Pełny tekst orzeczenia

859/II/B/2014

POSTANOWIENIE

z dnia 2 października 2013 r.

Sygn. akt Ts 181/12



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Maria Gintowt-Jankowicz,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej GOBIN Sp. z o.o. w sprawie zgodności:

1) art. 636 § 3 w zw. z art. 636 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) z art. 45 ust. 1, art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

2) art. 632 pkt 1 w zw. z art. 640 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) z art. 45 ust. 1, art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 2 Konstytucji,

3) art. 13 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 23 czerwca 1973 r. o opłatach w sprawach karnych (Dz. U. z 1983 r. Nr 49, poz. 223, ze zm.) z art. 45 ust. 1, art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 2 Konstytucji,

4) art. 3 w zw. z art. 1 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 133, poz. 767) z art. 45 ust. 1, art. 64 ust. 1 i 2, art. 77 ust. 2 w zw. z art. 2 Konstytucji,



p o s t a n a w i a:



1) umorzyć postępowanie w zakresie zbadania zgodności art. 13 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 23 czerwca 1973 r. o opłatach w sprawach karnych (Dz. U. z 1983 r. Nr 49, poz. 223, ze zm.) z art. 45 ust. 1, art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

2) odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie zbadania zgodności art. 3 w zw. z art. 1 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 133, poz. 767) z art. 45 ust. 1, art. 64 ust. 1 i 2, art. 77 ust. 2 w zw. z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 27 lipca 2012 r. GOBIN Sp. z o.o. (dalej: skarżąca) zarzuciła niezgodność z art. 45 ust. 1, art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 2 Konstytucji art. 636 § 3 w zw. z art. 636 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.), art. 632 pkt 1 w zw. z art. 640 k.p.k. oraz art. 13 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 23 czerwca 1973 r. o opłatach w sprawach karnych (Dz. U. z 1983 r. Nr 49, poz. 223, ze zm.; dalej: ustawa o opłatach). Ponadto skarżąca zarzuciła, że art. 3 w zw. z art. 1 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 133, poz. 767; dalej: ustawa zmieniająca z 2011 r.) narusza art. 45 ust. 1, art. 64 ust. 1 i 2, art. 77 ust. 2 w zw. z art. 2 Konstytucji.

Skarga została wniesiona w związku z następującym stanem faktycznym. Skarżąca jako oskarżyciel subsydiarny wniosła akt oskarżenia przeciwko jej wiceprezes zarządu, zarzucając popełnienie czynów z art. 585 § 1 ustawy z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz. 1037; dalej: k.s.h.). Wyrokiem z 5 maja 2010 r. Sąd Rejonowy w Białej Podlaskiej – VII Wydział Karny uniewinnił oskarżoną od zarzucanych jej czynów. Na skutek apelacji oskarżyciela subsydiarnego Sąd Okręgowy w Lublinie – XI Wydział Karny Odwoławczy wyrokiem z 26 października 2010 r. (sygn. akt XI Ka 668/10) na podstawie art. 439 § 1 pkt 9 w zw. z art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k. uchylił zaskarżony wyrok i umorzył postępowanie w sprawie. Od tego orzeczenia kasację (na niekorzyść oskarżonej) wniósł Rzecznik Praw Obywatelskich. Sąd Najwyższy wyrokiem z 9 listopada 2011 r. (sygn. akt III KK 134/11) uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę sądowi II instancji do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym, podzielając pogląd zawarty w kasacji, zgodnie z którym warunek ponownego zaniechania ścigania – wymagany do wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia – dotyczy wyłącznie dwukrotnego wydania postanowienia o umorzeniu postępowania albo o odmowie jego wszczęcia (art. 330 § 2 k.p.k.). Jednocześnie Sąd Najwyższy wskazał na konieczność merytorycznej kontroli przez sąd II instancji wyroku sądu I instancji, z uwzględnieniem zmian dokonanych ustawą zmieniającą z 2011 r., którą uchylono art. 585 k.s.h. i znowelizowano art. 296 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, ze zm.; dalej: k.k.). Sąd Okręgowy w Lublinie – XI Wydział Karny Odwoławczy wyrokiem z 29 marca 2012 r. (sygn. akt XI Ka 1077/11) utrzymał w mocy zaskarżony wyrok, uznawszy apelację za oczywiście bezzasadną.

W przekonaniu skarżącej niekonstytucyjność zaskarżonych art. 636 § 3 w zw. z art. 636 § 1 k.p.k., art. 632 pkt 1 w zw. z art. 640 k.p.k. oraz art. 13 ust. 1 i 2 ustawy o opłatach polega na tym, że przepisy te naruszają prawo do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji), prawo do własności (art. 64 ust. 1 Konstytucji), prawo do równej ochrony własności (art. 64 ust. 2 Konstytucji) oraz są sprzeczne z zasadami demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji) – „w zakresie, w jakim prowadzą do obciążenia pokrzywdzonego (oskarżyciela prywatnego) kosztami postępowania oraz do niedopuszczalności zwrotu na jego rzecz należności z tytułu ustanowionego w tym postępowaniu adwokata lub radcy prawnego, ustanowionego w charakterze pełnomocnika, w przypadku uniewinnienia oskarżonego na podstawie art. 414 § 1 k.p.k. z uwagi na zaistniałą w toku postępowania zmianę normatywną, skutkującą stwierdzeniem okoliczności wyłączających ściganie, wymienionych w art. 17 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k., zwłaszcza w postaci braku podstaw prawnych oskarżenia”. Natomiast niezgodność art. 3 w zw. z art. 1 ustawy zmieniającej z 2011 r. z prawem do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji), prawem do własności (art. 64 ust. 1 Konstytucji), prawem do równej ochrony własności (art. 64 ust. 2 Konstytucji) oraz zasadami demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji), jak również naruszenie zakazu zamykania drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw (art. 77 ust. 2 Konstytucji) wynikają z uchylenia art. 585 k.s.h., „stanowiącego podstawę oskarżenia w toku postępowania karnego z oskarżenia prywatnego, bez zapewnienia ochrony praw pokrzywdzonego naruszonych przez czyny oskarżonego zabronione uchylonym przepisem ustawy, w tym sądowego dochodzenia zwrotu szkody”.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 2 października 2012 r. skarżąca została wezwana do usunięcia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez nadesłanie stosownego odpisu z Krajowego Rejestru Sądowego dotyczącego GOBIN Sp. z o.o. i 4 (czterech) jego kopii oraz dokładne określenie sposobu naruszenia konstytucyjnych praw i wolności skarżącej, wyrażonych w art. 45 ust. 1, art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 2 Konstytucji, przez zaskarżony art. 13 ust. 1 i 2 ustawy o opłatach. W piśmie z 18 października 2012 r. pełnomocnik skarżącej nadesłał odpis z Krajowego Rejestru Sądowego oraz oświadczył, że cofa skargę konstytucyjną w zakresie dotyczącym badania zgodności art. 13 ust. 1 i 2 ustawy o opłatach z art. 45 ust. 1, art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 2 Konstytucji.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji inicjuje ona procedurę, której celem jest zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego.

Zgodnie z zaskarżonym art. 636 § 1 k.p.k. w sprawach z oskarżenia publicznego, w razie nieuwzględnienia środka odwoławczego, wniesionego wyłącznie przez oskarżonego lub oskarżyciela posiłkowego, koszty procesu za postępowanie odwoławcze ponosi na ogólnych zasadach ten, kto wniósł środek odwoławczy, a jeżeli środek ten pochodzi wyłącznie od oskarżyciela publicznego – koszty procesu za postępowanie odwoławcze ponosi Skarb Państwa. W myśl art. 636 § 3 k.p.k., przepisy § 1 i 2 stosuje się odpowiednio w sprawach z oskarżenia prywatnego.

Skarżąca kwestionuje art. 632 pkt 1 k.p.k. w brzmieniu: „jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, w razie uniewinnienia oskarżonego lub umorzenia postępowania koszty procesu ponosi: w sprawach z oskarżenia prywatnego – oskarżyciel prywatny, a w razie pojednania się stron – oskarżyciel i oskarżony w zakresie przez siebie poniesionym, jeżeli strony w zawartej ugodzie nie uregulowały tego inaczej”.

Objęty skargą art. 640 k.p.k. przewiduje, że przepisy odnoszące się do kosztów procesu w sprawach z oskarżenia prywatnego mają odpowiednie zastosowanie w sprawach z oskarżenia publicznego, w których akt oskarżenia wniósł oskarżyciel posiłkowy.

Zgodnie z zaskarżonym art. 13 ust. 1 ustawy o opłatach „w sprawach z oskarżenia publicznego, w których wyłącznym oskarżycielem stał się oskarżyciel posiłkowy, oraz w sprawach z oskarżenia prywatnego, w razie uniewinnienia oskarżonego sąd wymierza oskarżycielowi posiłkowemu albo prywatnemu opłatę w wysokości od 60 zł do 240 zł, jednakże jeżeli oskarżony nie został uniewinniony od wszystkich zarzucanych czynów – sąd może, biorąc pod uwagę ilość i rodzaj zarzutów, od których oskarżony został uniewinniony, wymierzyć opłatę niższą albo odstąpić od jej wymierzenia. Opłaty nie wymierza się, jeżeli uniewinnienie nastąpiło z przyczyn wymienionych w art. 31 § 1 Kodeksu karnego”. Ustęp 2 art. 13 ustawy o opłatach stanowi: „w razie nieuwzględnienia środka odwoławczego wniesionego przez oskarżyciela posiłkowego albo prywatnego sąd wymierza za postępowanie odwoławcze opłatę w wysokości od 60 zł do 240 zł”.

Skarżąca zakwestionowała również art. 1 ustawy zmieniającej z 2011 r., który w art. 296 k.k. wprowadził następujące zmiany: po § 1 dodano § 1a w brzmieniu: „Jeżeli sprawca, o którym mowa w § 1, przez nadużycie udzielonych mu uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku, sprowadza bezpośrednie niebezpieczeństwo wyrządzenia znacznej szkody majątkowej, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.”; § 2 otrzymał brzmienie: „Jeżeli sprawca przestępstwa określonego w § 1 lub 1a działa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.”; zaś po § 4 dodano § 4a w brzmieniu: „Jeżeli pokrzywdzonym nie jest Skarb Państwa, ściganie przestępstwa określonego w § 1a następuje na wniosek pokrzywdzonego.”.

Ostatni objęty skargą przepis, art. 3 ustawy zmieniającej z 2011 r., stanowi: „w ustawie z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz. 1037, ze zm.) uchyla się art. 585”.

W piśmie z 18 października 2012 r. pełnomocnik skarżącej złożył oświadczenie o cofnięciu skargi konstytucyjnej w zakresie dotyczącym zgodności art. 13 ust. 1 i 2 ustawy o opłatach z art. 45 ust. 1, art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 2 Konstytucji. Oświadczenie to wyczerpuje przesłankę, o której mowa w art. 39 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), co stanowi podstawę umorzenia postępowania we wskazanym zakresie.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że złożona skarga konstytucyjna w zakresie art. 3 w zw. z art. 1 ustawy zmieniającej z 2011 r. nie spełnia warunków formalnych stawianych jej przez art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 47 ustawy o TK, nie można zatem nadać jej dalszego biegu.

Nie istnieje konstytucyjne prawo do penalizacji określonych czynów, a decyzja ustawodawcy w zakresie określania przesłanek i podstaw odpowiedzialności, jeśli mieści się w ramach wyznaczonych gwarancjami praw lub wolności konstytucyjnych, nie narusza Konstytucji. W wyroku z 9 października 2001 r., SK 8/00 (OTK ZU nr 7/2001, poz. 211) Trybunał Konstytucyjny wskazał, że wprawdzie bezsporne jest, iż Państwo ma zapewnić drogę sądową do dochodzenia naruszonych wolności i praw, „to ustawodawcy jednak przydane zostało prawo rozstrzygnięcia o zakresie, sposobie i trybie ochrony gwarantowanych praw i wolności. Oznacza to, że ustawodawca może suwerennie decydować o tym, czy konkretne prawo lub wolność winno być chronione za pomocą środków o charakterze prawnokarnym, czy też – za pomocą środków o charakterze cywilnoprawnym”. W dalszej kolejności Trybunał wskazał na prawo karne jako ultima ratio, podkreślając, że sięganie do instrumentów prawnokarnych uzasadnione jest tylko wtedy, kiedy pożądanego celu nie można osiągnąć w żaden inny sposób.

Konieczne jest zatem wykazanie, że cywilnoprawna ochrona wskazanych w skardze praw lub wolności konstytucyjnych jest niewystarczająca oraz że brak ochrony prawnokarnej narusza te prawa lub wolności. Wykazanie powyższych zależności jest warunkiem koniecznym (choć nie wystarczającym) stwierdzenia niezgodności zaskarżonego przepisu z podanymi w skardze wzorcami.

Skarżąca twierdzi, że nie wniosła powództwa z art. 299 k.s.h. przeciwko sprawczyni szkody, ponieważ nie miała środków na pokrycie kaucji przewidzianej w art. 295 k.s.h. Tymczasem zgodnie z art. 295 § 2 k.s.h., na żądanie pozwanego, zgłoszone przy pierwszej czynności procesowej, sąd może nakazać złożenie kaucji na zabezpieczenie pokrycia szkody grożącej pozwanemu; wysokość i rodzaj kaucji sąd określa według swojego uznania. Oznacza to, że nie pozwany, ale sąd decyduje zarówno o zasadności nałożenia kaucji, jak i jej wysokości i rodzaju. Skoro zaś istnieje droga cywilna dochodzenia naruszonych wolności i praw, z której skarżąca nie skorzystała, Trybunał stwierdza, że nie wykazała ona, iż cywilnoprawna ochrona powoływanych w skardze praw konstytucyjnych określonych w art. 45 ust. 1, art. 64 ust. 1 i 2, art. 77 ust. 2 w zw. z art. 2 Konstytucji jest niewystarczająca oraz że brak ochrony prawnokarnej narusza te prawa.

Z przedstawionych wyżej powodów, na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

Nie zasługuje na uwzględnienie wniosek o wydanie postanowienia tymczasowego w sprawie wstrzymania wykonania „orzeczeń zapadłych w sprawie w zakresie kosztów postępowania”. Skarżąca wskazała, że „nie posiada obecnie majątku, gdyż – przy założeniu braku prowadzenia działalności gospodarczej do czasu ostatecznego sądowego rozstrzygnięcia oskarżenia i związanych z nim roszczeń w zakresie naprawienia powstałej szkody w postaci zwrotu części kapitału zakładowego – wykonanie orzeczeń we wskazanym zakresie prowadziłoby do ogłoszenia przez spółkę upadłości, a w konsekwencji do jej likwidacji”. Trybunał podkreśla, że na podstawie art. 50 ustawy o TK można wydać postanowienie o zawieszeniu lub wstrzymaniu wykonania orzeczenia w sprawie, której skarga dotyczy, dopiero wówczas, gdy istnieje ryzyko wystąpienia nieodwracalnych skutków wiążących się z dużym uszczerbkiem dla skarżącego. Tymczasem w niniejszej sprawie – jak wynika z odpisu z Krajowego Rejestru Sądowego dotyczącego GOBIN Sp. z o.o. – kapitał zakładowy spółki wynosi 50 000 zł, a jedyny wspólnik, będący jednocześnie prezesem jednoosobowego zarządu, posiada 95 udziałów po 500 zł, o łącznej wartości 47 500 zł. Jeśli spółka nie ma majątku, jedyny wspólnik może udzielić jej stosownej pożyczki. Powoływanie się przez skarżącą na nieprowadzenie działalności gospodarczej do czasu ostatecznego sądowego rozstrzygnięcia oskarżenia i związanych z nim roszczeń w zakresie naprawienia powstałej szkody jest irrelewantne dla złożonego wniosku.