Pełny tekst orzeczenia

394/4/B/2015

POSTANOWIENIE
z dnia 9 lutego 2015 r.
Sygn. akt Ts 292/14

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Andrzej Rzepliński,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej B.P. w sprawie zgodności:
art. 194 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2012 r. poz. 572, ze zm.) w brzmieniu obowiązującym od 1 października 2011 r. do 30 września 2014 r. z art. 31 ust. 3, art. 32, art. 65 ust. 1 i art. 70 ust. 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

1. W skardze konstytucyjnej z 14 października 2014 r. B.P. (dalej: skarżący) zakwestionował zgodność art. 194 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2012 r. poz. 572, ze zm.; dalej: p.s.w.) w brzmieniu obowiązującym od 1 października 2011 r. do 30 września 2014 r. i w zakresie, w jakim przepis ten wyłącza możliwość przyznania pomocy materialnej, w tym stypendium rektora dla najlepszych studentów, funkcjonariuszowi służby państwowej, który odbywa studia na innej podstawie niż skierowanie przez właściwy organ lub zgoda właściwego organu i nie otrzymuje pomocy w związku z pobieraniem nauki na podstawie przepisów o służbie, z art. 31 ust. 3, art. 32, art. 65 ust. 1 oraz art. 70 ust. 4 Konstytucji.

2. Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującym stanem faktycznym sprawy. Rektor Politechniki Koszalińskiej, decyzją z 3 kwietnia 2013 r., na podstawie art. 173 ust. 1 pkt 3, art. 175 oraz art. 181 i art. 186 p.s.w., a także § 5 ust. 1 pkt 3 rozdziału I oraz przepisów rozdziału V Regulaminu ustalania wysokości, przyznawania i wypłacania świadczeń pomocy materialnej dla studentów studiów stacjonarnych i niestacjonarnych Politechniki Koszalińskiej, będącego załącznikiem do zarządzenia Rektora Politechniki Koszalińskiej z 27 sierpnia 2012 r. (nr 46/2012), odmówił skarżącemu przyznania stypendium rektora dla najlepszych studentów. Organ wyjaśnił, że art. 194 p.s.w. przewiduje wyłączenie stosowania przepisów tej ustawy dotyczących pomocy materialnej do studentów będących jednocześnie kandydatami na żołnierzy zawodowych, żołnierzami zawodowymi oraz funkcjonariuszami służb państwowych.
Po rozpatrzeniu wniosku o ponowne zbadanie sprawy Rektor Politechniki Koszalińskiej, w decyzji z 24 kwietnia 2013 r., utrzymał decyzję z 3 kwietnia 2013 r. w mocy. Skargę, którą skarżący złożył na to rozstrzygnięcie, oddalił Wojewódzki Sąd Administracyjny w Szczecinie wyrokiem z 30 października 2013 r. (sygn. akt II SA/Sz 560/13), natomiast skargę kasacyjną od orzeczenia sądu pierwszej instancji oddalił Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z 14 maja 2014 r. (sygn. akt I OSK 277/14).

3. Zdaniem skarżącego w wyniku zastosowania kwestionowanego przepisu w jego sprawie doszło do naruszenia zasady równości wobec prawa i zakazu dyskryminacji, wolności wyboru i wykonywania zawodu oraz powszechnego i równego dostępu do wykształcenia. Skarżący podkreślił, że choć uzyskał wysoką średnią ocen (4,86), to jednak nie przyznano mu stypendium rektora dla najlepszych studentów, gdyż jest funkcjonariuszem w Zakładzie Karnym w Koszalinie. Dodał, że kierunek studiów nie jest zgodny z jego profilem zawodowym i że nie uzyskuje od pracodawcy żadnych dotacji z tytułu studiowania.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony wolności lub praw. Musi ona spełniać przesłanki jej dopuszczalności, które zostały określone w art. 79 ust. 1 Konstytucji, a doprecyzowane w ustawie z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Zgodnie z przywołanymi regulacjami skarga powinna spełniać wymogi określone dla pisma procesowego, a nadto zawierać: dokładne określenie ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekły ostatecznie o wolnościach lub prawach albo o obowiązkach określonych w Konstytucji i wobec którego skarżący domaga się stwierdzenia niezgodności z Konstytucją; wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób – zdaniem skarżącego – zostały naruszone; a także uzasadnienie wraz z dokładnym opisem stanu faktycznego. Z wyżej przytoczonych przepisów wynika, że zarzuty sformułowane w skardze muszą uprawdopodabniać niekonstytucyjność kwestionowanej regulacji, co oznacza konieczność wywiedzenia z zaskarżonych przepisów określonej normy, wskazanie właściwych wzorców konstytucyjnych wyrażających prawa podmiotowe przysługujące osobom fizycznym bądź prawnym i – przez porównanie treści wynikających z obu regulacji – wykazanie ich wzajemnej niezgodności.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego rozpatrywana skarga konstytucyjna nie spełnia powyższych wymagań.

2. W ocenie Trybunału skarżący nieprawidłowo sformułował swój zarzut. Zakwestionowany przez niego przepis stanowił (do 30 września 2014 r.), że „przepisów art. 172-187 oraz art. 191 nie stosuje się do studentów będących kandydatami na żołnierzy zawodowych, będących żołnierzami zawodowymi oraz funkcjonariuszami służb państwowych”. Ograniczenie zarzutu wyłącznie do tego przepisu powoduje, że nie jest możliwe zrekonstruowanie pełnej normy prawnej, która była podstawą odmowy przyznania skarżącemu stypendium rektora dla najlepszych studentów.
Artykuł 194 p.s.w. odsyła do dziewiętnastu przepisów o różnym zakresie przedmiotowym. Obowiązkiem skarżącego było precyzyjne wskazanie, w związku z którym (którymi) z nich art. 194 p.s.w. tworzy normę odnoszącą się do przedstawionego problemu prawnego, będącą zarazem podstawą prawną ostatecznego orzeczenia o jego prawach konstytucyjnych, których ochrony oczekuje. Jak to zostało podane na wstępie, Rektor Politechniki Koszalińskiej wydał decyzję między innymi na podstawie art. 173 ust. 1 pkt 3, art. 175, art. 181 i art. 186 p.s.w., jednak skarżący nie powiązał zarzutu niekonstytucyjności art. 194 p.s.w. z żadnym z nich. Skarżący wyznaczył zbyt szeroki zakres przedmiotu kontroli, który obligowałby Trybunał do badania zgodności z Konstytucją przepisów dotyczących na przykład urlopów od zajęć (art. 172 p.s.w.); pomocy materialnej przyznawanej studentom przez jednostki samorządu terytorialnego lub osoby fizyczne bądź prawne (art. 173a i art. 173b p.s.w.); a także komisji stypendialnej (art. 177 p.s.w.). Tymczasem przepisy te nie mają związku ze sprawą skarżącego, a więc nie mogą zostać poddane ocenie Trybunału w postępowaniu zainicjowanym wniesieniem skargi konstytucyjnej (art. 79 ust. 1 Konstytucji). W tym trybie Trybunał może bowiem badać konstytucyjność jedynie tych przepisów, na podstawie których sądy ukształtowały sytuację prawną skarżącego. Właściwe sformułowanie zarzutu niekonstytucyjności zakwestionowanych przepisów ma istotne znaczenie, gdyż na mocy art. 66 ustawy o TK Trybunał jest związany granicami skargi. W konsekwencji Trybunał nie jest władny samodzielnie precyzować czy uzasadniać ogólnikowo sformułowanych zarzutów niekonstytucyjności (zob. orzeczenie TK z 24 lutego 1997 r., K 19/96, OTK ZU nr 1/1997, poz. 6).
Z powodu powyższego uchybienia Trybunał uznał, że skarżący nie spełnił wymogu przewidzianego w art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, tj. nie określił dokładnie ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o obowiązkach określonych w Konstytucji. W związku z tym Trybunał postanowił odmówić nadania dalszego biegu rozpatrywanej skardze.

3. Zdaniem Trybunału skarżący nie wykazał też sposobu naruszenia swoich konstytucyjnych praw.

3.1. Zarzut niezgodności art. 194 p.s.w. z art. 70 ust. 4 Konstytucji skarżący argumentował tym, że prawo do nauki obejmuje „wybór szkoły, w tym także szkoły wyższej”. Następnie skarżący przedstawił stanowisko Trybunału zawarte w wyroku z 2 lipca 2002 r. (U 7/01, OTK ZU 4/A/2002 poz. 48), a dotyczące wyłączenia prawa do otrzymywania pomocy materialnej przez studentów studiów zaocznych. Skarżący stwierdził, że zasada równego traktowania wymaga, by wszyscy studenci, „niezależnie od systemu podjętych studiów”, korzystali „z określonych uprawnień w zakresie pomocy stypendialnej i socjalnej”. W przekonaniu skarżącego niekonstytucyjne jest wyłączenie możliwości otrzymywania pomocy materialnej w odniesieniu do grupy wyodrębnionej ze względu na wykonywany zawód, zwłaszcza że ograniczenia nie dotyczą innych pracowników sfery budżetowej, osób prowadzących działalność gospodarczą czy osób mających dobrą sytuację materialną. To, zdaniem skarżącego, świadczy o naruszeniu art. 31 ust. 3 oraz art. 32 Konstytucji. Na podstawie takiej argumentacji Trybunał przyjął, że skarżący, mimo wskazania w petitum skargi art. 70 ust. 4, art. 32 i art. 31 ust. 3 Konstytucji jako odrębnych wzorców kontroli, powiązał wzorzec dekodowany z art. 70 ust. 4 z wzorcami wynikającymi z art. 32 oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji.
W ocenie Trybunału skarżący nie wykazał, że odmowa przyznania mu stypendium rektora dla najlepszych studentów naruszała jego prawo do równego dostępu do wykształcenia. Stypendium za wyniki w nauce pełni funkcję motywującą i jego rolą nie jest wyrównywanie różnic socjalnych mogących rzutować na rzeczywisty dostęp do wykształcenia. Temu celowi służą inne formy pomocy materialnej. Skarżący nie przedstawił zaś argumentacji dowodzącej, że wyłączenie możliwości otrzymywania stypendium związanego z bardzo dobrymi wynikami w nauce doprowadziło w jego przypadku do ograniczenia dostępu do edukacji. Tymczasem warunkiem merytorycznego rozpatrzenia skargi konstytucyjnej jest wskazanie przez skarżącego, w jaki sposób w wyniku zastosowania kwestionowanej normy doszło do naruszenia jego konstytucyjnych praw podmiotowych.
Ponieważ skarżący nie wskazał sposobu naruszenia prawa do równego dostępu do nauki, więc niemożliwe jest poddanie art. 194 p.s.w. ocenie pod kątem zasady proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji). Zarzut naruszenia zasady wyrażonej w tym przepisie nie może być skuteczny bez prawidłowego wskazania konkretnej wolności lub konkretnego prawa mających normatywną postać konstytucyjnego prawa podmiotowego, którego „nadmierne, nieproporcjonalne ograniczenia podnosi skarżący, co pozwalałoby Trybunałowi Konstytucyjnemu na dokonanie oceny zasadności wskazanych ograniczeń w płaszczyźnie art. 31 ust. 3 Konstytucji” (zob. np. postanowienie TK z 23 stycznia 2002 r., Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60).

3.2. Zarzut niezgodności art. 194 p.s.w. z art. 65 Konstytucji, wyrażającym zasadę wolności wyboru i wykonywania zawodu, również nie został, w ocenie Trybunału, prawidłowo uzasadniony. Skarżący przytoczył fragmenty dwóch wyroków Trybunału dotyczących ograniczeń w wyborze miejsca pracy i wykonywania zawodu, jednak nie przedstawił żadnej argumentacji, by wykazać, że tezy tych wyroków mają związek z jego sprawą. Skarżący nie wyjaśnił, w jaki sposób przepis pozbawiający go stypendium rektora dla najlepszych studentów ogranicza jego prawo do pracy czy do wykonywania zawodu.

4. Na marginesie Trybunał przypomina, że kwestionowany przez skarżącego art. 194 p.s.w. od 1 października 2014 r. ma nowe brzmienie. Stanowi on: „1. Przepisów art. 172‒187 oraz art. 191 nie stosuje się do studentów będących kandydatami na żołnierzy zawodowych lub żołnierzami zawodowymi, którzy podjęli studia na podstawie skierowania przez właściwy organ wojskowy lub otrzymali pomoc w związku z pobieraniem nauki na podstawie przepisów o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych. 2. Przepisów art. 172-187 oraz art. 191 nie stosuje się do studentów będących funkcjonariuszami służb państwowych w służbie kandydackiej albo będących funkcjonariuszami służb państwowych, którzy podjęli studia na podstawie skierowania lub zgody właściwego przełożonego i otrzymali pomoc w związku z pobieraniem nauki na podstawie przepisów o służbie”.
Na tej podstawie Trybunał stwierdza, że skarżący nie przedstawił argumentacji niezbędnej ze względu na treść art. 39 ust. 1 pkt 3 w zw. z ust. 3 ustawy o TK na poparcie stanowiska, zgodnie z którym konieczne jest, by Trybunał wydał orzeczenie w odniesieniu do przepisu, który od 1 października 2014 r. utracił moc obowiązującą.

5. Ze wszystkich powyżej wskazanych powodów Trybunał Konstytucyjny, na podstawie art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 47 ust. 1 pkt 1 i pkt 2 ustawy o TK, odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.