Pełny tekst orzeczenia

169/2/B/2015



POSTANOWIENIE

z dnia 23 kwietnia 2015 r.

Sygn. akt Ts 204/14



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Piotr Tuleja,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej E.K. w sprawie zgodności:

1) art. 4 ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz. U. z 2013 r. poz. 395, ze zm.);

2) § 46 Zarządzenia nr 323 Komendanta Głównego Policji z dnia 26 marca 2008 r. w sprawie metodyki wykonywania przez Policję czynności administracyjno-porządkowych w zakresie wykrywania wykroczeń oraz ścigania ich sprawców (Dz. Urz. KGP Nr 9, poz. 48, ze zm.) z:

art. 42 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



postanawia:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej sporządzonej przez adwokata i wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 16 czerwca 2014 r. (data nadania) E.K. (dalej: skarżąca) zakwestionowała zgodność z art. 42 Konstytucji: art. 4 ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz. U. z 2013 r. poz. 395, ze zm.; dalej: k.p.w.) w zakresie, w jakim przepis ten uniemożliwia udział obrońcy na etapie postępowania wyjaśniającego, a także § 46 Zarządzenia nr 323 Komendanta Głównego Policji z dnia 26 marca 2008 r. w sprawie metodyki wykonywania przez Policję czynności administracyjno-porządkowych w zakresie wykrywania wykroczeń oraz ścigania ich sprawców (Dz. Urz. KGP Nr 9, poz. 48, ze zm.; dalej: zarządzenie w sprawie metodyki) w zakresie, w jakim przepis ten uniemożliwia udział obrońcy na etapie postępowania wyjaśniającego.



Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą. Dnia 5 lutego 2014 r. skarżąca brała udział w zdarzeniu drogowym w Krakowie. W związku z tym zajściem Komisariat I Policji w Krakowie prowadził postępowanie wyjaśniające (sygn. akt MKSW 458/14). Skarżąca i jej pełnomocnik pismami z 21 lutego 2014 r. zgłosili udział obrońcy w tym postępowaniu. W odpowiedzi na powyższe pismo zastępca Komendanta Komisariatu I Policji w Krakowie pismem z 1 marca 2014 r. (sygn. akt MKSW 458/14) odmówił dopuszczenia obrońcy do udziału w postępowaniu wyjaśniającym. W uzasadnieniu wskazał, że przesłuchiwany w charakterze osoby, co do której istnieje uzasadniona podstawa do sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie, nie ma jeszcze statusu obwinionego, a zatem nie korzysta jeszcze z prawa do obrony oraz pomocy jednego obrońcy.

Zarządzeniem z 18 września 2014 r. sędzia Trybunału wezwał pełnomocnika skarżącej do uzupełnienia braków, tj. do: wskazania orzeczenia rozstrzygającego ostatecznie o prawach lub wolnościach skarżącej w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji (pkt 1); podania daty doręczenia orzeczenia, o którym mowa w pkt 1 (pkt 2); doręczenia odpisu i czterech kopii orzeczenia, o którym mowa w pkt 1 (pkt 3); wskazania, jakie wolności i prawa zostały naruszone przez orzeczenie, o którym mowa w pkt 1 (pkt 4); dokładnego określenia sposobu naruszenia konstytucyjnych praw i wolności skarżącej przez zaskarżony art. 4 k.p.w. (pkt 5); dokładnego określenia sposobu naruszenia konstytucyjnych praw i wolności skarżącej przez zaskarżony § 46 zarządzenia w sprawie metodyki (pkt 6). W piśmie z 1 października 2014 r. pełnomocnik odniósł się do stwierdzonych braków skargi konstytucyjnej.

Zdaniem skarżącej działania Policji należy uznać za sprzeczne z fundamentalnym uprawnieniem osoby, względem której prowadzone jest postępowanie karne, tj. z prawem do obrony. W jej ocenie uniemożliwienie udziału obrońcy na tym etapie postępowania narusza konstytucyjnie gwarantowane prawa jednostki.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Zgodnie z art. 36 ust. 1 w zw. z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) skarga konstytucyjna podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, podczas którego Trybunał Konstytucyjny bada, czy spełnia ona warunki określone przez prawo. Procedura ta umożliwia, już w początkowej fazie postępowania, wyeliminowanie spraw, które nie mogą być przedmiotem merytorycznej kontroli dokonywanej przez Trybunał Konstytucyjny ze względu na konieczność umorzenia postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK.



W zakresie zarzutu niekonstytucyjności art. 4 k.p.w. skardze konstytucyjnej nie może zostać nadany dalszy bieg z uwagi na przesłankę zbędności orzekania, o której mowa w art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK.

Zgodnie z art. 4 k.p.w. „obwinionemu przysługuje prawo do obrony, w tym do korzystania z pomocy jednego obrońcy, o czym należy go pouczyć”. Przepis ten był już przedmiotem rozważań Trybunału Konstytucyjnego, także w kontekście wzorców kontroli wskazanych w skardze konstytucyjnej. W wyroku z 3 czerwca 2014 r. (K 19/11, OTK ZU nr 6/A/2014, poz. 60) Trybunał stwierdził, że art. 4 k.p.s.w. w zakresie, w jakim pomija prawo osoby, wobec której istnieje uzasadniona podstawa do sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie, do korzystania z obrońcy na etapie czynności wyjaśniających, określonych w art. 54 § 1 tej ustawy, jest niezgodny z art. 2 i art. 42 ust. 2 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji. W uzasadnieniu tego wyroku Trybunał wskazał na swoje dotychczasowe orzecznictwo, w którym wielokrotnie podkreślał, że oprócz istotnych gwarancji procesowych art. 42 ust. 2 Konstytucji ma także niezwykle ważne znaczenie ustrojowe, ponieważ określa „konkretny model państwa, w którym każdy podmiot, od momentu wszczęcia przeciwko niemu postępowania karnego aż do wydania prawomocnego wyroku, ma prawo do obrony własnych interesów. To przede wszystkim znaczy, że może składać wyjaśnienia, prezentować swoje stanowisko czy podejmować inne działania mające na celu przeciwstawienie się kierowanemu względem niemu oskarżeniu” (wyrok TK z 8 października 2013 r., K 30/11, OTK ZU nr 7/A/2013, poz. 98). Trybunał potwierdził tym samym wyrażaną we wcześniejszym orzecznictwie myśl, zgodnie z którą zakorzenienie prawa do obrony w konstytucyjnej zasadzie demokratycznego państwa prawnego powoduje, że „odnosi się ono nie tylko do postępowania karnego, ale także innych postępowań toczących się w przedmiocie odpowiedzialności o charakterze represyjnym” (wyrok TK z 19 lutego 2008 r., P 48/06, OTK ZU nr 1/A/2008 poz. 4) i – co do zasady – „nie powinno być ograniczane ze względu na charakter czynu czy przewinienia leżącego u podstaw odpowiedzialności” (wyrok TK z 9 lipca 2009 r., K 31/08, OTK ZU nr 7/A/2009, poz. 107). Trybunał potwierdził, że „zakres stosowania art. 42 Konstytucji obejmuje nie tylko odpowiedzialność karną w ścisłym tego słowa znaczeniu, a więc odpowiedzialność za przestępstwa, ale również inne formy odpowiedzialności prawnej związane z wymierzaniem kar wobec jednostki” (wyrok z 8 lipca 2003 r., P 10/02, OTK ZU nr 6/A/2003, poz. 62). Odpowiedzialność za wykroczenie – którym na gruncie obowiązującej ustawy z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń (Dz. U. z 2013 r. poz. 482, ze zm.) jest czyn społecznie szkodliwy, zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia pod groźbą kary oraz zawiniony – objęta jest gwarancjami wyrażonymi w art. 42 ust. 1 Konstytucji, a postępowanie w sprawach o wykroczenia należy uznać za postępowanie karne w rozumieniu art. 42 ust. 2 Konstytucji. Zważywszy na to, że zarzut naruszenia art. 4 k.p.w. jest zbieżny z materią, co do której Trybunał Konstytucyjny wypowiedział się szczegółowo w wyroku z 3 czerwca 2014 r. (K 19/11), w omawianym zakresie należało odmówić nadania wniesionej skardze konstytucyjnej dalszego biegu z powodu zbędności orzekania.



W odniesieniu do zarzutu niezgodności § 46 zarządzenia w sprawie metodyki, którego treść wyłącza możliwość udziału obrońcy w czynnościach wyjaśniających, z art. 42 ust. 2 Konstytucji – Trybunał stwierdza, że przepis ten nie stanowił podstawy prawomocnego rozstrzygnięcia o konstytucyjnych wolnościach i prawach skarżącej, gdyż jest to przepis o charakterze instytucjonalnym. Uprawnienia i obowiązki procesowe uczestników postępowania w sprawach o wykroczenia muszą być regulowane na poziomie aktów rangi ustawowej. W przypadku postępowania w sprawach o wykroczenia właściwe są przepisy Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, a nie zarządzenie w sprawie metodyki. Jako akt o charakterze wewnętrznym nie stanowi ono źródła praw ani obowiązków uczestników postępowania w sprawach o wykroczenia. Trybunał dodatkowo zaznacza, że adresatami norm wynikających z zarządzenia nie są uczestnicy postępowania, a jedynie funkcjonariusze wykonujący czynności regulowane przez ten akt normatywny. Trybunał wypowiedział się już w tej kwestii w wyroku z 17 lutego 2009 r., w którym stwierdził, że „unormowania te bowiem z reguły nie mogą być – ze względu na swą treść i adresatów regulacji – podstawą prawną orzekania lub decydowania (w tym: ostatecznego) o konstytucyjnych prawach, wolnościach bądź obowiązkach jednostek lub innych podmiotów legitymowanych do wniesienia skargi konstytucyjnej” (SK 10/07, OTK ZU 2/A/2009, poz. 8). Wobec powyższego, w ocenie Trybunału nie ma wątpliwości, że w analizowanej sprawie podstawą ukształtowania sytuacji prawnej skarżącego był art. 4 k.p.w., a nie § 46 zarządzenia w sprawie metodyki. Zostało to także wskazane w piśmie Zastępcy Komendanta Komisariatu Policji I w Krakowie z 1 marca 2014 r., w którym powołano się na art. 4 k.p.w. Samo wstępne wskazanie § 46 pkt 1 zarządzenia jako aktu wewnętrznego, w którym regulacja ta znalazła odzwierciedlenie, nie nadaje takiemu przepisowi charakteru powszechnie obowiązującego i nie może być uznane za przepis kształtujący sytuację prawną jednostki. W związku z powyższym, na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny postanowił odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



Trybunał Konstytucyjny jednocześnie zaznacza, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 3 czerwca 2014 r. (K 19/11), stwierdzający niezgodność art. 4 k.p.w. we wskazanym zakresie, oddziałuje również na akty prawne o charakterze podustawowym, w tym na zarządzenie w sprawie metodyki – w zakresie, w jakim wyłącza ono możliwość udziału obrońcy w postępowaniu wyjaśniającym.



Wziąwszy powyższe pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.