Pełny tekst orzeczenia

32

Postanowienie
z dnia 11 września 1990 r.
(S. 2/90)



Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Przewodniczący: Wiceprezes TK Leonard Łukaszuk

Sędziowie TK: Czesław Bakalarski
Kazimierz Działocha (sprawozdawca)
Antoni Filcek (sprawozdawca)
Henryk Groszyk
Wojciech Łączkowski
Remigiusz Orzechowski
Janina Zakrzewska (sprawozdawca)
Andrzej Zoll



na posiedzeniu niejawnym w dniu 11 września 1990 r., w związku z rozpoznaną na rozprawie w dniu 22 sierpnia 1990 r. sprawą sygn. akt K. 7/90 z wniosku Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o stwierdzenie zgodności art. 2 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 24 maja 1990 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin oraz ustawy o zmianie niektórych przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym z Konstytucją,

postanawia:

zasygnalizować Sejmowi Rzeczypospolitej Polskiej omyłki w numeracji wprowadzonych powyższą ustawą do ustawy z dnia 24 maja 1990 r. o zmianie niektórych przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym (Dz. U. Nr 36. poz. 206) artykułów 19, 19a i 29a oraz niespójność rozwiązania przyjętego w art. 19a ust. 1 pkt 2 tejże ustawy z podstawowymi założeniami kształtowania świadczeń emerytalnych przyjętych w ustawie z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin oraz w innych ustawach emerytalnych.



Uzasadnienie

I.

Przy rozpatrywaniu wniosku Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów art. 2 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 24 maja 1990 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin oraz ustawy o zmianie niektórych przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym Trybunał Konstytucyjny stwierdził w numeracji artykułów nowelizowanej ustawy z dnia 24 maja 1990 r. o zmianie niektórych przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym (Dz. U. Nr 36, poz. 206) - zwanej dalej ustawą o zmianie npze - omyłki. Wyniknęły one z następujących przyczyn:

W uchwale Senatu RP z dnia 17 maja 1990 r. zawierającej uwagi do ustawy z dnia 28 kwietnia 1990 r. o zmianie niektórych przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym zaproponowano m. in. dodanie po art. 17 artykułu 17a, dotyczącego skreślenia artykułu 16 ustawy z dnia 31 marca 1977 r. o dalszym zwiększaniu emerytur i rent..., oraz dodanie po artykule 19 - stanowiącym, że świadczenia przysługujące na podstawie przepisów dotychczasowych nie podlegają rewizji, jeżeli zmiany wprowadzone nową ustawą powodowałyby ustanie prawa do świadczeń albo obniżenie ich wysokości - artykułu 19a, zezwalającego w drodze wyjątku od zasady przewidzianej w art. 19 na obniżenie wysokości emerytur i rent przyznanych osobom, które zajmowały kierownicze stanowiska państwowe, partyjne i spółdzielcze.

Sejm uwzględnił te propozycje w dwóch ustawach z 24 maja 1990 r.: ustawie o zmianie npze oraz w ustawie o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin oraz ustawy o zmianie niektórych przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym.

W pierwszej z wymienionych ustaw wprowadzono m. in. proponowany przez Senat przepis art. 17a, oznaczając go jednak numerem 18, co spowodowało przesunięcie o jeden numer dalej numeracji dalszych artykułów ustawy o zmianie npze. W konsekwencji dotychczasowy art. 19 został oznaczony jako art. 20.

Tego przesunięcia numeracji nie zauważono przy redagowaniu drugiej z wymienionych ustaw, w konsekwencji czego wprowadzono do ustawy o zmianie npze art. 19a w nie zmienionej numeracji, mimo iż jako wyjątek od zasady przewidzianej w art. 20 (wg nowej numeracji) powinien być numerowany jako art. 20a. Zawarte w jego ust. 1 pkt l odesłanie do art. 21 winno być odesłaniem do art. 22.

Pierwsza z opisanych wyżej omyłek numeracyjnych ze względu na jednoznaczną treść przepisu art. 19a nie stwarza trudności interpretacyjnych, i dlatego nie stanowiła przeszkody do rozpoznania przez Trybunał Konstytucyjny przytoczonego wyżej wniosku Prezydenta RP. Jest tylko przejawem niestaranności legislacyjnej.

Natomiast odesłanie w art. 19a ust. 1 pkt 1 do art. 21 zamiast do art. 22 ustawy o zmianie npze nie daje się naprawić w drodze wykładni, zaś przepisy te dotyczą diametralnie różnych materii, mianowicie art. 21 - trybu przyznawania świadczeń (na wniosek osoby zainteresowanej), a art. 22 - zasad ustalania podstawy emerytur i rent.

Dokonanego w ustawie o zmianie npze przesunięcia numeracji artykułów nie uwzględniono także w dodanym do tej ustawy (przez ustawę z 24 maja 1990 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin oraz ustawy o zmianie niektórych przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym) artykule 29a, i to zarówno w numeracji tego przepisu, jak też w zawartym w nim odesłaniu do art. 28 i 29 ustawy o zmianie npze.

Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego - naprawienie powyższych omyłek, powodujących niespójność przepisów ustawy o zmianie npze, nastąpić może w drodze stosownej zmiany ustawy przez Sejm. Przepisy, w szczególności regulamin Sejmu (uchwała Sejmu z dnia 17 lipca 1986 r. - M. P. Nr 21, poz. 151 ze zm.) nie przewidują bowiem innego trybu prostowania omyłek w ustawach, a przewidziany w art. 6 ustawy z dnia 30 grudnia 1950 r. o wydawaniu Dziennika Ustaw i Dziennika Urzędowego Monitor Polski (Dz. U. Nr 58, poz. 524) tryb prostowania przez Prezesa Rady Ministrów błędów w ogłoszonych aktach prawnych w drodze obwieszczenia w dzienniku, w którym ogłoszono prostowany tekst, dotyczy błędów w ogłoszonym akcie prawnym w porównaniu z jego oryginałem, nie zaś błędów samego legislatora. Stanowisko Trybunału Konstytucyjnego w tej kwestii znajduje oparcie zasadniczo w poglądach nauki prawa.

Pozostaje natomiast do rozważenia de lege ferenda kwestia uregulowania w regulaminie Sejmu innego - uproszczonego - trybu prostowania oczywistych omyłek w ustawach niż w drodze zmiany ustawy (por. wydawnictwo Rady Legislacyjnej przy Prezesie Rady Ministrów pt. “Tworzenie prawa”. Zbiór studiów, Warszawa, 1987, s. 126-128).

II.

Trybunał Konstytucyjny, stwierdzając w orzeczeniu z dnia 22 sierpnia 1990 r., sygn. akt K. 7/90 zgodność regulacji prawnej zawartej w art. 19a ust. 1 pkt 2 znowelizowanej ustawy o zmianie npze z Konstytucją, sygnalizuje jednocześnie Sejmowi istotne wątpliwości co do jej spójności z podstawowymi założeniami kształtowania świadczeń emerytalnych, przyjętymi w ustawie z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin oraz w innych ustawach emerytalnych.

Wspomniany przepis stanowi, iż osoby nie spełniające wszystkich warunków do przyznania świadczeń na zasadach ogólnych - otrzymują “odpowiednie świadczenie w kwocie najniższej”. W przepisie tym chodzi zatem o świadczenie odpowiadające najniższej emeryturze bądź rencie, ustalanej na podstawie art. 67 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin. Najniższa emerytura bądź renta pomyślane zostały jako zaopatrzenie emerytalne bądź rentowe o charakterze socjalnym dla osób, osiągających najniższe zarobki i na takim poziomie, iż przyjęcie ich za podstawę ustalania emerytury bądź renty prowadziłoby do ustalania tych świadczeń poniżej poziomu uznanego jako minimum egzystencji. Z tej przyczyny najniższe świadczenia emerytalne i rentowe ustalane są w kwocie zryczałtowanej, w odpowiednim stosunku do przewidywanego przeciętnego wynagrodzenia, w oderwaniu od wysokości faktycznych zarobków osoby uprawnionej do takiego świadczenia. Wprowadzone zostało do ustawy z dnia 14 grudnia t 982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin oraz innych systemów emerytalnych na zasadzie wyjątku, ze względów społecznych.

Natomiast do podstawowych założeń ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin oraz innych systemów emerytalnych - poza określonymi, nielicznymi wyjątkami w tym względzie - w sferze wysokości świadczeń emerytalnych i rentowych należy bezpośrednie wiązanie wysokości tych świadczeń z osiąganymi przez osobę uprawnioną zarobkami. Stanowi to jedną z podstawowych zasad systemu świadczeń emerytalnych i rentowych. Przyznanie osobom wymienionym we wspomnianym wcześniej przepisie art. 19a ust. 1 pkt 2 “świadczeń w kwocie najniższej” odrywa się od tej zasady, a przez to narusza spójność wewnętrzną ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r.

Trybunał Konstytucyjny pragnie zauważyć, że zachowanie zasady bezpośredniego powiązania wysokości świadczeń dla osób objętych rozważanym przepisem byłoby możliwe przy zastosowaniu odpowiednio zmodyfikowanej konstrukcji emerytury w niepełnym wymiarze, określonej np. w art. 28 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin lub w § 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 17 czerwca 1989 r. w sprawie wcześniejszych emerytur dla pracowników niektórych likwidowanych zakładów pracy (Dz. U. Nr 40, poz. 218).

Mając na względzie przytoczone racje, Trybunał Konstytucyjny uznał za stosowne na podstawie art. 5 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 22, poz. 98 z późn. zm.) zasygnalizować Sejmowi Rzeczypospolitej Polskiej wymienioną w sentencji postanowienia niespójność przepisów prawnych.