Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 czerwca 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Rzeszowie Wydział I Cywilny w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 6 czerwca 2013 r. na rozprawie

sprawy z powództwa K. N.

przeciwko (...) S.A. (...) w W.

o zapłatę zadośćuczynienia, odszkodowania i z tytułu kosztów pogrzebu

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego w Tarnobrzegu

z dnia 28 grudnia 2012 r., sygn. akt I C 217/12

I.  z m i e n i a zaskarżony wyrok w pkt I w części oddalającej powództwo, w ten sposób, że z a s ą d z a od pozwanego na rzecz powódki dalszą kwotę 9.352 zł (dziewięć tysięcy trzysta pięćdziesiąt dwa) z ustawowymi odsetkami od dnia 12 grudnia 2011 r. do dnia zapłaty, zaś w pozostałej części powództwo o d d a l a,

II.  o d d a l a apelację w pozostałej części,

III.  n i e o b c i ą ż a powódki kosztami postępowania apelacyjnego na rzecz pozwanego.

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Rzeszowie, wyrokiem z dnia 28 grudnia 2012r., w pkt. I zasądził od pozwanego I. R. Towarzystwa (...) na rzecz powódki kwotę 74 000 zł z tytułu zadośćuczynienia za doznana krzywdę, kwotę 22 000zł z tytułu odszkodowania za pogorszenie sytuacji życiowej, obie te kwoty z ustawowymi odsetkami od dnia 15 grudnia 2011r. do dnia zapłaty oraz kwotę 500 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, oddalając powództwo w pozostałym zakresie.

W pkt II i II Sąd zasądził od poznanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okresowego kwotę 4 800 zł z tytułu opłaty, od której powódka była zwolniona i nie obciążył powódki obowiązkiem uiszczenia opłaty od oddalonej części powództwa.

Od powyższego wyroku apelację wniosła powódka, zaskarżając wyrok w części oddalającej powództwo ponad kwotę 96 000zł oraz w części orzekającej o kosztach procesu.

Apelująca zarzuciła:

- naruszenie prawa materialnego tj. art. 446 § 1 kc poprzez jego niezastosowanie w odniesieniu do poniesionych przez powódkę kosztów pogrzebu męża,

-naruszenie art. 446 § 3 kc poprzez błędną wykładnię polegającą na uznaniu, ze zasądzona na rzecz powódki kwota 22 000 zł stanowi łącznie z wypłaconą już kwotą 8 000 zł adekwatne odszkodowanie z tytułu znacznego pogorszenia sytuacji życiowej,

- naruszenie prawa materialnego tj. art. 446 §4 poprzez błędną jego wykładnię polegająca na uznaniu, że zasadzona kwota 74 000 zł stanowi łącznie z wypłacona kwotą 16 000 zł wystarczające zadośćuczynienie kompensujące krzywdę powódki,

- naruszenie prawa materialnego tj. art. 482 § 1 kc w związku z art. 481 § 1 kc poprzez ich niezastosowanie i oddalenie powództwa w zakresie żądania zapłaty skapitalizowanych odsetek w wysokości 15 742,17 zł i dalszych odsetek od dnia wniesienia pozwu,

- naruszenie prawa procesowego tj. art. 233 § 1 kpc poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, a przez to dokonanie oceny dowodów w sposób sprzeczny z zasadami doświadczenia życiowego, wskutek uznania, że kwota 25 000zł zasądzona powódce tytułem uzupełnienia stosownego odszkodowania rekompensuje uszczerbek, jaki powstał w sytuacji materialnej powódki, jak również w sferze dóbr materialnych, które rzutują na jej sytuacje materialną,

- naruszenie prawa procesowego tj. art. 328 § 2 kpc poprzez jego niezastosowanie, wskutek czego Sąd nie wskazał podstawy faktycznej oraz prawnej, co do rozstrzygnięcia o zasądzeniu skapitalizowanych odsetek.

Powódka wniosła w apelacji o zmianę zaskarżonego wyroku i zasadzenie od pozwanego na rzecz powódki kwoty 196 227,73 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów procesu za obie instancje, ewentualnie uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy sądowi I Instancji do ponownego rozpoznania z pozostawieniem temu sądowi orzeczenia o kosztach postępowania.

W uzasadnieniu apelacji wskazała, że niezasadnie nie wypłacono jej kwoty 485,56 zł z tytułu kosztów, które poniosła w związku z pochówkiem męża, udowodnione fakturami, ze względu na przyjęte przez pozwanego przyczynienia się J. N. do powstania szkody.

Zdaniem powódki, zasądzona z tytułu odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej kwota nie stanowi rekompensaty za uszczerbek materialny powstały na skutek śmierci J. N.. Podzielając stanowisko Sądu, co do okoliczności wpływających na wysokość stosownego odszkodowania, powódka zarzuciła, że Sąd nie uwzględnił w pełni faktu samodzielnego prowadzenia przez powódkę, która ma obecnie 62 lata, rodziny zastępczej dla pięciorga dzieci, w wieku od 12-tu do 17 –tu lat, konieczność prowadzenia dalszych remontów w domu zniszczonym przez powódź w 2010r., samodzielnego prowadzenia gospodarstwa domowego, osłabia jej aktywności życiowej i motywacji do przezwyciężania trudności życia codziennego, wieku oraz stanu zdrowia powódki, która kilka miesięcy po śmierci męża przeszła zawał serca, czy też utraty opieki i pomocy ze strony męża w przyszłości. Według powódki, oceniając odszkodowanie należało teoretycznie założyć, że gdyby zatrudnić osobę trzecią do pomocy przy sprawowaniu pieczy nad dziećmi, odbudowy zniszczonego domu i prac w gospodarstwie rolnym, mogłoby się okazać, że zsądzone odszkodowanie okazałoby się niewystarczające.

Z kolei zakładając funkcję kompensacyjną zadośćuczynienia, powódka zarzuciła, że Sąd nie w pełni uwzględnił okres pożycia małżeńskiego, wspólne wychowywanie sześciorga swoich dzieci, i stworzenie rodziny zastępczej dla pięciorga, zmaganie się z przeciwnościami losu np. skutkami powodzi w 2010r., przedłużająca się żałoba powódki objawiająca się zaburzeniami psychicznymi i osłabieniem aktywności życiowej, faktu, że wypadek zdarzył się w pobliżu jej domu, a także natężenia winy sprawcy, który nie udzielił poszkodowanemu wypadku, nie przeprosił powódki i nakłaniał inne osoby do utrudniania śledztwa.

Powódka zakwestionowała, że dochodzone przez nią skapitalizowane odsetki nie zostały zasądzone za okres od 21 kwietnia do dnia 12 grudnia 2011r., w sytuacji, gdy termin spełnienia świadczenia upłynął w dniu 20 kwietnia 2011r. tj. po 30 dniach od daty zgłoszenia szkody. Skarżąca w tym zakresie powołała się na naruszenie art. 455 1 kc, 481 1kc, 14 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 22 maja 2003r. o ubezpieczeniach obowiązkowych UFG i PBUK.

Sąd Apelacyjny rozważył co następuje:

Sąd Apelacyjny podziela i uznaje za własne ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd I instancji, opisane wyżej, ponieważ znajdują oparcie w zebranym w sprawie materiale dowodowym, który oceniono w granicach zakreślonych przepisem art. 233 § 1 kpc.

Nadto Sąd II Instancji ustalił, że powódka pismem z dnia 16 mara 2011r., którego wpływ ubezpieczyciel odnotował w dacie 21 marca 2011 r., domagała się łącznie zapłaty kwoty 202 427.85 zł tj. kwoty 2 427,85 zł z tytułu zwrotu kosztów pogrzebu jej męża, kwoty 100 000 zł z tytułu odszkodowania z art. 446 § 3 kc i 100 000 zł tytułem zadośćuczynienia – co potwierdza pismo o zgłoszeniu szkody, zalegające na karcie 18 akt szkodowych. Na podstawie trzech, kolejnych decyzji pozwanego, powódce wypłacono: w dniu 15 czerwca 2011r. kwotę 13 070.85 zł, w dniu 2 września 2011r. kwotę 12 750 zł i w dniu 20 września 2011r. kwotę 121.39 zł (decyzje pozwanego k-26,27 i 29).

W świetle powyższych ustaleń, zasadny jest zarzut apelacji, kwestionujący oddalenie powództwa w zakresie żądania zasądzenia skapitalizowanych ustawowych odsetek za okres od dnia 21 kwietnia do dnia 12 grudnia 2011r. tj. wniesienia pozwu.

Przepisy art. 481 §1, 817§ 1 i 14 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. Nr 124, poz. 1152 z późn. zm.) obligują bowiem ubezpieczyciela do spełnienia świadczenia w terminie trzydziestu dni, licząc od daty otrzymania zawiadomienia o wypadku, a gdyby wyjaśnienie w powyższym terminie okoliczności koniecznych do ustalenia odpowiedzialności ubezpieczyciela albo wysokości świadczenia okazało się niemożliwe, świadczenie powinno być spełnione w ciągu 14 dni od dnia, w którym przy zachowaniu należytej staranności wyjaśnienie tych okoliczności było możliwe. Odnosić należy ten obowiązek również do roszczeń z tytułu zadośćuczynienia i pogorszenia sytuacji życiowej po śmierci osoby najbliższej. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2007 r. sygn. akt I CSK 433/06 (niepublikowany), Sądu Najwyższego z dnia 18 lutego 2010 r., II CSK 434/09, LEX nr 602683 oraz z dnia 16 grudnia 2011 r., VCSK 38/11,LEX nr 1129170).

W niniejszej sprawie uwzględnione żądania powódki wypłacone w ramach likwidacji szkody oraz te, które zostały zasądzone przez Sąd Okręgowy to łącznie kwota 122 427.80 zł (90 000zł z tytułu zadośćuczynienia, 30 000zł z tytułu odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej i 2 427.80zł z tytułu odszkodowania, obejmującego koszty pogrzebu). Stąd też wyliczenie odsetek obejmuje ich sumę za okres od 21 kwietnia do 15 czerwca 2011r.od kwoty 122 427.80zł, za okres od 16 czerwca do 8 września 2011r. od kwoty 109 356.95 zł (wyliczonej po odjęciu wpłaty 13 070.85zł), za okres od 9 września do 22 września 2011r. od kwoty 96 606.95zł (wyliczonej po pomniejszeniu o 12 750zł), za okres od 23 września do 12 grudnia 2011r. (wyliczonej po pomniejszeniu o wpłatę 121.39zł).

Stopa obowiązujących w tym okresie odsetek w wysokości 13 % wynika z Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 4 grudnia 2008r. w sprawie wysokości odsetek ustawowych (Dz.U.2008r., Nr.220, poz. 1434).

Mając powyższe na uwadze, stwierdzić należy, że jeśli, pozwany nie dokonał wypłaty powódce świadczeń odszkodowawczych i z tytułu zadośćuczynienia w wyżej wskazanym terminie przysługuje jej roszczenie o zasądzenie odsetek za okres opóźnienia, po ich skapitalizowaniu, stosownie do art. 482 § 1 kc, w wysokości 8 866,44 zł, a zatem uzasadnione jest dokonanie zmiany wyroku w tym zakresie.

Trafny jest również zarzut powódki, wyrażony w apelacji, co do braku podstaw do przyjęcia przyczynienia się jej zmarłego męża do wypadku komunikacyjnego, który miał miejsce w dniu 22 listopada 2010r. i jego tragicznych skutków.

Zważyć należy, że zarzucane przez pozwanego przyczynienie się zmarłego męża powódki do skutków wypadku jakiemu uległ w dniu 22 listopada, nie zostało wykazane, przeciwnie w oparciu o nie kwestionowaną w niniejszym postępowaniu opinię biegłego L. K. Sąd Okręgowy ustalił, że zdarzenie to wynikało z braku należytej obserwacji przez sprawcę drogi przed pojazdem oraz jego nieprawidłowego zachowania, polegającego na nie podjęciu manewru wyprzedzania rowerzysty i najechania na tył roweru. Brak zatem było podstaw do obniżenia odszkodowania na podstawie art. 362 kpc i oddalenie powództwa w tym zakresie.

Z tych względów uzasadnione jest dokonanie w postępowaniu apelacyjnym zmiany zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie z tytułu odszkodowania, opartego na art. 446 § 1 kc, dalszej kwoty 485.56 zł, której nie wypłacił pozwany, z tytułu zwrotu kosztów pogrzebu, wykazanych rachunkami.

O odsetkach, zasądzonych w postepowaniu apelacyjnym od dnia wniesienia pozwu tj. 12 grudnia 2011r., orzeczono zgodnie z wnioskami apelacji, przy uwzględnieniu opisanych wyżej zasad wymagalności roszczeń z tytułu ubezpieczeń komunikacyjnych. Dodać należy, że data wniesienia pozwu, wskazywana w żądaniu pozwu, przypada na dzień nadania tego pozwu w placówce pocztowej ( k- 39).

Bezzasadny jest natomiast zarzut apelującej, co do ustalenia odszkodowania z tytułu znacznego pogorszenia sytuacji życiowej oraz określenia zadośćuczynienia z tytułu doznanej krzywdy z powody śmierci męża w zbyt niskiej wysokości i nieuwzględnienia w pełni okoliczności, szczegółowo przywołanych w uzasadnieniu apelacji.

Przewidziane w art. 446 § 3 kc odszkodowanie obejmuje szeroko rozumianą szkodę majątkową, trudną do obliczenia, która wywołana jest trudnościami życiowymi, poczuciem osamotnienia i koniecznością podejmowania dodatkowego wysiłku organizacyjnego i wydatków w związku ze śmiercią osoby bliskiej.

Odpowiednie odszkodowanie za pogorszenie sytuacji życiowej obejmuje nie tylko pogorszeniu aktualnej sytuacji materialnej ale polega także na utracie realnej możliwości polepszenia warunków życia w przyszłości, choć również tylko na płaszczyźnie materialnej (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 26 października 1970 r., III PZP 22/77; OSNCP 1971, nr 7-8, poz. 120; wyrok z dnia 14 marca 2007 r., I CSK 465/06, LEX nr 327917). Podkreślenia wymaga odrębność tej regulacji, w związku z odmiennymi przesłankami w stosunku do zadośćuczynienia za doznaną krzywdę wobec śmierci osoby najbliżej, które kompensuje niematerialne straty (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 października 2009r.I PK 97/09 , LEX nr 558566).

Przepis art. 446 § 4 kc stwarza możliwość przyznania najbliższym członkom rodziny zmarłego – niezależnie od opisanego wyżej odszkodowania – zadośćuczynienia, poddanego uznaniu sędziowskiemu i markowaniu wysokości zasądzanej z tego tytułu kwoty. Powinno ono uwzględniać rodzaj i rozmiar krzywdy, na którą składają się cierpienia fizyczne i psychiczne osoby najbliższej (por. wyrok Sądu Najwyższego z 10 maja 2012 r., IV CSK 416/11, LEX nr 1212823, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 czerwca 2011r. IIICSK 279/10, LEX 898254, wyrok Sądu Najwyższego z 14 stycznia 2011r. IPK 145/10, M.P.Pr 2011/9/479, wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z 22 listopada 2012 r., I ACa 339/12, LEX nr 1246793)

Jak zasadnie podniósł Sąd Okręgowy, odwołując się do poglądów orzecznictwa, pogorszeniem sytuacji życiowej jest niewątpliwie dla powódki śmierć jej męża, na którego szeroko rozumianą pomoc mogła liczyć w najbliższej przyszłości, a która przekładała się na wartości materialne, których nie uzupełnia pobierana renta rodzinna. Brak męża przy prowadzeniu gospodarstwa domowego, remoncie domu oraz wychowywaniu dzieci w ramach rodziny zastępczej trafnie ujęte zostały przez Sąd I Instancji jako zdarzenia pogarszające sytuację życiową powódki. Jednakże kwotą odpowiednią jest w powyższym ujęciu i przy przyjętym zakresie pogorszenia sytuacji życiowej powódki kwota 22 000zł. Wbrew twierdzeniom apelującej uwzględnia ona w pełni przesłanki z art. 446 § 3 kc.

W niniejszej sprawie, co wynika z uzasadnienia zaskarżonego wyroku, Sąd Okręgowy wszechstronnie rozważył wszystkie dowody przeprowadzone w sprawie i uwzględnił fakty wynikające z opinii psychologicznej, zeznań świadków i powódki dla potrzeb miarkowania zadośćuczynienia. Przyjął za podstawę faktyczną swego orzeczenia wszystkie zarzucane w apelacji okoliczności. Uwzględnił w szczególności poczucie krzywdy wynikające z faktu długiego pożycia małżeńskiego, wychowywania dzieci, stworzenia rodziny zastępczej dla pięciorga wnuków, przedłużającą się żałobę, stan zdrowia powódki, spadek jej aktywności życiowej. Zasądzone zadośćuczynienie uwzględnia też ustalone przez Sąd Okręgowy fakty związane z zaburzeniami psychicznymi i osłabieniem aktywności życiowe oraz, że wypadek zdarzył się w pobliżu domu powódki. W wysokości zasądzonego na rzecz powódki zadośćuczynienia mieszczą się również te wszystkie krzywdy, związane z winą sprawcy, natomiast kwestie braku przeprosin, czy nakłaniania innych osób do utrudniania śledztwa, nie były przedmiotem postępowania dowodowego, a niezależnie od tego nie mogą one wpłynąć na zmianę wysokość zadośćuczynienia.

Apelująca nie wskazała zatem takich nowych okoliczności i faktów, które mogłyby prowadzić do uznania, że zasądzone zadośćuczynienie jest niewspółmiernie nieodpowiednie (por. wyrok Sądu najwyższego z dnia 18 listopada 2004 r., ICK 219/04, LEX nr 146356).

Z tych względów, na podstawie art. 386 § 1 kpc, Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyroku w pkt I w części oddalającej powództwo poprzez zasądzenie od pozwanego na rzez powódki kwoty 9 352 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 12 grudnia 2011r. do dnia zapłaty i oddalenie powództwa w pozostałej części - na podstawie art. 386 § 1 kpc oraz uznając apelację powódki w pozostałym zakresie za bezzasadną, oddalił ją na podstawie art. 385 kpc.

Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego opiera się na art. 102 kpc, przy uwzględnieniu bardzo trudnej majątkowej i rodzinnej sytuacji powódki, która po śmierci męża samotnie zajmuje się wychowywaniem pięciorga dzieci w ramach rodziny zstępczej, co uzasadnia nie obciążanie powódki kosztami postępowania apelacyjnego na rzecz pozwanego.