Ts 16/14
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:IX U 1588/12 III AUa 541/1
Pełny tekst orzeczenia
144/2/B/2015
POSTANOWIENIE
z dnia 25 marca 2015 r.
Sygn. akt Ts 16/14
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Andrzej Wróbel – przewodniczący
Andrzej Rzepliński – sprawozdawca
Sławomira Wronkowska-Jaśkiewicz,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 30 października 2014 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej J.R.,
p o s t a n a w i a:
nie uwzględnić zażalenia.
UZASADNIENIE
1. W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 21 stycznia 2014 r. skarżący zakwestionował zgodność art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1442, ze zm.: dalej: ustawa o s.u.s.) z art. 7, art. 8 ust. 1, art. 31 ust. 2 i 3, art. 67 ust. 1 w zw. z art. 2, a także art. 84 Konstytucji.
2. Skargę konstytucyjną wniesiono na podstawie następującego stanu faktycznego sprawy. Decyzją z 22 sierpnia 2012 r. (nr 470300/0002472/2012) Zakład Ubezpieczeń Społecznych – Inspektorat w Oławie (dalej: ZUS) odmówił skarżącemu zwrotu składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe, opłaconych przez niego w związku z prowadzeniem pozarolniczej działalności gospodarczej, stwierdziwszy brak nadpłaty na koncie skarżącego. Wyrokiem z 31 stycznia 2013 r. Sąd Okręgowy we Wrocławiu – IX Wydział Ubezpieczeń Społecznych (sygn. akt IX U 1588/12) oddalił odwołanie, które skarżący złożył od decyzji ZUS-u. W uzasadnieniu wyroku wskazano na wynikający z zaskarżonego art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy o s.u.s. obowiązek podlegania przez skarżącego ubezpieczeniu społecznemu. Apelację złożoną od powyższego rozstrzygnięcia oddalił Sąd Apelacyjny we Wrocławiu – III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 5 września 2013 r. (sygn. akt III AUa 541/1). Powyższe rozstrzygnięcie zostało doręczone skarżącemu 21 października 2013 r.
3. Z wydaniem powyżej wskazanych rozstrzygnięć skarżący wiąże naruszenie prawa do zabezpieczenia społecznego wynikającego z art. 67 ust. 1 Konstytucji, polegające na przekształceniu jego uprawnienia w obowiązek. Zdaniem skarżącego z zakwestionowanego przepisu jednoznacznie wynika, że każda osoba, która prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą, obowiązana jest do opłacania składek na ubezpieczenie społeczne. Odwoławszy się do treści art. 67 ust. 1 Konstytucji, skarżący stwierdza, że „prawo do zabezpieczenia społecznego wynikające z regulacji Konstytucji RP nie jest w żaden sposób skorelowane z obowiązkami obywateli. Tym samym nałożenie w ustawie na skarżącego obowiązku uiszczenia przez niego składek na ubezpieczenie społeczne w celu realizacji przysługującego mu zgodnie z Konstytucją uprawnienia do zabezpieczenia społecznego uznać należy za sprzeczne z ustawą zasadniczą”. Skarżący wskazuje ponadto, że zgodnie z art. 31 ust. 2 zdanie drugie Konstytucji nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje. Mając na względzie art. 8 ust. 1 Konstytucji, uznaje, że „regulacja zawarta w art. 67 ust. 1 zdanie 1 ma prymat nad kwestionowaną regulacją ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, a tym samym nie jest dopuszczalne, aby regulacja ustawowa przekształcała konstytucyjne uprawnienie obywateli w ich obowiązek”. Z nałożeniem na obywatela obowiązku podlegania ubezpieczeniu społecznemu skarżący wiąże nie tylko ograniczenie prawa do zabezpieczenia społecznego, ale także całkowite pozbawienie go tego prawa „przez bezpodstawną zamianę w obowiązek”.
4. W ocenie skarżącego zawarte w art. 67 ust. 1 zdanie drugie odesłanie do ustawy zezwala na określenie na jej podstawie jedynie zakresu i formy zabezpieczenia społecznego, nie uzasadnia zaś nałożenia obowiązku podlegania zabezpieczeniu społecznemu. Jeśli ustrojodawca chciałby, żeby prawo do zabezpieczenia społecznego było skorelowane z określonymi obowiązkami, to – jak twierdzi skarżący – odpowiednia regulacja znalazłaby odzwierciedlenie w rozdziale Konstytucji poświęconym obowiązkom obywateli.
5. Skarżący wskazuje także na brak gwarancji uzyskania emerytury po ukończeniu określonego wieku, co jest konsekwencją złej sytuacji ekonomicznej organu rentowego.
6. In fine uzasadnienia skargi skarżący podnosi, że jedynie podatki i inne świadczenia publiczne są obowiązkowe (art. 84 Konstytucji) i nie muszą być ekwiwalentne. Jego zdaniem składek na ubezpieczenie społeczne nie można zaliczyć do ciężarów i świadczeń publicznych, o których mowa w art. 84 Konstytucji.
7. Postanowieniem z 30 października 2014 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze dalszego biegu, wskazawszy w uzasadnieniu tego rozstrzygnięcia, że skarżący nie uprawdopodobnił naruszenia przysługującego mu prawa do zabezpieczenia społecznego. Trybunał stwierdził, że samo skorelowanie konkretnego prawa z obowiązkiem nie oznacza jeszcze przekształcenia prawa w obowiązek. Trybunał wykazał także, że twierdzenia skarżącego dotyczące zakresu obowiązków, które można nałożyć na obywatela w trybie art. 84 Konstytucji, nie mają uzasadnienia ani w poglądach doktryny, ani w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego.
8. W zażaleniu złożonym na powyższe postanowienie Trybunału skarżący wnosi o uchylenie zaskarżonego rozstrzygnięcia. Skarżący zwraca uwagę, że w złożonej skardze wielokrotnie wskazywał, w jaki sposób nałożenie obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne narusza jego prawo do zabezpieczenia społecznego. Zdaniem skarżącego, przepis zakwestionowany w skardze konstytucyjnej przekształca jego uprawnienie w obowiązek. Z umieszczenia art. 67 ust. 1 Konstytucji w rozdziale II ustawy zasadniczej, w części dotyczącej praw i wolności, a nie w części zatytułowanej „Obowiązki”, skarżący wywodzi, że prawo do zabezpieczenia społecznego nie jest w żaden sposób skorelowane z obowiązkami obywateli. Jak argumentuje dalej: „[t]ym samym nałożenie w ustawie na skarżącego obowiązku uiszczania przez niego składek na ubezpieczenie społeczne w celu realizacji przysługującego mu zgodnie z Konstytucją uprawnienia do zabezpieczenia społecznego uznać należy za sprzeczne z ustawą zasadniczą”.
9. Z nałożeniem przez ustawodawcę obowiązku uiszczania składek na ubezpieczenie społeczne skarżący wiąże nie tyle ograniczenie prawa do zabezpieczenia społecznego, ile całkowite pozbawienie tego prawa. Skarżący zauważa ponadto, że zastąpienie uprawnienia obowiązkiem należy uznać za naruszenie istoty prawa do zabezpieczenia społecznego, ponieważ do istoty uprawnienia należy dobrowolność w korzystaniu z niego.
10. We wniesionym zażaleniu skarżący ponownie wskazuje na naruszenie art. 31 ust. 2 zdanie drugie Konstytucji, który stanowi, że: „Nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego czego mu prawo nie nakazuje”. Uzasadniając zarzut, wywodzi: „[b]iorąc zaś pod uwagę art. 8 ust. 1 ustawy zasadniczej uznać należy, że regulacja zawarta w art. 67 ust. 1 zd. 1 ma prymat nad kwestionowaną regulacją ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, a tym samym nie jest dopuszczalne, aby regulacja ustawowa przekształcała konstytucyjne uprawnienie obywateli w ich obowiązek”.
11. W celu uzasadnienia trafności stawianych tez skarżący podnosi, że zgodnie z art. 67 ust. 1 Konstytucji ustawa może jedynie określać zakres i formy zabezpieczenia społecznego, a nie nakładać obowiązek podlegania zabezpieczeniu społecznemu. Aby wykazać, że na podstawie tej konstrukcji ustawodawca nie miał możliwości nałożenia powyższego obowiązku, skarżący ponownie wskazuje – odwołując się do słownika języka polskiego – na znaczenie pojęć: „zakres” i „forma” użytych w art. 67 ust. 1 zdanie drugie Konstytucji. Według niego, gdyby ustrojodawca chciał, żeby prawo do zabezpieczenia społecznego było skorelowane z określonymi obowiązkami, odpowiednia regulacja w tym zakresie z pewnością znalazłaby swoje odzwierciedlenie w części rozdziału II Konstytucji poświęconej obowiązkom. W jego przekonaniu bowiem: „[i]stniejąca systematyka Konstytucji jednoznacznie wskazuje na rozdzielenie praw i obowiązków obywateli, co tym bardziej wyklucza możliwość ustanawiania obowiązków w zakresie zabezpieczenia społecznego”.
12. Nawiązując do orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego przywołanych w zaskarżonym postanowieniu w celu uzasadnienia tezy o daninowym charakterze składek na ubezpieczenie społeczne, skarżący stwierdza, że takiego charakteru nie można im nadać, ponieważ bez ich obowiązkowego opłacania państwo w sensie ustrojowym mogłoby funkcjonować. Podkreśla on także, że składki nie mają charakteru ogólnego, „gdyż prawo do zabezpieczenia społecznego nie przysługuje każdemu obywatelowi, jak to zostało jasno wyartykułowane w przypadku innych praw i wolności, np. prawa do ochrony zdrowia (art. 68 ust. 1 Konstytucji RP). Tym samym skoro w oparciu o regulacje zawarte w Konstytucji RP, prawo do zabezpieczenia społecznego nie jest zagwarantowane każdemu obywatelowi i faktycznie nie każdy obywatel będzie mógł z tego prawa skorzystać, to tym bardziej brak podstaw, aby skarżący był zobowiązany do opłacania składek tytułem ubezpieczenia emerytalno-rentowego, wbrew swojej woli na podstawie regulacji prawnych sprzecznych z Konstytucją”.
13. Skarżący wskazuje ponadto na wyrażane w doktrynie poglądy, zgodnie z którymi ustawowe przekształcenie prawa do zabezpieczenia społecznego w obowiązek (przez przymus składkowy) narusza to prawo.
14. In fine wniesionego zażalenia skarżący zwraca uwagę na to, że w swoim postanowieniu Trybunał stwierdził, iż przedmiotowa regulacja ustawy o s.u.s. nie narusza konstytucyjnego prawa skarżącego do zabezpieczenia społecznego, do czego – zdaniem skarżącego – nie był uprawniony na tym etapie postępowania.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. Zgodnie z art. 36 ust. 4 w zw. z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje zażalenie na posiedzeniu niejawnym (art. 25 ust. 1 pkt 3 lit. b w zw. z art. 36 ust. 6-7 i w zw. z art. 49 ustawy o TK). Trybunał Konstytucyjny bada w szczególności, czy w zaskarżonym postanowieniu prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu. Oznacza to, że na etapie rozpoznania zażalenia Trybunał analizuje przede wszystkim te zarzuty, które mogą podważyć trafność ustaleń przyjętych za podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia.
2. Trybunał stwierdza, że zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, a argumenty przedstawione w zażaleniu nie podważają zasadności ustaleń dokonanych w tym postanowieniu.
3. Przede wszystkim należy wskazać na specyfikę skargi konstytucyjnej jako środka ochrony wolności i praw konstytucyjnych. Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 47 ust. 1 ustawy o TK badanie konstytucyjności przepisu w trybie skargi konstytucyjnej wymaga wykazania przez skarżącego, że na skutek wydania wskazanego w skardze rozstrzygnięcia doszło do naruszenia jego konstytucyjnych praw, którego źródłem jest niekonstytucyjna treść przepisu stanowiącego podstawę tego orzeczenia. Na etapie wstępnej kontroli wniesiona skarga jest badana pod kątem spełnienia przesłanek określonych w wyżej wskazanych przepisach.
4. Skarżący, jako orzeczenie naruszające przysługujące mu prawo do zabezpieczenia społecznego, wskazuje rozstrzygnięcie o braku podstaw do zwrotu nadpłaconych składek na ubezpieczenie społeczne. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego takie orzeczenie nie rozstrzyga o prawie do zabezpieczenia społecznego, tylko o nałożonym na skarżącego obowiązku publicznoprawnym. Z samego obciążenia skarżącego obowiązkiem opłacenia składek na ubezpieczenie społeczne nie można także wnioskować – co skarżący uczynił zarówno we wniesionej skardze, jak i w zażaleniu złożonym na postanowienie odmawiające nadania skardze dalszego biegu – o naruszeniu prawa do zabezpieczenia społecznego. Nieuprawnione (ani w żaden sposób nieuzasadnione przez skarżącego) jest bowiem twierdzenie, że w momencie nałożenia na skarżącego obowiązku opłacania składek doszło do przekształcenia konstytucyjnego prawa skarżącego w obowiązek. Trudno – zdaniem Trybunału – uzasadniać istnienie takiego przekształcenia w sytuacji, w której skarżącemu w dalszym ciągu przysługuje prawo domagania się wypłaty świadczeń z zakresu zabezpieczenia społecznego.
5. Na tej podstawie Trybunał przychyla się do poglądu wyrażonego w zaskarżonym postanowieniu, zgodnie z którym we wniesionej skardze konstytucyjnej skarżący nie uprawdopodobnił, że przez wydanie wskazanego w skardze rozstrzygnięcia doszło do naruszenia prawa do zabezpieczenia społecznego. Należy przy tym podkreślić, że Trybunał – wbrew twierdzeniu zawartym w złożonym zażaleniu – nie stwierdził, iż zaskarżona regulacja nie narusza konstytucyjnego prawa do zabezpieczenia społecznego. Trybunał przyjął jedynie, że skarżący nie uprawdopodobnił związku pomiędzy rozstrzygnięciem o odmowie zwrotu składek na ubezpieczenie społeczne a istnieniem naruszenia prawa do zabezpieczenia społecznego.
6. Na marginesie Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że stanowisko, zgodnie z którym prawo do zabezpieczenia społecznego w żaden sposób nie jest skorelowane z obowiązkami obywateli, ponieważ mówi się o nim w rozdziale Konstytucji zatytułowanym „Prawa i wolności obywatela”, jest oczywiście bezzasadne. U podstaw twierdzenia skarżącego leży nieuzasadnione założenie, że prawa konstytucyjne, których realizacja wymaga uprzedniego spełnienia obowiązków określonych w przepisach, powinny być uregulowane w innym rozdziale niż rozdział II Konstytucji. Należy przypomnieć, że wbrew stanowisku skarżącego także realizacja prawa do ochrony zdrowia uzależniona jest od spełnienia warunków określonych w ustawie. W rozdziale Konstytucji zatytułowanym „Obowiązki” ustrojodawca stwierdził zaś jedynie – w art. 84 – że każdy obowiązany jest do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych. Nie została przy tym wykluczona możliwość powiązania konkretnych świadczeń publicznych z przysługującymi obywatelowi (a także innym podmiotom) wolnościami i prawami konstytucyjnymi.
7. Trybunał Konstytucyjny, w obecnym składzie, opowiada się za daninowym charakterem składek na ubezpieczenie społeczne, na jaki wskazywano także w zaskarżonym postanowieniu. We wniesionym zażaleniu skarżący próbował podważyć tą tezę, podnosząc, że państwo w sensie ustrojowym mogłoby bez tych składek funkcjonować, a ponadto wskazując, iż składki te nie mają charakteru ogólnego, ponieważ „prawo do zabezpieczenia społecznego nie przysługuje każdemu obywatelowi, jak to zostało jasno wyartykułowane w przypadku innych praw wolności, np. prawa do ochrony zdrowia (art. 68 ust. 1 Konstytucji RP)”. Zdaniem Trybunału powyższe porównanie jest nieuprawnione, ponieważ art. 68 ust. 1 Konstytucji wskazuje, z jednej strony, że przewidziane w nim prawo przysługuje „każdemu”, a zatem nie tylko obywatelowi, a z drugiej, że skorzystanie z tego prawa może być uzależnione od spełnienia warunków wynikających z innych aktów normatywnych. Należy ponadto stwierdzić, że wprawdzie bez istnienia składek na ubezpieczenie społeczne państwo mogłoby funkcjonować, jednak nie mogłoby realizować wynikających z Konstytucji i przypisanych mu zadań, w tym zapewnić obywatelom prawa do zabezpieczenia społecznego. Reasumując, Trybunał stwierdza, że przytoczone przez skarżącego argumenty nie podważają daninowego charakteru składek na ubezpieczenie społeczne.
8. Trybunał nie kwestionuje – podobnie jak nie uczynił tego w zaskarżonym postanowieniu – ustaleń skarżącego dotyczących znaczenia pojęć: „zakres” i „forma” zabezpieczenia społecznego, użytych w art. 67 ust. 1 zdanie drugie Konstytucji. Te ustalenia są jednak irrelewantne dla wykazania naruszenia prawa do zabezpieczenia społecznego, ponieważ – zdaniem Trybunału Konstytucyjnego – art. 67 ust. 1 Konstytucji nie stanowi podstawy do nałożenia obowiązku podlegania ubezpieczeniu społecznemu.
9. Ani we wniesionej skardze konstytucyjnej, ani w zażaleniu złożonym na postanowienie o odmowie nadania jej dalszego biegu skarżący nie wykazał, w jaki sposób rozstrzygnięcie wskazane w skardze jako ostateczne naruszyło prawo wynikające z art. 31 ust. 2 zdanie drugie Konstytucji. Skarżący zdaje się zapominać, że w polskim porządku prawnym obowiązuje domniemanie konstytucyjności przepisów, a zatem samo uznanie przez skarżącego danego aktu ustawowego za sprzeczny z art. 67 ust. 1 Konstytucji nie oznacza jeszcze, że domaganie się spełnienia określonego w nim obowiązku narusza zakaz wynikający z art. 31 ust. 2 Konstytucji.
Wziąwszy powyższe pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny uznał za w pełni uzasadnione postanowienie z 30 października 2014 r. o odmowie nadania dalszego biegu analizowanej skardze konstytucyjnej i nie uwzględnił zażalenia złożonego na to postanowienie.
5
POSTANOWIENIE
z dnia 25 marca 2015 r.
Sygn. akt Ts 16/14
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Andrzej Wróbel – przewodniczący
Andrzej Rzepliński – sprawozdawca
Sławomira Wronkowska-Jaśkiewicz,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 30 października 2014 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej J.R.,
p o s t a n a w i a:
nie uwzględnić zażalenia.
UZASADNIENIE
1. W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 21 stycznia 2014 r. skarżący zakwestionował zgodność art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1442, ze zm.: dalej: ustawa o s.u.s.) z art. 7, art. 8 ust. 1, art. 31 ust. 2 i 3, art. 67 ust. 1 w zw. z art. 2, a także art. 84 Konstytucji.
2. Skargę konstytucyjną wniesiono na podstawie następującego stanu faktycznego sprawy. Decyzją z 22 sierpnia 2012 r. (nr 470300/0002472/2012) Zakład Ubezpieczeń Społecznych – Inspektorat w Oławie (dalej: ZUS) odmówił skarżącemu zwrotu składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe, opłaconych przez niego w związku z prowadzeniem pozarolniczej działalności gospodarczej, stwierdziwszy brak nadpłaty na koncie skarżącego. Wyrokiem z 31 stycznia 2013 r. Sąd Okręgowy we Wrocławiu – IX Wydział Ubezpieczeń Społecznych (sygn. akt IX U 1588/12) oddalił odwołanie, które skarżący złożył od decyzji ZUS-u. W uzasadnieniu wyroku wskazano na wynikający z zaskarżonego art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy o s.u.s. obowiązek podlegania przez skarżącego ubezpieczeniu społecznemu. Apelację złożoną od powyższego rozstrzygnięcia oddalił Sąd Apelacyjny we Wrocławiu – III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 5 września 2013 r. (sygn. akt III AUa 541/1). Powyższe rozstrzygnięcie zostało doręczone skarżącemu 21 października 2013 r.
3. Z wydaniem powyżej wskazanych rozstrzygnięć skarżący wiąże naruszenie prawa do zabezpieczenia społecznego wynikającego z art. 67 ust. 1 Konstytucji, polegające na przekształceniu jego uprawnienia w obowiązek. Zdaniem skarżącego z zakwestionowanego przepisu jednoznacznie wynika, że każda osoba, która prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą, obowiązana jest do opłacania składek na ubezpieczenie społeczne. Odwoławszy się do treści art. 67 ust. 1 Konstytucji, skarżący stwierdza, że „prawo do zabezpieczenia społecznego wynikające z regulacji Konstytucji RP nie jest w żaden sposób skorelowane z obowiązkami obywateli. Tym samym nałożenie w ustawie na skarżącego obowiązku uiszczenia przez niego składek na ubezpieczenie społeczne w celu realizacji przysługującego mu zgodnie z Konstytucją uprawnienia do zabezpieczenia społecznego uznać należy za sprzeczne z ustawą zasadniczą”. Skarżący wskazuje ponadto, że zgodnie z art. 31 ust. 2 zdanie drugie Konstytucji nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje. Mając na względzie art. 8 ust. 1 Konstytucji, uznaje, że „regulacja zawarta w art. 67 ust. 1 zdanie 1 ma prymat nad kwestionowaną regulacją ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, a tym samym nie jest dopuszczalne, aby regulacja ustawowa przekształcała konstytucyjne uprawnienie obywateli w ich obowiązek”. Z nałożeniem na obywatela obowiązku podlegania ubezpieczeniu społecznemu skarżący wiąże nie tylko ograniczenie prawa do zabezpieczenia społecznego, ale także całkowite pozbawienie go tego prawa „przez bezpodstawną zamianę w obowiązek”.
4. W ocenie skarżącego zawarte w art. 67 ust. 1 zdanie drugie odesłanie do ustawy zezwala na określenie na jej podstawie jedynie zakresu i formy zabezpieczenia społecznego, nie uzasadnia zaś nałożenia obowiązku podlegania zabezpieczeniu społecznemu. Jeśli ustrojodawca chciałby, żeby prawo do zabezpieczenia społecznego było skorelowane z określonymi obowiązkami, to – jak twierdzi skarżący – odpowiednia regulacja znalazłaby odzwierciedlenie w rozdziale Konstytucji poświęconym obowiązkom obywateli.
5. Skarżący wskazuje także na brak gwarancji uzyskania emerytury po ukończeniu określonego wieku, co jest konsekwencją złej sytuacji ekonomicznej organu rentowego.
6. In fine uzasadnienia skargi skarżący podnosi, że jedynie podatki i inne świadczenia publiczne są obowiązkowe (art. 84 Konstytucji) i nie muszą być ekwiwalentne. Jego zdaniem składek na ubezpieczenie społeczne nie można zaliczyć do ciężarów i świadczeń publicznych, o których mowa w art. 84 Konstytucji.
7. Postanowieniem z 30 października 2014 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze dalszego biegu, wskazawszy w uzasadnieniu tego rozstrzygnięcia, że skarżący nie uprawdopodobnił naruszenia przysługującego mu prawa do zabezpieczenia społecznego. Trybunał stwierdził, że samo skorelowanie konkretnego prawa z obowiązkiem nie oznacza jeszcze przekształcenia prawa w obowiązek. Trybunał wykazał także, że twierdzenia skarżącego dotyczące zakresu obowiązków, które można nałożyć na obywatela w trybie art. 84 Konstytucji, nie mają uzasadnienia ani w poglądach doktryny, ani w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego.
8. W zażaleniu złożonym na powyższe postanowienie Trybunału skarżący wnosi o uchylenie zaskarżonego rozstrzygnięcia. Skarżący zwraca uwagę, że w złożonej skardze wielokrotnie wskazywał, w jaki sposób nałożenie obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne narusza jego prawo do zabezpieczenia społecznego. Zdaniem skarżącego, przepis zakwestionowany w skardze konstytucyjnej przekształca jego uprawnienie w obowiązek. Z umieszczenia art. 67 ust. 1 Konstytucji w rozdziale II ustawy zasadniczej, w części dotyczącej praw i wolności, a nie w części zatytułowanej „Obowiązki”, skarżący wywodzi, że prawo do zabezpieczenia społecznego nie jest w żaden sposób skorelowane z obowiązkami obywateli. Jak argumentuje dalej: „[t]ym samym nałożenie w ustawie na skarżącego obowiązku uiszczania przez niego składek na ubezpieczenie społeczne w celu realizacji przysługującego mu zgodnie z Konstytucją uprawnienia do zabezpieczenia społecznego uznać należy za sprzeczne z ustawą zasadniczą”.
9. Z nałożeniem przez ustawodawcę obowiązku uiszczania składek na ubezpieczenie społeczne skarżący wiąże nie tyle ograniczenie prawa do zabezpieczenia społecznego, ile całkowite pozbawienie tego prawa. Skarżący zauważa ponadto, że zastąpienie uprawnienia obowiązkiem należy uznać za naruszenie istoty prawa do zabezpieczenia społecznego, ponieważ do istoty uprawnienia należy dobrowolność w korzystaniu z niego.
10. We wniesionym zażaleniu skarżący ponownie wskazuje na naruszenie art. 31 ust. 2 zdanie drugie Konstytucji, który stanowi, że: „Nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego czego mu prawo nie nakazuje”. Uzasadniając zarzut, wywodzi: „[b]iorąc zaś pod uwagę art. 8 ust. 1 ustawy zasadniczej uznać należy, że regulacja zawarta w art. 67 ust. 1 zd. 1 ma prymat nad kwestionowaną regulacją ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, a tym samym nie jest dopuszczalne, aby regulacja ustawowa przekształcała konstytucyjne uprawnienie obywateli w ich obowiązek”.
11. W celu uzasadnienia trafności stawianych tez skarżący podnosi, że zgodnie z art. 67 ust. 1 Konstytucji ustawa może jedynie określać zakres i formy zabezpieczenia społecznego, a nie nakładać obowiązek podlegania zabezpieczeniu społecznemu. Aby wykazać, że na podstawie tej konstrukcji ustawodawca nie miał możliwości nałożenia powyższego obowiązku, skarżący ponownie wskazuje – odwołując się do słownika języka polskiego – na znaczenie pojęć: „zakres” i „forma” użytych w art. 67 ust. 1 zdanie drugie Konstytucji. Według niego, gdyby ustrojodawca chciał, żeby prawo do zabezpieczenia społecznego było skorelowane z określonymi obowiązkami, odpowiednia regulacja w tym zakresie z pewnością znalazłaby swoje odzwierciedlenie w części rozdziału II Konstytucji poświęconej obowiązkom. W jego przekonaniu bowiem: „[i]stniejąca systematyka Konstytucji jednoznacznie wskazuje na rozdzielenie praw i obowiązków obywateli, co tym bardziej wyklucza możliwość ustanawiania obowiązków w zakresie zabezpieczenia społecznego”.
12. Nawiązując do orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego przywołanych w zaskarżonym postanowieniu w celu uzasadnienia tezy o daninowym charakterze składek na ubezpieczenie społeczne, skarżący stwierdza, że takiego charakteru nie można im nadać, ponieważ bez ich obowiązkowego opłacania państwo w sensie ustrojowym mogłoby funkcjonować. Podkreśla on także, że składki nie mają charakteru ogólnego, „gdyż prawo do zabezpieczenia społecznego nie przysługuje każdemu obywatelowi, jak to zostało jasno wyartykułowane w przypadku innych praw i wolności, np. prawa do ochrony zdrowia (art. 68 ust. 1 Konstytucji RP). Tym samym skoro w oparciu o regulacje zawarte w Konstytucji RP, prawo do zabezpieczenia społecznego nie jest zagwarantowane każdemu obywatelowi i faktycznie nie każdy obywatel będzie mógł z tego prawa skorzystać, to tym bardziej brak podstaw, aby skarżący był zobowiązany do opłacania składek tytułem ubezpieczenia emerytalno-rentowego, wbrew swojej woli na podstawie regulacji prawnych sprzecznych z Konstytucją”.
13. Skarżący wskazuje ponadto na wyrażane w doktrynie poglądy, zgodnie z którymi ustawowe przekształcenie prawa do zabezpieczenia społecznego w obowiązek (przez przymus składkowy) narusza to prawo.
14. In fine wniesionego zażalenia skarżący zwraca uwagę na to, że w swoim postanowieniu Trybunał stwierdził, iż przedmiotowa regulacja ustawy o s.u.s. nie narusza konstytucyjnego prawa skarżącego do zabezpieczenia społecznego, do czego – zdaniem skarżącego – nie był uprawniony na tym etapie postępowania.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. Zgodnie z art. 36 ust. 4 w zw. z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje zażalenie na posiedzeniu niejawnym (art. 25 ust. 1 pkt 3 lit. b w zw. z art. 36 ust. 6-7 i w zw. z art. 49 ustawy o TK). Trybunał Konstytucyjny bada w szczególności, czy w zaskarżonym postanowieniu prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu. Oznacza to, że na etapie rozpoznania zażalenia Trybunał analizuje przede wszystkim te zarzuty, które mogą podważyć trafność ustaleń przyjętych za podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia.
2. Trybunał stwierdza, że zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, a argumenty przedstawione w zażaleniu nie podważają zasadności ustaleń dokonanych w tym postanowieniu.
3. Przede wszystkim należy wskazać na specyfikę skargi konstytucyjnej jako środka ochrony wolności i praw konstytucyjnych. Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 47 ust. 1 ustawy o TK badanie konstytucyjności przepisu w trybie skargi konstytucyjnej wymaga wykazania przez skarżącego, że na skutek wydania wskazanego w skardze rozstrzygnięcia doszło do naruszenia jego konstytucyjnych praw, którego źródłem jest niekonstytucyjna treść przepisu stanowiącego podstawę tego orzeczenia. Na etapie wstępnej kontroli wniesiona skarga jest badana pod kątem spełnienia przesłanek określonych w wyżej wskazanych przepisach.
4. Skarżący, jako orzeczenie naruszające przysługujące mu prawo do zabezpieczenia społecznego, wskazuje rozstrzygnięcie o braku podstaw do zwrotu nadpłaconych składek na ubezpieczenie społeczne. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego takie orzeczenie nie rozstrzyga o prawie do zabezpieczenia społecznego, tylko o nałożonym na skarżącego obowiązku publicznoprawnym. Z samego obciążenia skarżącego obowiązkiem opłacenia składek na ubezpieczenie społeczne nie można także wnioskować – co skarżący uczynił zarówno we wniesionej skardze, jak i w zażaleniu złożonym na postanowienie odmawiające nadania skardze dalszego biegu – o naruszeniu prawa do zabezpieczenia społecznego. Nieuprawnione (ani w żaden sposób nieuzasadnione przez skarżącego) jest bowiem twierdzenie, że w momencie nałożenia na skarżącego obowiązku opłacania składek doszło do przekształcenia konstytucyjnego prawa skarżącego w obowiązek. Trudno – zdaniem Trybunału – uzasadniać istnienie takiego przekształcenia w sytuacji, w której skarżącemu w dalszym ciągu przysługuje prawo domagania się wypłaty świadczeń z zakresu zabezpieczenia społecznego.
5. Na tej podstawie Trybunał przychyla się do poglądu wyrażonego w zaskarżonym postanowieniu, zgodnie z którym we wniesionej skardze konstytucyjnej skarżący nie uprawdopodobnił, że przez wydanie wskazanego w skardze rozstrzygnięcia doszło do naruszenia prawa do zabezpieczenia społecznego. Należy przy tym podkreślić, że Trybunał – wbrew twierdzeniu zawartym w złożonym zażaleniu – nie stwierdził, iż zaskarżona regulacja nie narusza konstytucyjnego prawa do zabezpieczenia społecznego. Trybunał przyjął jedynie, że skarżący nie uprawdopodobnił związku pomiędzy rozstrzygnięciem o odmowie zwrotu składek na ubezpieczenie społeczne a istnieniem naruszenia prawa do zabezpieczenia społecznego.
6. Na marginesie Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że stanowisko, zgodnie z którym prawo do zabezpieczenia społecznego w żaden sposób nie jest skorelowane z obowiązkami obywateli, ponieważ mówi się o nim w rozdziale Konstytucji zatytułowanym „Prawa i wolności obywatela”, jest oczywiście bezzasadne. U podstaw twierdzenia skarżącego leży nieuzasadnione założenie, że prawa konstytucyjne, których realizacja wymaga uprzedniego spełnienia obowiązków określonych w przepisach, powinny być uregulowane w innym rozdziale niż rozdział II Konstytucji. Należy przypomnieć, że wbrew stanowisku skarżącego także realizacja prawa do ochrony zdrowia uzależniona jest od spełnienia warunków określonych w ustawie. W rozdziale Konstytucji zatytułowanym „Obowiązki” ustrojodawca stwierdził zaś jedynie – w art. 84 – że każdy obowiązany jest do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych. Nie została przy tym wykluczona możliwość powiązania konkretnych świadczeń publicznych z przysługującymi obywatelowi (a także innym podmiotom) wolnościami i prawami konstytucyjnymi.
7. Trybunał Konstytucyjny, w obecnym składzie, opowiada się za daninowym charakterem składek na ubezpieczenie społeczne, na jaki wskazywano także w zaskarżonym postanowieniu. We wniesionym zażaleniu skarżący próbował podważyć tą tezę, podnosząc, że państwo w sensie ustrojowym mogłoby bez tych składek funkcjonować, a ponadto wskazując, iż składki te nie mają charakteru ogólnego, ponieważ „prawo do zabezpieczenia społecznego nie przysługuje każdemu obywatelowi, jak to zostało jasno wyartykułowane w przypadku innych praw wolności, np. prawa do ochrony zdrowia (art. 68 ust. 1 Konstytucji RP)”. Zdaniem Trybunału powyższe porównanie jest nieuprawnione, ponieważ art. 68 ust. 1 Konstytucji wskazuje, z jednej strony, że przewidziane w nim prawo przysługuje „każdemu”, a zatem nie tylko obywatelowi, a z drugiej, że skorzystanie z tego prawa może być uzależnione od spełnienia warunków wynikających z innych aktów normatywnych. Należy ponadto stwierdzić, że wprawdzie bez istnienia składek na ubezpieczenie społeczne państwo mogłoby funkcjonować, jednak nie mogłoby realizować wynikających z Konstytucji i przypisanych mu zadań, w tym zapewnić obywatelom prawa do zabezpieczenia społecznego. Reasumując, Trybunał stwierdza, że przytoczone przez skarżącego argumenty nie podważają daninowego charakteru składek na ubezpieczenie społeczne.
8. Trybunał nie kwestionuje – podobnie jak nie uczynił tego w zaskarżonym postanowieniu – ustaleń skarżącego dotyczących znaczenia pojęć: „zakres” i „forma” zabezpieczenia społecznego, użytych w art. 67 ust. 1 zdanie drugie Konstytucji. Te ustalenia są jednak irrelewantne dla wykazania naruszenia prawa do zabezpieczenia społecznego, ponieważ – zdaniem Trybunału Konstytucyjnego – art. 67 ust. 1 Konstytucji nie stanowi podstawy do nałożenia obowiązku podlegania ubezpieczeniu społecznemu.
9. Ani we wniesionej skardze konstytucyjnej, ani w zażaleniu złożonym na postanowienie o odmowie nadania jej dalszego biegu skarżący nie wykazał, w jaki sposób rozstrzygnięcie wskazane w skardze jako ostateczne naruszyło prawo wynikające z art. 31 ust. 2 zdanie drugie Konstytucji. Skarżący zdaje się zapominać, że w polskim porządku prawnym obowiązuje domniemanie konstytucyjności przepisów, a zatem samo uznanie przez skarżącego danego aktu ustawowego za sprzeczny z art. 67 ust. 1 Konstytucji nie oznacza jeszcze, że domaganie się spełnienia określonego w nim obowiązku narusza zakaz wynikający z art. 31 ust. 2 Konstytucji.
Wziąwszy powyższe pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny uznał za w pełni uzasadnione postanowienie z 30 października 2014 r. o odmowie nadania dalszego biegu analizowanej skardze konstytucyjnej i nie uwzględnił zażalenia złożonego na to postanowienie.
5