Pełny tekst orzeczenia

79/1/B/2015

POSTANOWIENIE
z dnia 11 lutego 2015 r.
Sygn. akt Ts 101/14

Trybunał Konstytucyjny w składzie:




Mirosław Granat – przewodniczący


Stanisław Biernat – sprawozdawca


Małgorzata Pyziak-Szafnicka,


po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 października 2014 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Przedsiębiorstwa Produkcyjnego „BI-ES COSMETICS” B.P., S.P. Sp. j.,

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 22 kwietnia 2014 r. Przedsiębiorstwo Produkcyjne „BI-ES COSMETICS” B.P., S.P. Sp. j. (dalej: skarżąca) wystąpiła o zbadanie zgodności, po pierwsze, art. 18 ust. 1 w związku z art. 2 ust. 1 i 2 w związku z art. 4 pkt 4 i 8 ustawy z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym (Dz. U. Nr 11, poz. 50, ze zm.; dalej ustawa o VAT z 1993 r.) w brzmieniu obowiązującym od 1 listopada 2003 r. do 30 kwietnia 2004 r. i w zakresie, w jakim „norma prawna wywodzona z ww. przepisów (w ugruntowanym orzecznictwie) nakładała stawkę 22% na sprzedaż towarów wywiezionych poza terytorium Polski do podmiotu, który został uznany za »podmiot nieistniejący« przy jednoczesnym braku określenia w ustawie kryteriów oceny danego podmiotu jako »podmiotu nieistniejącego«” oraz art. 41 ust. 1 w związku z art. 5 ust. 1 pkt 1, 2 i 5 oraz w związku z art. 7 ust. 1 i z art. 2 pkt 8 lit. b ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towaru i usług (Dz. U. Nr 54, poz. 535, ze zm.; dalej: ustawa o VAT z 2004 r.) w brzmieniu obowiązującym od 1 maja do 30 listopada 2004 r. i w zakresie, w jakim „norma prawna wywodzona z ww. przepisów (w ugruntowanym orzecznictwie) nakładała stawkę 22% na dostawy towarów wywiezionych poza terytorium Wspólnot Europejskich do podmiotu, który został uznany za »podmiot nieistniejący« przy jednoczesnym braku określenia w ustawie kryteriów oceny danego podmiotu jako »podmiotu nieistniejącego«”, z art. 64 ust. 1 i 3 w związku z art. 31 ust. 3, art. 84 i art. 217 oraz w związku z art. 2 i art. 7 Konstytucji; po drugie, art. 18 ust. 3 i 4 w związku z art. 4 pkt 4 ustawy o VAT z 1993 r. w brzmieniu obowiązującym od 1 listopada 2003 r. do 30 kwietnia 2004 r. i w zakresie, w jakim „norma prawna wywodzona z tych przepisów (w ugruntowanym orzecznictwie) nakładała na przedsiębiorcę niewyrażony wprost w ustawie obowiązek weryfikacji i wykazania, że nabywca towarów jest rzeczywiście istniejącym i funkcjonującym podmiotem w celu możliwości zastosowania stawki 0% VAT oraz przewidywała skutek dokonania transakcji z »podmiotem nieistniejącym« w postaci opodatkowania jej podatkiem VAT w wysokości 22%”, oraz art. 41 ust. 4 oraz art. 11 w związku z art. 2 pkt 8 lit. b ustawy o VAT z 2004 r. w brzmieniu obowiązującym od 1 maja do 30 listopada 2004 r. i w zakresie, w jakim „norma prawna wywodzona z tych przepisów (w ugruntowanym orzecznictwie) nakładała na przedsiębiorcę niewyrażony wprost w ustawie obowiązek weryfikacji, że nabywca towarów jest rzeczywiście istniejącym i funkcjonującym podmiotem w celu możliwości zastosowania stawki 0% VAT oraz przewidywała skutek dokonania transakcji z »podmiotem nieistniejącym« w postaci opodatkowania jej podatkiem VAT w wysokości 22%”, z art. 20, art. 22 oraz art. 64 ust. 1 i 3 w związku z art. 31 ust. 3 oraz w związku z art. 84 i art. 217 oraz w związku z art. 2 i art. 7 Konstytucji.
W skardze konstytucyjnej skarżąca sformułowała zarzut niedostatecznej określoności zakwestionowanych przepisów prawa podatkowego. Stwierdziła, że podatnik zawierający umowę z podmiotem zagranicznym nie jest w stanie przewidzieć, według jakich kryteriów podmiot ten zostanie uznany przez polskie organy podatkowe za nieistniejący. Podkreśliła, że dokonana w jej sprawie wykładnia zakwestionowanych przepisów była niespójna i nielogiczna. Wskazała również, że w jej przekonaniu nałożenie na podatnika obowiązku weryfikacji istnienia podmiotu zagranicznego, z którym zawiera on umowę, jest nieproporcjonalnym ograniczeniem wolności działalności gospodarczej oraz prawa własności.
Postanowieniem z 22 października 2014 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Zasadniczym powodem wydania takiego rozstrzygnięcia było ustalenie, że sformułowane przez skarżącą zarzuty dotyczą w istocie stosowania prawa, nie zaś niekonstytucyjności zakwestionowanych przepisów. Trybunał stwierdził, że skarżąca wyraźnie wskazała na nielogiczną – jej zdaniem – wykładnię przepisów dokonaną przez orzekające w jej sprawie organy oraz podkreśliła, iż zakwestionowane przepisy nie przewidują skutków, które zostały z nich wywiedzione w postępowaniu, którego była stroną. Ponadto Trybunał uznał, że nawet gdyby przyjąć, iż sformułowane przez skarżącą zarzuty dotyczą niekonstytucyjności zakwestionowanych przepisów, to należałoby je uznać za oczywiście bezzasadne. Określenie, czy podmiot, z którym podatnik zawarł umowę, istnieje (i prowadzi działalność gospodarczą), należy bowiem do sfery ustaleń faktycznych, które powinny być dokonane z wykorzystaniem wszelkich środków właściwych dla postępowania podatkowego. Nie można natomiast oczekiwać od ustawodawcy, że zdefiniuje podmiot nieistniejący lub ustali kryteria, według których dany podmiot może zostać uznany za nieistniejący. Trybunał podkreślił również, że konieczność wykazania okoliczności uzasadniających zastosowanie określonej stawki podatku VAT jest wynikiem powszechnego obowiązku ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków określonych w ustawie, a konieczność weryfikacji przez przedsiębiorcę istnienia podmiotów, z którymi kontraktuje, jest nieodłącznym elementem starannego prowadzenia działalności gospodarczej. Jednocześnie Trybunał podkreślił, że zastosowania stawki 22% VAT wobec transakcji dokonanych przez skarżącą nie można uznać za sankcję. Była to powiem podstawowa stawka podatku od towaru i usług przewidziana w przepisach obowiązujących w okresie, którego dotyczy skarga.
Na powyższe postanowienie pełnomocnik skarżącej wniósł zażalenie. Zarzucił w nim, że Trybunał nieprawidłowo ustalił, iż zarzuty skarżącej dotyczyły stosowania prawa, nie zaś niekonstytucyjności zakwestionowanych przepisów. Podkreślił, że skarżąca kwestionuje normę, która ukształtowała się w orzecznictwie sądowym i przewiduje opodatkowanie stawką 22% VAT transakcji z podmiotami nieistniejącymi. Wskazał również, że kryteria wyróżnienia takiego podmiotu są przez sądy wywodzone arbitralnie i nie zostały określone w ustawie. Ponadto pełnomocnik zarzucił, że Trybunał niesłusznie uznał sformułowane przez skarżącą zarzuty za oczywiście bezzasadne. Zdaniem pełnomocnika rozumienie pojęcia „podmiot nieistniejący” przez organy podatkowe odbiega od powszechnego rozumienia– nie obejmuje bowiem podmiotów, które obiektywnie nie istnieją, lecz podmioty nieidentyfikowalne dla celów podatkowych. Kryteria wyróżnienia tych podmiotów nie są przy tym wyrażone w ustawie, lecz arbitralnie wskazywane przez organy podatkowe i sądy administracyjne. Pełnomocnik wskazał również, że brak wyrażenia w przepisach okoliczności decydujących o uznaniu danego podmiotu za podmiot nieistniejący powoduje, że obowiązek ustalenia przez podatnika, czy jego kontrahent jest takim podmiotem, jest nieprecyzyjny i stanowi nieproporcjonalną ingerencję w prawo własności i wolność działalności gospodarczej. Jednocześnie pełnomocnik skarżącego stwierdził, że w zaskarżonym postanowieniu Trybunał nie odniósł się do najważniejszego argumentu przytoczonego przez skarżącą, a mianowicie do tego, że zakwestionowana norma prawna nakłada na podatnika obowiązek zapłaty 22% podatku VAT od transakcji uznanej za zawartą z podmiotem nieistniejącym, a więc od takiej, która nie doszła do skutku. Norma ta prowadzi więc do powstania obowiązku uiszczenia podatku w sytuacji, w której nie istnieje jego przedmiot.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 36 ust. 4 w związku z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Na etapie rozpoznania zażalenia Trybunał Konstytucyjny bada w szczególności, czy w wydanym postanowieniu prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu. Oznacza to, że Trybunał Konstytucyjny analizuje te zarzuty sformułowane w zażaleniu, które mogą podważyć trafność ustaleń przyjętych za podstawę zaskarżonego postanowienia, i do tego ogranicza rozpoznanie tego środka odwoławczego.
W ocenie Trybunału Konstytucyjnego w rozpatrywanym zażaleniu skarżąca nie przedstawiła żadnych argumentów, które podałyby w wątpliwość przesłanki odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej, przedstawione w postanowieniu z 22 października 2014 r. Trybunał stwierdza, że zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, a zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.
Trybunał słusznie przyjął w szczególności, że sformułowane przez skarżącą zarzuty dotyczą stosowania prawa, nie zaś niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów. Skarżąca zakwestionowała bowiem nieprawidłową – jej zdaniem – praktykę orzekania przez organy podatkowe oraz sądy. W żaden sposób nie wykazała natomiast, że praktyka ta wynika z wadliwości zaskarżonych przepisów. Zarówno w skardze konstytucyjnej, jak i w rozpatrywanym zażaleniu, zarzuciła organom podatkowym oraz sądom działanie contra legem. Tak sformułowanych zarzutów nie można uznać za dotyczące niekonstytucyjności zakwestionowanej regulacji. Skarżąca nie zarzuciła bowiem niezgodności z Konstytucją stałej, utrwalonej i powszechnej interpretacji przepisów wskazanych w skardze, lecz sformułowała zarzut powtarzalnego, niezgodnego z tymi przepisami działania organów państwa. Tak ujęty zarzut nie może być przedmiotem rozpoznania dokonywanego przez Trybunał Konstytucyjny.
W postanowieniu z 22 października 2014 r. Trybunał zasadnie przyjął również, że nawet gdyby przyjąć, iż zarzuty skarżącej dotyczą zakwestionowanych przepisów, nie zaś ich stosowania, i tak należałoby odmówić nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu z powodu jej oczywistej bezzasadności. Wbrew tezom przedstawionym w zażaleniu to, że – zdaniem skarżącej – organy podatkowe oraz sądy administracyjne arbitralnie uznają niektóre podmioty za nieistniejące, nie świadczy o tym, że kwestia stwierdzenia istnienia danego podmiotu (na potrzeby postępowania podatkowego) nie należy do sfery ustaleń faktycznych. W zaskarżonym postanowieniu Trybunał słusznie przyjął więc, że wskazane przez skarżącą przepisy Konstytucji nie nakazują ustawodawcy wprowadzenia szczegółowej definicji podmiotu nieistniejącego oraz kryteriów uznania danego podmiotu za odpowiadający tej definicji. Trybunał prawidłowo zaznaczył również, że nie ma podstaw twierdzenie, zgodnie z którym zakwestionowane przepisy stanowią nieproporcjonalne ograniczenie wolności działalności gospodarczej lub prawa własności skarżącej. Samo nałożenie na nią obowiązku wykazania istnienia podmiotów, z którymi zawiera ona transakcję opodatkowaną preferencyjną stawką podatku VAT, nie może być bowiem uznane za nadmiernie obciążające podatnika.
Nie znajduje również uzasadnienia sformułowany w zażaleniu zarzut, że Trybunał nie odniósł się do twierdzenia skarżącej, zgodnie z którym przyjęta przez organy orzekające w jej sprawie wykładnia zakwestionowanych przepisów prowadzi do opodatkowania transakcji, która nie doszła do skutku. Trybunał wyraźnie podkreślił bowiem, że w tym zakresie skarżąca postawiła zarzut nieprawidłowej kwalifikacji transakcji przez organy podatkowe i sądy administracyjne, nie zaś zarzut niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów.

Wziąwszy powyższe okoliczności pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny nie uwzględnił zażalenia wniesionego na postanowienie o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.