Pełny tekst orzeczenia

57/1/B/2015

POSTANOWIENIE
z dnia 8 października 2014 r.
Sygn. akt Ts 320/13

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Teresa Liszcz,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej MKS Sp. z o.o. w sprawie zgodności:
1) art. 370 w zw. z art. 397 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.) z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 78 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
2) art. 103 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r., Nr 90, poz. 594, ze zm.) w zw. z art. 370 i w zw. z art. 397 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.) z art. 32 ust. 1 w zw. z 45 ust. 1 w zw. z art. 78 w zw. z art. 2 Konstytucji,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej z 12 grudnia 2013 r. MKS Sp. z o.o. (dalej: skarżąca; spółka) zakwestionowała zgodność art. 370 w zw. z art. 397 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 78 Konstytucji oraz zgodność art. 103 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r., Nr 90, poz. 594, ze zm.; dalej: u.k.s.c.) w zw. z art. 370 k.p.c. i w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. z art. 32 ust. 1 w zw. z 45 ust. 1 w zw. z art. 78 w zw. z art. 2 Konstytucji.
Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującym stanem faktycznym. Sąd Rejonowy w Tychach – Wydział VI Gospodarczy wyrokiem z 17 czerwca 2011 r. (sygn. akt VI GCupr 575/10/1) zasądził od spółki na rzecz powódki kwotę 7 772,71 zł z odsetkami, a w pozostałym zakresie oddalił powództwo. Skarżąca złożyła apelację. Wyrokiem z 8 listopada 2011 r. (sygn. akt XIX Ga 377/11) Sąd Okręgowy w Katowicach –Wydział XIX Gospodarczy uchylił zaskarżone orzeczenie i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania sądowi I instancji. W uzasadnieniu tego rozstrzygnięcia sąd II instancji wskazał, że skarżąca była pozbawiona możliwości obrony swoich praw w rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c. Skoro zarzut nieważności postępowania okazał się zasadny, sąd okręgowy odstąpił od badania pozostałych materialno prawnych zarzutów apelacji. Sąd Rejonowy w Tychach – Wydział VI Gospodarczy po ponownym rozpoznaniu sprawy wyrokiem z 25 stycznia 2012 r. (sygn. akt VI GCupr 585/11/2) zasądził od spółki na rzecz powódki kwotę 7 772,71 zł z odsetkami, a w pozostałym zakresie oddalił powództwo.
Skarżąca wniosła apelację od tego orzeczenia wraz z wnioskiem o zwolnienie od opłaty sądowej. Postanowieniem z 26 marca 2012 r. (sygn. akt VI GCupr 585/11/2) Sąd Rejonowy w Tychach – Wydział VI Gospodarczy oddalił wniosek o zwolnienie od opłaty sądowej. Zażalenie na to postanowienie oddalił Sąd Okręgowy w Katowicach – Wydział XIX Gospodarczy postanowieniem z 26 kwietnia 2012 r. (sygn. akt XIX Gz 248/12). Skarżąca, mimo wezwania nie uiściła opłaty od apelacji. Sąd Rejonowy w Tychach – Wydział VI Gospodarczy postanowieniem z 19 lipca 2012 r. (sygn. akt VI GCupr 585/11/2) odrzucił apelację spółki. Skarżąca wniosła zażalenie na to orzeczenie. Wobec nieuzupełnienia braku formalnego zażalenia (nieuiszczenia opłaty sądowej) zostało ono odrzucone postanowieniem Sądu Rejonowego w Tychach – Wydział VI Gospodarczy z 1 października 2012 r. (sygn. akt VI GCupr 585/11/2). Skarżąca wniosła na to rozstrzygnięcie zażalenie, które Sąd Okręgowy w Katowicach – Wydział XIX Gospodarczy oddalił postanowieniem z 15 listopada 2012 r. (sygn. akt XIX Gz 712/12). Postanowieniem z 22 lutego 2013 r. (sygn. akt VI GCupr 585/11/2) Sąd Rejonowy w Tychach – Wydział VI Gospodarczy odrzucił zażalenie spółki na postanowienie tego sądu z 29 stycznia 2013 r. dotyczące zwolnienia pozwanego od opłaty sądowej od zażalenia na postanowienie tego sądu z 3 stycznia 2013 r. Spółka wniosła na postanowienie z 22 lutego 2013 r. zażalenie, które Sąd Okręgowy w Katowicach – Wydział XIX Gospodarczy oddalił postanowieniem z 4 kwietnia 2013 r. (sygn. akt XIX Gz 255/13). W skardze konstytucyjnej jako ostateczne orzeczenie zostało wskazane postanowienie z 4 kwietnia 2013 r.
Skarżąca zarzuciła, że art. 370 w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. narusza art. 45 ust. 1 Konstytucji (prawo do sądu) w związku z art. 78 Konstytucji (gwarantującym prawo do zaskarżania orzeczeń i decyzji wydanych w I instancji). Zdaniem skarżącej zakwestionowane przepisy są niekonstytucyjne w zakresie, w jakim w sytuacji niekorzystnego dla pozwanego orzeczenia sądu I instancji przewidują odrzucenie nieopłaconej apelacji wnoszonej przez pozwanego, a następnie odrzucenie nieopłaconego zażalenia na postanowienie o odrzuceniu apelacji.
Ponadto skarżąca zarzuciła niezgodność art. 103 u.k.s.c. w zw. z art. 370 k.p.c. i w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. z art. 32 ust. 1 Konstytucji (zasada równości) w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji (prawo do sądu) i w związku z art. 78 Konstytucji (gwarantującym prawo do zaskarżania orzeczeń i decyzji wydanych w I instancji) oraz w związku z art. 2 Konstytucji (zasada demokratycznego państwa prawnego). Skarżąca stwierdziła, że zakwestionowane przepisy prowadzą do dyskryminacji osób prawnych w zakresie prawa do sądu, uniemożliwiając im efektywne dochodzenie ochrony naruszonych praw lub wolności przed sądami powszechnymi na takich samych zasadach, na jakich mogą tego dokonywać osoby fizyczne.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji, inicjuje ona procedurę, której celem jest zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego.
Zakwestionowany art. 370 § 1 k.p.c. stanowi: „sąd pierwszej instancji odrzuci na posiedzeniu niejawnym apelację wniesioną po upływie przepisanego terminu, nieopłaconą lub z innych przyczyn niedopuszczalną, jak również apelację, której braków strona nie uzupełniła w wyznaczonym terminie”. W myśl zaskarżonego art. 397 § 2 k.p.c. „do postępowania toczącego się na skutek zażalenia stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu apelacyjnym. Rozpoznanie zażalenia na postanowienie w przedmiocie odmowy zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcia takiego zwolnienia, odrzucenia wniosku o zwolnienie oraz nałożenia na stronę obowiązku uiszczenia kosztów i skazania na grzywnę, odmowy ustanowienia adwokata lub radcy prawnego lub ich odwołania oraz nałożenia na stronę obowiązku uiszczenia wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego dla niej ustanowionego i skazania na grzywnę następuje w składzie jednego sędziego”. Zgodnie z zaskarżonym art. 103 u.k.s.c., sąd może przyznać zwolnienie od kosztów sądowych osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej niebędącej osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, jeżeli wykazała, że nie ma dostatecznych środków na ich uiszczenie.
W uzasadnieniu skargi konstytucyjnej skarżąca wyjaśniła, że ostatecznym orzeczeniem o jej prawach i wolnościach jest postanowienie Sądu Okręgowego w Katowicach – Wydział XIX Gospodarczy z 4 kwietnia 2013 r. oddalające zażalenie na postanowienie Sąd Rejonowy w Tychach – Wydział VI Gospodarczy z 22 lutego 2013 r., którym sąd I instancji odrzucił zażalenie spółki na postanowienie tego sądu z 29 stycznia 2013 r. dotyczące zwolnienia pozwanego od opłaty sądowej od zażalenia na postanowienie tego sądu z 3 stycznia 2013 r. Ani postanowienie sądu II instancji z 4 kwietnia 2013 r., ani postanowienie sądu I instancji z 22 lutego 2013 r. nie dotyczyły zwolnienia skarżącej od kosztów sądowych, ale odrzucenia nieopłaconego zażalenia spółki. Podstawą tych orzeczeń nie był zatem art. 103 u.k.s.c.
W związku z niespełnieniem przesłanki formalnej wynikającej z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), polegającej na konieczności uzyskania ostatecznego orzeczenia wydanego na podstawie zaskarżonego przepisu, należało odmówić nadania dalszego biegu niniejszej skardze konstytucyjnej w zakresie dotyczącym art. 103 u.k.s.c. w zw. z art. 370 k.p.c. i w zw. z art. 397 § 2 k.p.c., z uwagi na fakt, że skarżąca wywodziła zaskarżoną normę łącznie z tych trzech przepisów.
Odnosząc się do zarzutów skargi dotyczących niezgodności art. 370 w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 78 Konstytucji, Trybunał przypomina, że „skarga konstytucyjna wedle Konstytucji nie jest skargą »na rozstrzygnięcie« lecz skargą »na przepis«. Gdy przyczyną zarzucanego naruszenia jest niekonstytucyjne zastosowanie lub zinterpretowanie przepisu zgodnego z Konstytucją – skarga nie służy. To kształtuje w szczególny sposób dowodowe powinności skarżącego: nawet bowiem wykazanie istnienia związku koniecznego (typu conditio sine qua non) między zarzucanym naruszeniem wolności (praw) konstytucyjnych a rozstrzygnięciem, które ów skutek spowodowało, nie jest tożsame z dowodem, że przyczyną zarzucanego naruszenia jest niekonstytucyjność samego przepisu będącego prawną podstawą rozstrzygnięcia. Niezbędne jest bowiem wykazanie, że związek ten istnieje między brakiem konstytucyjności przepisu a naruszeniem prawa lub wolności” (wyrok TK z 15 października 2002 r., OTK ZU nr 5/A/2002, poz. 65).
Zarzuty skargi w zakresie niekonstytucyjności art. 370 w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. dotyczą odrzucenia nieopłaconej apelacji wnoszonej przez pozwanego oraz odrzucenia nieopłaconego zażalenia na postanowienie o odrzuceniu apelacji. Tymczasem – wskazane jako ostateczne orzeczenie w sprawie – postanowienie sądu II instancji z 4 kwietnia 2013 r., ani postanowienie sądu I instancji z 22 lutego 2013 r. nie rozstrzygały o odrzuceniu nieopłaconej apelacji czy odrzuceniu nieopłaconego zażalenia na postanowienie o odrzuceniu apelacji.
Apelacja spółki została bowiem odrzucona Sąd Rejonowy w Tychach – Wydział VI Gospodarczy postanowieniem z 19 lipca 2012 r., na które skarżąca wniosła zażalenie. Wobec nieuzupełnienia braku formalnego zażalenia (nieuiszczenia opłaty sądowej) zostało ono odrzucone postanowieniem Sądu Rejonowego w Tychach – Wydział VI Gospodarczy z 1 października 2012 r. Skarżąca wniosła na to rozstrzygnięcie zażalenie, które Sąd Okręgowy w Katowicach – Wydział XIX Gospodarczy oddalił postanowieniem z 15 listopada 2012 r. (sygn. akt XIX Gz 712/12). Wydanie tego ostatniego orzeczenia spowodowało dwa skutki. Po pierwsze, uprawomocnił się wyrok Sądu Rejonowego w Tychach – Wydział VI Gospodarczy z 25 stycznia 2012 r. Po drugie, każde kolejne postanowienia wpadkowe dotyczące odrzuconych zażaleń spółki na postanowienia sądu I instancji, w których ten sąd rozstrzygał wnioski skarżącej o zwolnienie z opłat od zażaleń, nie dotyczyły już odrzucenia nieopłaconej apelacji ani odrzucenia nieopłaconego zażalenia na postanowienie o odrzuceniu apelacji.
Skarżąca nie wykazała więc istnienia związku koniecznego (typu conditio sine qua non) między zarzucanym naruszeniem wolności (praw) konstytucyjnych a postanowieniem sądu II instancji z 4 kwietnia 2013 r., które jej zdaniem było ostatecznym orzeczeniem w sprawie. Stanowi to samoistną przesłankę odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej na podstawie art. 79 Konstytucji i art. 47 ust. 1 pkt 1 i 2 w zw. z art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK.
Jedynie na marginesie Trybunał zauważa, że skarżąca niezasadnie upatruje naruszenie prawa do sądu i prawa do zaskarżania orzeczeń i decyzji wydanych w I instancji w odrzuceniu nieopłaconej apelacji, a następnie nieopłaconego zażalenia na to rozstrzygnięcie. Należy w związku z tym przypomnieć, że „(…) nie można tracić z pola widzenia faktu, że nie istnieje w żadnym systemie prawnym bezwzględne i absolutne prawo do sądu – które nie podlegałoby jakimkolwiek ograniczeniom i które w konsekwencji stwarzałoby uprawnionemu nieograniczoną możliwość ochrony swych praw na drodze sądowej. To stwierdzenie należy odnieść do wszystkich kategorii praw, bowiem samo ukształtowanie postępowania przed sądem w sposób respektujący określone procedury (co do zasad inicjowania postępowania, terminów procesowych i materialnych, opłat, reprezentacji stron przed sądem, rygorów postępowania dowodowego etc.) stanowi istotne i rzeczywiste ograniczenie prawa do sądu, konieczne jednak ze względu na inne wartości powszechnie szanowane w państwie prawnym, jak w szczególności bezpieczeństwo prawne, zasada legalizmu czy zaufanie do prawa. Te powszechnie przyjęte i ogólnie stosowane we wszystkich rodzajach postępowania formalne rygory proceduralne wyznaczają więc bardzo wyraźnie granice, w jakich może być realizowane prawo do sądu, a jednocześnie tworzą punkt odniesienia przy ocenie tych formalnych restrykcji, które sięgają dalej i wyznaczają węziej pole, w jakim może dokonywać się ochrona sądowa określonego prawa” (wyrok TK z 10 maja 2000 r., K 21/99, OTK ZU nr 4/2000, poz. 109).

Ponadto skarżąca wniosła zażalenie na postanowienie sądu I instancji odrzucające apelację z powodu jej nieopłacenia. Zatem zrealizowała swoje prawo do zaskarżenia orzeczeń wydanych w I instancji, w zakresie odnoszącym się do prawa zaskarżenia postanowienia o odrzuceniu apelacji (por. postanowienie TK z 8 czerwca 2009 r., SK 26/07, OTK ZU nr 6/A/2009, poz. 92).

Z wyżej przedstawionych powodów, na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.