K 13/92
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
-
Protokolanci:Karol Radziwiłł
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
Pełny tekst orzeczenia
Orzeczenie
z dnia 16 lutego 1993 r.
Sygn. akt (K. 13/92)
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Przewodniczący: Sędzia TK Czesław Bakalarski
Sędziowie TK: Henryk Groszyk
Leonard Łukaszuk
Remigiusz Orzechowski - sprawozdawca
Andrzej Zoll
Protokolant: Karol Radziwiłł
po rozpoznaniu w dniu 16 lutego 1993 r. na rozprawie sprawy z wniosku Krajowego Związku Rolników, Kółek i Organizacji Rolniczych, z udziałem umocowanych przedstawicieli uczestników postępowania - Wnioskodawcy, Sejmu oraz Prokuratora Generalnego o ocenę zgodności przepisu art. 17 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych oraz o zmianie niektórych ustaw regulujących zasady opodatkowania (Dz. U. Nr 21, poz. 86; sprost. Nr 40, poz. 174) z art. 8 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989r. o związkach zawodowych rolników indywidualnych (Dz. U. Nr 20, poz. 106; sprost. Nr 21, poz. 115), w związku z art. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej
orzeka:
przepis art. 17 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych oraz o zmianie niektórych ustaw regulujących zasady opodatkowania (Dz. U. Nr 21, poz. 86, z późn. zm.) - jest niezgodny z art. 1 i art. 67 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, pozostawionymi w mocy przez art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r.
Orzeczenie nie jest ostateczne. Podlega, w myśl art. 7 ust. 2 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym, rozpatrzeniu przez Sejm, w terminie sześciu miesięcy od przedstawienia mu przez Trybunał Konstytucyjny niniejszego orzeczenia wraz z jego uzasadnieniem.
UZASADNIENIE
1. Krajowy Związek Rolników, Kółek i Organizacji Rolniczych, we wniosku z dnia 28 czerwca 1992 r., wystąpił do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności - art. 17 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych oraz o zmianie niektórych ustaw regulujących zasady opodatkowania (Dz. U. Nr 21 poz. 86, z późn. zm.) z art. 8 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. o związkach zawodowych rolników indywidualnych (Dz. U. Nr 20, poz. 106; sprost. Nr 21, poz. 115), w związku z art. 1 Konstytucji RP.
Uzasadniając swoje wystąpienie Wnioskodawca podniósł, iż przepis art. 17 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. zwalnia, z mocy prawa, od podatku dochodowego dochody związków zawodowych, organizacji pracodawców i partii politycznych działających na podstawie odrębnych ustaw - w części wydatkowanej w roku podatkowym lub w roku po nim następującym na cele statutowe.
Zwolnieniami nie zostały natomiast objęte społeczno-zawodowe organizacje rolników, tj. kółka rolnicze, koła gospodyń wiejskich, rolnicze zrzeszenia branżowe oraz związki tych organizacji. Organizacje te pełnią funkcję związku zawodowego rolników oraz producentów rolnych. Wynika to m.in. z art. 1 i art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 8 października 1982 r. o społeczno-zawodowych organizacjach rolników (Dz. U. Nr 32, poz. 217).
Pominięcie w art. 17 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. społeczno-zawodowych organizacji rolników jest sprzeczne z art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. o związkach zawodowych rolników indywidualnych. Bowiem zgodnie z postanowieniami tego przepisu organy państwowe i samorządowe są obowiązane traktować na równi wszystkie związki zawodowe rolników indywidualnych i społeczno-zawodowe organizacje rolników w zakresie ich działalności.
Fakt pominięcia w ustawowym zwolnieniu od podatku dochodowego społeczno-zawodowych organizacji rolników jest rażącym naruszeniem fundamentalnej zasady równego traktowania społeczno-zawodowych organizacji rolników z pozostałymi dwoma związkami zawodowymi rolników indywidualnych (NSZZ RI "S" i Związek Zawodowy Rolnictwa "Samoobrona").
Dyskryminuje to organizacje społeczno-zawodowe rolników indywidualnych w stosunku do pozostałych związków zawodowych rolników w zakresie reprezentacji i obrony praw oraz interesów rolników i w zasadniczy sposób ogranicza możliwości wykonywania przez nie działalności statutowej.
Przepis art. 17 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. godzi również w porządek prawny Rzeczypospolitej Polskiej, co wyraźnie wynika z zasady zawartej w art. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w myśl której Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej.
2. Ustosunkowując się do wniosku KZRKiOR Prokurator Generalny, w piśmie z dnia 18 września 1992 r., zajął stanowisko, iż przepis art. 17 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. zdaje się pozostawać w kolizji z art. 1, w związku z art. 67 ust. 2 Konstytucji RP.
W uzasadnieniu swojego stanowiska Prokurator Generalny m.in. stwierdził, co następuje:
KZRKiOR nie prowadzi działalności na podstawie ustawy o związkach zawodowych, lecz na podstawie ustawy z dnia 8 października 1982 r. o społeczno-zawodowych organizacjach rolników (Dz. U. Nr 32, poz. 217), uchwalonej równolegle z ustawą z 8 października 1982 r. o związkach zawodowych. Pierwsza z tych ustaw zniosła zarazem (art. 41 ust. 1) działające dotychczas - Centralny Związek Kółek i Organizacji Rolniczych oraz Niezależny Samorządny Związek Rolników Indywidualnych, a ich uprawnienia przekazała KZRKiOR. Ustawa z dnia 8 października 1982 r. stanowi zatem samodzielną podstawę funkcjonowania społeczno-zawodowych organizacji rolników. Prawa i obowiązki wynikające z innych ustaw np. z ustawy z 7 kwietnia 1989 r. o związkach zawodowych rolników indywidualnych (Dz. U. Nr 20, poz. 106; sprost. Nr 21, poz. 115) mają więc zastosowanie do organizacji społeczno-zawodowych rolników o tyle, o ile wynika to z przepisów tej ustawy.
Znaczenie w niniejszej sprawie ma w szczególności przepis art. 8 ustawy z 7 października 1989 r. o związkach zawodowych rolników indywidualnych, wedle którego organy państwowe i samorządowe mają obowiązek "traktować na równi wszystkie związki zawodowe rolników indywidualnych i społaczno-zawodowe organizacje rolników w zakresie ich działalności". W tym względzie podobne unormowanie zawiera art. 1 ust. 3 obowiązującej ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. Nr 55, poz. 234). Stwierdza on, że "organy państwowe, samorządu terytorialnego i pracodawcy obowiązani są traktować jednakowo wszystkie związki zawodowe". Wskazuje to na utrwaloną tendencję prawodawczą do równego traktowania wszystkich związków zawodowych i organizacji społeczno-zawodowych rolników w zakresie ich praw i obowiązków statutowych.
Skoro więc organizacje te zrównane zostały ze związkami zawodowymi, to wydaje się, że takie unormowania, jak zwolnienia częściowe od podatku dochodowego także powinny być stosowane jednolicie do tych podmiotów. Tymczasem art. 17 ust. 1 pkt 6 ustawy zwalnia od podatku dochodowego w części wydatkowanej na cele statutowe tylko dochody związków zawodowych, organizacji pracodawców i partii politycznych, pomija zaś w tych zwolnieniach dochody KZRKiOR.
W tej sytuacji ustawodawca zróżnicował obowiązki podatkowe podmiotów traktowanych w świetle innych przepisów prawa jako jednorodne w zakresie ich praw i obowiązków statutowych. Przy tym pozbawienie KZRKiOR ulg podatkowych utrudnia, jeśli nie uniemożliwia, prowadzenie przez ten związek działalności statutowej, a nade wszystko rozwiązanie to prowadzi do nierównoprawnego traktowania podmiotów o podobnych celach i zadaniach. Analiza badanego przepisu, w świetle przytoczonych przepisów prawa, prowadzi do wniosku, że koliduje on z art. 1 w zw. z art. 67 ust. 2 Konstytucji RP. Rozwiązanie to przedkłada bowiem niewielkie różnice pomiędzy związkami zawodowymi rolników indywidualnych a organizacjami społeczno-zawodowymi rolników ponad zasadnicze wspólne cele tych podmiotów.
Nadto rozwiązanie to godzi w treść cyt. art. 8 ustawy o związkach zawodowych rolników indywidualnych, rozrywając przyjętą w nim wspólność celów i sposobów działania omawianych podmiotów, przez co zdaje się naruszać konstytucyjne zasady określona w art. 1 i art. 67 ust. 2 Konstytucji RP.
3. W toku rozprawy zarówno przedstawiciel Wnioskodawcy, jak i przedstawiciel Prokuratora Generalnego podtrzymali zajęte wcześniej w tej sprawie stanowiska, z tym że przedstawiciele Wnioskodawcy podzielili stanowisko Prokuratora Generalnego, iż przepis art. 17 ust. 1 pkt 6 z dnia 15 lutego 1992 r. pozostaje w kolizji zarówno z art. 1, jak i z art. 67 ust. 2 Konstytucji RP.
Ustosunkowując się natomiast do wniosku KZRKiOR - dopiero w tym stadium postępowania - przedstawiciel Sejmu w ustnym wystąpieniu wyjaśnił, iż rządowy projekt ustawy z dnia 5 lutego 1992 r. od samego początku nie przewidywał objęcia KZRKiOR przepisami art. 17 ust. 1 pkt 6. Zgłoszona w toku debaty nad projektem na plenarnym posiedzeniu Sejmu poprawka zmierzająca do objęcia tym przepisem także KZRKiOR nie zyskała poparcia w głosowaniu.
4. Odnosząc się do wniosku Krajowego Związku rolników, Kółek i Organizacji Rolniczych Trybunał Konstytucyjny ustalił przede wszystkim w toku postępowania, iż Związek ten należy do kategorii podmiotów objętych postanowieniami art. 23 ust. 1 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym, których wnioski podlegają, w myśl art. 23 ust. 2 tej ustawy, wstępnemu rozpatrzeniu. W wyniku takiego rozpatrzenia, postanowieniem z dnia 7 sierpnia 1992 r., wnioskowi KZRKiOR nadany został bieg w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym.
Gdy chodzi o ocenę zasadności podniesionych przez Wnioskodawcę zarzutów co do konstytucyjności przepisu art. 17 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. Trybunał Konstytucyjny wziął pod uwagę poczynione ustalenia i zajęte przez uczestników postępowania stanowiska oraz przepisy dotyczące społeczno-zawodowych organizacji rolników, jak też rolniczych i pracowniczych związków zawodowych, wreszcie odnoszące się do tej sprawy przepisy Konstytucji RP.
W ocenie Trybunału Konstytucyjnego istotne znaczenie w niniejszej sprawie miało wyjaśnienie charakteru prawno-ustrojowego społeczno-zawodowych organizacji rolników.
W kwestii tej Trybunał Konstytucyjny wziął przede wszystkim pod uwagę, iż u podstaw ustawy z dnia 8 października 1982 r. o społeczno-zawodowych organizacjach rolników, jak wynika to z preambuły tej ustawy, legły m.in.: po pierwsze - uznanie za równoprawny z innymi zawodami status społeczno-zawodowy rolników indywidualnych, po drugie - uznanie potrzeby zapewnienia rolnikom indywidualnym należytej reprezentacji ich zawodowych i społecznych interesów wobec organów państwowych i innych organów.
Należy też mieć na względzie, iż wedle art. 1 ust. 3 tej ustawy, celem społeczno-zawodowych organizacji rolników jest: reprezentowanie potrzeb oraz bronienie zawodowych i społecznych interesów rolników, działanie na rzecz rozwoju gospodarstw rolnych oraz wzrostu ich produkcji, zapewnienie opłacalności produkcji rolniczej i należytego wyposażenia rolnictwa w środki produkcji, troszczenia się o wysoką rangę zawodu rolnika, a także o poprawę warunków życia i pracy ludności wiejskiej, wreszcie uczestniczenie w kształtowaniu i realizacji polityki Państwa na rzecz postępu gospodarczego, społecznego, socjalnego oraz kulturalnego i oświatowego wsi.
Cele te pokrywają się z celami, jakie ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. o związkach zawodowych rolników indywidualnych zastrzegła dla związków zawodowych rolników indywidualnych. Stanowi ona bowiem, iż związki te "działają w zakresie ochrony własności gospodarstw, interesów ekonomicznych i socjalnych swoich członków i ich rodzin oraz uczestniczą w działaniach na rzecz rozwoju gospodarczego oraz społecznego wsi i rolnictwa" (art. 1 ust. 2). Zarazem ustawa ta w art. 8 ust. 1 stwierdza, iż "Związki działające na podstawie niniejszej ustawy mają prawa i obowiązki, jakie przepisy ustaw przyznają społeczno-zawodowym organizacjom rolników w zakresie reprezentacji i obrony praw oraz interesów rolników", zaś w art. 8 ust. 2 zastrzegła równe traktowanie związków zawodowych rolników oraz społeczno-zawodowych organizacji rolników, stanowiąc, iż "Organy państwowe i samorządowe są obowiązane traktować na równi wszystkie związki zawodowe rolników indywidualnych i społeczno-zawodowe organizacje rolników w zakresie ich działalności, o której mowa w ust. 1".
Przesłanki, jakie legły u podstaw podjęcia ustawy z dnia 8 października 1982 r. o społeczno-zawodowych organizacjach rolników oraz przedstawione wyżej cele i zadania tych organizacji ustalone w tej ustawie, z drugiej zaś strony określone w ustawie z dnia 7 kwietnia 1989 r. o związkach zawodowych rolników indywidualnych cele i zadania związków zawodowych rolników indywidualnych upoważniają do jednoznacznej konstatacji co do tego, iż społeczno-zawodowe organizacje rolników spełniają z mocy prawa w stosunku do rolników indywidualnych zadania związków zawodowych, po wtóre co do tego, iż spełniane przez te organizacje zadania w tym zakresie są tożsame z zadaniami przypisanymi przez ustawę związkom zawodowym rolników indywidualnych, wreszcie co do tego, iż w myśl art. 8 ust. 2 ustawy z 7 kwietnia 1989 r. wolą ustawodawcy jest równe traktowanie przez organy państwowe i samorządowe społeczno-zawodowych organizacji rolników oraz związków zawodowych rolników indywidualnych.
W tej ostatniej kwestii, na co zwrócił uwagę Prokurator Generalny, wypowiedziała się też obowiązująca obecnie ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych, stanowiąc, iż "organy państwowe, samorządu terytorialnego i pracodawcy obowiązani są traktować jednakowo wszystkie związki zawodowe". Wskazuje to, w ocenie Prokuratora Generalnego, na utrwaloną tendencję prawodawczą równego traktowania wszystkich związków zawodowych oraz społeczno-zawodowych organizacji rolników w zakresie ich praw i obowiązków statutowych.
W konsekwencji należy uznać, iż gdy chodzi o zadania społeczno-zawodowych organizacji rolników w zakresie reprezentowania i obrony interesów rolników indywidualnych organizacje te spełniają takie same zadania, jak związki zawodowe rolników indywidualnych. Są organizacjami jednorodnymi z organizacjami związkowymi rolników indywidualnych.
Mimo jednorodności zadań przypisanych społeczno-zawodowym organizacjom rolników z zadaniami przypisanymi związkom zawodowym rolników indywidualnych organizacje te pod względem opodatkowania podatkiem dochodowym potraktowane zostały odmiennie, niż organizacje związków rolników indywidualnych.
Pominięcie w art. 17 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. społeczno-zawodowych organizacji rolników nastąpiło przy tym w sytuacji proklamowania przez art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. oraz przez art. 1 ust. 3 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. zasady równego traktowania przez organy państwowe i samorządowe wszystkich związków zawodowych. Aczkolwiek przepisy te, w tym przepis art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r., na który powołuje się Wnioskodawca, nie mają bezpośredniego znaczenia dla oceny przez Trybunał konstytucyjności przepisu art. 17 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r., to jednak należy przyjąć, iż Sejm jako prawodawca powinien czuć się także związany normami wynikającymi ze wspomnianych wyżej przepisów.
Gdy chodzi o powołany przez Wnioskodawcę przepis art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. w sprawie niniejszej ma on jedynie o tyle znaczenie, iż łącznie z przepisem art. 8 ust. 1 tej ustawy w sposób autorytatywny potwierdza jednorodność praw i obowiązków społeczno-zawodowych organizacji rolników oraz związków zawodowych rolników w zakresie reprezentowania i obrony praw oraz interesów rolników indywidualnych. Nie ma zaś znaczenia dla oceny konstytucyjności art. 17 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. z tego względu, iż w odniesieniu do ustaw Trybunał Konstytucyjny orzeka jedynie o ich zgodności z Konstytucją RP. Sprzeczność między przepisami ustaw może być, w określonych wypadkach, jedynie przedmiotem sygnalizacji jako uchybienie w prawie.
Przyjęte w art. 17 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. rozwiązanie w kwestii opodatkowania społeczno-zawodowych organizacji rolników, poza tym iż stanowi przejaw nierównoprawnego potraktowania tych organizacji w stosunku do organizacji związkowych rolników indywidualnych, prowadzi ponadto do ograniczenia pod względem finansowym możliwości tych organizacji w realizacji ich celów statutowych.
Gdy chodzi o zakres zwolnień od podatku dochodowego wynikających z treści art. 17 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. należy mieć na uwadze, iż nie chodzi tu bynajmniej o zwolnienie z opodatkowania wszystkich dochodów osiąganych przez wymienione w tym przepisie organizacje, lecz jedynie tej części tych dochodów, jaka przeznaczona została na sfinansowanie działalności statutowej danej organizacji.
Trybunał Konstytucyjny podzielił stanowisko Wnioskodawcy i Prokuratora Generalnego, iż przepis art. 17 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. naruszając art. 67 ust. 2 Konstytucji RP pozostaje w kolizji także z postanowieniem art. 1 tej Konstytucji stanowiącego, iż "Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, realizującym zasady sprawiedliwości społecznej". Narusza mianowicie proklamowaną w tym przepisie zasadę sprawiedliwości społecznej.
Reasumując, w ocenie Trybunału Konstytucyjnego przepis art. 17 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. pozostaje w sprzeczności z przepisami art. 1 i art. 67 ust. 2 Konstytucji RP, pozostawionymi w mocy przez art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r.
Zważywszy przedstawione wyżej okoliczności należało orzec jak w sentencji.
z dnia 16 lutego 1993 r.
Sygn. akt (K. 13/92)
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Przewodniczący: Sędzia TK Czesław Bakalarski
Sędziowie TK: Henryk Groszyk
Leonard Łukaszuk
Remigiusz Orzechowski - sprawozdawca
Andrzej Zoll
Protokolant: Karol Radziwiłł
po rozpoznaniu w dniu 16 lutego 1993 r. na rozprawie sprawy z wniosku Krajowego Związku Rolników, Kółek i Organizacji Rolniczych, z udziałem umocowanych przedstawicieli uczestników postępowania - Wnioskodawcy, Sejmu oraz Prokuratora Generalnego o ocenę zgodności przepisu art. 17 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych oraz o zmianie niektórych ustaw regulujących zasady opodatkowania (Dz. U. Nr 21, poz. 86; sprost. Nr 40, poz. 174) z art. 8 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989r. o związkach zawodowych rolników indywidualnych (Dz. U. Nr 20, poz. 106; sprost. Nr 21, poz. 115), w związku z art. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej
orzeka:
przepis art. 17 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych oraz o zmianie niektórych ustaw regulujących zasady opodatkowania (Dz. U. Nr 21, poz. 86, z późn. zm.) - jest niezgodny z art. 1 i art. 67 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, pozostawionymi w mocy przez art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r.
Orzeczenie nie jest ostateczne. Podlega, w myśl art. 7 ust. 2 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym, rozpatrzeniu przez Sejm, w terminie sześciu miesięcy od przedstawienia mu przez Trybunał Konstytucyjny niniejszego orzeczenia wraz z jego uzasadnieniem.
UZASADNIENIE
1. Krajowy Związek Rolników, Kółek i Organizacji Rolniczych, we wniosku z dnia 28 czerwca 1992 r., wystąpił do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności - art. 17 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych oraz o zmianie niektórych ustaw regulujących zasady opodatkowania (Dz. U. Nr 21 poz. 86, z późn. zm.) z art. 8 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. o związkach zawodowych rolników indywidualnych (Dz. U. Nr 20, poz. 106; sprost. Nr 21, poz. 115), w związku z art. 1 Konstytucji RP.
Uzasadniając swoje wystąpienie Wnioskodawca podniósł, iż przepis art. 17 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. zwalnia, z mocy prawa, od podatku dochodowego dochody związków zawodowych, organizacji pracodawców i partii politycznych działających na podstawie odrębnych ustaw - w części wydatkowanej w roku podatkowym lub w roku po nim następującym na cele statutowe.
Zwolnieniami nie zostały natomiast objęte społeczno-zawodowe organizacje rolników, tj. kółka rolnicze, koła gospodyń wiejskich, rolnicze zrzeszenia branżowe oraz związki tych organizacji. Organizacje te pełnią funkcję związku zawodowego rolników oraz producentów rolnych. Wynika to m.in. z art. 1 i art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 8 października 1982 r. o społeczno-zawodowych organizacjach rolników (Dz. U. Nr 32, poz. 217).
Pominięcie w art. 17 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. społeczno-zawodowych organizacji rolników jest sprzeczne z art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. o związkach zawodowych rolników indywidualnych. Bowiem zgodnie z postanowieniami tego przepisu organy państwowe i samorządowe są obowiązane traktować na równi wszystkie związki zawodowe rolników indywidualnych i społeczno-zawodowe organizacje rolników w zakresie ich działalności.
Fakt pominięcia w ustawowym zwolnieniu od podatku dochodowego społeczno-zawodowych organizacji rolników jest rażącym naruszeniem fundamentalnej zasady równego traktowania społeczno-zawodowych organizacji rolników z pozostałymi dwoma związkami zawodowymi rolników indywidualnych (NSZZ RI "S" i Związek Zawodowy Rolnictwa "Samoobrona").
Dyskryminuje to organizacje społeczno-zawodowe rolników indywidualnych w stosunku do pozostałych związków zawodowych rolników w zakresie reprezentacji i obrony praw oraz interesów rolników i w zasadniczy sposób ogranicza możliwości wykonywania przez nie działalności statutowej.
Przepis art. 17 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. godzi również w porządek prawny Rzeczypospolitej Polskiej, co wyraźnie wynika z zasady zawartej w art. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w myśl której Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej.
2. Ustosunkowując się do wniosku KZRKiOR Prokurator Generalny, w piśmie z dnia 18 września 1992 r., zajął stanowisko, iż przepis art. 17 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. zdaje się pozostawać w kolizji z art. 1, w związku z art. 67 ust. 2 Konstytucji RP.
W uzasadnieniu swojego stanowiska Prokurator Generalny m.in. stwierdził, co następuje:
KZRKiOR nie prowadzi działalności na podstawie ustawy o związkach zawodowych, lecz na podstawie ustawy z dnia 8 października 1982 r. o społeczno-zawodowych organizacjach rolników (Dz. U. Nr 32, poz. 217), uchwalonej równolegle z ustawą z 8 października 1982 r. o związkach zawodowych. Pierwsza z tych ustaw zniosła zarazem (art. 41 ust. 1) działające dotychczas - Centralny Związek Kółek i Organizacji Rolniczych oraz Niezależny Samorządny Związek Rolników Indywidualnych, a ich uprawnienia przekazała KZRKiOR. Ustawa z dnia 8 października 1982 r. stanowi zatem samodzielną podstawę funkcjonowania społeczno-zawodowych organizacji rolników. Prawa i obowiązki wynikające z innych ustaw np. z ustawy z 7 kwietnia 1989 r. o związkach zawodowych rolników indywidualnych (Dz. U. Nr 20, poz. 106; sprost. Nr 21, poz. 115) mają więc zastosowanie do organizacji społeczno-zawodowych rolników o tyle, o ile wynika to z przepisów tej ustawy.
Znaczenie w niniejszej sprawie ma w szczególności przepis art. 8 ustawy z 7 października 1989 r. o związkach zawodowych rolników indywidualnych, wedle którego organy państwowe i samorządowe mają obowiązek "traktować na równi wszystkie związki zawodowe rolników indywidualnych i społaczno-zawodowe organizacje rolników w zakresie ich działalności". W tym względzie podobne unormowanie zawiera art. 1 ust. 3 obowiązującej ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. Nr 55, poz. 234). Stwierdza on, że "organy państwowe, samorządu terytorialnego i pracodawcy obowiązani są traktować jednakowo wszystkie związki zawodowe". Wskazuje to na utrwaloną tendencję prawodawczą do równego traktowania wszystkich związków zawodowych i organizacji społeczno-zawodowych rolników w zakresie ich praw i obowiązków statutowych.
Skoro więc organizacje te zrównane zostały ze związkami zawodowymi, to wydaje się, że takie unormowania, jak zwolnienia częściowe od podatku dochodowego także powinny być stosowane jednolicie do tych podmiotów. Tymczasem art. 17 ust. 1 pkt 6 ustawy zwalnia od podatku dochodowego w części wydatkowanej na cele statutowe tylko dochody związków zawodowych, organizacji pracodawców i partii politycznych, pomija zaś w tych zwolnieniach dochody KZRKiOR.
W tej sytuacji ustawodawca zróżnicował obowiązki podatkowe podmiotów traktowanych w świetle innych przepisów prawa jako jednorodne w zakresie ich praw i obowiązków statutowych. Przy tym pozbawienie KZRKiOR ulg podatkowych utrudnia, jeśli nie uniemożliwia, prowadzenie przez ten związek działalności statutowej, a nade wszystko rozwiązanie to prowadzi do nierównoprawnego traktowania podmiotów o podobnych celach i zadaniach. Analiza badanego przepisu, w świetle przytoczonych przepisów prawa, prowadzi do wniosku, że koliduje on z art. 1 w zw. z art. 67 ust. 2 Konstytucji RP. Rozwiązanie to przedkłada bowiem niewielkie różnice pomiędzy związkami zawodowymi rolników indywidualnych a organizacjami społeczno-zawodowymi rolników ponad zasadnicze wspólne cele tych podmiotów.
Nadto rozwiązanie to godzi w treść cyt. art. 8 ustawy o związkach zawodowych rolników indywidualnych, rozrywając przyjętą w nim wspólność celów i sposobów działania omawianych podmiotów, przez co zdaje się naruszać konstytucyjne zasady określona w art. 1 i art. 67 ust. 2 Konstytucji RP.
3. W toku rozprawy zarówno przedstawiciel Wnioskodawcy, jak i przedstawiciel Prokuratora Generalnego podtrzymali zajęte wcześniej w tej sprawie stanowiska, z tym że przedstawiciele Wnioskodawcy podzielili stanowisko Prokuratora Generalnego, iż przepis art. 17 ust. 1 pkt 6 z dnia 15 lutego 1992 r. pozostaje w kolizji zarówno z art. 1, jak i z art. 67 ust. 2 Konstytucji RP.
Ustosunkowując się natomiast do wniosku KZRKiOR - dopiero w tym stadium postępowania - przedstawiciel Sejmu w ustnym wystąpieniu wyjaśnił, iż rządowy projekt ustawy z dnia 5 lutego 1992 r. od samego początku nie przewidywał objęcia KZRKiOR przepisami art. 17 ust. 1 pkt 6. Zgłoszona w toku debaty nad projektem na plenarnym posiedzeniu Sejmu poprawka zmierzająca do objęcia tym przepisem także KZRKiOR nie zyskała poparcia w głosowaniu.
4. Odnosząc się do wniosku Krajowego Związku rolników, Kółek i Organizacji Rolniczych Trybunał Konstytucyjny ustalił przede wszystkim w toku postępowania, iż Związek ten należy do kategorii podmiotów objętych postanowieniami art. 23 ust. 1 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym, których wnioski podlegają, w myśl art. 23 ust. 2 tej ustawy, wstępnemu rozpatrzeniu. W wyniku takiego rozpatrzenia, postanowieniem z dnia 7 sierpnia 1992 r., wnioskowi KZRKiOR nadany został bieg w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym.
Gdy chodzi o ocenę zasadności podniesionych przez Wnioskodawcę zarzutów co do konstytucyjności przepisu art. 17 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. Trybunał Konstytucyjny wziął pod uwagę poczynione ustalenia i zajęte przez uczestników postępowania stanowiska oraz przepisy dotyczące społeczno-zawodowych organizacji rolników, jak też rolniczych i pracowniczych związków zawodowych, wreszcie odnoszące się do tej sprawy przepisy Konstytucji RP.
W ocenie Trybunału Konstytucyjnego istotne znaczenie w niniejszej sprawie miało wyjaśnienie charakteru prawno-ustrojowego społeczno-zawodowych organizacji rolników.
W kwestii tej Trybunał Konstytucyjny wziął przede wszystkim pod uwagę, iż u podstaw ustawy z dnia 8 października 1982 r. o społeczno-zawodowych organizacjach rolników, jak wynika to z preambuły tej ustawy, legły m.in.: po pierwsze - uznanie za równoprawny z innymi zawodami status społeczno-zawodowy rolników indywidualnych, po drugie - uznanie potrzeby zapewnienia rolnikom indywidualnym należytej reprezentacji ich zawodowych i społecznych interesów wobec organów państwowych i innych organów.
Należy też mieć na względzie, iż wedle art. 1 ust. 3 tej ustawy, celem społeczno-zawodowych organizacji rolników jest: reprezentowanie potrzeb oraz bronienie zawodowych i społecznych interesów rolników, działanie na rzecz rozwoju gospodarstw rolnych oraz wzrostu ich produkcji, zapewnienie opłacalności produkcji rolniczej i należytego wyposażenia rolnictwa w środki produkcji, troszczenia się o wysoką rangę zawodu rolnika, a także o poprawę warunków życia i pracy ludności wiejskiej, wreszcie uczestniczenie w kształtowaniu i realizacji polityki Państwa na rzecz postępu gospodarczego, społecznego, socjalnego oraz kulturalnego i oświatowego wsi.
Cele te pokrywają się z celami, jakie ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. o związkach zawodowych rolników indywidualnych zastrzegła dla związków zawodowych rolników indywidualnych. Stanowi ona bowiem, iż związki te "działają w zakresie ochrony własności gospodarstw, interesów ekonomicznych i socjalnych swoich członków i ich rodzin oraz uczestniczą w działaniach na rzecz rozwoju gospodarczego oraz społecznego wsi i rolnictwa" (art. 1 ust. 2). Zarazem ustawa ta w art. 8 ust. 1 stwierdza, iż "Związki działające na podstawie niniejszej ustawy mają prawa i obowiązki, jakie przepisy ustaw przyznają społeczno-zawodowym organizacjom rolników w zakresie reprezentacji i obrony praw oraz interesów rolników", zaś w art. 8 ust. 2 zastrzegła równe traktowanie związków zawodowych rolników oraz społeczno-zawodowych organizacji rolników, stanowiąc, iż "Organy państwowe i samorządowe są obowiązane traktować na równi wszystkie związki zawodowe rolników indywidualnych i społeczno-zawodowe organizacje rolników w zakresie ich działalności, o której mowa w ust. 1".
Przesłanki, jakie legły u podstaw podjęcia ustawy z dnia 8 października 1982 r. o społeczno-zawodowych organizacjach rolników oraz przedstawione wyżej cele i zadania tych organizacji ustalone w tej ustawie, z drugiej zaś strony określone w ustawie z dnia 7 kwietnia 1989 r. o związkach zawodowych rolników indywidualnych cele i zadania związków zawodowych rolników indywidualnych upoważniają do jednoznacznej konstatacji co do tego, iż społeczno-zawodowe organizacje rolników spełniają z mocy prawa w stosunku do rolników indywidualnych zadania związków zawodowych, po wtóre co do tego, iż spełniane przez te organizacje zadania w tym zakresie są tożsame z zadaniami przypisanymi przez ustawę związkom zawodowym rolników indywidualnych, wreszcie co do tego, iż w myśl art. 8 ust. 2 ustawy z 7 kwietnia 1989 r. wolą ustawodawcy jest równe traktowanie przez organy państwowe i samorządowe społeczno-zawodowych organizacji rolników oraz związków zawodowych rolników indywidualnych.
W tej ostatniej kwestii, na co zwrócił uwagę Prokurator Generalny, wypowiedziała się też obowiązująca obecnie ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych, stanowiąc, iż "organy państwowe, samorządu terytorialnego i pracodawcy obowiązani są traktować jednakowo wszystkie związki zawodowe". Wskazuje to, w ocenie Prokuratora Generalnego, na utrwaloną tendencję prawodawczą równego traktowania wszystkich związków zawodowych oraz społeczno-zawodowych organizacji rolników w zakresie ich praw i obowiązków statutowych.
W konsekwencji należy uznać, iż gdy chodzi o zadania społeczno-zawodowych organizacji rolników w zakresie reprezentowania i obrony interesów rolników indywidualnych organizacje te spełniają takie same zadania, jak związki zawodowe rolników indywidualnych. Są organizacjami jednorodnymi z organizacjami związkowymi rolników indywidualnych.
Mimo jednorodności zadań przypisanych społeczno-zawodowym organizacjom rolników z zadaniami przypisanymi związkom zawodowym rolników indywidualnych organizacje te pod względem opodatkowania podatkiem dochodowym potraktowane zostały odmiennie, niż organizacje związków rolników indywidualnych.
Pominięcie w art. 17 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. społeczno-zawodowych organizacji rolników nastąpiło przy tym w sytuacji proklamowania przez art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. oraz przez art. 1 ust. 3 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. zasady równego traktowania przez organy państwowe i samorządowe wszystkich związków zawodowych. Aczkolwiek przepisy te, w tym przepis art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r., na który powołuje się Wnioskodawca, nie mają bezpośredniego znaczenia dla oceny przez Trybunał konstytucyjności przepisu art. 17 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r., to jednak należy przyjąć, iż Sejm jako prawodawca powinien czuć się także związany normami wynikającymi ze wspomnianych wyżej przepisów.
Gdy chodzi o powołany przez Wnioskodawcę przepis art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. w sprawie niniejszej ma on jedynie o tyle znaczenie, iż łącznie z przepisem art. 8 ust. 1 tej ustawy w sposób autorytatywny potwierdza jednorodność praw i obowiązków społeczno-zawodowych organizacji rolników oraz związków zawodowych rolników w zakresie reprezentowania i obrony praw oraz interesów rolników indywidualnych. Nie ma zaś znaczenia dla oceny konstytucyjności art. 17 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. z tego względu, iż w odniesieniu do ustaw Trybunał Konstytucyjny orzeka jedynie o ich zgodności z Konstytucją RP. Sprzeczność między przepisami ustaw może być, w określonych wypadkach, jedynie przedmiotem sygnalizacji jako uchybienie w prawie.
Przyjęte w art. 17 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. rozwiązanie w kwestii opodatkowania społeczno-zawodowych organizacji rolników, poza tym iż stanowi przejaw nierównoprawnego potraktowania tych organizacji w stosunku do organizacji związkowych rolników indywidualnych, prowadzi ponadto do ograniczenia pod względem finansowym możliwości tych organizacji w realizacji ich celów statutowych.
Gdy chodzi o zakres zwolnień od podatku dochodowego wynikających z treści art. 17 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. należy mieć na uwadze, iż nie chodzi tu bynajmniej o zwolnienie z opodatkowania wszystkich dochodów osiąganych przez wymienione w tym przepisie organizacje, lecz jedynie tej części tych dochodów, jaka przeznaczona została na sfinansowanie działalności statutowej danej organizacji.
Trybunał Konstytucyjny podzielił stanowisko Wnioskodawcy i Prokuratora Generalnego, iż przepis art. 17 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. naruszając art. 67 ust. 2 Konstytucji RP pozostaje w kolizji także z postanowieniem art. 1 tej Konstytucji stanowiącego, iż "Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, realizującym zasady sprawiedliwości społecznej". Narusza mianowicie proklamowaną w tym przepisie zasadę sprawiedliwości społecznej.
Reasumując, w ocenie Trybunału Konstytucyjnego przepis art. 17 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. pozostaje w sprzeczności z przepisami art. 1 i art. 67 ust. 2 Konstytucji RP, pozostawionymi w mocy przez art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r.
Zważywszy przedstawione wyżej okoliczności należało orzec jak w sentencji.