Pełny tekst orzeczenia

85/1/B/2015

POSTANOWIENIE

z dnia 17 lutego 2015 r.

Sygn. akt Ts 140/14



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Małgorzata Pyziak-Szafnicka – przewodnicząca

Mirosław Granat – sprawozdawca

Piotr Tuleja,



po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 października 2014 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej C. i P. S.,



p o s t a n a w i a:



nie uwzględnić zażalenia.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 3 czerwca 2014 r. C. i P. S. (dalej: skarżący) zakwestionowali zgodność art. 1 pkt 20 ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o zmianie ustawy o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego „Polskie Koleje Państwowe” oraz o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. Nr 80, poz. 720; dalej: ustawa zmieniająca) w związku z art. 7 tej ustawy oraz art. 37a ust. 1 i 7 zdanie trzecie ustawy z dnia 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego „Polskie Koleje Państwowe” (Dz. U. Nr 84, poz. 948, ze zm.; dalej: ustawa o komercjalizacji) z art. 21 ust. 2 w związku z art. 64 ust. 2, art. 32 ust. 1 i art. 2 Konstytucji.

W przekonaniu skarżących zakwestionowane przepisy prowadzą do naruszenia praw podmiotowych gwarantowanych przez art. 21 ust. 2 w związku z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 oraz art. 64 ust. 2 Konstytucji. Zdaniem skarżących w ich sprawie naruszono prawo do uzyskania odszkodowania w związku z dokonanym wywłaszczeniem oraz prawo własności i inne prawa majątkowe. Doszło do tego wskutek odebrania skarżącym przysługującej im własności nieruchomości, a następnie – z powodu niezwykle krótkiego okresu vacatio legis – pozbawienia możliwości ubiegania się o odszkodowanie. Ponadto skarżący podkreślają, że ustawodawca zawęził krąg podmiotów uprawnionych do odszkodowania. Niekorzystnie ukształtował przy tym sytuację prawną właścicieli wywłaszczonych – uzależnił ich prawo do odszkodowania od okresu, w którym przedmiot wywłaszczenia znajdował się w posiadaniu PKP S.A. W przekonaniu skarżących nie ma to jednak uzasadnienia w żadnych wartościach, zasadach czy normach konstytucyjnych.

Postanowieniem z 22 października 2014 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. W uzasadnieniu postanowienia Trybunał stwierdził, że art. 1 pkt 20 ustawy zmieniającej nie był podstawą orzeczenia o prawach podmiotowych skarżących, sądy orzekające w sprawie nie nawiązywały do jego treści. Skarżący nie kwestionowali ponadto zmiany ustawy o komercjalizacji a sformułowane w skardze zarzuty dotyczyły art. 37a ustawy o komercjalizacji.

Trybunał ustalił także, że problem konstytucyjny przedstawiony w skardze konstytucyjnej dotyczył określenia przez ustawodawcę przesłanek utraty prawa do odszkodowania, związanych z ustaleniem czy PKP S.A. pozostawała posiadaczem samoistnym nieruchomości przez okres wskazany przez ustawodawcę (co najmniej 30 lat) w dniu poprzedzającym wejście ustawy w życie (25 maja 2003 r.). Ustawa wyłączała prawo do odszkodowania, jeśli 30–letni okres posiadania samoistnego gruntu przez PKP S.A. trwał do 31 maja 2003 r. Zakwestionowana ustawa weszła w życie 25 maja 2003 r. i skarżący mieli 6 dni (bez vacatio legis) na podjęcie ewentualnych działań zapobiegających utracie prawa do odszkodowania, czego jednak nie zrobili. W związku z powyższym Trybunał uznał, że niekorzystne ukształtowanie sytuacji prawnej skarżących wynikało z podjętych przez nich działań (zaniechań), a nie z treści kwestionowanego przepisu, ich skarga konstytucyjna jest zaś próbą skorygowania zaniedbań, do których doprowadzili w związku z ochroną przysługującego im prawa własności i prawa do odszkodowania za wywłaszczoną nieruchomość

Odmowa nadania skardze dalszego biegu wynikała także z tego, że ewentualne stwierdzenie niekonstytucyjności kwestionowanego przepisu w zakresie wskazanym przez skarżących nie zmieniłoby ich sytuacji prawnej. Trybunał podkreślił, że wyeliminowanie art. 37a ust. 7 zdanie trzecie ustawy o komercjalizacji nie otworzyłoby skarżącym skutecznej drogi do ochrony własnych praw, gdyż w mocy pozostałby art. 37a ust. 7 zdanie drugie ustawy o komercjalizacji stanowiący, że po upływie okresu (na składanie wniosków o odszkodowanie) roszczenie o odszkodowanie nie przysługuje.

W zażaleniu na to postanowienie skarżący podnieśli, że Trybunał dopuścił się naruszenia art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 47 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Stwierdzili, że podstawą prawną wydanych w ich sprawie wyroków sądów administracyjnych był art. 37a ustawy o komercjalizacji i jego wyeliminowanie „stanowiłoby podstawę wznowienia postępowania”. Nadmienili, że złożyli wniosek o odszkodowanie za sporną nieruchomość, ale nie został on uwzględniony. Tak jak w skardze, podkreślili że 6 dni na podjęcie działań zmierzających do przerwania 30-letniego okresu posiadania nieruchomości przez PKP S.A. to niezwykle krótki czas, pozbawiający skarżących ochrony ich praw. Trybunał – ich zdaniem – nie powinien akceptować tak krótkiej vacatio legis. Skarżący podkreślili, że uzasadnili zarzut niekonstytucyjności art. 1 pkt 20 ustawy zmieniającej, a jeśli zdaniem Trybunału uzasadnienie to było niedostateczne, to powinien on wezwać ich do jego uzupełnienia.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



1. W myśl art. 49 w związku z art. 36 ust. 4 ustawy o TK skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje zażalenie na posiedzeniu niejawnym (art. 25 ust. 1 pkt 3 lit. b w związku z art. 36 ust. 6–7 i w związku z art. 49 ustawy o TK). Trybunał Konstytucyjny bada w szczególności, czy w wydanym postanowieniu prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu. Oznacza to, że na etapie rozpoznania zażalenia Trybunał analizuje przede wszystkim te zarzuty, które mogą podważyć trafność ustaleń przyjętych za podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia.



2. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że postanowienie o odmowie nadania rozpatrywanej skardze konstytucyjnej dalszego biegu jest prawidłowe, a zarzuty sformułowane w zażaleniu nie zasługują na uwzględnienie.



3. W zażaleniu skarżący podnieśli, że wystąpili z wnioskiem o odszkodowanie za nieruchomość posiadaną przez PKP S.A. i wniosek ten nie został uwzględniony przez sądy administracyjne. Ponadto skarżący zauważyli, że art. 37a ustawy o komercjalizacji był podstawą wyroków tych sądów.



3.1. Zgodnie z art. 37a ust.1 tej ustawy „[g]runty wchodzące w skład linii kolejowych pozostające w dniu 28 lutego 2003 r. we władaniu PKP SA, niestanowiące własności Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego lub PKP SA stają się z dniem 1 czerwca 2003 r. z mocy prawa własnością Skarbu Państwa za odszkodowaniem, z zastrzeżeniem ust. 7”. Natomiast art. 37a ust. 7 kwestionowanej ustawy stanowi, że „[o]dszkodowanie, o którym mowa w ust. 1, będzie ustalane i wypłacane według zasad i trybu określonych w przepisach o odszkodowaniach za wywłaszczone nieruchomości, na wniosek dotychczasowego właściciela gruntu, złożony w okresie od dnia 1 czerwca 2003 r. do dnia 31 grudnia 2007 r. Po upływie tego okresu roszczenie o odszkodowanie nie przysługuje. Roszczenie o odszkodowanie nie przysługuje również w przypadku, gdy grunt, o którym mowa w ust. 1, pozostawał do dnia 31 maja 2003 r. w posiadaniu samoistnym PKP SA lub jej poprzedników prawnych nieprzerwanie przez okres co najmniej 30 lat”.



3.2. Trybunał Konstytucyjny nie kwestionował tego, że art. 37a ustawy o komercjalizacji był podstawą wyroków w sprawie skarżących. Skarżący zaskarżyli jednak wyłącznie art. 37a ust. 7 zdanie trzecie tej ustawy, a więc postanowienie wyłączające możliwość uzyskania odszkodowania, wtedy gdy sporny grunt pozostawał w posiadaniu samoistnym PKP S.A. przez co najmniej 30 lat. Taki zakres zaskarżenia był wadliwy. Z art. 37a ust. 7 ustawy o komercjalizacji wynika bowiem, że po 31 grudnia 2007 r. wypłata odszkodowania w ogóle nie będzie możliwa. Stanowi o tym wprost drugie i – co zasługuje na podkreślenie – niezaskarżone przez skarżących zdanie art. 37a ust. 7 tej ustawy. Jeśli więc ustawodawca w tej jednostce redakcyjnej potwierdził, że roszczenie o odszkodowanie nie przysługuje (a nie że złożenie wniosku jest niemożliwe), to należało przyjąć, że roszczenie to wygasło i stwierdzenie niekonstytucyjności art. 37a ust. 7 zdania trzeciego ustawy o komercjalizacji nie zmieni tego stanu.



3.3. Z materiału procesowego sprawy wynika także, że skarżący nie podjęli działań zmierzających do przerwania okresu posiadania samoistnego spornych nieruchomości przez PKP S.A. Okoliczność tę uzasadniają oni nieznajomością prawa i zbyt krótkim okresem vacatio legis.

3.3.1. Trybunał Konstytucyjny przypomina, że zgodnie z art. 88 Konstytucji warunkiem wejścia w życie ustawy jest jej ogłoszenie, a ponadto – że konieczne jest oddzielenie dnia ogłoszenia aktu normatywnego od dnia jego wejścia w życie odpowiednio długim okresem. Ma to umożliwić adresatom aktu normatywnego zapoznanie się z treścią nowych unormowań i dostosowanie do nich swych przyszłych zachowań. Trybunał Konstytucyjny podkreśla także, że świadomość wskazanych następstw ewentualnego uznania (już po wejściu ustawy w życie), iż przewidziany przez nią okres vacatio legis był zbyt krótki, nakazuje zachować szczególną ostrożność przy dokonywaniu oceny konstytucyjności rozwiązania przyjętego przez ustawodawcę. „Jeśli vacatio legis odpowiada generalnym założeniom z art. 4 ust. 1 ustawy o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych, uznanie przez Trybunał Konstytucyjny, że doszło do naruszenia art. 2 Konstytucji mogłoby nastąpić tylko w rażących przypadkach” (zob. wyrok TK z 16 września 2003 r., K 55/02, OTK ZU nr 7/A/2003, poz. 75). Skarżący dysponowali łącznie 21 dni (okres vacatio legis oraz okres między wejściem ustawy w życie a końcem 30-letniego czasu samoistnego posiadania nieruchomości przez PKP S.A.) na podjęcie działań, które uchronią ich przed utratą prawa do odszkodowania. Niestety, nie zrobili tego. Nie dołożyli więc należytej staranności w tym zakresie. Skarżący nie wykazali przy tym, że 14-dniowa vacatio legis przewidziana w ustawie zmieniającej była rażącym przypadkiem uzasadniającym stwierdzenie niekonstytucyjności przepisu o wejściu w życie tej ustawy.

3.3.2. Nieskuteczny jest też zarzut nieznajomości prawa przez skarżących. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że gdy akt prawny został ogłoszony prawidłowo, można domniemywać, że jego treść jest powszechnie znana, tzn. że każdy zna obowiązujące i dotyczące jego sytuacji i zachowań prawo i nie może powoływać się na jego nieznajomość dla uzasadnienia własnych działań albo zaniechań. Podważenie zasady ignorantia iuris nocet, a więc przyjęcie, że nieznajomość prawa może tłumaczyć określone działania bądź zaniechania, prowadziłoby do negacji spójności i pewności prawa oraz do nieprzewidywalnych skutków w praktyce orzeczniczej.



3.4. Nie można również zgodzić się ze skarżącymi, że art. 1 pkt 20 w związku z art. 7 ustawy zmieniającej był podstawą prawną orzeczenia o ich prawach i że zarzut jego niekonstytucyjności został należycie uzasadniony.

3.4.1. Trybunał Konstytucyjny przypomina, że jedyną funkcją ustaw nowelizujących „jest wprowadzenie zmian do jakiejś ustawy (ustawy nowelizowanej); a ich treść znajduje więc wyraz w treści ustawy nowelizowanej. Inaczej mówiąc – z chwilą wejścia w życie ustawy nowelizującej treść tej ustawy staje się treścią ustawy, którą ona zmienia” (S. Wronkowska, M. Zieliński, Komentarz do zasad techniki prawodawczej, Warszawa 2004, s. 190). Zasadniczo więc kontrola konstytucyjności przepisu nowelizującego może być dokonywana jedynie wtedy, gdy we wniosku (pytaniu prawnym, skardze) kwestionowany jest tryb uchwalenia przepisów. Taki zarzut nie został jednak postawiony w rozpatrywanej skardze.

3.4.2. Ocena konstytucyjności treści wprowadzonych przez art. 1 pkt 20 ustawy zmieniającej musiała dotyczyć art. 37a ustawy o komercjalizacji w zakresie wskazanym przez skarżących, bo – jak trafnie wskazano w zaskarżonym postanowieniu – sądy wydały wyroki na podstawie przepisów zmienionych, a nie zmieniających.

3.4.3. Skarżący twierdzą, że uzasadnienie zarzutu niekonstytucyjności art. 1 pkt 20 w związku z art. 7 ustawy zmieniającej przedstawili w skardze konstytucyjnej (s. 9-11). Treść tej części pisma procesowego przeczy jednak temu twierdzeniu, gdyż wywody tam zawarte skarżący oparli na art. 37a ust. 7 ustawy o komercjalizacji. Nawet, gdyby uznać, że ocena Trybunału Konstytucyjnego o braku należytego uzasadnienia była zbyt rygorystyczna, to nie miałoby to znaczenia dla rozpatrywanego zażalenia, gdyż skarżący nie podważyli trafności zakwestionowanego postanowienia w pozostałym zakresie.



W związku z powyższym Trybunał Konstytucyjny, na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 7 ustawy o TK, nie uwzględnił zażalenia.