąd I instancji (por. wyrok SN z dnia 27 lutego 2004 r., V CK 282/03, niepubl. i powołane w jego uzasadnieniu orzecznictwo).

Za oczywiste należy także uznać, że jednym z kryteriów określających "odpowiedniość" zadośćuczynienia jest jego kompensacyjny charakter (por. m.in. wyrok SN z dnia 28 września 2001 r., III CKN 427/00), musi więc ono przedstawiać ekonomicznie odczuwalną wartość, przy utrzymaniu jej jednak w rozsądnych granicach.

W okolicznościach rozpoznawanej sprawy zadośćuczynienia w kwotach przyznanych powodom mimo częściowo błędnego uzasadnienia należy uznać za odpowiednie i uwzględniające w.w. kryteria. Kwoty te uwzględniają, że łącząca powodów bardzo silna więź z rodzicami została gwałtownie przerwana. Do zdarzenia doszło, gdy powodowie byli nastolatkami. Nie ulega wątpliwości że rola rodziców w życiu każdego człowieka jest oczywista i nie do przecenienia. Tymczasem po wypadku powodowie trafili pod opiekę dziadków, którym w krótkim czasie sami musieli zapewnić opiekę i pomoc. Powodowie jednocześnie utracili oboje rodziców, z którymi byli silnie związani uczuciowo, którzy troszczyli się o nich, dbali o ich rozwój i zabezpieczali wszystkie potrzeby zarówno materialne, jak i emocjonalne. Krzywda powodów wiąże się przede wszystkim z nieobecnością rodziców w ich życiu, brakiem ich udziału w procesie wychowawczym, wywołaną tym pustką, jak również brakiem możliwości uzyskania od nich życiowego wsparcia . Powodowie nie będą mogli liczyć na pomoc rodziców ani w nieuniknionych trudnych momentach, jak również tych radosnych . Z uwagi na wiek rodziców powodów niewątpliwie utrata rodziców była dla powodów dalece przedwczesna, co niewątpliwie ma także wpływ na znaczny rozmiar doznanych przez nich krzywdy .

Przyznane przez sąd I instancji na rzecz powodów kwoty uwzględniają wszystkie te okoliczności i w żadnym razie nie naruszają powołanych wyżej kryteriów, są wręcz umiarkowane .

Z tych wszystkich względów apelacja strony pozwanej podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.