Pełny tekst orzeczenia

12

Postanowienie
z dnia 2 marca 1988 r.
(Uw 4/87)



Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Przewodniczący: Sędzia TK Stanisław Pawela

Sędziowie TK: Kazimierz Działocha (sprawozdawca)
Andrzej Kabat

po rozpoznaniu w dniu 2 marca 1988 r. na posiedzeniu niejawnym sprawy podjętej z inicjatywy własnej Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie: czy przepis § 4 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 lipca 1984 r. w sprawie ustalenia stawek wynagrodzenia zasadniczego dla kierowników zakładów pracy oraz zwiększenia rozpiętości stawek wynagrodzenia zasadniczego dla pracowników na stanowiskach nierobotniczych (Dz. U. Nr 39, poz. 204 ze zm. Dz. U. z 1986 r. Nr 48, poz. 244 i z 1987 r. Nr 37, poz. 213) jest zgodny z przepisami:

a) art. 9 ust. 4 oraz art. 7 i 8 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. o zasadach tworzenia zakładowych systemów wynagrodzeń (Dz. U. Nr 5, poz. 25 z późniejszymi zmianami) oraz art. 19 ust. 3 i art. 68 ust. 1 Konstytucji PRL w związku z art. 13 i 78 Kodeksu Pracy,

b) art. 4 ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (jednolity tekst Dz. U. z 1987 r. Nr 35, poz. 201) oraz art. 2 i 14 ust. 1 ustawy z dnia 26 lutego 1982 r. o gospodarce finansowej przedsiębiorstw państwowych (jednolity tekst Dz. U. z 1986 r. Nr 8, poz. 44 z późniejszymi zmianami) a także z art. 85 ustawy z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (Dz. U. Nr 30, poz. 210 z późniejszymi zmianami),

na podstawie art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 22, poz. 98 ze zm. Dz. U. z 1987 r. Nr 21, poz. 123)

postanowił

umorzyć postępowanie.

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 25 listopada 1987 r. Trybunał Konstytucyjny podjął z inicjatywy własnej postępowanie w sprawie o zbadanie zgodności § 4 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 lipca 1984 r. w sprawie ustalenia stawek wynagrodzenia zasadniczego dla kierowników zakładów pracy oraz zwiększenia rozpiętości stawek wynagrodzenia zasadniczego dla pracowników na stanowiskach nierobotniczych (Dz. U. Nr 39, poz. 204 ze zm. Dz. U. z 1986 r. Nr 48, poz. 244 i z 1987 r. Nr 37, poz. 213) z wyżej powołanymi przepisami Konstytucji PRL i wymienionych wyżej ustaw.

Potrzebę zbadania konstytucyjności przepisu § 4 ust. 2 powołanego rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 lipca 1984 r. Trybunał Konstytucyjny uzasadnił następującymi przyczynami:

1. Jak wynika z treści art. 9 ust. 4 pkt 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. o zasadach tworzenia zakładowych systemów wynagrodzeń (Dz. U. Nr 5, poz. 25) Rada Ministrów została upoważniona do ustalenia w drodze rozporządzenia "stawek wynagrodzenia zasadniczego dla kierowników zakładów pracy, z odpowiednim uwzględnieniem kategorii zakładów, o których mowa w art. 10 ust. 5 i 6". W upoważnieniu tym jednoznacznie określona zatem została materia podlegająca unormowaniu i zakres tej regulacji.

Na podstawie wymienionego wyżej upoważnienia Rada Ministrów w § 4 ust. 2 rozporządzenia z dnia 13 lipca 1984 r. w sprawie ustalenia stawek wynagrodzenia zasadniczego dla kierowników zakładów pracy oraz zwiększenia rozpiętości stawek wynagrodzenia zasadniczego dla pracowników na stanowiskach nierobotniczych (Dz. U. Nr 39, poz. 204 ze zm. Dz. U. z 1986 r. Nr 48, poz. 244 i z 1987 r. Nr 37, poz. 213) zawarta następujące unormowanie: "Jeżeli wysokość premii przekracza 40% wynagrodzenia zasadniczego, kierownikowi przyznaje się stawkę wynagrodzenia zasadniczego odpowiednio niższą od maksymalnej stawki tego wynagrodzenia, przewidzianej w zakładowym systemie wynagradzania".

Przy analizie treści wyżej wymienionego przepisu powstała istotna wątpliwość czy Rada Ministrów nie wykroczyła poza granice wskazanego na wstępie upoważnienia skoro powiązała kwestie ustalania stawek wynagrodzenia zasadniczego z zasadami ich przyznawania W upoważnieniu powołanej ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r., jak to wyżej wskazano, powierzono Radzie Ministrów ustalenie stawek wynagrodzenia zasadniczego, natomiast powołane rozporządzenie z dnia 13 lipca 1984 r. zawiera ponadto unormowanie ograniczające możliwość przyznawania wyższych stawek wynagrodzenia w razie przekroczenia określonej wysokości premii. Wstępna ocena sposobu wykonania wskazanego wyżej upoważnienia - stwierdził Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu postanowienia o wszczęcie postępowania z inicjatywy własnej - wydaje się prowadzić do wniosku, że w rozważanym zakresie przekroczono jego granice. Potwierdzeniem tego wniosku może być ponadto treść przepisów art. 7 i 8 powołanej ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r., które m. in. stanowią, że zasady wynagradzania i wysokość wynagrodzeń powinny być odpowiednie do rodzaju pracy, jej ilości i jakości. Są to przy tym reguły odnoszące się także do osób wymienionych w § 4 ust. 2 powołanego rozporządzenia z dnia 13 lipca 1984 r.

2. W uzasadnieniu postanowienia podniesiono również, że treść § 4 ust. 2 powołanego rozporządzenia z dnia 13 lipca 1984 r. wymaga także rozważenia z punktu widzenia jej zgodności z podstawowymi zasadami wynagradzania za pracę, wynikającymi z art. 19 ust. 3 i art. 68 ust. 1 Konstytucji PRL a rozwiniętymi w Kodeksie Pracy, w szczególności w art. 13 i 78. Z całokształtu tych przepisów wynika, że wynagrodzenie ma być odpowiednie do rodzaju, ilości i jakości pracy; takie wynagrodzenie przysługuje pracownikowi. Reguła ta, mająca charakter podstawowej zasady prawa pracy, adresowana jest także do podmiotów uprawnionych do regulowania wynagrodzenia. Ustalając zatem zasady wynagrodzenia wymienione podmioty powinny mieć na uwadze, że pracownikowi przysługuje wynagrodzenie według rodzaju, ilości i jakości pracy, a nie wedle innych kryteriów oceny. Z tego punktu widzenia uzależnienie w § 4 ust. 2 powołanego rozporządzenia z dnia 13 lipca 1984 r. stawki przyznawanego wynagrodzenia od wysokości premii może być ocenione jako rozwiązanie, które w niedostatecznym stopniu uwzględnia tę zasadę.

3. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, inicjującego postępowanie w sprawie, powstaje również wątpliwość, czy regulacja zawarta w treści § 4 ust. 2 powołanego rozporządzenia z dnia 13 lipca 1984 r. nie narusza zasady samodzielności finansowej przedsiębiorstw państwowych i jednostek spółdzielczych. Wyrazem tej samodzielności jest m. in. prawo do określania zasad wynagradzania zgodnie z postanowieniami Kodeksu Pracy i innych ustaw. Organy państwowe mogą podejmować w tym zakresie decyzje tylko w wypadkach przewidzianych w przepisach ustawowych. Trybunał Konstytucyjny w związku z tym uznał, że zachodzi potrzeba zbadania zgodności § 4 ust. 2 powołanego rozporządzenia z dnia 13 lipca 1984 r. z art. 4 ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (jednolity tekst Dz. U. z 1987 r. Nr 35, poz. 201) oraz z art. 2 i 14 ust. 1 ustawy z dnia 26 lutego 1982 r. o gospodarce finansowej przedsiębiorstw państwowych (jednolity tekst Dz. U. z 1986 r. Nr 8, poz. 44 z późniejszymi zmianami) a także z art. 85 ustawy z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (Dz. U. Nr 30, poz. 210 z późniejszymi zmianami).

W odpowiedzi na postanowienie o wszczęciu postępowania z inicjatywy własnej Trybunału Konstytucyjnego przedstawiciel Rady Ministrów w piśmie z dnia 5 stycznia 1988 r. wniósł o rozważenie odroczenia rozpoznania sprawy na tej podstawie, że został przygotowany projekt rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie zasad wynagradzania dyrektorów przedsiębiorstw państwowych, w którym - uwzględniając zasadę samodzielności jednostek do określania zakładowych tabel płac - proponuje się jednocześnie nowe zasady premiowania dyrektorów m. in. uzależniające wysokość premii od poprawy wskaźnika wyniku ekonomicznego osiągniętego przez kierowaną jednostkę.

Również Prokurator Generalny PRL w piśmie z dnia 29 grudnia 1987 r. wniósł o przedłużenie terminu do przedstawienia stanowiska w sprawie z uwagi na konieczność zapoznania się z zamierzonymi kierunkami zmian w nowelizowanej ustawie z dnia 26 stycznia 1984 r. o zasadach tworzenia zakładowych systemów wynagrodzeń.

W uwzględnieniu tych wniosków odroczono termin rozpoznania sprawy do końca marca 1988 r.

W dniu 8 lutego 1988 r. do Trybunału Konstytucyjnego wpłynęło pismo Ministra - Szefa Urzędu Rady Ministrów zawiadamiające, że Rada Ministrów w dniu 1 lutego 1988 r. przyjęła rozporządzenie zmieniające rozporządzenie w sprawie ustalenia stawek wynagrodzenia zasadniczego dla kierowników zakładów pracy oraz zwiększenia rozpiętości stawek wynagrodzenia zasadniczego dla pracowników na stanowiskach nierobotniczych.

Na tej podstawie umocowany przedstawiciel Rady Ministrów wniósł o umorzenie postępowania w sprawie. Podobny wniosek zgłosił również Prokurator Generalny PRL w piśmie z dnia 15 lutego 1988 r.

Jak wynika z treści rozporządzenia Rady Ministrów, które weszło w życie z dniem ogłoszenia, tj. 2 lutego 1988 r. (Dz. U. Nr 3, poz. 18), w powołanym rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 13 lipca 1984 r. skreślony został kwestionowany przepis § 4 ust. 2 tego rozporządzenia.

Ponieważ w wyniku tej zmiany usunięta została podstawa do orzeczenia w przedmiocie zgodności przepisów wymienionych w postanowieniu Trybunału Konstytucyjnego z dnia 25 listopada 1987 r. - należało umorzyć postępowanie w sprawie na podstawie art. 4 ust. 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 22, poz. 98 ze zm. Dz. U. z 1987 r. Nr 21, poz. 123).