Pełny tekst orzeczenia

55/1/B/2015

POSTANOWIENIE
z dnia 17 czerwca 2014 r.
Sygn. akt Ts 303/13

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Teresa Liszcz,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej W.Sz. w sprawie zgodności:
1) art. 1 ust. 1 dekretu z dnia 27 lipca 1949 r. o przejęciu na własność Państwa nie pozostających w faktycznym władaniu właścicieli nieruchomości ziemskich, położonych w niektórych powiatach województwa białostockiego, lubelskiego, rzeszowskiego i krakowskiego (Dz. U. Nr 46, poz. 339, ze zm.) z art. 21 i art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
2) art. 10 dekretu z dnia 27 lipca 1949 r. o przejęciu na własność Państwa nie pozostających w faktycznym władaniu właścicieli nieruchomości ziemskich, położonych w niektórych powiatach województwa białostockiego, lubelskiego, rzeszowskiego i krakowskiego (Dz. U. Nr 46, poz. 339, ze zm.) z art. 2 Konstytucji,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

1. W sporządzonej przez radcę prawnego skardze konstytucyjnej, wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 26 listopada 2013 r. (data nadania), W.Sz. (dalej: skarżący) zarzucił niezgodność: (1) art. 1 ust. 1 dekretu z dnia 27 lipca 1949 r. o przejęciu na własność Państwa nie pozostających w faktycznym władaniu właścicieli nieruchomości ziemskich, położonych w niektórych powiatach województwa białostockiego, lubelskiego, rzeszowskiego i krakowskiego (Dz. U. Nr 46, poz. 339, ze zm.; dalej: dekret z 1949 r.) – „w zakresie, w jakim dopuszczał możliwość pozbawienia prawa własności nieruchomości na podstawie przesłanki braku faktycznego władania nieruchomością bez określenia okresu, przez który ten stan miał trwać, a niezależnie od tego powodów braku możliwości faktycznego władania” – z art. 21 i art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji; (2) art. 10 dekretu z 1949 r. – „w zakresie, w jakim nie przewidywał vacatio legis dla wejścia w życie zawartych w tym dekrecie regulacji” – z art. 2 Konstytucji.

2. Skarga została wniesiona w związku z następującą sprawą:

2.1. Wnioskiem z 12 listopada 2002 r. skarżący wystąpił do Wojewody Małopolskiego o stwierdzenie nieważności orzeczenia Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Gorlicach z 5 października 1956 r. (znak: PZR.19-IId/15/1/56) – w części dotyczącej przejęcia na własność Skarbu Państwa nieruchomości we wsi Łosie, stanowiącej w dacie przejęcia własność Sz. i T. Sz. (poprzedników prawnych skarżącego) – oraz o przyznanie należnego wyrównania w postaci zwrotu utraconej części mienia, znajdującego się w zasobach Skarbu Państwa, stanowiącego pełny ekwiwalent do wartości mienia utraconego a przejętego wskazanym orzeczeniem. Skarżący zarzucił orzeczeniu rażące naruszenie: art. 75 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 r. o postępowaniu administracyjnem (Dz. U. Nr 45, poz. 416, ze zm.; dalej: r.p.a.), art. 1, art. 3 i art. 5 dekretu z 1949 r. oraz rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 16 września 1950 r. w sprawie sposobu określenia przyjmowanych na własność Państwa nieruchomości ziemskich w razie, gdy ich granice zostały zatarte, oraz trybu postępowania w przypadku, gdy właściciel nieruchomości jest nieznany (Dz. U. Nr 45, poz. 416).

2.2. Decyzją z 12 września 2003 r. (znak: RR.IV.MK.7716-1/138/02) Wojewoda Małopolski odmówił stwierdzenia nieważności orzeczenia Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Gorlicach z 5 października 1956 r. – w części dotyczącej przejęcia na własność Skarbu Państwa nieruchomości we wsi Łosie, stanowiącej w dacie przejęcia własność Sz. i T. Sz. W uzasadnieniu decyzji Wojewoda ustalił, że – po pierwsze – bezsporne jest, iż w chwili przejęcia na własność Państwa nieruchomości we wsi Łosie na podstawie kwestionowanego orzeczenia Sz.Sz. wraz z rodziną nie zamieszkiwał w miejscu jej położenia. Fakt ten wynika z odpisu karty przesiedleńczej nr 19162 z 11 czerwca 1947 r. oraz wydanego 18 grudnia 1947 r. przez Powiatową Komisję Osadnictwa Rolnego w Międzyrzeczu aktu nadania nr 2232 Sz.Sz. gospodarstwa rolnego w Żółwinie w powiecie międzyrzeckim województwa poznańskiego (obecnie w obrębie województwa lubuskiego) o powierzchni 10 ha oraz prawa zamieszkiwania i korzystania z 1/3 części domu mieszkalnego i budynków gospodarczych należących do osadnika P.G. na okres pięciu lat.
Po drugie – orzeczeniem z 3 stycznia 1959 r. (nr Rol.U.R.u8/2/59) Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Międzyrzeczu – na podstawie art. 21 dekretu z dnia 6 września 1946 r. o ustroju rolnym i osadnictwie na obszarze Ziem Odzyskanych i byłego Wolnego Miasta Gdańska (Dz. U. Nr 49, poz. 279, ze zm.; dalej: dekret z 1946 r.), § 2-30 i § 31 ust. 2 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 22 listopada 1947 r. w sprawie norm obszarowych, szacunku, odliczenia od ceny na rzecz osadników wojskowych oraz spłaty należności za gospodarstwa, nadane na podstawie dekretu z dnia 6 września 1946 r. o ustroju rolnym i osadnictwie na obszarze Ziem Odzyskanych i byłego Wolnego Miasta Gdańska (Dz. U. z 1947 r. Nr 74, poz. 471, ze zm.) oraz art. 6 dekretu z dnia 6 września 1951 r. o ochronie i uregulowaniu własności osadniczych gospodarstw chłopskich na obszarze Ziem Odzyskanych (Dz. U. Nr 46, poz. 340), a także na podstawie uchwały Prezydium Rządu Nr 649/56 z 16 października 1956 r. o zwolnieniu byłych właścicieli nieruchomości ziemskich od obowiązku uiszczenia ceny nabycia nadanych nieruchomości państwowych bez rozrachunku i oszacowania (niepubl.) – ustalono szacunek nadanego Sz.Sz. gospodarstwa składającego się z gruntów (dz. nr: 36, 45, 138) o powierzchni 6,88 ha w wysokości 89,59 q żyta oraz zwolniono go od obowiązku uiszczenia należności za to gospodarstwo. Jednocześnie drugim orzeczeniem Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Międzyrzeczu również z 3 stycznia 1959 r. (nr Rol.U.R.u8/2/59) – wydanym na podstawie tych samych przepisów – nadano Sz.Sz. gospodarstwo rolne w Żółwinie w gromadzie Bobowisko w powiecie międzyrzeckim województwa poznańskiego (obecnie w obrębie województwa lubuskiego), składające się z gruntów o powierzchni 0,32 ha. w ½ części (dz. nr 113), domu, stajni, wozowni, stodoły, obory.
Wobec powyższego Wojewoda Małopolski uznał, że brak w orzeczeniu Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Gorlicach z 5 października 1956 r. określenia przedmiotu przejęcia w odniesieniu do Sz. i T. Sz. nie spowodował skutków w postaci uniemożliwienia im uzyskania innego gospodarstwa na zasadzie art. 5 dekretu z 1949 r. i tym samym brak jest podstaw do stwierdzenia nieważności tego orzeczenia w zakresie przejęcia na własność Skarbu Państwa nieruchomości należącej do poprzedników prawnych skarżącego.

2.3. Pismem z 30 września 2003 r. skarżący odwołał się do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi od decyzji Wojewody Małopolskiego z 12 września 2003 r.

2.4. Decyzją z 21 września 2007 r. (znak: GZ.rn-057-625-554/03) Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi uchylił zaskarżoną decyzję w całości i umorzył postępowanie przed organem pierwszej instancji wskazując, że organem właściwym do rozpatrzenia przedmiotowej sprawy jest samorządowe kolegium odwoławcze. Następnie decyzją z 18 marca 2009 r. (znak: GZ.rn.057-625-201/09) Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi stwierdził z urzędu nieważność własnej decyzji z 21 września 2007 r.

2.5. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi, ponownie rozpoznawszy odwołanie skarżącego od decyzji Wojewody Małopolskiego z 12 września 2003 r., decyzją z 15 lutego 2011 r. (znak: GZ.rn.057-625-201-1/09) utrzymał w mocy zaskarżoną decyzję. Organ odwoławczy potwierdził ustalony w sprawie stan faktyczny oraz nie stwierdził kwalifikowanych wad kwestionowanego orzeczenia Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Gorlicach z 5 października 1956 r.

2.6. Na decyzję Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi skarżący wniósł skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie. Skarżący podniósł, że orzeczenie Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Gorlicach z 5 października 1956 r. nie spełnia warunków, o których mowa w r.p.a. – a w szczególności w art. 75 tego rozporządzenia – gdyż nie zawiera oznaczenia przejmowanego mienia przez wskazanie numerów parcel gruntowych ani numerów Lwh uwidocznionych w księdze gruntowej gminy katastralnej wsi Łosie. Skarżący podniósł również, że nastąpiło niedoszacowanie nadanego Sz.Sz. gospodarstwa rolnego w porównaniu z przejętą zakwestionowanym orzeczeniem na własność Skarbu Państwa nieruchomością. Ponadto – zdaniem skarżącego – decyzja organu odwoławczego została wydana przed upływem wyznaczonego siedmiodniowego terminu na zapoznanie się ze zgromadzonym materiałem dowodowym i wypowiedzenia się co do całości postępowania dowodowego.

2.7. Wyrokiem z 28 września 2011 r. (sygn. akt IV SA/Wa 623/11) Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargę skarżącego na decyzję Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 15 lutego 2011 r., uznawszy, że orzeczenie Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Gorlicach z 5 października 1956 r. nie nosiło znamion rażącego naruszenia art. 75 ust. 1 r.p.a. Ponadto – jak zauważył sąd – Sz.Sz. stał się właścicielem gospodarstwa rolnego na obszarze Ziem Odzyskanych, co należało uznać za wykonanie wobec niego dyspozycji art. 5 ust. 1 dekretu z 1949 r.

2.8. Od powyższego orzeczenia skarżący wniósł skargę kasacyjną, w której zarzucił sądowi administracyjnemu pierwszej instancji naruszenie art. 3 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270, ze zm.; dalej: p.p.s.a.) w związku z art. 1 § 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269, ze zm.: dalej: p.u.s.a.) oraz art. 134, art. 141 § 4 i art. 145 § 1 pkt 1 lit. c p.p.s.a. Skarżący podniósł, że Sz.Sz. zmarł 12 grudnia 1952 r., wobec czego istotnie nie władał w 1956 r. nieruchomością we wsi Łosie, ale też nie mógł być adresatem orzeczenia Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Gorlicach z 5 października 1956 r. Ponadto – zdaniem skarżącego – sąd administracyjny pierwszej instancji nie odniósł się do okoliczności, że córka Sz. i T. Sz. zamieszkiwała we wsi Łosie w 1956 r. i starała się o odzyskanie nieruchomości po Sz.Sz., a zatem nieruchomość ta nie mogła zostać – zgodnie z art. 1 ust. 2 dekretu z 1949 r. – przejęta przez Skarb Państwa.

2.9. Wyrokiem z 26 lipca 2013 r. (sygn. akt I OSK 324/12) Naczelny Sąd Administracyjny – Izba Ogólnoadministracyjna oddalił skargę kasacyjną skarżącego. W uzasadnieniu swojego orzeczenia sąd ten stwierdził, że choć Sz.Sz. nie żył w dacie wydania przez Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Gorlicach orzeczenia o przejęciu na własność Skarbu Państwa nieruchomości, która uprzednio stanowiła jego własność, to organ wydając decyzję nacjonalizacyjną nie naruszył prawa, gdyż: po pierwsze – w wykazie hipotecznym księgi gruntowej gminy katastralnej Łosie figurował wyłącznie Sz.Sz.; po drugie – od 1947 r. przebywał on w miejscowości Żółwin, w której otrzymał nieruchomość (vide: karta przesiedleńcza nr 19162 z 11 czerwca 1947 r. oraz akt nadania nr 2232 gospodarstwa rolnego, wydany 18 grudnia 1947 r. przez Powiatową Komisję Osadnictwa Rolnego w Międzyrzeczu); po trzecie wreszcie – córka Sz.Sz., mimo że w 1956 r. przebywała we wsi Łosie, nie ujawniła swojego prawa do położonej tam nieruchomości.

3. Zdaniem skarżącego, art. 1 ust. 1 dekretu z 1949 r. w sposób nieproporcjonalny narusza konstytucyjne prawo ochrony własności, z kolei art. 10 tego dekretu godzi w wywodzoną z art. 2 Konstytucji zasadę odpowiedniej vacatio legis.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 36 ust. 1 w związku z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) skarga konstytucyjna podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, podczas którego Trybunał Konstytucyjny bada, czy odpowiada ona określonym przez prawo wymogom, a także czy postępowanie wszczęte na skutek wniesienia skargi podlegałoby umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK.

2. Przedmiotem analizowanej skargi konstytucyjnej uczyniono art. 1 ust. 1 oraz art. 10 dekretu z 1949 r. Dekret ten został uchylony przez 18 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 27, poz. 250; dalej: ustawa z 1971 r.), która weszła w życie 4 listopada 1971 r. W związku z tym Trybunał rozważył dopuszczalność badania zaskarżonych – i nieobowiązujących już – przepisów dekretu z 1949 r. ze względu na postanowienia art. 39 ust. 1 pkt 3 i ust. 3 ustawy o TK.

2.1. Zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny umarza postępowanie, jeżeli akt normatywny w zakwestionowanym zakresie utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał; w rozpoznaniu wstępnym przekłada się to na odmowę nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Z art. 39 ust. 3 ustawy o TK wynika jednak, że art. 39 ust. 1 pkt 3 tej ustawy nie stosuje się, jeżeli wydanie orzeczenia o akcie normatywnym, który utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia, jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw.
Trybunał Konstytucyjny wskazuje, że zainicjowanie postępowania w sprawie kontroli konstytucyjnej w trybie skargi konstytucyjnej w odniesieniu do przepisu, który przed wydaniem wyroku Trybunału Konstytucyjnego utracił moc obowiązującą nie jest równoznaczne z zaistnieniem sytuacji, o której mowa w art. 39 ust. 3 ustawy o TK.
W kontekście art. 39 ust. 3 ustawy o TK wymaga podkreślenia, że zgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego przesłanką uzasadniającą kontrolę konstytucyjności przepisu jest ustalenie, że zachodzi związek pomiędzy kwestionowanym uregulowaniem a ochroną konstytucyjnych praw i wolności. Związek ten zachodzi wówczas, gdy spełnione są trzy przesłanki: po pierwsze – przepis będący przedmiotem oceny zawiera treści normatywne odnoszące się do sfery praw i wolności konstytucyjnie chronionych; po drugie – nie istnieje żaden alternatywny instrument prawny (poza ewentualnym uznaniem przepisu za niekonstytucyjny), który mógłby spowodować zmianę sytuacji prawnej ukształtowanej definitywnie, zanim ów przepis utracił moc obowiązującą; po trzecie – ewentualna eliminacja danego przepisu z systemu prawnego stanowić będzie skuteczny środek przywrócenia ochrony praw naruszonych obowiązywaniem kwestionowanej regulacji prawnej.
O ile uwzględnienie powyższych przesłanek nie zawsze może dać wynik jednoznaczny, o tyle za trafną należy uznać dyrektywę interpretacyjną art. 39 ust. 3 ustawy o TK, wyrażoną w wyroku TK z 12 grudnia 2000 r. w sprawie SK 9/00 (OTK ZU nr 8/2000, poz. 297), zgodnie z którą „w razie wątpliwości w tym względzie domniemanie przemawia na rzecz merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej”.

2.2. W rozpatrywanej sprawie wydanie orzeczenia odnośnie do dekretu z 1949 r. byłoby formalnie dopuszczalne. Po pierwsze – ustawa z 1971 r., mimo że uchyliła dekret z 1949 r. (art. 18 ust. 1 pkt 4), pozostawiła bowiem w mocy decyzje wydane na podstawie tego aktu normatywnego (art. 18 ust. 2). Po drugie – przepisy dekretu z 1949 r. są nadal stosowane przez organy i sądy administracyjne w sprawach dotyczących stwierdzenia nieważności decyzji wydanych w trybie tego dekretu.

2.3. W związku z powyższym Trybunał stwierdza, że w niniejszej sprawie nie zachodzi przesłanka odmowy nadania dalszego biegu skardze na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK.

3. Trybunał odniósł się do zarzutu naruszenia art. 2 Konstytucji przez art. 10 dekretu z 1949 r., który stanowił: „Dekret niniejszy wchodzi w życie z dniem ogłoszenia”.

3.1. W pierwszej kolejności należy przypomnieć, że art. 2 ustawy zasadniczej zasadniczo nie może stanowić samoistnej podstawy kontroli w trybie skargowym (zob. postanowienie pełnego składu TK z 23 stycznia 2002 r., Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60). Jak wielokrotnie podnoszono w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, przepis ten wyznacza jedynie standard kreowania przez ustawodawcę wolności i praw, nie wprowadzając jednocześnie konkretnej wolności czy konkretnego prawa (zob. np. wyroki TK z: 30 maja 2007 r., SK 68/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 53 oraz 10 lipca 2007 r., SK 50/06, OTK ZU nr 7/A/2007, poz. 75). Trybunał Konstytucyjny podkreśla, że o dopuszczalności stosowania art. 2 Konstytucji jako samoistnej podstawy indywidualnej kontroli konstytucyjności prawa nie może przesądzać okoliczność, że przepis ten może być samodzielną podstawą orzeczenia wydawanego w ramach kontroli generalnej (abstrakcyjnej). W tym ostatnim przypadku ocena ta nie jest bowiem uwarunkowana istnieniem praw podmiotowych konkretnego podmiotu, naruszonych zastosowaniem przez organ władzy publicznej niekonstytucyjnego przepisu (zob. np. postanowienie TK z 25 marca 2009 r., Ts 75/08, OTK ZU nr 2/B/2009, poz. 126).

3.2. W dalszej kolejności Trybunał stwierdza, że art. 10 dekretu z 1949 r. jest przepisem dotyczącym wejścia w życie tego aktu normatywnego, a zatem ma charakter stricte „techniczny”, a na jego podstawie nie były wydawane rozstrzygnięcia wobec skarżącego (por. postanowienie TK z 17 listopada 2010 r., Ts 256/09, OTK ZU nr 5/B/2011, poz. 358).

3.3. Ponadto, zarzut skarżącego pod adresem art. 10 dekretu z 1949 r. ma charakter formalny, gdyż odnosi się do wejścia w życie dekretu z dniem ogłoszenia i braku vacatio legis. W takiej sytuacji ewentualna ocena tego przepisu mogłaby mieć miejsce jedynie w oparciu o obowiązujące w dacie wydania dekretu regulacje konstytucyjne (zob. wyrok TK z 14 lutego 2006 r., P 22/05, OTK ZU nr 2/A/2006, poz. 16). Jednakże obowiązująca wówczas Ustawa Konstytucyjna z dnia 19 lutego 1947 r. o ustroju i zakresie działania najwyższych władz Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 18, poz. 71, ze zm.) oraz utrzymane przez nią w mocy wybrane przepisy ustawy z dnia 17 marca 1921 r. – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 44, poz. 267) nie zawierały unormowań, z których explicite bądź implicite można było by wyprowadzić wzorzec odnośnie do kwestii odpowiedniej vacatio legis. Jednocześnie Trybunał wskazuje, że obowiązujący wówczas art. 3 dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 września 1935 r. o wydawaniu Dziennika Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 68, poz. 423, ze zm.) stwierdzał jedynie, że „[a]kty ustawodawcze i rozporządzenia, ogłoszone w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, wchodzą w życie ósmego dnia po dniu ogłoszenia, jeżeli same nie stanowią inaczej”, co oznacza, że w ówczesnym stanie prawnym dopuszczalne było wprowadzanie do obrotu regulacji normatywnych z dniem ich promulgacji.

3.4. W związku z powyższym należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej – w zakresie badania zgodności art. 10 dekretu z 1949 r. z art. 2 Konstytucji – z powodu niedopuszczalności orzekania (art. 39 ust. 1 pkt 1 in fine oraz art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK).

4. Następnie Trybunał odniósł się do zarzutu naruszenia art. 21 i art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji przez art. 1 ust. 1 dekretu z 1949 r., który stanowił: „Mogą być przejmowane na własność Państwa w całości lub w części nieruchomości ziemskie, położone w województwach: białostockim, lubelskim, rzeszowskim i krakowskim w obrębie pasa granicznego, przewidzianego w rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 23 grudnia 1927 r. o granicach Państwa (Dz. U. R. P. z 1937 r. Nr 11, poz. 83), oraz w powiatach: biłgorajskim, krasnystawskim i lubelskim województwa lubelskiego oraz brzozowskim i przeworskim województwa rzeszowskiego, jeżeli nie pozostają w faktycznym władaniu właścicieli”.

4.1. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że ocena zasadności analizowanej skargi konstytucyjnej nie może odbywać się bez uwzględnienia okoliczności stanu prawnego i faktycznego poprzedzającego jej wniesienie. Merytoryczne rozpoznanie skargi jest bowiem możliwe jedynie po wykazaniu przez skarżącego (względnie: jego poprzednika prawnego) minimalnej staranności w trosce o zabezpieczenie swoich interesów prawnych. Skarga konstytucyjna – co wymaga szczególnego podkreślenia – nie może być wykorzystywana jako instrument służący korygowaniu zaniedbań popełnionych w postępowaniu poprzedzającym jej wniesienie (podobnie: postanowienie TK z 16 października 2002 r., SK 43/01, OTK ZU nr 5/A/2002, poz. 77).

4.2. W niniejszej sprawie należy mieć na uwadze, że – po pierwsze – art. 1 ust. 1 dekretu z 1949 r. przewidywał możliwość przejęcia na własność Skarbu Państwa nieruchomości ziemskich lub ich części na wskazanych w tym przepisie obszarach, jeżeli nie pozostawały one w faktycznym władaniu właścicieli.
Po drugie – ze względu na treść art. 10 dekretu z 1949 r. oraz art. 4 dekretu z dnia 12 listopada 1946 r. – Przepisy ogólne prawa cywilnego (Dz. U. Nr 67, poz. 369) ocena, czy nieruchomość znajduje się w faktycznym władaniu właściciela (art. 1 ust. 1 in fine dekretu z 1949 r.), mogła mieć miejsce dopiero po wejściu w życie dekretu z 1949 r. (czyli od 10 sierpnia 1949 r.). Przy stwierdzeniu, że nieruchomość nie znajduje się w faktycznym władaniu właściciela – wobec braku uregulowań szczególnych w tym zakresie – przyjmowano stan faktyczny z daty wszczęcia właściwego postępowania administracyjnego na zasadzie art. 3 ust. 1 dekretu z 1949 r. Orzeczenia nacjonalizacyjne, wydane w trybie art. 1 w związku z art. 3 ust. 1 dekretu z 1949 r., były zaskarżalne w trybie art. 82 r.p.a.
Po trzecie – art. 5 dekretu z 1949 r. ustanawiał rekompensatę z tytułu przejęcia wskazanych nieruchomości, gdyż – zgodnie z ust. 1 tego artykułu – byłym właścicielom i współwłaścicielom nieruchomości, przejętych na własność Skarbu Państwa na mocy dekretu z 1949 r., służyło prawo do otrzymania na własność gospodarstw (działek) z innych gruntów w myśl przepisów dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz. U. z 1945 r. Nr 3, poz. 13, ze zm.; dalej: dekret z 1944 r.) oraz dekretu z 1946 r., z pierwszeństwem przed innymi osobami, z wyjątkiem osób, wymienionych w art. 10 ust. 2 dekretu z 1944 r., w art. 18 ust. 1 pkt 1-4 i ust. 2 dekretu z 1946 r. oraz w art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 16 czerwca 1948 r. o uprawnieniach osób, które przed dniem 13 września 1944 r. otrzymały we władanie grunty, wchodzące w skład nieruchomości ziemskich, przeznaczonych na cele reformy rolnej (Dz. U. Nr 33, poz. 222), bądź też prawo do nabycia mienia nierolniczego w myśl przepisów dekretu z dnia 6 grudnia 1946 r. o przekazywaniu przez Państwo mienia nierolniczego na obszarze Ziem Odzyskanych i b. Wolnego Miasta Gdańska (Dz. U. Nr 71, poz. 389) z pierwszeństwem przed innymi osobami, z wyjątkiem osób, wymienionych w art. 7 tego dekretu. Z kolei – w myśl art. 5 ust. 2 dekretu z 1949 r. – prawo do zgłoszenia wniosku o przydział mienia, o którym mowa w art. 5 ust. 1 tego aktu, wygasało po upływie dwóch lat od daty wydania ostatecznego orzeczenia o przejęciu nieruchomości lub uprawomocnienia się orzeczenia organu pierwszej instancji.
Po czwarte – Sz.Sz. (poprzednik prawny skarżącego) w dacie wejścia w życie dekretu z 1949 r. nie sprawował władztwa faktycznego nad należącą do niego nieruchomością ziemską we wsi Łosie, gdyż od 1947 r. – stosownie do art. 8 ust. 1 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 16 marca 1928 r. o ewidencji i kontroli ruchu ludności (Dz. U. Nr 32, poz. 309, ze zm.) – w niej nie zamieszkiwał, co bezspornie wynika z jego karty przesiedleńczej nr 19162, wydanej 11 czerwca 1947 r., oraz z aktu nadania nr 2232 gospodarstwa rolnego w miejscowości Żółwin, wydanego 18 grudnia 1947 r. przez Powiatową Komisję Osadnictwa Rolnego w Międzyrzeczu.
Po piąte – orzeczeniem Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Gorlicach z 5 października 1956 r. nieruchomość ziemska położona we wsi Łosie, która w 1947 r. stanowiła własność skarżącego, została przejęta przez Skarb Państwa na zasadzie art. 1 ust. 1 dekretu z 1949 r., gdyż w dacie wszczęcia postępowania administracyjnego skarżący (który nota bene zmarł w 1952 r.) nie władał faktycznie tą nieruchomością, zaś żaden z jego spadkobierców nie ujawnił do niej swoich roszczeń.
Po szóste – z dokumentów zgromadzonych w ramach niniejszego postępowania wynika, że po śmierci Sz.Sz. w 1952 r. jego spadkobiercy nie podejmowali żadnych kroków prawnych w celu objęcia po nim pozostawionej w 1947 r. nieruchomości ziemskiej we wsi Łosie. Brak jest bowiem dowodu, aby pomiędzy 1952 r. (śmiercią Sz.Sz.) a 1956 r. (wydaniem przez Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Gorlicach orzeczenia nacjonalizacyjnego) złożono do sądu wieczystoksięgowego, właściwego dla rzeczonej nieruchomości, stosowny wniosek w trybie art. 32 dekretu z dnia 11 października 1946 r. – Prawo o księgach wieczystych (Dz. U. Nr 57, poz. 320, ze zm.).
Po siódme – pomimo wydania przez Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Gorlicach orzeczenia z 5 października 1956 r. o przejęciu po Sz.Sz. nieruchomości położonej we wsi Łosie, żaden z jego spadkobierców (w tym, wskazywana przez skarżącego w toku postępowania przed Naczelnym Sądem Administracyjnym, córka Sz.Sz., która zamieszkiwać miała w 1956 r. we wsi Łosie) nie złożył – w trybie art. 82 r.p.a. – odwołania od tego orzeczenia do Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie.
Z powyższego bezsprzecznie wynika, że dekret z 1949 r. przewidywał nacjonalizację nieruchomości ziemskich, które nie znajdowały się w faktycznym władaniu właścicieli, za punkt odniesienia przyjmując stan faktyczny w dacie wszczęcia postępowania administracyjnego w sprawie przejęcia nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa. Niemniej jednak właściciele (bądź ich następcy prawni) mieli możliwość ochrony swoich praw majątkowych, gdyż wskazany dekret nie wyłączał zaskarżenia decyzji nacjonalizacyjnej w trybie art. 82 r.p.a. Jednocześnie osoba objęta działaniem art. 1 dekretu z 1949 r. uprawniona była do otrzymania rekompensaty na zasadzie art. 5 tego dekretu. Z kolei przejęcie położonej we wsi Łosie nieruchomości ziemskiej Sz.Sz. (poprzednika prawnego skarżącego) wiązało się z jej opuszczeniem przez właściciela w 1947 r. oraz niepodejmowaniem żadnych kroków prawnych po jego śmierci w 1952 r. przez jego następców prawnych w celu uregulowania statusu prawnego tejże.
W tych okolicznościach Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że to nie zakwestionowany przepis ipso iure atque in abstracto umożliwił oddalenie wniosku skarżącego o stwierdzenie nieważności orzeczenia Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Gorlicach z 5 października 1956 r., ale wyłącznie zachowanie następców prawnych Sz.Sz., którzy nie skorzystali z przysługujących im w ówczesnym stanie prawnym środków – w celu uniemożliwienia przejęcia przez Skarb Państwa nieruchomości po Sz.Sz. na zasadzie art. 1 ust. 1 dekretu z 1949 r.

4.3. W związku z powyższym należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej – w zakresie badania zgodności art. 1 ust. 1 dekretu z 1949 r. z art. 21 i art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji – z powodu niedopuszczalności orzekania (art. 39 ust. 1 pkt 1 in fine oraz art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK).

W tym stanie rzeczy Trybunał postanowił jak na wstępie.