Pełny tekst orzeczenia

155/2/B/2015

POSTANOWIENIE

z dnia 3 kwietnia 2015 r.

Sygn. akt Ts 77/14



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Leon Kieres – przewodniczący

Wojciech Hermeliński – sprawozdawca

Stanisław Rymar,



po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 17 lutego 2015 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej W.K.,



p o s t a n a w i a:



nie uwzględnić zażalenia.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 19 marca 2014 r. W.K. (dalej: skarżąca) wystąpiła o stwierdzenie, że art. 36 ust. 1 w związku z art. 36 ust. 2 i w związku z art. 6 ust. 3 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 150; dalej: ustawa o ochronie praw lokatorów), a także w związku z art. 3581 § 3 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121; dalej: k.c.) w zakresie, w jakim „różnicuj[ą] sytuację prawną najemców jedynie ze względu na moment wnoszenia kaucji mieszkaniowej”, są niezgodne z art. 64 w związku z art. 21 ust. 1, w związku z art. 32 ust. 1, w związku z art. 31 ust. 3 i w związku z art. 2 Konstytucji.

W skardze konstytucyjnej skarżąca podkreśliła, że prawo do zwrotu kaucji w wysokości zwaloryzowanej „jest swoistym roszczeniem o zwrot kwoty odzwierciedlającej taki sam potencjał nabywczy, jaki kwota wpłacana miała w chwili jej wnoszenia. Roszczenie to opiera się więc na żądaniu zapewnienia uzyskania własności środków o takiej samej realnej wartości nabywczej”. Jak zarzuciła skarżąca, uniemożliwienie jej uzyskania zwrotu kaucji w pełnej wysokości, tj. na zasadach określonych w art. 6 ust. 3 ustawy o ochronie praw lokatorów, jest pozbawieniem własności należnych jej środków pieniężnych. Zdaniem skarżącej „nie znajduje uzasadnienia rozróżnienie roszczenia o zwrot kaucji mieszkaniowej wpłaconej przed 1994 rokiem, pod rządami ustawy [z dnia 2 lipca 1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych, Dz. U. z 1998 r. Nr 120, poz. 787, ze zm.; dalej: ustawa o najmie lokali], oraz w ramach aktualnie obowiązującej ustawy o ochronie praw lokatorów. (…) [C]ele wnoszenia kaucji mieszkaniowej w każdym z tych przypadków były i są takie same, a w każdym przypadku wynajmujący nabywał kaucję mieszkaniową jedynie czasowo i musiał liczyć się z obowiązkiem jej zwrotu. Nie sposób zatem przyjąć, że kaucje wnoszone w różnych okresach czasu są roszczeniami należącymi do różnych kategorii praw majątkowych. Tym samym należy uznać, że ochrona prawna wszystkich najemców w zakresie zwrotu kaucji mieszkaniowych powinna być tożsama”. Tymczasem – jak stwierdziła skarżąca – zakwestionowana w skardze norma nierówno traktuje podmioty podobne jedynie ze względu na moment wniesienia kaucji mieszkaniowej. Ponadto skarżąca zarzuciła, że różnicowanie sytuacji prawnej najemców w zakresie „żądania zwrotu wpłaconej kaucji mieszkaniowej nie jest konieczne w demokratycznym porządku prawnym”. Ograniczenie wynikające z zakwestionowanych w skardze przepisów – jak podkreśliła – nie chroni żadnego interesu publicznego. Poza tym narusza ono wynikające z art. 2 Konstytucji zasady prawidłowej legislacji i sprawiedliwości społecznej.

Postanowieniem z 17 lutego 2015 r. (doręczonym pełnomocnikowi 23 lutego 2015 r.) Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze, ustaliwszy, że zakwestionowane w skardze art. 6 ust. 3 i art. 36 ust. 2 ustawy o ochronie praw lokatorów nie były częścią normy, na podstawie której zostało wydane ostateczne orzeczenie. Trybunał stwierdził także, że zarzuty naruszenia praw skarżącej są oczywiście bezzasadne.

W zażaleniu z 2 marca 2015 r. (data nadania) skarżąca zakwestionowała postanowienie Trybunału w całości. Wniosła o uchylenie zaskarżonego rozstrzygnięcia i merytoryczne rozpoznanie skargi. Jej zdaniem Trybunał naruszył art. 49 w związku z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym, ponieważ przyjął, że „skarżąca błędnie wskazała normę[,] na podstawie której Sąd orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach albo obowiązkach określonych w Konstytucji i w stosunku do którego skarżąc[a] domaga się stwierdzenia niezgodności z Konstytucją podczas, gdy skarżąca wskazał[a] normy prawne, które legły u podstaw zapadłego orzeczenia, a także normy[,] które różnicują sytuacje prawną najemców jedynie ze względu na moment wnoszenia kaucji mieszkaniowej”. Ponadto – jak stwierdziła skarżąca – Trybunał naruszył art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 i w związku z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, gdyż przyjął, że skarżąca „nie wskazała jakie konstytucyjne prawa lub wolności i w jaki sposób zostały naruszone, a także że zarzuty te są oczywiście bezzasadne, podczas gdy skarżąca wskazała, że różnicowanie sytuacji prawnej wynajmujących jedynie ze względu na moment wnoszenia kaucji mieszkaniowej nie gwarantuje im przywrócenia realnej wartości wnoszonych kaucji, a także różnicuje niezasadnie sposób dochodzenia należności, narażając na dodatkowe koszty postępowania sądowego”.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



1. W myśl art. 36 ust. 4 w związku z art. 49 ustawy o TK skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje zażalenie na posiedzeniu niejawnym (art. 25 ust. 1 pkt 3 lit. b w związku z art. 36 ust. 6–7 i w związku z art. 49 ustawy o TK). Bada przede wszystkim, czy w zaskarżonym postanowieniu prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu. Oznacza to, że na etapie rozpoznania zażalenia Trybunał analizuje w szczególności te zarzuty, które mogą podważyć trafność ustaleń przyjętych za podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia.



2. Trybunał stwierdza, że zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, a zarzuty sformułowane w zażaleniu nie podważają podstaw odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



3. Zdaniem skarżącej skoro „przedmiotem skargi jest nierówne traktowanie i różnicowanie sytuacji prawnej najemców w przedmiocie zwrotu kaucji mieszkaniowej, jedynie ze względu na moment jej wnoszenia”, a wskazana w skardze norma określa sposób traktowania trzech grup najemców, to istnieje „związek pomiędzy przywołanymi w skardze przepisami”. Polega on na porównaniu sytuacji prawnej najemcy wpłacającego kaucję w różnych – wskazanych w zakwestionowanych przepisach – okresach. Skarżąca dowodzi, że odniesienie się przez nią do sytuacji wszystkich najemców uzasadnia postawiony w skardze zarzut zróżnicowania jej sytuacji majątkowej.



3.1. Nie ulega wątpliwości to, że z zakwestionowanych w skardze przepisów wynikają trzy cezury czasowe, dla których wyznaczono odmienne mechanizmy waloryzacji zwracanych kaucji mieszkaniowych. Wiążą się one ściśle z regulacjami prawnymi obowiązującymi w okresach wpłacania kaucji przez najemców.



3.2. Skarżąca nie uwzględniła jednak tego, że wytoczone przez nią powództwo dotyczyło zwrotu kaucji mieszkaniowej wpłaconej przez nią w 1985 r. W związku z tym sądy, które orzekały w sprawie skarżącej ustaliły wysokość kaucji – co wynika z uzasadnienia orzeczeń dołączonych do skargi – na podstawie art. 3581 § 3 k.c. w związku z art. 36 ust. 1 ustawy o ochronie praw lokatorów. Tylko te przepisy odnoszą się bowiem do sytuacji, w związku z którą skarżąca zainicjowała postępowanie przed sądem. Pozostałe zakwestionowane w skardze przepisy, tj. art. 6 ust. 3 (co skarżąca podkreśliła w zażaleniu) i art. 36 ust. 2 ustawy o ochronie praw lokatorów – dlatego, że dotyczą innych grup najemców – nie były zastosowane ani przez sąd pierwszej instancji, ani przez sąd drugiej instancji (nie były podstawą waloryzacji kaucji).



3.3. Skoro w myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi mogą być tylko te przepisy, które były podstawą ostatecznego orzeczenia, to w postanowieniu z 17 lutego 2015 r. Trybunał zasadnie przyjął, że podstawą orzeczenia, z którym skarżąca łączy naruszenie swych praw konstytucyjnych, była norma wynikająca z art. 3581 § 3 k.c. w związku z art. 36 ust. 1 ustawy o ochronie praw lokatorów, a nie – co przyjęła skarżąca – z art. 36 ust. 1 w związku z art. 36 ust. 2 i w związku z art. 6 ust. 3 ustawy o ochronie praw lokatorów oraz w związku z art. 3581 § 3 k.c.

Trybunał prawidłowo odmówił więc nadania analizowanej skardze dalszego biegu w zakresie zgodności z Konstytucją art. 36 ust. 1 w związku z art. 36 ust. 2 i w związku z art. 6 ust. 3 ustawy o ochronie praw lokatorów oraz w związku z art. 3581 § 3 k.c.



4. Zdaniem skarżącej zarzuty sformułowane w skardze nie są oczywiście bezzasadne. Ich istota dotyczy bowiem tego, „że jedna grupa najemców jest chroniona daleko szerzej, niż inna, jedynie ze względu na moment wnoszenia [kaucji]. Takie rozróżnienie sytuacji prawnej najemców, ze względu na cechy nierelewantne uzasadnia sprzeczność regulacji z konstytucyjną zasadą równości wobec prawa [i ochrony innych praw majątkowych, tj. prawa najmu]”.



4.1. Z powyższego wynika, że skarżąca nie uwzględniła argumentów uzasadniających odmowę nadania analizowanej skardze dalszego biegu, które Trybunał przedstawił w postanowieniu z 17 lutego 2015 r. Przede wszystkim skarżąca nie wzięła pod uwagę tego, że ocena konstytucyjności mechanizmu waloryzacji kaucji mieszkaniowej zawsze musi uwzględniać dwustronny charakter stosunku prawnego zabezpieczonego kaucją, a nie wyłącznie interesy prawne i faktyczne najemców. Granicą ochrony interesów najemców są prawa przysługujące podmiotowi wynajmującemu (zob. przywołany w zakwestionowanym postanowieniu wyrok TK z 3 października 2000 r., K 33/99, OTK ZU nr 6/2000, poz. 188). Skarżąca nie wzięła pod uwagę także tego, że ocena mechanizmu określonego w art. 36 ust. 1 ustawy o ochronie praw lokatorów w związku z art. 3581 § 1 k.c. nie może abstrahować od stanu prawnego, w którym nawiązano stosunek najmu i uiszczono stosowną kaucję mieszkaniową. Analiza przepisów ustawy o ochronie praw lokatorów pozwala przyjąć, że ustawodawca – regulując kwestie zwrotu kaucji mieszkaniowych i ich waloryzacji – kierował się zasadą lex retro non agit, jako kryterium przyjmując stan normatywny obowiązujący w dniu wpłacenia kaucji. Skarżąca nie zauważyła również tego, że – jak wskazał Trybunał w sprawie o sygn. K 33/99 – „ingerencji w treść prawa majątkowego (…) upatrywać należy przede wszystkim w braku zagwarantowania przez prawodawcę wypłaty kaucji w wysokości, która w minimalnym choćby stopniu odpowiadałaby wartości kaucji w chwili jej uiszczania”.



4.2. Trybunał podziela stanowisko przedstawione w zaskarżonym postanowieniu z 17 lutego 2015 r., w związku z czym jeszcze raz podkreśla, że art. 36 ust. 1 ustawy o ochronie praw lokatorów w związku z art. 3581 § 1 k.c. nie pozbawiają najemców, którzy – tak jak skarżąca – wpłacili kaucje przed 12 listopada 1994 r., prawa do domagania się ich zwrotu w wysokości odpowiadającej realnej wartości tychże kaucji. Przyjęcie mechanizmu waloryzacji z art. 3581 § 3 k.c. umożliwia bowiem uwzględnienie zmniejszenia się siły nabywczej pieniądza na przełomie lat 80. i 90. XX w. oraz reformę systemu pieniężnego na podstawie ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o denominacji złotego (Dz. U. Nr 84, poz. 386, ze zm.).



4.3. W związku z zarzutami postawionymi w zażaleniu Trybunał przypomina, że zasada wyrażona w art. 64 ust. 2 Konstytucji jest pochodną ogólnej zasady równości wyrażonej w art. 32 Konstytucji. W tym też względzie ocena jej respektowania powinna wyjść poza materialne kryteria ograniczania wolności i praw wymienione w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Jednocześnie jednak wymaga ona zawsze rozważenia, czy dokonane w konkretnej sytuacji zróżnicowanie ochrony prawnej danej kategorii podmiotów da się uzasadnić w kontekście zasady „równości praw” (równości w prawie). Zdaniem Trybunału metoda i zakres zróżnicowania sytuacji prawnej najemców ze względu na sposób określania wysokości zwracanej kaucji, przyjęte przez ustawodawcę w art. 36 ust. 1 ustawy o ochronie praw lokatorów w związku z art. 3581 § 3 k.c., spełniają wymogi kształtujące zasadę równej dla wszystkich ochrony praw majątkowych. Zasada ta uwzględnia bowiem dopuszczalność różnicowania tej ochrony. Jego przesłankami zawsze powinny być jednak: racjonalność takiego zróżnicowania; zachowanie stosownej proporcji między jego celem a ograniczeniem praw kategorii podmiotów, których ochrona jest słabsza; oraz odwołanie się do zasad i wartości konstytucyjnych, które takie zróżnicowanie by uzasadniały. Porównanie sytuacji najemców ukształtowanej pod rządami poprzednio obowiązujących przepisów prowadzi do wniosku, że spełniono powyższe przesłanki, a skarżąca ani w uzasadnieniu skargi konstytucyjnej, ani w uzasadnieniu zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 17 lutego 2015 r. nie uprawdopodobniła, że przyjęty w zaskarżonych przepisach mechanizm określania wypłacanych kaucji mieszkaniowych podważa konstytucyjną zasadę równej ochrony innych praw majątkowych (in casu: praw najemców).

W związku z powyższym odmowa nadania dalszego biegu skardze z powodu stwierdzonej oczywistej bezzasadności sformułowanych w niej zarzutów była prawidłowa.



Zażalenie nie podważa podstaw odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu, więc Trybunał Konstytucyjny – na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 7 ustawy o TK – postanowił jak w sentencji.