Pełny tekst orzeczenia

332/3/B/2015

POSTANOWIENIE

z dnia 24 lutego 2015 r.

Sygn. akt Ts 365/14



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Małgorzata Pyziak-Szafnicka,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej B.S. w sprawie zgodności:

art. 459 § 1 i 2 w związku z art. 41 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) z art. 42 ust. 2, art. 45 ust. 1, art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 27 grudnia 2014 r. B.S. (dalej: skarżąca) wystąpiła o stwierdzenie, że art. 459 § 1 i 2 w związku z art. 41 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.) w zakresie, „w jakim uniemożliwia[ją] (…) zaskarżenie postanowienia w przedmiocie wyłączenia sędziego”, są niezgodne z art. 42 ust. 2, art. 45 ust. 1, art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą. Postanowieniem z 11 lipca 2014 r. (sygn. akt II K 284/13) Sąd Rejonowy w Legionowie – Wydział II Karny (dalej: Sąd Rejonowy w Legionowie) nie uwzględnił wniosku skarżącej o wyłączenie sędziego tego sądu od rozpoznania sprawy o sygn. akt jw. Na to rozstrzygnięcie obrońca skarżącej wniósł zażalenie. Zarządzeniem z 11 sierpnia 2014 r. (sygn. akt jw.) Prezes Sądu Rejonowego w Legionowie odmówił przyjęcia środka odwoławczego. Postanowieniem z 26 września 2014 r. (sygn. akt VI Kz 1096/14) Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie – VI Wydział Karny Odwoławczy (dalej: Sąd Okręgowy w Warszawie), po rozpoznaniu zażalenia pełnomocnika skarżącej, utrzymał zaskarżone postanowienie w mocy.

Zdaniem skarżącej zakwestionowane w skardze przepisy, uniemożliwiając zaskarżenie postanowienia w sprawie wyłączenia sędziego (tj. uniemożliwiając wniesienie zażalenia), naruszają jej konstytucyjne prawa do: obrony (art. 42 ust. 2 Konstytucji); rozpatrzenia sprawy przez bezstronny sąd (art. 45 ust. 1 Konstytucji); zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji oraz dwuinstancyjnego postępowania (art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji).

W zarządzeniu z 20 stycznia 2015 r. (doręczonym 23 stycznia 2015 r.) Sędzia Trybunału Konstytucyjnego wezwał pełnomocnika skarżącej do uzupełnienia braku formalnego skargi, tj. do wyjaśnienia, jakie konstytucyjne wolności lub prawa skarżącej, wyrażone w art. 42 ust. 2, art. 45 ust. 1, art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji, i w jaki sposób zostały naruszone.

W piśmie procesowym z 30 stycznia 2015 r. (data nadania) pełnomocnik odniósł się do zarządzenia. Wyjaśnił, że konstytucyjne prawa skarżącej (tj. „prawo do obrony”, „prawo do rozpatrzenia sprawy przez bezstronny sąd”, „prawo do zaskarżania orzeczeń” oraz „prawo do – co najmniej – dwuinstancyjności postępowania sądowego”) zostały naruszone przez uniemożliwienie jej wniesienia zażalenia na postanowienie w sprawie wyłączenia sędziego.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



1. Skarga konstytucyjna jest sformalizowanym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Jej merytoryczne rozpoznanie jest uzależnione od spełnienia warunków wynikających zarówno z art. 79 ust. 1 Konstytucji, jak i z art. 46-47 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Skargom konstytucyjnym niespełniającym tych warunków oraz skargom oczywiście bezzasadnym Trybunał Konstytucyjny odmawia nadania dalszego biegu.



2. Trybunał zbadał przede wszystkim, czy postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z 26 września 2014 r. (sygn. akt VI Kz 1096/14), tj. orzeczenie, z którym skarżąca łączy naruszenie swych konstytucyjnych praw, zostało wydane na podstawie zakwestionowanych w skardze przepisów. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej może być bowiem tylko ten przepis, który był normatywną podstawą ostatecznego orzeczenia wydanego w sprawie, w związku z którą wniesiono skargę konstytucyjną.



2.1. Skarżąca zakwestionowała art. 459 § 1 i 2 k.p.k.: „Zażalenie przysługuje na postanowienia sądu zamykające drogę do wydania wyroku, chyba że ustawa stanowi inaczej. (…) Zażalenie przysługuje także na postanowienia co do środka zabezpieczającego oraz na inne postanowienia w wypadkach przewidzianych w ustawie”, w związku z art. 41 k.p.k.: „§ 1. Sędzia ulega wyłączeniu, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności w danej sprawie. § 2. Wniosek o wyłączenie sędziego, zgłoszony na podstawie § 1 po rozpoczęciu przewodu sądowego, pozostawia się bez rozpoznania, chyba że przyczyna wyłączenia powstała lub stała się stronie wiadoma dopiero po rozpoczęciu przewodu”.



2.2. Trybunał stwierdza, że zakwestionowany art. 41 § 2 k.p.k. nie był podstawą orzeczenia, z którym skarżąca łączy naruszenie swych konstytucyjnych praw, ani rozstrzygnięć wydanych w sprawie, w związku z którą wniosła ona skargę.



2.3. Trybunał zauważa, że powyższy przepis ustanawia termin prekluzyjny po przekroczeniu którego, sąd pozostawia wniosek bez rozpoznania. Jak wynika zarówno z przedstawionego w skardze stanu faktycznego, jak i z dołączonych do niej orzeczeń, podstawą nieuwzględnienia przez sąd wniosku skarżącej i odmówienia wyłączenia sędziego od rozpoznania sprawy nie było przekroczenie terminu do złożenia wniosku. Istotne w sprawie skarżącej jest to, że sąd nie uwzględnił jej wniosku, ponieważ nie spełniał on przesłanek określonych w art. 41 § 1 k.p.k.



2.4. Orzeczenie, o którym mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji zostało więc wydane na podstawie art. 459 § 1 i 2 w związku z art. 41 § 1 k.p.k.

Wskazana okoliczność jest – zgodnie z art. 49 w związku z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – podstawą odmowy nadania rozpatrywanej skardze dalszego biegu w zakresie badania konstytucyjności art. 41 § 2 k.p.k.



3. Trybunał stwierdza, że złożonej skardze należy odmówić nadania dalszego biegu także w pozostałym zakresie.



4. Istota zarzutów sformułowanych przez skarżącą dotyczy braku możliwości poddania instancyjnej kontroli (tj. braku możliwości złożenia zażalenia) postanowienia w sprawie wyłączenia sędziego.



4.1. Trybunał zwraca uwagę na to, że wprawdzie na postanowienie sądu w sprawie wyłączenia sędziego zażalenie nie przysługuje, ale zarzut obrazy art. 41 k.p.k. może być skutecznie postawiony w apelacji. Takie prawo przyznaje art. 447 § 3 k.p.k. Zgodnie z tym przepisem „[w] apelacji można podnosić zarzuty, które nie stanowiły lub nie mogły stanowić przedmiotu zażalenia”. Można więc je stawiać bez względu na to, czy dotyczą uprzednich orzeczeń i zarządzeń wpadkowych, które mogły być i były zaskarżone, czy tych, których zaskarżenia się nie przewiduje (zob. T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego, Warszawa 2014, s. 1533 oraz W. Grzeszczyk, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Lexis Nexis, Warszawa 2014, s. 611, zob. także wyrok SN z 12 czerwca 2007 r., IV KK 62/07, KZS 2007, nr 12, poz. 35 oraz postanowienie SA w Krakowie z 2 września 1998 r., II AKz 196/98, KZS 1998, nr 9, poz. 22). Krytykę postanowienia odmawiającego wyłączenia sędziego można także podejmować w skardze kasacyjnej. W wyroku z 22 października 2002 r. Sąd Najwyższy wskazał: „Zarzut obrazy art. 41 § 1 k.p.k. może być skutecznie złożony w postępowaniu kasacyjnym, jeżeli strona złożyła wniosek o wyłączenie sędziego sądu odwoławczego w tym trybie i nie został on uwzględniony, albo strona dowiedziała się o przyczynie tego wyłączenia po wydaniu wyroku w sądzie drugiej instancji, bądź też sędzia, któremu znane były powody wyłączenia nie złożył stosownego żądania o wyłączenie (art. 42 § 1 k.p.k.), a strona nie skorzystała z prawa złożenia wniosku. Co oczywiste, zarzut ten jest skuteczny tylko wówczas, gdy uchybienie to, mogło mieć istotny wpływ na treść orzeczenia” (II KK 202/02 „Prokuratura i Prawo” 2003, nr 6, poz. 10, zob. również postanowienie SN z 12 czerwca 2014 r., WO 3/14, Lex nr 1475189). Wymaga podkreślenia, że stwierdzenie przez sąd naruszenia przepisów dotyczących wyłączenia sędziego jest podstawą do uchylenia zakwestionowanego orzeczenia na podstawie art. 438 pkt 2 k.p.k.



4.2. Formułując zarzuty w skardze, skarżąca odwołuje się do zasad obowiązujących w procedurze cywilnej. Trzeba zatem przypomnieć, że w swoich orzeczeniach Trybunał dokonywał już prób porównania przesłanek i mechanizmów wyłączenia sędziego w ramach różnych procedur, nie prowadziło to jednak do konkluzji nakazującej ujednolicanie regulacji. W wyroku z 23 października 2006 r. Trybunał orzekł, że „prawo do sądu nie ma bezwzględnego i absolutnego charakteru, a gwarancje konstytucyjne związane z prawem do sądu nie mogą być w konsekwencji traktowane jako nakaz urzeczywistnienia w każdym trybie i w każdym rodzaju procedury tego samego zestawu instrumentów procesowych, jednolicie określających pozycję stron postępowania i zakres przysługujących im środków procesowych. Gdyby przyjąć inne założenie, można by zasadnie zakwestionować wszystkie odmienności i odrębności proceduralne, które występują w ramach postępowania cywilnego, a które przecież służą, najogólniej mówiąc, zapewnieniu szybszej i bardziej efektywnej ochrony praw i interesów podmiotów dochodzących swych praw przed sądem. Gwarancje konstytucyjne operują zestawem najbardziej podstawowych środków, od których zależy urzeczywistnienie sensu i znaczenia prawa do sądu, a w konsekwencji ustawodawca dysponuje stosunkowo szerokim zakresem swobody ukształtowania procedur sądowych. Nieuzasadnione jest więc przyjmowanie, z powołaniem się na regulacje konstytucyjne, imperatywu tworzenia rozwiązań, które odtwarzałyby – w odniesieniu do każdej kategorii sprawy, bez względu na jej specyfikę i inne racje, związane najczęściej ściśle z postulatem efektywności stosowanych procedur – ten sam idealny, abstrakcyjny model postępowania, bo taki zresztą nie istnieje” (SK 42/04, OTK ZU nr 9/A/2006, poz. 125).



4.3. W swoim orzecznictwie Trybunał wyraził pogląd, zgodnie z którym za niekonstytucyjne należy uznać niesymetryczne ukształtowanie mechanizmu wyłączenia sędziego w ramach tej samej procedury (zob. wyrok TK z 2 czerwca 2010 r., SK 38/09, OTK ZU nr 5/A/2010, poz. 46). W tym wyroku Trybunał podkreślił, że „można sobie wyobrazić system, a jego ocena jest problemem otwartym, gdzie w ogólności istnieje niższy poziom gwarancji związany z rozpatrywaniem wniosków o wyłączenie sędziego (…)”. Taki system – jak wskazał Trybunał – tworzy art. 459 k.p.k. Trybunał orzekł także, że art. 176 ust. 1 Konstytucji jest nieadekwatnym wzorcem kontroli do oceny zarzutów braku możliwości zaskarżenia postanowienia w sprawie wyłączenia sędziego. Zdaniem Trybunału weryfikacja takiego rozstrzygnięcia może być przeprowadzana przez sąd tego samego szczebla organizacyjnego, ale w innym składzie osobowym.



4.4. W związku z powyższym należy stwierdzić, że choć obowiązujące przepisy k.p.k. nie przewidują zażalenia na postanowienie oddalające wniosek o wyłączenie sędziego, to jednak umożliwiają kwestionowanie rozstrzygnięć, które są niekorzystne z punktu widzenia skarżącej. Konstytucja dopuszcza natomiast istnienie systemów prawnych, w których obowiązują niższe – ale jednolite – gwarancje rozpatrywania przez sądy wniosków o wyłączenie sędziego. W tym stanie rzeczy sformułowane w skardze zarzuty, które odnoszą się tylko do kwestii niemożności wniesienia zażalenia na postanowienie w sprawie wyłączenia sędziego, nie uprawdopodabniają tezy o niezgodności przedmiotu skargi z przepisami Konstytucji, które prawa te statuują. Skarżąca nie wyjaśniła więc, w jaki sposób art. 459 § 1 i 2 w związku z art. 41 § 1 k.p.k. naruszają jej konstytucyjne prawa.

Okoliczność ta jest – zgodnie z art. 49 w związku z art. 47 ust. 1 pkt 2 i w związku z art. 36 ust. 3 ustawy o TK – podstawą odmowy nadania analizowanej skardze dalszego biegu.



W związku z tym Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.