Pełny tekst orzeczenia

143/2/B/2015

POSTANOWIENIE
z dnia 30 października 2014 r.
Sygn. akt Ts 16/14

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Zbigniew Cieślak,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej J.R. w sprawie zgodności:
art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1442, ze zm.) z art. 7, art. 8 ust. 1, art. 31 ust. 2 i 3, art. 67 ust. 1 w zw. z art. 2, a także art. 84 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 21 stycznia 2014 r. skarżący zakwestionował zgodność art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1442, ze zm.: dalej: ustawa o s.u.s.) z art. 7, art. 8 ust. 1, art. 31 ust. 2 i 3, art. 67 ust. 1 w zw. z art. 2, a także art. 84 Konstytucji.
Skargę konstytucyjną wniesiono na podstawie następującego stanu faktycznego sprawy. Decyzją z 22 sierpnia 2012 r. (nr 470300/0002472/2012) Zakład Ubezpieczeń Społecznych – Inspektorat w Oławie (dalej: ZUS) odmówił skarżącemu zwrotu składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe, opłaconych przez niego w związku z prowadzeniem pozarolniczej działalności gospodarczej, stwierdziwszy brak nadpłaty na koncie skarżącego. Wyrokiem z 31 stycznia 2013 r. Sąd Okręgowy we Wrocławiu – IX Wydział Ubezpieczeń Społecznych (sygn. akt IX U 1588/12) oddalił odwołanie, które skarżący złożył od decyzji ZUS- u. W uzasadnieniu wyroku wskazano na wynikający z zaskarżonego art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy o s.u.s. obowiązek podlegania przez skarżącego ubezpieczeniu społecznemu. Apelację złożoną od powyższego rozstrzygnięcia oddalił Sąd Apelacyjny we Wrocławiu – III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 5 września 2013 r. (sygn. akt III AUa 541/1). Powyższe rozstrzygnięcie zostało doręczone skarżącemu 21 października 2013 r.
Z wydaniem powyżej wskazanych rozstrzygnięć skarżący wiąże naruszenie prawa do zabezpieczenia społecznego wynikającego z art. 67 ust. 1 Konstytucji, polegające na przekształceniu uprawienia skarżącego w obowiązek. Zdaniem skarżącego z zaskarżonego przepisu jednoznacznie wynika, że każda osoba, która prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą, obowiązana jest do opłacania składek na ubezpieczenie społeczne. Odwoławszy się do treści art. 67 ust. 1 Konstytucji, skarżący stwierdził, że „prawo do zabezpieczenia społecznego wynikające z regulacji Konstytucji RP nie jest w żaden sposób skorelowane z obowiązkami obywateli. Tym samym nałożenie w ustawie na skarżącego obowiązku uiszczenia przez niego składek na ubezpieczenie społeczne w celu realizacji przysługującego mu zgodnie z Konstytucją uprawnienia do zabezpieczenia społecznego uznać należy za sprzeczne z ustawą zasadniczą”. Skarżący wskazuje ponadto, że zgodnie z art. 31 ust. 2 zdanie 2 Konstytucji nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje. Mając na względzie art. 8 ust. 1 Konstytucji, uznaje, że „regulacja zawarta w art. 67 ust. 1 zdanie 1 ma prymat nad kwestionowaną regulacją ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, a tym samym nie jest dopuszczalne, aby regulacja ustawowa przekształcała konstytucyjne uprawienie obywateli w ich obowiązek”. Z nałożeniem na obywatela obowiązku podlegania ubezpieczeniu społecznemu skarżący wiąże nie tylko ograniczenie prawa do zabezpieczenia społecznego, ale całkowite pozbawienie go tego prawa „przez bezpodstawną zamianę w obowiązek”.
Zdaniem skarżącego zawarte w art. 67 ust. 1 zdanie 2 odesłanie do ustawy zezwala na określenie na jej podstawie jedynie zakresu i formy zabezpieczenia społecznego, nie daje zaś podstawy do nałożenia obowiązku podlegania zabezpieczeniu społecznemu. Jeśli ustrojodawca chciałby, żeby prawo do zabezpieczenia społecznego było skorelowane z określonymi obowiązkami, to – jak twierdzi skarżący – odpowiednia regulacja znalazłaby odzwierciedlenie w rozdziale Konstytucji poświęconym obowiązkom obywateli.
Skarżący wskazuje także na brak gwarancji uzyskania emerytury po ukończeniu określonego wieku, co jest konsekwencją złej sytuacji ekonomicznej organu rentowego.
In fine uzasadnienia skargi skarżący podnosi, że jedynie podatki i inne świadczenia publiczne są obowiązkowe (art. 84 Konstytucji) i nie muszą być ekwiwalentne. Zdaniem skarżącego składek na ubezpieczenie społeczne nie można zaliczyć do ciężarów i świadczeń publicznych, o których mowa w art. 84 Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:


Skarga konstytucyjna jest środkiem ochrony konstytucyjnych praw i wolności. Jej wniesienie zostało uzależnione od spełnienia licznych warunków wynikających bezpośrednio z art. 79 ust. 1 Konstytucji, a doprecyzowanych w przepisach ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji przesłanką rozpatrzenia skargi konstytucyjnej jest wykazanie przez skarżącego, że naruszenie jego konstytucyjnego prawa podmiotowego lub konstytucyjnej wolności nastąpiło wskutek wydania rozstrzygnięcia na podstawie kwestionowanej regulacji. Jak Trybunał podkreśla w swoim orzecznictwie, przesłanka ta oznacza konieczność nie tylko uprawdopodobnienia, że w sprawie skarżącego doszło do naruszenia konstytucyjnego prawa podmiotowego lub konstytucyjnej wolności, ale także wykazania, że to właśnie w treści zakwestionowanego przepisu należy upatrywać źródło tego naruszenia.

Treścią rozstrzygnięć, z których wydaniem skarżący wiąże naruszenie przysługujących mu praw konstytucyjnych, a w szczególności prawa do zabezpieczenia społecznego, jest odmowa zwrotu opłaconych przez skarżącego składek na ubezpieczenie społeczne. Zdaniem skarżącego naruszenie prawa, o którym mowa w art. 67 ust. 1 Konstytucji, polegało w jego przypadku na faktycznym przekształceniu konstytucyjnego prawa do zabezpieczenia społecznego w obowiązek.

Odnosząc się do zarzutów przedstawionych w skardze, należy przede wszystkim stwierdzić, że samo skorelowanie prawa do zabezpieczenia społecznego z obowiązkiem opłacania składek na ubezpieczenie społeczne nie oznacza jeszcze przekształcenia konstytucyjnego prawa w obowiązek, czy też pozbawienia skarżącego przysługującego mu prawa. Trzeba podkreślić, że także skarżący – we wniesionej skardze – nie wykazał, w jaki sposób nałożenie obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne przez zaskarżony przepis (a w konsekwencji uzyskanie decyzji odmawiającej zwrotu opłaconych składek na ubezpieczenie społeczne) doprowadziło do naruszenia przysługującego mu prawa do zabezpieczenia społecznego. Zawarte w skardze przypuszczenie, że ze względu na złą sytuację ekonomiczną ZUS-u skarżący nie uzyska świadczenia emerytalnego, nie uzasadnia jeszcze bowiem konkretnego i aktualnego naruszenia tego prawa, wynikającego z art. 67 ust. 1 Konstytucji, a jedynie stanowi prognozę realizacji tego prawa.

Skarżący nie uzasadnił także swojego stanowiska, zgodnie z którym nałożenie na obywateli obowiązku opłacenia składek na ubezpieczenie społeczne pozwalających państwu na realizację przysługującego im prawa konstytucyjnego możliwe jest jedynie w sytuacji wyraźnego zezwolenia udzielonego przez ustrojodawcę. W tym kontekście należy wskazać na błędne, tj. niemające podstawy ani w doktrynie prawa konstytucyjnego, ani w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, rozumienie art. 84 Konstytucji, widoczne chociażby w bardzo wąskim ujęciu zakresu świadczeń, których obowiązek ponoszenia może być nałożony na obywatela, a które nie obejmują składek na ubezpieczenie społeczne.

Artykuł 84 Konstytucji wskazuje jedynie na kategorię „ciężarów i świadczeń publicznych”, których obowiązek ponoszenia jest powszechny, nie precyzując jej dokładniej. Nie budzi jednak wątpliwości to, że do takich świadczeń publicznych należy zaliczyć daniny publiczne, o których mowa w art. 217 Konstytucji. Daniny te nie muszą – wbrew twierdzeniom skarżącego – być ponoszone na rzecz Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego. W wyroku Trybunału z 19 lipca 2011 r. (P 9/09, OTK ZU nr 6/A/2011, poz. 59) przyjęto, że „daniną jest: przymusowe, bezzwrotne, powszechne świadczenie pieniężne o charakterze publicznoprawnym, stanowiące dochód państwa lub innego podmiotu publicznego, nakładane jednostronnie (władczo) przez organ publicznoprawny w celu zapewnienia utrzymania państwa (choć mogą mu towarzyszyć także inne cele, np. stymulacyjne, prewencyjne), które służy wypełnianiu zadań (funkcji) publicznych wynikających z Konstytucji i ustaw (por. T. Dębowska-Romanowska, Pojęcie podatków i innych danin publicznych w świetle konstytucji, [w:] Księga Jubileuszowa Profesora Ryszarda Mastalskiego. Stanowienie i stosowanie prawa podatkowego, red. W. Miemiec, Wrocław 2009, s. 120). Na te cechy daniny publicznej wskazywał również w swoich orzeczeniach Trybunał Konstytucyjny (zob. np. wyrok TK z 16 marca 2010 r., sygn. K 24/08, OTK ZU nr 3/A/2010, poz. 22)”.

W ostatnim czasie na temat charakteru składek na ubezpieczenie społeczne (konkretnie: składek na ubezpieczenie rentowe) wypowiedział się Trybunał Konstytucyjny w pełnym składzie w sprawie o sygn. K 7/12 (wyrok z 5 lipca 2013 r., OTK ZU nr 6/A/2013, poz. 76). W uzasadnieniu wydanego rozstrzygnięcia Trybunał przyjął, że „składki na ubezpieczenie rentowe w części finansowanej przez płatnika wykazują wszystkie cechy innej niż podatek daniny publicznej, o której mowa w art. 217 Konstytucji. (…) są to świadczenia pieniężne, przymusowe, bezzwrotne, powszechne, nakładane władczo – jednostronnie w celu realizacji konkretnego zadania publicznego państwa, a mianowicie zagwarantowania systemu zabezpieczeń rentowych. Składki na ubezpieczenia rentowe, będące dochodami publicznymi, wnosi się na zasadzie przymusu opartego na władztwie daninowym. Stanowią one dochód pozabudżetowy podmiotu publicznego, jakim jest Fundusz Ubezpieczeń Społecznych. Ustawa o finansach publicznych wprost w art. 5 ust. 2 pkt 1 zalicza składki do danin publicznych obok podatków, opłat, wpłat z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek Skarbu Państwa, a także innych świadczeń pieniężnych, których obowiązek ponoszenia na rzecz państwa, jednostek samorządu terytorialnego, państwowych funduszy celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych wynika z odrębnych ustaw. W myśl art. 5 ust. 2 pkt 1 ustawy o finansach publicznych, składki są zatem daniną publiczną, której obowiązek wnoszenia na rzecz państwowego funduszu celowego wynika z odrębnej ustawy”.

Mając na względzie wyżej dokonane ustalenia, należy stwierdzić, że nałożenie na obywatela obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne nie narusza – w sposób wskazany we wniesionej skardze konstytucyjnej – ani art. 67 ust. 1, ani art. 84 Konstytucji. Należy też podkreślić, że celem większości nakładanych na obywatela ciężarów i świadczeń publicznych jest umożliwienie Państwu realizacji ciążących na nim obowiązków, zarówno tych, które wynikają bezpośrednio z ustawy zasadniczej, jak i tych, które są korelatem konstytucyjnych praw podmiotowych przysługujących jednostce.
Reasumując Trybunał stwierdza, że skarżący nie uprawdopodobnił zarzutu naruszenia przysługującego mu prawa do zabezpieczenia społecznego ani innego prawa lub wolności konstytucyjnej, których ochronie służy skarga konstytucyjna.

Na marginesie tylko Trybunał odniósł się do słów skarżącego, że dobrowolne ubezpieczenie lepiej (a przynajmniej nie gorzej niż jest obecnie) służyłoby zapewnieniu realizacji prawa do zabezpieczenia społecznego. Abstrahując od zasadności powyższej tezy, należy przypomnieć ugruntowane w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego stanowisko, zgodnie z którym sfera objęta swobodą przysługującą organom władzy ustawodawczej pozostaje poza zakresem kontroli Trybunału Konstytucyjnego. Przyjmuje się, że określenie form i zasad realizacji prawa do zabezpieczenia społecznego –optymalnych w kontekście potrzeb obywateli i wymogów rozwoju gospodarczego kraju – mieści się w przyznanej ustawodawcy swobodzie, przy czym określająca je ustawa nie może naruszać istoty prawa do zabezpieczenia społecznego. Ocena celowości i trafności przyjętych rozwiązań wykracza poza zakres kompetencji sądownictwa konstytucyjnego (zob. wyroki TK z: 12 września 2000 r., K 1/00, OTK ZU nr 6/2000, poz.185; 4 grudnia 2000 r., K 9/00, OTK ZU nr 8/2000, poz. 294; 7 lutego 2006 r., SK 45/04, OTK ZU nr 2/A/2006).

W związku z powyższym, na podstawie art. 49 w zw. z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.