Pełny tekst orzeczenia

20

Postanowienie
z dnia 31 grudnia 1988 r.
(U. 13/88)



Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Przewodniczący: Sędzia TK Stanisław Pawela

Sędziowie TK: Adam Józefowicz (sprawozdawca)
Henryk Groszyk

po rozpoznaniu w dniu 31 grudnia 1988 r. na posiedzeniu niejawnym sprawy z wniosku Federacji Związków Zawodowych Górników w Katowicach z udziałem uczestników postępowania: Rady Ministrów i Prokuratora Generalnego PRL o stwierdzenie, że przepis § 4 ust. 1 pkt 1 lit. e rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 kwietnia 1985 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalenia podstawy wymiaru emerytur i rent (Dz. U. Nr 18 poz. 77) jest niezgodny z art. 5 pkt 5 Konstytucji PRL.

postanowił:

umorzyć postępowanie w sprawie.



UZASADNIENIE


Federacja Związków Zawodowych Górników w Katowicach wystąpiła z wnioskiem o orzeczenie niezgodności § 4 ust. 1 pkt 1 lit. e rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 kwietnia 1985 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent (Dz. U. Nr 18, poz. 77) z art. 5 pkt 5 Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.

W uzasadnieniu wniosku powołała się na treść kwestionowanego ww. przepisu i § 6 rozporządzenia Rady Ministrów z 9 listopada 1987 r. w sprawie zgłaszania pracowników do ubezpieczenia społecznego oraz składek na ubezpieczenie (Dz. U. Nr 37, poz. 211). Z regulacji tej wynika, że nagroda barbórkowa jest zaliczana do wynagrodzeń osobowych, od których odprowadza się składkę na ubezpieczenie społeczne, a nie wlicza się jej wysokości do podstawy wymiaru świadczeń emerytalnych i rentowych. Zdaniem wnioskodawcy, takie rozwiązanie prawne czyni ze składki podatek i narusza zasadę ekwiwalentości świadczeń oraz kłóci się z konstytucyjną zasadą sprawiedliwości społecznej.

Rozpoznając wstępnie wniosek Trybunał Konstytucyjny uznał, że nie może on być potraktowany jako oczywiście bezzasadny i wymaga merytorycznego rozpoznania. Dlatego postanowieniem swym z dnia 9 sierpnia 1988 r. nadał wnioskowi dalszy bieg.

Prokurator Generalny PRL wyraził na piśmie swoje stanowisko uznając, że brak jest podstaw do orzeczenia niezgodności kwestionowanego przepisu § 4 ust. 1 pkt 1 lit. e rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 kwietnia 1985 r. (Dz. U. Nr 18, poz. 77) z art. 5 pkt 5 Konstytucji PRL. Zdaniem Prokuratora Generalnego, konstytucyjna zasada sprawiedliwości społecznej nie jest pojęciem normatywnym, lecz zasadą ustroju politycznego, będącą generalną linią polityki społecznej państwa celem lub efektem, do którego państwo dąży przez całokształt swoich działań w sferze normatywnej, ekonomicznej, socjalnej i kulturalnej. Taka istota i charakter konstytucyjnej zasady sprawiedliwości społecznej zdaje się wykluczać możliwość sporu o to, czy określony akt prawny odpowiada wyobrażeniom konkretnej grupy pracowniczej o sprawiedliwości społecznej.

Niezależnie od tego Prokurator Generalny stwierdził, że wniosek wskazuje na brak zgodności w systemie prawa, a jego argumentacja w odniesieniu do § 6 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 1987 r. wydaje się trafna. Zasada jednolitości systemu prawa wyklucza możliwość regulowania tej samej materii w dwóch różnych aktach prawnych w sposób nie pozostający ze sobą w zgodności naruszenia określając podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w ww. § 6 rozporządzenia z 9 listopada 1987 r., Rada Ministrów nie mogła bez narażenia się na zarzut naruszenia jednolitości systemu prawnego zaliczyć do składników wynagrodzenia, od których pobiera się składkę tych składników, które wcześniejszym rozporządzeniem z 1 kwietnia 1985 r. wyłączone zostały z obliczania podstawy wymiaru emerytury. Powyższa niejednolitość regulacji narusza także zasadę ekwiwalentości świadczeń. Ponadto Prokurator Generalny uważa, że trafność stanowiska wnioskodawcy wyrażonego we wniosku wynika także z treści art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 42, poz. 202). Z przepisu tego wynika, że składki pobierane są m. in. na świadczenia pieniężne z tytułu inwalidztwa i emerytury, czemu nie sprzeciwia się fakt, iż ze składek finansowane są także inne świadczenia pieniężne jak np. z tytułu macierzyństwa, rodzinne, z powodu niezdolności do pracy itp. Zdaniem tego uczestnika postępowania, nie stanowi również argumentu przeciwnego unormowanie z art. 31 ust. 1 ww. ustawy z 25 listopada 1986 r., że składki na ubezpieczenia opłacają zakłady pracy z własnych środków za okres trwania ubezpieczenia. Przepis ten uzasadnia tylko wniosek, że w zakresie opłacania składek ustawodawca nie rozróżnia wynagrodzenia podstawowego od innych świadczeń, pobieranych przez pracowników z tytułu wykonywania pracy, jak np. tzw. tradycyjne barbórkowe.

Pełnomocnik uczestniczącej w postępowaniu Rady Ministrów wyraził w swym piśmie stanowisko kwestionujące zasadność wniosku Federacji Związków Zawodowych Górników. Zdaniem Rady Ministrów istniejąca różnica między składnikami wynagrodzenia za pracę, od których ustała się składkę na ubezpieczenie społeczne, opłacana przez zakłady pracy a składnikami wynagrodzeń, będących podstawą wymiaru świadczeń emerytalnych jest wynikiem odmienności systemu tych świadczeń od systemu odpłatności na wszystkie świadczenia z ubezpieczenia społecznego. Świadczenia emerytalne są jednym z licznych świadczeń pieniężnych, wypłacanych z ubezpieczenia społecznego, np. w razie choroby i macierzyństwa, z tyt. wypadków przy pracy i chorób zawodowych, świadczenia rodzinne i inne. Składki z tytułu ubezpieczenia społecznego muszą zatem uwzględniać cały zakres świadczeń z ubezpieczenia społecznego, a nie tylko świadczenia emerytalne. Zdaniem Rady Ministrów kwestionowanie wskazanego we wniosku przepisu jest bezzasadne, gdyż został wydany w granicach upoważnienia ustawowego, zawartego w art. 22 ust. 1 pkt 1 ustawy z 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 z późn. zm.). Rada Ministrów mogła zatem wyłączyć jednorazowe i okazjonalne wypłaty (w tym barbórkowe) z podstawy wymiaru świadczeń emerytalnych, gdyż nie mają one charakteru powszechnego i nie mogły być odrębnie potraktowane inaczej niż inne jednorazowe wypłaty. Zdaniem Rady Ministrów kwestionowany we wniosku przepis nie narusza zasady ekwiwalent ości świadczeń. Nie może on być powiązany z przepisami o składakach, gdyż między obu rozporządzeniami nie zachodzi żaden związek formalny. Oba akty wykonawcze wydane na podstawie różnych ustaw i upoważnień ustawowych zmierzają do tego, aby składki pokryły koszty wszystkich świadczeń pieniężnych, przyznawanych z ubezpieczenia społecznego. Ekwiwalentność świadczeń nie może być wąsko rozumiana i ograniczyć się do świadczeń emerytalnych, bowiem tak nie została zapisana w przepisach prawa. Kwestionowana regulacja prawna nie narusza zasad Konstytucji PRL.

W toku postępowania przygotowawczego do rozprawy uległ zmianie stan prawny. Trybunał Konstytucyjny ustalił na podstawie urzędowych organów promulgacyjnych, że rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 października 1988 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent (Dz. U. Nr 36, poz. 283), które wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 1989 r., nadało nowe brzmienie przepisowi § 4 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 kwietnia 1985 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent (Dz. U. Nr 18, poz. 77). Treść odpowiadającego kwestionowanemu przepisowi (§ 4 ust. 1 pkt 1 lit. e wymienionego we wniosku rozporządzenia Rady Ministrów) nowego pkt 5 ust. 1 § 4 rozporządzenia zmieniającego poprzednie rozporządzenie nie uległa merytorycznej mienie. Jednakże pozostający w związku z tym przepisem cyt. we wniosku § 6 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 1987 r. w sprawie zgłaszania pracowników do ubezpieczenia społecznego oraz składek na to ubezpieczenie (Dz. U, Nr 37, poz. 211) uległ istotnej zmianie, wprowadzonej rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 9 października 1988 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie zgłaszania pracowników do ubezpieczenia społecznego oraz składek na to ubezpieczenie (Dz. U. Nr 36, poz. 284), które weszło w życie w dniu 1 listopada 1988 r. Rozporządzenie to w § 1 wyłączyło z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne pracowników zatrudnionych w uspołecznionych zakładach pracy m. in. wypłaty nagród okolicznościowych, wypłaconych w związku z uroczystym dniem lub też należących do sfery praw honorowych i z tytułu świadczeń przyznanych z okazji uroczystych "dni", jak tradycyjne "baróbrkowe".

Mając powyższe ustalenia na uwadze Trybunał Konstytucyjny zważył co następuje:

Stosownie do przepisu art. 4 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, organ ten orzeka o zgodności prawa, obowiązującego w chwili wydania orzeczenia. Proceduralną więc przesłanką, niezbędną do prowadzenia postępowania o zbadanie konstytucyjności lub legalności aktu normatywnego (normy prawnej) jest jego obowiązywanie w dacie wydania orzeczenia. Stanowi to formalno prawną przesłankę dopuszczalności postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym. Jeżeli w toku postępowania kwestionowany akt normatywny (norma prawna) będący przedmiotem postępowania utraci moc obowiązującą na skutek jego zmiany lub uchylenia wówczas wyłączona jest możliwość dalszego prowadzenia postępowania niezależnie od tego, czy na skutek wydania nowego aktu normatywnego nastąpiła merytoryczna zmiana dotychczasowego stanu prawnego. Przepis art. 4 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym ma charakter proceduralny, a nie materialno-prawny. Jeżeli kwestionowany akt normatywny lub norma prawna utraci moc obowiązującej, powstaje wtedy konieczność zastosowania konsekwencji proceduralnych wymienionych w art. 4 ust. 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Trybunał Konstytucyjny nie ma już możliwości badanie materialno-prawnych skutków zmiany lub uchylenia dawniej obowiązującego aktu, wynikających z nowego aktu normatywnego. W tej sytuacji Trybunał Konstytucyjny nie może uchylić się od obowiązku wydania postępowania o umorzeniu postępowania i wydać orzeczenia co do istoty sprawy.

Jeżeli w ocenie wnioskodawcy nowy stan prawny zawiera normy niezgodne z hierarchicznie wyższej rangi aktem normatywnym, to powinien wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z nowym wnioskiem o zbadanie konstytucyjności lub legalności stanu prawnego. Także Trybunał Konstytucyjny, jeżeli dostrzeże niezgodność nowej regulacji z aktem normatywnym wyższego rzędu, to może z inicjatywy własnej wszcząć postępowanie w odniesieniu do nowego aktu prawnego, który może stać się przedmiotem kontroli w odrębnej sprawie, a nie w sprawie dotyczącej aktu normatywnego, który utracił moc obowiązującą w toku postępowania w sprawie. Nie jest możliwe rozszerzenie postępowania w sprawie w odniesieniu do innego aktu normatywnego, który nie był przedmiotem wniosku.

Z tych wniosków Trybunał Konstytucyjny postanowił, jak w sentencji.