Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 lutego 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Rzeszowie, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 27 stycznia 2016 r.

na rozprawie

sprawy z wniosku mał. J. M. (1) – działającej przez przedstawiciela ustawowego matkę J. M. (2)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W.

o rentę rodzinną

na skutek apelacji wnioskodawczyni

od wyroku Sądu Okręgowego w Przemyślu

z dnia 24 czerwca 2015 r. sygn. akt III U 143/15

uchyla zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych I Oddziału w W.z dnia 17 października
2014 r. i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania bezpośrednio
temu organowi rentowemu .

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 17 października 2014 r. znak: R/6/035061170 Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W. odmówił prawa do renty rodzinnej po zmarłym w dniu 15 lutego 2014 r. A. M. dla J. M. (2) i J. M. (1).

W uzasadnieniu Zakład Ubezpieczeń Społecznych odwołał się do treści przepisów art. 65, art. 66 i art. 57 ustawy o emeryturach i rentach z FUS
oraz wskazał, że na podstawie przedłożonych dokumentów udowodniony okres ubezpieczenia zmarłego w Polsce wyniósł: okresy składkowe – od 1 czerwca 2013 r. do 14 sierpnia 2013 r., tj. 2 miesiące i 14 dni oraz okresy nieskładkowe – od 6 sierpnia 1999 r. do 4 sierpnia 2003 r., tj. 4 lata, ale po ograniczeniu do 1/3 udowodnionych okresów składkowych, okres nieskładkowy wynosi 24 dni
w związku z treścią art. 5 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Razem okres ubezpieczenia w Polsce wynosi 3 miesiące i 8 dni. Organ rentowy wskazał również, iż irlandzka instytucja ubezpieczeniowa potwierdziła okres ubezpieczenia zmarłego w wymiarze 8 lat i 9 miesięcy.

Odwołanie od powyższej decyzji złożyła J. M. (2), działająca jako przedstawicielka ustawowa małoletniej J. M. (1), wnosząc o jej zmianę w części i przyznanie małoletniej J. M. (1) renty rodzinnej po zmarłym ojcu A. M..

Zaskarżonej decyzji zarzuciła naruszenie przepisów prawa materialnego, a to:

- art. 5 ust. 2 oraz art. 8 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez ich błędne zastosowanie,

- błędne zastosowanie art. 57 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego
i Rady (WE) z dnia 29 kwietnia 2004 r. nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego,

- naruszenie art. 4 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE)
z dnia 29 kwietnia 2004 r. nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, wyrażającego zasadę równego traktowania,

- pominięcie art. 6 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE)
z dnia 29 kwietnia 2004 r. nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego odnoszącego się do sumowania okresów.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania od zaskarżonej decyzji, podtrzymując stanowisko zawarte w zaskarżonej decyzji. W uzasadnieniu ZUS odwołał się do treści art. 65 ustawy o emeryturach
i rentach z FUS . Powołując się na treść art. 57 ust. 1-4 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego ZUS stwierdził, że polski okres ubezpieczenia A. M. jest mniejszy niż 1 rok, a zatem organ rentowy nie jest zobowiązany do przyznania świadczenia emerytalno-rentowego.

Wyrokiem z dnia 24 czerwca 2015 r. Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Przemyślu oddalił odwołanie .

Sąd Okręgowy oparł rozstrzygnięcie na następujący stan faktyczny:

J. M. (2) , w dniu 17 kwietnia 2014 r. złożyła wniosek o przyznanie renty rodzinnej po zmarłym mężu A. M. obywatelu Łotwy, na swoją rzecz oraz na rzecz małoletniej córki J. M. (1), urodzonej (...)

Na podstawie zgromadzonej dokumentacji, w ślad za zaskarżoną decyzją z dnia 17 października 2014 r., Sąd odmówił prawa do renty rodzinnej po zmarłym w dniu 15 lutego 2014 r. A. M. dla J. M. (1), ponieważ okres ubezpieczenia zmarłego w Polsce jest krótszy niż jeden rok.

Sąd stwierdził , że łączny okres ubezpieczenia zmarłego A. M. w Polsce wynosi łącznie 3 miesiące i 8 dni, w tym okresy składkowe –
2 miesiące i 14 dni (od 1 czerwca 2013 r. do 14 sierpnia 2013 r.) oraz okresy nieskładkowe w wymiarze 24 dni. Natomiast , zgodnie z potwierdzonym przez irlandzką instytucję ubezpieczeniową , zagraniczny okres ubezpieczenia zmarłego wynosi 8 lat i 9 miesięcy.

Ponadto Sad ustalił, że w związku ze śmiercią męża J. M. (2) , przed zgłoszeniem w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych wniosku
o rentę rodzinną po zmarłym, wystąpiła z takim wnioskiem do irlandzkiej instytucji ubezpieczeniowej. W rezultacie , na podstawie decyzji z dnia 2 kwietnia 2014 r. , J. M. (2) uzyskała prawo do renty składkowej dla wdowy, która została jej przyznana od 21 lutego 2014 r. Zaś po uzyskaniu informacji z Polski, iż Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie wypłaca żadnych świadczeń dla wdowy J. M. (2), ani dla dziecka J. M. (1), irlandzka instytucja ubezpieczeniowa wydała decyzję z dnia 15 grudnia 2014 r., na podstawie której J. M. (3) została przyznana podwyżka do renty składkowej dla wdowy z tytułu wychowywania kwalifikującego się dziecka - J., wskazując jednocześnie, że podwyżka ta należna jest od 21 lutego 2014 r.

W związku z tym, że zmarły A. M. posiada okresy ubezpieczenia nie tylko w Polsce, lecz także innym państwie członkowskim Unii Europejskiej – Irlandii, w przedmiotowej sprawie znajdą zastosowanie zasady unijnej koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.Sąd Okręgowy stanął na stanowisku, iż nie ma przeszkód, aby co do zasady zaliczyć, jako okresy ubezpieczenia dające podstawę do nabycia prawa do świadczeń z polskiego systemu ubezpieczeń społecznych, także te wypracowane na terenie innych państw członkowskich Unii Europejskiej -zgodnie z art. 8 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych . Jednak z brzmienia art. 57 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. U. UE. L.2004.166.1) wynika, że nie naruszając przepisów art. 52 ust. 1 lit. b), instytucja Państwa Członkowskiego nie jest zobowiązana do przyznania świadczeń z tytułu okresów ukończonych na podstawie stosowanego przez nią ustawodawstwa, które są uwzględniane w chwili realizacji ryzyka, jeżeli długość wspomnianych okresów jest mniejsza niż jeden rok – zauważa Sąd Okręgowy .

Zaś w związku z tym że świadczenie zostało przyznane przez irlandzką instytucję ubezpieczeniową z tych samych okresów składkowych, które miałyby być zaliczone również w Polsce przy ustalaniu prawa do renty rodzinnej, nie ma możliwości po raz drugi uwzględnienia tych okresów - zgodnie z treścią art. 10 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004.

Nadto - w ocenie tego Sądu - pomimo różnych nazw świadczeń przyznawanych w Irlandii – renta składkowa dla wdowy i podwyżka do tej renty
z tytułu wychowywania kwalifikującego się dziecka, a w Polsce – renta rodzinna przyznawana dla wdowy i dla dziecka – są to rodzajowo te same świadczenia ( świadczenia równoważne ) .

I dlatego Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Przemyślu oddalił odwołanie – zgodnie z art. 477 ¹⁴ § 1 kpc .

Powyższy wyrok Sądu Okręgowego w Przemyślu zaskarżyła w całości J. M. (2) i zarzuciła temu wyrokowi naruszenie przepisów prawa wspólnotowego , tj. art. 6 wyrażającego podstawową zasadę sumowania okresów poprzez jego pominięcie , art. 57 poprzez błędną jego interpretację oraz pominięcie art. 52 - Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ( WE ) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego ( Dz. U. UE. L 2004.166.1 ) .

Podnosząc te zarzuty , wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i przyznanie małoletniej J. M. (1) renty rodzinnej po zmarłym ojcu A. M. .

Uzasadnienie apelacji zasadza się na twierdzeniu , że każdy okres ubezpieczenia A. M. winien być uwzględniony przez polski organ rentowy i mieć wpływ na ustalenie prawa do renty rodzinnej małoletniej J. M. (1) , a następnie jej wysokość .

Pozwany organ rentowy nie odniósł się do apelacji .


Rozpoznając sprawę Sąd Apelacyjny rozważył co następuje :

Apelacja jest zasadna , albowiem w swej istocie wskazuje na niewyjaśnienie wszystkich istotnych w sprawie okoliczności , a to czyni zaskarżoną decyzję , jak również akceptujący ją wyrok pierwszoinstancyjny , co najmniej przedwczesnymi .

1. W świetle niekwestyjnych okoliczności sprawy , tj. śmierci A. M. – ojca J. M. (1) oraz posiadanie przez zmarłego , w dziesięcioleciu przed zgonem , 8 lat , 11 miesięcy i 14 dni okresów ubezpieczenia w Polsce
i Irlandii ( w tym nie budzącego wątpliwości okresu ubezpieczenia w Polsce –
3 miesiące i 8 dni ) przyjdzie przypomnieć , że wstępnym warunkiem powstania prawa do renty rodzinnej w polskim systemie prawa ubezpieczeń społecznych
( art. 65 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS – Dz. U. z 2008 r. , Nr 159 , poz. 1227 ze zm. ) jest określenie statusu A. M.
w chwili śmierci . Status ten wyraża się w prawie do emerytury lub renty . Oczywiście brak wymaganego okresu składkowego ( wraz z nieskładkowym ) żywiciela – nie przekraczający roku - formalnie wyklucza możliwość przyznania renty rodzinnej wg. polskiego prawa ( w/w art. 65 ust 1 ) . Nie jest jednak tak, że okres ubezpieczenia lub zamieszkania krótszy niż rok nie jest w ogóle brany pod uwagę , musi bowiem być wzięty pod uwagę przez instytucję właściwą państwa członkowskiego przy przyznaniu świadczenia ( art. 52 ust 1 i art. 57 ust 1-2 rozporządzenia 883/2004 ) .

2. Tu pojawia się pytanie , czy „ spełnienie warunku do uzyskania” renty z tytułu inwalidztwa / niezdolności do pracy przez żywiciela w okresie podlegania przez tegoż ubezpieczeniom społecznym w Irlandii – jest spełnieniem ogólnej przesłanki nabycia prawa do renty rodzinnej , o której mowa w ust 1 art. 65
e. i r.

Za taką możliwością przemawia chociażby odesłanie z art. 57 rozporządzenia PE i R ( WE ) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 roku w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego , zgodnie z którym zwolnienie ze zobowiązania jakiego państwa członkowskiego nie przesądza o pozbawieniu osoby zainteresowanej prawa do świadczenia w kraju członkowskim , którego warunki są spełnione . Zwłaszcza , że przepisy unijne mutatis mutandis nakazują uwzględnić , przy ustaleniu prawa do renty z ZUS , również niezdolności do pracy zaistniałej podczas zagranicznego okresu ubezpieczenia w innym państwie członkowskim.

Inaczej mówiąc ; nie można już dziś przesądzić , w oparciu o dotychczas zebrany w sprawie materiał , czy zmarły A. M. zostałby uznany za ubezpieczonego spełniające warunki do uzyskania renty inwalidzkiej ( z tytułu niezdolności do pracy ) przez irlandzką instytucję ubezpieczenia społecznego – z konsekwencjami wynikającymi z art. 44 - 47 i od art 50 – 53 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ( WE ) nr 883/2004 oraz z art. 65 polskiej ustawy emerytalno – rentowej . A to zgodnie z unijną i koordynacyjną zasadą prawną uznania zdarzeń objętych ochroną , które wystąpiły na terytorium jednego państwa członkowskiego , tak jakby zaszły one pod rządami państwa zobowiązanego do udzielenia świadczeń .

3. Dla jasności przyjdzie przypomnieć , że :

- śmierć A. M. jest ryzykiem socjalnym korzystającym z ubezpieczeniowej formy ochrony w postaci renty rodzinnej dla małoletniej córki J. , której prawo jest prawem indywidualnie oraz samodzielnie ustalanym oraz wypłacanym ( patrz : art. 50 i następne cyt. rozporządzenia nr 883/2004 ) .

- państwa Unii Europejskiej nie ustanowiły jednego ponadpaństwowego systemu zapewniającego renty z tytułu niezdolności do pracy / inwalidztwa , każde państwo członkowskie samodzielnie decyduje , komu i po spełnieniu jakich warunków zapewnia rentę w razie wystąpienia niezdolności do pracy / inwalidztwa ,

- zgodnie z zasadą równego traktowania osób korzystających z unijnej koordynacji pracownik migrujący powinien być traktowany w każdym państwie członkowskim tak samo jak obywatela tego państwa ,

- pracownik migracyjny ma takie same prawa i obowiązki ( w zakresie podlegania ubezpieczeniom społecznym , jak obywatele tego państwa i objęty jest ubezpieczeniem na wypadek tych samych ryzyk ubezpieczeniowych ) .

Przenosząc te rozważania na grunt niniejszej sprawy stwierdzić należy , że decydujące dla ustalenia prawa do renty rodzinnej małoletniej J. M. (1) może mieć spełnienie przez ojca A. M. uprawnień do renty inwalidzkiej według irlandzkiego systemu ubezpieczeń społecznych – ze skutkami dla zastosowania art. 65 polskiej ustawy emerytalno – rentowej .

4. Jeżeli spełnienie przez żywiciela , zmarłego w Irlandii , wymogów do renty w związku z inwalidztwem byłoby równoważne ( uwzględniając przedmiot , cel i przeznaczenie świadczenia , zasady ustalania oraz przesłanki nabycia i realizacji ) wymogom do renty z tytułu niezdolności do pracy ( art. 57 ustawy emerytalno – rentowej ) , to nie jest możliwe pominiecie tego przy ustalaniu spełnienia wymogów do renty rodzinnej ( art. 65 ust 1 e. i r. ) w polskim porządku prawnym .

5. Dopiero w dalszej kolejności trzeba by rozważyć , czy świadczenia pobierane przez wdowę – p. J. M. (2) ( renta rodzinna a renta składkowa + zasiłek oraz renta rodzinna ) to świadczenia tego samego rodzaju; jako przesłanka ewentualnego zastosowania art. 10 rozporządzenia nr 883/2004 ( co do kryteriów porównawczych patrz: wyroki TS z dnia 5 lipca 1983 r. , 171/82 , V. z dnia 6 października 1987 r. , 197/86 , S. , z dnia 12 lutego 1998 r. , c – 366/96 , C. , z dnia 11 sierpnia 1995 r., c – 98/94 , S. , zaś w wyroku z dnia 5 maja 1983 r. , 238/81 , V. Bunt – C. potwierdzono istnienie świadczeń tego samego rodzaju w przypadku świadczeń służących utrzymaniu po śmierci drugiego małżonka należnych z dwóch państw członkowskich ) .

W każdym bądź razie – zgodnie z wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości
z 7 marca 2002 r. , C – 107/00 – właściwa instytucja Państwa Członkowskiego musi porównać świadczenia , które byłyby należne , stosując jedynie ustawodawstwo krajowe , włącznie z przepisami zakazującymi kumulacji , z tymi , które byłyby należne stosując prawo wspólnotowe oraz przyznać świadczenie , które przyznaje większą wysokość ( zob. pkt 29-30 , sentencja pkt 2 ) .

6. Końcowo wypadnie przypomnieć , że na mocy art. 69 ust 2 rozporządzenia nr 883/04 , jeżeli renta rodzinna dla sieroty jest ustalona po ubezpieczonym, który posiada okresy ubezpieczenia w państwie członkowskim , którego członkowstwo przewiduje renty sieroce ( jak w Polsce ) oraz w państwie , którego członkowstwo przewiduje jedynie specjalne zasiłki dla sierot ( jak w Irlandii ) zastosowanie ma rozdział V Tytuł III rozporządzenia nr 883/04 , pt. „Emerytury i renty rodzinne” , oznacza to , że renta rodzinna dla sieroty z dwóch lub więcej państw członkowskich będzie ustalona wyłącznie w oparciu o okresy ubezpieczenia spełnione w jednym państwie członkowskim ( świadczenie niezależne ) lub zgodnie z zasadą pro rata temporis ( świadczenia proporcjonalne ) i wypłacana w wysokości korzystniejszej dla świadczeniobiorcy .

Ponadto trzeba pamiętać , że co prawda przepisy Unii Europejskiej nie wprowadzają jednolitych warunków nabywania prawa do renty rodzinnej ( pozostawiając to wewnętrznym regulacjom poszczególnych państw członkowskich ) to jednak , w celu realizacji zasady swobodnego przepływu osób w obrębie Unii Europejskiej konieczne jest zagwarantowanie osobom , które podej mują pracę w różnych państwach członkowskich , że nie będą ponosiły z tego tytułu negatywnych uprawnień do świadczeń z ubezpieczenia społecznego , jak również nie dotknie to osób wobec , których pracownik migrujący był żywicielem . Wszak przepisy wspólnotowe obowiązują we wszystkich państwach członkowskich i mają pierwszeństwo przed regulacjami krajowymi , jeżeli krajowe regulacje pozostają w sprzeczności ze wspólnotowymi regulacjami prawnymi .

Tym się kierując Sąd Apelacyjny uznał , że postępowanie wymaga ponowienia w całości , przy uwzględnieniu wyżej poczynionych uwag oraz wskazań – co mając na uwadze , na podstawie art. 477 ^14a kpc w związku z art. 386 § 4 kpc , orzeczono jak w sentencji .