Pełny tekst orzeczenia

259/3/B/2015


POSTANOWIENIE

z dnia 29 stycznia 2015 r.
Sygn. akt Ts 152/14

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Maria Gintowt-Jankowicz,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej MKS Sp. z o.o. z siedzibą w Tychach w sprawie zgodności:
art. 1262 § 1 oraz art. 370 w zw. z art. 397 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.) z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 77 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,


p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.


UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 11 czerwca 2014 r. MKS Sp. z o.o. z siedzibą w Tychach (dalej: skarżąca) wystąpiła o zbadanie zgodności art. 1262 § 1 oraz art. 370 w zw. z art. 397 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 77 ust. 2 Konstytucji.
Skargę sformułowano na podstawie następującego stanu faktycznego sprawy. Skarżąca, będąca pozwaną w sprawie o zapłatę, wniosła apelację od wyroku Sądu Rejonowego w Tychach – Wydział VI Gospodarczy (dalej: Sąd Rejonowy w Tychach lub sąd) z 25 stycznia 2012 r. (sygn. akt VI GCupr 585/11/2). Pismem z 28 lutego 2012 r. skarżąca została wezwana do uiszczenia opłaty od apelacji (w kwocie 300 zł). Skarżąca złożyła wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, który został oddalony przez Sąd Rejonowy w Tychach postanowieniem z 26 marca 2012 r. Na to orzeczenie skarżąca wniosła zażalenie, które postanowieniem z 26 kwietnia 2012 r. (sygn. akt XIX Gz 248/12) Sąd Okręgowy w Katowicach – XIX Wydział Gospodarczy Odwoławczy (dalej: Sąd Okręgowy w Katowicach) oddalił. Pismem z 19 czerwca 2012 r. skarżąca została ponownie wezwana do opłacenia apelacji. Ponieważ skarżąca nie uzupełniła braku fiskalnego, postanowieniem z 19 lipca 2012 r. Sąd Rejonowy w Tychach odrzucił jej apelację. Skarżąca złożyła zażalenie, które – z powodu nieuiszczenia od niego opłaty (w kwocie 30 zł) – zostało odrzucone przez sąd postanowieniem z 1 października 2012 r. Rozstrzygnięcie to skarżąca zaskarżyła zażaleniem. Sąd Rejonowy w Tychach postanowieniem z 15 października 2012 r. zwolnił skarżącą z opłaty sądowej od tego zażalenia Na postanowienie o zwolnieniu z opłaty skarżąca wniosła zażalenie, w którym stwierdziła, że nie składała wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych. Postanowieniem z 5 listopada 2012 r. sąd odrzucił zażalenie skarżącej jako niedopuszczalne. Następnie postanowieniem z 15 listopada 2012 r. (sygn. akt XIX Gz 712/12) Sąd Okręgowy w Katowicach rozpoznał zażalenie skarżącej na postanowienie Sądu Rejonowego w Tychach z 1 października i je oddalił. Skarżąca wniosła zażalenie na postanowienie Sądu Rejonowego w Tychach z 5 listopada 2012 r. o odrzuceniu z powodu niedopuszczalności zażalenia na postanowienie o zwolnieniu z opłaty od zażalenia. Sąd odrzucił je z powodu jego nieopłacenia postanowieniem z 3 stycznia 2013 r. Na to orzeczenie skarżąca złożyła zażalenie. Sąd zwolnił skarżącą z opłaty od zażalenia postanowieniem z 29 stycznia 2013 r., na które skarżąca wniosła zażalenie, odrzucone następnie jako niedopuszczalne postanowieniem z 22 lutego 2013 r. Postanowieniem z 4 kwietnia 2013 r. (sygn. akt XIX Gz 255/13) Sąd Okręgowy w Katowicach rozpoznał zażalenie na postanowienie Sądu Rejonowego w Tychach z 3 stycznia 2013 r. i je oddalił. Skarżąca złożyła zażalenie na postanowienie z 22 lutego 2013 r., które – z powodu jego nieopłacenia – zostało odrzucone postanowieniem z 23 lipca 2013 r. Orzeczenie to skarżąca zaskarżyła zażaleniem, które zostało oddalone postanowieniem z 12 grudnia 2013 r. (sygn. akt XIX Gz 703/13) przez Sąd Okręgowy w Katowicach.
Na wniosek wierzyciela Sąd Rejonowy w Tychach nadał klauzulę wykonalności wyrokowi z 25 stycznia 2012 r. w zakresie pkt 1 i 3 sentencji wyroku (postanowienie z 22 marca 2013 r.).
Zdaniem skarżącej zaskarżone przepisy naruszają prawo do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji) i zakaz zamykania drogi sądowej (art. 77 ust. 2 Konstytucji). Za sprzeczny z zasadą dostępu do sądu skarżąca uznaje obowiązek ponoszenia kosztów sądowych przez uczestników postępowania sądowego już na etapie składania pism wszczynających postępowanie przed sądem. Jak twierdzi skarżąca, nic nie stoi na przeszkodzie, by wszelkie opłaty, zamiast zaliczkowo, były pobierane dopiero po zakończeniu postępowania. Skarżąca podkreśla, że bariery ekonomiczne nie mogą „powstrzymywać zainteresowanych przed wkroczeniem na drogę sądowej ochrony prawa”. W przekonaniu skarżącej możliwość ubiegania się przez przedsiębiorców o zwolnienie od ponoszenia kosztów sądowych jest „prawem de facto martwym”, ponieważ sądy bezwzględnie wymagają, by przedsiębiorca zapewnił sobie środki pieniężne na prowadzenie spraw sądowych. Skarżąca wskazuje, że sąd najpierw odmówił jej zwolnienia z opłaty sądowej, a później, na skutek składania przez nią kolejnych zażaleń na postanowienia sądu o odrzuceniu zażalenia z powodu jego nieopłacenia, zwolnił ją z tej opłaty, aby móc wydać ostateczne rozstrzygnięcie. Jak zauważyła skarżąca, „sąd, by zakończyć kuriozalną sytuację, wydał wbrew woli strony postanowienie o zwolnieniu jej z kosztów sądowych celem umożliwienia zakończenia postępowania”. W przekonaniu skarżącej zakwestionowane przepisy prowadzą do „zapętlenia się procedury cywilnej i obstrukcji procesowej”, co stanowi naruszenie zasady rozpatrzenia sprawy bez zbędnej zwłoki (art. 45 ust. 1 Konstytucji). Skarżąca podkreśla, że z jednej strony została pozbawiona możliwości skutecznego wniesienia apelacji, a z drugiej strony powód został pobawiony możliwości uzyskania wyroku wraz z klauzulą wykonalności.
Skarżąca wiąże naruszenie swoich wolności i praw konstytucyjnych z postanowieniem Sądu Okręgowego w Katowicach z 12 grudnia 2013 r.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony wolności lub praw. Musi ona spełniać wiele przesłanek dopuszczalności jej merytorycznego rozpoznania, które zostały uregulowane w art. 79 ust. 1 Konstytucji i doprecyzowane w art. 46–48 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Zgodnie z art. 79 Konstytucji przesłanki skargi konstytucyjnej obejmują: naruszenie wolności lub praw konstytucyjnych skarżącego, ostateczność orzeczenia sądu lub organu administracji, które było źródłem – według skarżącego – naruszenia jego wolności lub prawa, związek naruszenia z brakiem konstytucyjności przepisu, będącego podstawą ostatecznego orzeczenia. Zgodnie z art. 46 ust. 1 ustawy o TK skarga konstytucyjna może być wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana, w ciągu trzech miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Gdy skarga konstytucyjna nie spełnia warunków formalnych, a także gdy jest oczywiście bezzasadna, gdy jej braki nie zostały uzupełnione w określonym terminie lub gdy występują przesłanki, o których mowa w art. 39 ust. 1 pkt 1 lub 3 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny wydaje postanowienie o odmowie nadania skardze dalszego biegu. Wstępne rozpoznanie służy bowiem wyeliminowaniu – już w początkowej fazie postępowania – spraw, które nie mogą być przedmiotem merytorycznego rozstrzygania.
W pierwszej kolejności Trybunał stwierdza, że ostatecznym orzeczeniem w sprawie skarżącej jest postanowienie Sądu Okręgowego w Katowicach z 15 listopada 2012 r. o oddaleniu zażalenia na postanowienie Sądu Rejonowego w Tychach z 1 października 2012 r. o odrzuceniu zażalenia skarżącej na postanowienie z 19 lipca 2012 r. o odrzuceniu apelacji. Wniósłszy niedopuszczalne zażalenie na postanowienie Sądu Rejonowego w Tychach z 15 października 2012 r. oraz niedopuszczalne zażalenie na postanowienie tego sądu z 29 stycznia 2013 r., skarżąca doprowadziła do wydania przez Sąd Okręgowy w Katowicach postanowienia z 12 grudnia 2013 r., z którym teraz wiąże naruszenie swoich wolności i praw konstytucyjnych.
Trybunał zauważa, że na skutek wydania niepodlegającego zaskarżeniu postanowienia z 15 listopada 2012 r. przez Sąd Okręgowy w Katowicach doszło do uprawomocnienia się postanowienia Sądu Rejonowego w Tychach z 19 lipca 2012 r. o odrzuceniu apelacji, w czym skarżąca upatruje źródło naruszenia swoich praw konstytucyjnych. To zatem z postanowieniami wydanymi na tym etapie postępowania skarżąca powinna wiązać sformułowany w skardze zarzut naruszenia wolności i praw konstytucyjnych. W odniesieniu do tych postanowień upłynął jednak trzymiesięczny termin do wniesienia skargi konstytucyjnej, określony w art. 46 ust. 1 ustawy o TK. Termin ten rozpoczął bowiem bieg od doręczenia skarżącej postanowienia Sądu Okręgowego w Katowicach z 15 listopada 2012 r. Trybunał zaznacza, że złożenie przez skarżącą niedopuszczalnego zażalenia na postanowienia Sądu Rejonowego w Tychach z 15 października 2012 r. i 29 stycznia 2013 r. o zwolnieniu jej z opłaty sądowej nie mogło mieć wpływu na bieg terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej.
Niezależnie od powyższego Trybunał odniósł się również do zarzutów skarżącej.
Zagadnieniem prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji) oraz prawa do dochodzenia naruszonych praw i wolności na drodze sądowej (art. 77 ust. 2 Konstytucji) w aspekcie kosztów postępowania cywilnego Trybunał zajmował się już wielokrotnie, tworzących stałą i spójną linię orzeczniczą. Trybunał wskazywał, że „Koszty sądowe są tradycyjnie uznanym instrumentem polityki państwa służącym do regulowania relacji stron stosunków procesowych oraz – w szerszym ujęciu – stymulowania decyzji jednostek co do sposobu prowadzenia swoich interesów i doboru środków ich ochrony.” (wyrok TK z 7 września 2004 r., P 4/04, OTK ZU nr 8/A/2004, poz. 8). Trybunał podkreślał, że koszty sądowe pełnią, obok funkcji fiskalnej, także funkcję społeczną, jak również służebną wobec wymiaru sprawiedliwości. Funkcja społeczna przejawia się wpływem kosztów postępowania na życie społeczne w sensie pozytywnym (ograniczenie pieniactwa i szykanowania przeciwnika, minimalizacja zachęt do ochrony fikcyjnych interesów i chęci niesłusznego wzbogacenia się kosztem przeciwnika) i negatywnym (np. utrudnienie dostępu do wymiaru sprawiedliwości, zaburzenie funkcjonowania zasady faktycznej równości uczestników postępowania). Funkcja służebna wobec wymiaru sprawiedliwości przejawia się przede wszystkim wpływem kosztów postępowania na zachowania stron w trakcie procesu (zob. wyrok TK z 21 lipca 2008 r., sygn. P 49/07, OTK ZU nr 6/A/2008, poz. 108).
Zgodnie z orzecznictwem Trybunału za ograniczenie możliwości realizacji prawa do sądu, wyrażonego w art. 45 ust. 1 Konstytucji, można uznać bariery o charakterze ekonomicznym. Ograniczenia tego nie można jednak utożsamiać z samym istnieniem obowiązku ponoszenia określonych opłat i kosztów sądowych. Trybunał ujął to następująco: „O ograniczeniu dostępności do sądu przez bariery ekonomiczne można mówić dopiero w wypadku nadmiernie wysokiego ryzyka ekonomicznego, wywołanego nieprawidłowymi zasadami, wedle których kształtuje się obowiązek ponoszenia kosztów postępowania, zwłaszcza nadmiernie wygórowanym poziomem kosztów”. Trybunał zwrócił uwagę na to, że „nie można także np. nie dostrzegać znaczenia sposobu regulacji instytucji kosztów postępowania dla eliminowania pieniactwa, co mieści się w klauzuli porządku publicznego” (wyrok TK z 17 listopada 2008 r., SK 33/07, OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 154).
W świetle przedstawionego orzecznictwa Trybunału należy stwierdzić, że z Konstytucji nie wynika prawo do merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy przez sąd bez konieczności uprzedniego ponoszenia kosztów sądowych – jak by sobie tego życzyła skarżąca. Zarzut skarżącej należy zatem ocenić jako oczywiście bezzasadny (art. 36 ust. 3 ustawy o TK).
Ponadto Trybunał stwierdza, że art. 1262 § 1 k.p.c. nie był podstawą rozstrzygnięcia, z którego wydaniem skarżąca wiąże naruszenie swoich konstytucyjnych wolności lub praw.
Należy także odnieść się do zarzutu, jakoby przeciwnikowi procesowemu skarżącej uniemożliwiono uzyskanie wyroku wraz z klauzulą wykonalności z powodu „obstrukcji procesowej”, do której doprowadziła skarżąca, aby, jak to przytoczył Sąd Okręgowy w Katowicach, „spowodować refleksję organów sprawiedliwości”. Trybunał stwierdza, że zarzut ten nie dotyczy naruszenia wolności i praw konstytucyjnych skarżącej, lecz został postawiony w interesie ogólnospołecznym. Rozpoznawanie takich zarzutów nie mieści się w obowiązującym w Polsce modelu skargi konstytucyjnej.
Odnosząc się do argumentacji dotyczącej braku możliwości uzyskania zwolnienia z ponoszenia kosztów sądowych przez osobę prawną, Trybunał zauważa, że przesłanki zwolnienia osoby prawnej z tych kosztów nie wynikają z przepisów, które skarżąca wskazała jako przedmiot skargi.

W tym stanie rzeczy Trybunał postanowił jak w sentencji.