Pełny tekst orzeczenia

365/4/B/2015

POSTANOWIENIE
z dnia 22 lipca 2015 r.
Sygn. akt Ts 97/14

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Teresa Liszcz,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Nova Business Sp. z o.o. w sprawie zgodności:
art. 24 § 1, art. 124 i art. 125 ustawy z dnia 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2013 r. poz. 186, ze zm.) z art. 2, art. 31, art. 42 ust. 1 i 3, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 78 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 7 kwietnia 2014 r. (data nadania) Nova Business Sp. z o.o. (dalej: skarżąca) wystąpiła o zbadanie zgodności art. 24 § 1, art. 124 i art. 125 ustawy z dnia 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2013 r. poz. 186, ze zm.; dalej: k.k.s.) z art. 2, art. 31, art. 42 ust. 1 i 3, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 78 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji.
Skargę konstytucyjną sformułowano w związku z następującą sprawą. Postanowieniem z 14 lutego 2012 r. (sygn. akt VI Ds 49/08) Prokurator Prokuratury Rejonowej dla Krakowa – Nowej Huty, delegowany do Prokuratury Okręgowej w Krakowie – Wydział VI do spraw Przestępczości Gospodarczej (dalej: Prokurator Prokuratury Okręgowej w Krakowie) – „na zasadzie art. 124 § 1 i 2 k.k.s. w zw. z art. 24 § 1 k.k.s.” – pociągnął do odpowiedzialności posiłkowej Smal03 Sp. z o.o. (obecnie: skarżąca) w całości za karę grzywny grożącą wymienionym w postanowieniu czterem podejrzanym, a także wezwał skarżącą do udziału w charakterze podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej. Postanowieniem z 14 listopada 2012 r. (sygn. akt VI Ds 49/08) Prokurator Prokuratury Okręgowej w Krakowie wydał postanowienie o zmianie postanowienia z 14 lutego 2012 r. Postanowieniem z 21 czerwca 2013 r. (sygn. akt VI Ds. 49/08) Prokurator Prokuratury Okręgowej w Krakowie zmienił postanowienia z 14 lutego 2012 r. oraz 14 listopada 2012 r. i pociągnął skarżącą do odpowiedzialności posiłkowej w całości za karę grzywny grożącą pięciu wymienionym w postanowieniu podejrzanym, a nadto wezwał ją do udziału w toku śledztwa o sygn. akt VI Ds 49/08 w charakterze podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej. Na to postanowienie skarżąca złożyła do Sądu Rejonowego w Krakowie zażalenie, datowane na 8 lipca 2013 r., wraz z wnioskiem do Sądu Apelacyjnego w Krakowie o wyznaczenie Sądu Okręgowego w Krakowie do rozpoznania tego zażalenia. Zarządzeniem z 2 września 2013 r. (sygn. akt VI Ds 49/08) Prokurator Prokuratury Okręgowej w Krakowie odmówił przyjęcia zażalenia jako niedopuszczalnego z mocy prawa. Na to zarządzenie skarżąca wniosła 24 września 2013 r. zażalenie do Sądu Rejonowego w Krakowie, które rozpatrzył Sąd Okręgowy w Krakowie – Wydział VI Karny (dalej: Sąd Okręgowy w Krakowie). Postanowieniem z 17 grudnia 2013 r. (sygn. akt VI Kp 367/13), doręczonym skarżącej 7 stycznia 2014 r., sąd ten utrzymał w mocy zaskarżone zarządzenie.
Zdaniem skarżącej zakwestionowane przepisy naruszają przysługujące jej „prawo do sądu i zaskarżania orzeczeń naruszających prawa i wolności obywateli” oraz „prawo do zaskarżania działań władzy publicznej naruszających prawa i wolności obywateli”, a także powiązaną z nimi zasadę proporcjonalności. Tym samym, w przekonaniu skarżącej, art. 24 § 1, art. 124 i art. 125 k.k.s. są niezgodne z art. 2, art. 31, art. 42 ust. 1 i 3, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 78 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej jest przepis (norma prawna), na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekły ostatecznie o wolnościach lub prawach albo o obowiązkach skarżącego określonych w Konstytucji. Na etapie wstępnej kontroli Trybunał bada, czy skarga spełnia warunki formalne określone w art. 46-48 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), czy postawione w niej zarzuty nie są oczywiście bezzasadne (art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK), a także czy nie występuje okoliczność wskazana w art. 39 ust. 1 pkt 1 lub ust. 3 ustawy o TK.

Skarżąca podnosi, że art. 124 i art. 125 k.k.s. naruszają konstytucyjne prawa, wywodzone przez nią z art. 2, art. 31, art. 42 ust. 1 i 3, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 78 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji, ponieważ nie przewidują możliwości zaskarżenia postanowienia o pociągnięciu podmiotu, określonego w art. 24 § 1 k.k.s., do odpowiedzialności posiłkowej. Skarżąca łączy naruszenie swoich praw konstytucyjnych z wydanym w jej sprawie postanowieniem Sądu Okręgowego w Krakowie z 17 grudnia 2013 r. (sygn. akt VI Kp 367/13), doręczonym jej 7 stycznia 2014 r.
Zgodnie z art. 24 § 1 k.k.s. „[z]a karę grzywny wymierzoną sprawcy przestępstwa skarbowego czyni się w całości albo w części odpowiedzialną posiłkowo osobę fizyczną, osobę prawną albo jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną, jeżeli sprawcą czynu zabronionego jest zastępca tego podmiotu prowadzący jego sprawy jako pełnomocnik, zarządca, pracownik lub działający w jakimkolwiek innym charakterze, a zastępowany podmiot odniósł albo mógł odnieść z popełnionego przestępstwa skarbowego jakąkolwiek korzyść majątkową”.
W świetle art. 124 § 1 i 2 k.k.s. pociągnięcie podmiotu do odpowiedzialności posiłkowej następuje w formie postanowienia, które wydaje w postępowaniu przygotowawczym organ prowadzący to postępowanie, a po wniesieniu aktu oskarżenia – sąd. Postanowienie zawiera wskazanie oskarżonego, zarzucanego mu przestępstwa skarbowego, kwalifikacji prawnej, podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej oraz podstaw pociągnięcia podmiotu do odpowiedzialności posiłkowej (art. 124 § 3 k.k.s.). Stosownie do art. 124 § 4 k.k.s. zmiana lub uzupełnienie postanowienia następuje w formie postanowienia. W razie braku podstaw do pociągnięcia podmiotu do odpowiedzialności posiłkowej zmiana ta może polegać także na uchyleniu wydanego poprzednio postanowienia. Po wniesieniu aktu oskarżenia prezes sądu kieruje sprawę na posiedzenie także wtedy, gdy zachodzi potrzeba rozważenia kwestii pociągnięcia do odpowiedzialności posiłkowej (art. 124 § 5 k.k.s.).
Jak stanowi art. 125 § 1 k.k.s., „[d]o podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej oraz jego pełnomocnika stosuje się odpowiednio dotyczące podejrzanego, oskarżonego i obrońcy przepisy: art. 72, 74 § 1, art. 75-79, 81, 84-86, 157 § 1 i 2, art. 174-176, 300, 301, 315 § 1, art. 316, 321, 323 § 2, art. 334 § 2, art. 337, 338 § 1, art. 343 § 5, art. 353 § 2, art. 386, 389 i 390, 391 § 2, 431 § 2 i 3, art. 434-435, 440, 443, 453 § 3, art. 454 § 1, art. 455, 475, 480, 482 § 1, art. 524 § 3, art. 540 § 2 i 3, art. 542 § 2, art. 545 § 1, art. 547 § 3, art. 548, 624 § 1, art. 627, 630, 632-633 oraz art. 636 § 1 Kodeks postępowania karnego”. Zgodnie z art. 125 § 2 k.k.s. „[d]o osób najbliższych podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej będącego osobą fizyczną stosuje się odpowiednio art. 182, 185 i 186 Kodeksu postępowania karnego”. Od chwili wydania postanowienia, o którym mowa w art. 124 § 1, podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej może być w tym charakterze wezwany do udziału w czynnościach procesowych (art. 125 § 3 k.k.s.). Stosownie do art. 125 § 4 k.k.s. „[p]odmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej nie może być przesłuchany w charakterze świadka, także w wypadku, gdy jest interwenientem lub podmiotem obowiązanym do zwrotu korzyści majątkowej, o którym mowa w art. 24 § 5 [k.k.s.]”. „Do podmiotu, który uzyskał korzyść majątkową, przepisy art. 333 § 4, 370 § 1, art. 416, art. 422 § 1 i art. 444 Kodeksu postępowania karnego stosuje się odpowiednio, z tym że przez wyrażenie »prokurator« należy rozumieć także »finansowy organ postępowania przygotowawczego«” (art. 125 § 5 k.k.s.).
Trybunał jeszcze raz podkreśla, że zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji ochrona za pomocą skargi została przyznana tylko temu, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone przez przepis, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej ostatecznie orzekły o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Dlatego też skarg konstytucyjna powinna spełniać warunki określone dla pisma procesowego, a ponadto – w świetle art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – zawierać dokładne określenie przepisu (przepisów), na podstawie którego (których) sąd lub organ administracji publicznej orzekły ostatecznie o wolnościach lub prawach skarżącego albo o obowiązkach skarżącego określonych w Konstytucji i w stosunku do którego (których) domaga się on stwierdzenia niezgodności z Konstytucją.
Trybunał zwraca uwagę na to, że skarżąca kwestionuje brak zażalenia na postanowienie o pociągnięciu podmiotu do odpowiedzialności posiłkowej (postanowienie o zmianie takiego postanowienia), o którym mowa w art. 124 § 1 k.k.s. Jednakże prokurator odmówił przyjęcia zażalenia skarżącej nie na podstawie zakwestionowanych art. 24 § 1, art. 124 i art. 125 k.k.s., lecz na podstawie art. 113 § 1 k.k.s. w zw. z: art. 429 § 1, art. 459 § 1 i 2, art. 465 § 2 i art. 466 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k. lub kodeks postępowania karnego). Zgodnie z art. 465 § 1 k.p.k. „[p]rzepisy dotyczące zażaleń na postanowienia sądu stosuje się odpowiednio do zażaleń na postanowienia prokuratora i prowadzącego postępowanie przygotowawcze”. Z art. 429 § 1 k.p.k. wynika zaś, że „[p]rezes sądu pierwszej instancji odmawia przyjęcia środka odwoławczego, jeżeli wniesiony został po terminie lub przez osobę nieuprawnioną albo jest niedopuszczalny z mocy ustawy”. W świetle art. 459 § 1 i 2 k.p.k. zażalenie przysługuje na postanowienia sądu zamykające drogę do wydania wyroku, chyba że ustawa stanowi inaczej, a także na postanowienia co do środka zabezpieczającego oraz na inne postanowienia w wypadkach przewidzianych w ustawie. Na podstawie przywołanych przepisów kodeksu postępowania karnego, stosowanych odpowiednio na mocy art. 113 § 1 k.k.s., prokurator ustalił, że zażalenie skarżącej było niedopuszczalne z mocy ustawy. Jak bowiem stwierdził, „postanowienie o zmianie postanowienia o pociągnięciu (…) [skarżącej] do odpowiedzialności posiłkowej nie należy do postanowień, które zamykają drogę do wydania wyroku ani (co oczywiste) postanowień co do środka zabezpieczającego. Również w (…) art. 124 k.k.s. dotyczącym postanowienia o pociągnięciu do odpowiedzialności posiłkowej nie przewidziano możliwości jego zaskarżenia zażaleniem”. Takie rozstrzygnięcie utrzymał w mocy sąd okręgowy (w odróżnieniu od prokuratora prawidłowo przytoczył przy tym w całości podstawę rozstrzygnięcia). Należy zatem zauważyć, że zakwestionowane przez skarżącą przepisy ostatecznie nie ukształtowały jej sytuacji prawnej w sposób, który uzasadniałby przyznanie jej ochrony statuowanej w art. 79 ust. 1 Konstytucji. O odmowie przyjęcia zażalenia na postanowienie o zmianie postanowienia o pociągnięciu skarżącej do odpowiedzialności posiłkowej przesądziły przepisy kodeksu postępowania karnego i brak przepisu, który przyznawałby możliwość zaskarżenia postanowienia określonego w art. 124 k.k.s.
Trybunał podkreśla też, że wniesiona skarga nawet w części dotyczącej art. 124 k.k.s. nie spełnia przesłanki, o której mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji w zw. z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK. Przepis ten bowiem nie daje podstaw do postawienia ustawodawcy zarzutu, że regulując procedurę pociągnięcia podmiotu do odpowiedzialności posiłkowej, pominął pewne elementy, bez których regulacja ta stanowi źródło naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw. Należy raczej uznać, że skarżąca zarzuca ustawodawcy zaniechanie ustanowienia takiej procedury (tj. lukę w prawie). Zaniechanie prawodawcze nie może jednak być przedmiotem badania w postępowaniu skargowym.
Trzeba też przypomnieć, o czym skarżąca została wyraźnie pouczona przez prokuratora, że przysługuje jej szereg uprawnień takich jak podejrzanemu, w razie zaś skazania przez sąd – może na zasadach ogólnych występować z apelacją jako strona postępowania. Okoliczność ta czyni jej zarzuty, w szczególności dotyczące naruszenia prawa do ochrony swoich wolności i praw, oczywiście bezzasadnymi w rozumieniu art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK.

W związku z powyższym Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.