Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 marca 2012 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu – Wydział I Cywilny w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 2 marca 2012 r. we Wrocławiu na rozprawie

sprawy z powództwa K. C.

przeciwko Skarbowi Państwa - Okręgowemu Inspektoratowi Służby Więziennej we W.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego we Wrocławiu

z dnia 10 listopada 2011 r. sygn. akt I C 351/11

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu we Wrocławiu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

UZASADNIENIE

K. C. aktualnie przebywający w Areszcie Śledczym we W. przy ul . (...) wniósł o zasądzenie na jego rzecz od strony pozwanej, Okręgowego Inspektoratu Służby Więziennej we W., tytułem zadośćuczynienia kwoty 250.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami. W uzasadnieniu żądania pozwu powód podniósł, iż w okresie przebywania w izolacji więziennej w jednostkach: Zakładzie Karnym w K., w Zakładzie Karnym w W. oraz w Areszcie Śledczym we W., w stosunku do niego nie zostały spełnione wymogi określone w europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka, europejskiej Konwencji o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu, obowiązujące Polskę jako członka Unii Europejskiej. Brak zapewnienia jemu minimalnych warunków bytowych upatrywał w: niezapewnieniu należytego wyposażenia celi, nieodpowiednim wyżywieniu, braku warunków do utrzymywania własnej higieny osobistej, braku wydzielenia kącika sanitarnego, braku wystarczającego personelu opieki zdrowotnej, co przyczyniło się do pogorszenia stanu zdrowia powoda i pogłębienia posiadanych już schorzeń. Okoliczności te stanowią zdaniem powoda o poddaniu go w okresie odbywania przez niego kary pozbawienia wolności nieludzkiemu i poniżającemu traktowaniu wynikającemu z niezapełnienia humanitarnych warunków izolacji więziennej.

Strona pozwana, Okręgowy Inspektorat Służby Więziennej we W., w piśmie z dnia 13 czerwca 2011 r. wniosła o oddalenie powództwa i obciążenie kosztami postępowania wyprawie powoda. W pierwszej kolejności strona pozwana zakwestionowała swoją odpowiedzialność, podała że roszczenie powoda nie wiąże się z jej działalnością. Wskazała jednak, że zarzuty powoda są bezzasadne, bowiem w każdym zakładzie karnym, w którym powód przebywał panujące warunki socjalne odpowiadały obowiązującym standardom: toalety były zabudowane i oddzielone drzwiami od części mieszkalnej, posiłki odpowiadały obowiązującym normom i były zawsze dopuszczane do spożycia przez pracowników służby zdrowia.

Pozwana zaprzeczyła również jakoby dochodziło do fałszowania dokumentacji lekarskiej K. C.. Strona pozwana podniosła, iż dokumentacja lekarska jest w całości sporządzana przez lekarzy prowadzących w jednostkach penitencjarnych. Nadto pozwany Okręgowy Inspektorat Służby Więziennej we W. wskazał, iż powyższa okoliczność była przedmiotem rozważań Sądu Okręgowego w Ś.Wydziału Penitencjarnego na skutek licznych skarg powoda. Zarzuty skarżącego uznano za pozbawione podstaw.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu powództwo oddalił i zasądził od powoda na rzecz pozwanej koszty procesowe w kwocie 7.200 zł. Ustalił przy tym w oparciu o akta powoda, że przebywa on w warunkach izolacji Począwszy od 1999 r. odbywa nieprzerwanie kary pozbawienia wolności orzeczone wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w W. z dnia 19.07.1991 r., sygn. akt II K 57/90 w wymiarze 6 lat, wyrokiem łącznym Sądu Okręgowego w Ś.z dnia 29.03.2001 r. sygn. akt III K 13/01 w wymiarze 15 lat pozbawienia wolności, wyrokiem Sądu Rejonowego w W. z dnia 21.01.2010 r., sygn. akt II K 842/09 w wymiarze 4 miesięcy. Przewidywany koniec odbywania kar pozbawienia wolności oznaczony został na dzień 26.03.2015 r.

K. C. przebywał w Zakładzie Karnym w K. w okresie od 26.04.2004 r. do 12.11.2007 r. oraz od 10.02.2010 r. do 19.11.2010 r., w Zakładzie Karnym w W. od 12.11. 2007 r. do 10.02.2010 r., w Areszcie Śledczym we W. w okresie od 19.11.2010 r. do chwili obecnej.

Powód z uwagi na stan zdrowia pozostawał pod kontrolą lekarską w warunkach izolacji penitencjarnej. Wielokrotnie składał wnioski o udzielenie przerwy w odbywaniu kary pozbawienia wolności z uwagi na stan zdrowia, jednakże prośby te były rozstrzygane negatywnie. Powód winą za niekorzystne dla niego rozstrzygnięcia w przedmiocie wniosków o udzielenie przerwy w karze obarczał lekarza Zakładu Opieki Zdrowotnej ZK w K., zarzucając fałszowanie dokumentacji i niewłaściwą opiekę. W trakcie odbywania kary pozbawienia wolności, powód był poddawany różnego rodzaju dodatkowym badaniom lekarskim: kolonoskopii, badaniom histopatologicznym, był konsultowany gastroenterologicznie. Wszystkie zalecenia lekarzy specjalistów były realizowane. Na skutek skarg powoda odnoszących się do objęcia go opieką medyczną w Zakładzie Karnym w K., prowadzono postępowania wyjaśniające, w wyniku których nie stwierdzono żadnych nieprawidłowości. Powód wielokrotnie odmawiał poddawania się badaniom. Z Zakładu Karnego w K. został przetransportowany z uwagi na wskazany wyżej konflikt z lekarzem prowadzącym i odmowy poddawania się badaniom. W związku z oszczerstwami i pomówieniami personelu medycznego zakładu karnego, został skazany prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w W. z dnia 21 stycznia 2010 r. sygn. akt II K 842/09 na karę pozbawienia wolności. Powód podejmował także głodówki celem wymuszenia na administracji zakładu określonych działań. Dotychczas nie skarżył się na niewłaściwe warunki socjalno - bytowe, wprawdzie domagał się osadzenia w celi 1-osobowej, jednakże wniosek ten podyktowany był chęcią „odpoczynku psychicznego".

W oparciu o te ustalenia faktyczne Sąd Okręgowy powziął wniosek, że powództwo nie zasługuje na uwzględnienie.

Podstawę prawną żądania zgłoszonego przez powoda stanowił przepis art. 23 w zw. z art. 24 w zw. z art. 448 kc, zaś niezapewnienie mu odpowiednich, wymaganych przepisami, warunków bytowych powód upatrywał przede wszystkim w nie zapewnieniu należytego wyposażenia celi, nieodpowiedniemu wyżywieniu, braku warunków do utrzymywania własnej higieny osobistej, braku wydzielenia kącika sanitarnego, braku wystarczającego personelu opieki zdrowotnej. Działania naruszające dobra osobiste mogą rodzić odpowiedzialność Skarbu Państwa na podstawie art. 23, 24 i 448 kc.

Obowiązujące w polskim systemie procesowym zasady kontradyktoryjności i dyspozycyjności pierwszorzędną rolę przyznają stronom procesowym. Tylko strony decydują o wszczęciu postępowania i określają jego zakres przedmiotowy w postaci przytoczonych okoliczności faktycznych. Powód czyni to przede wszystkim przez powołanie podstawy faktycznej powództwa, a pozwany powołując fakty dla uzasadnienia podniesionych zarzutów i wniosków, w celu swojej obrony. Stron ponoszą przeto odpowiedzialność za wynik procesu (art. 6 kc w zw. art. 232 kpc).

Na powodzie, powodzie, jako dochodzącym ochrony prawnej spoczywał ciężar dowodu, iż jego dobra osobiste zostały naruszone przez działania pozwanego Skarbu Państwa. Przerzucenie ciężaru dowodu na pozwanego w procesie o ochronę dóbr osobistych, przewidziane w art. 24 § 1 kc, dotyczy tylko bezprawności działania zagrażającego dobrom osobistym lub powodującego ich naruszenie – w razie udowodnienia przez powoda ich faktycznego naruszenia przez wskazane jednostki organizacyjne Skarbu Państwa, pozwany w celu uniknięcia odpowiedzialności musiałby wykazać, że działania powodujące naruszenie były zgodne z prawem.

Tymczasem powód w zasadzie nie podjął żadnej inicjatywy dowodowej. Wskazać bowiem trzeba, iż twierdzenia powoda odnośnie nieodpowiednich warunków bytowych, takich jak niezapewnienie należytego wyposażenia celi i odpowiedniego wyżywienia, czy brak warunków do utrzymywania własnej higieny osobistej, brak wydzielenia kącika sanitarnego, czy brak wystarczającego personelu opieki zdrowotnej, stanowią jedynie gołosłowne oświadczenia nie poparte żadnymi dowodami. Przedstawiony przez powoda stan faktyczny odbywania przez niego kary pozbawienia wolności w jednostkach penitencjarnych wskazanych powyżej nie znalazł odzwierciedlenia w zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym. Zatem powód nie sprostał ciążącemu na nim ciężarowi dowodu w zakresie wykazania okoliczności faktycznych stanowiących podstawę żądania pozwu.

Nie została wykazana zasadność zarzutów powoda odnośnie niezapewnienia mu właściwej opieki medycznej. Na gruncie obowiązującego kodeksu karnego wykonawczego (art. 115 i art. 102 pkt 1) skazanym należy zapewnić opiekę lekarską w placówkach służby zdrowia w zakładach karnych, a razie potrzeby - w placówkach poza tymi zakładami. Zadaniem więziennej służby zdrowia nie jest spełnianie dowolnych, często wygórowanych oczekiwań osób pozbawionych wolności, ale utrzymywanie ich w niepogorszonym stanie zdrowia, zapewnianie niezbędnej, standardowej opieki. W orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wskazuje się, że Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności nie gwarantuje prawa do otrzymania pomocy lekarskiej, która przewyższałaby standardowy poziom leczenia dostępny dla ogółu społeczeństwa. Powód korzystał ze standardowej opieki medycznej. Wielokrotnie stwierdzano, że wobec więziennej służby zdrowia zachowywał się on agresywnie i roszczeniowo, zarzucając bezpodstawnie fałszowanie badań lekarskich. Fakty poświadczenia nieprawdy w dokumentacji medycznej, jak również nieprawidłowości w jej sporządzeniu nie zostały bowiem potwierdzone w postępowaniach prowadzonych na skutek wniosków czy skarg powoda przed sadem Okręgowym w Świdnicy w Wydziale Penitencjarnym. Brak jest rzetelnych wiarygodnych dowodów, które podważyłyby ich wartość dowodową. Wypada w tym miejscu dodatkowo podać, iż argumenty podnoszone przez powoda wiązały się z rozpoznaniem u niego schorzeń, które nie uzasadniały udzielenia mu przerwy w odbywaniu kary, o co wielokrotnie powód wnioskował.

W świetle powyższego Sąd Okręgowy uznał, że warunki, w jakich przebywał

powód, spełniały wymogi określone w art. 40, 41 i 47 Konstytucji, a ograniczenia, których doznawał, nie naruszały jego godności ani innych dóbr osobistych, lecz były normalnym następstwem wykonania kary. W orzecznictwie Sądu Najwyższego zwraca się uwagę, że wymóg zapewnienia przez Państwo godziwych warunków odbywania kary pozbawienia wolności jest jednym z podstawowych obowiązków demokratycznego państwa prawnego, wynikającym z norm prawa międzynarodowego. Zgodnie bowiem z art. 10 ust. 1 ratyfikowanego przez Polskę międzynarodowego paktu praw osobistych i publicznych z dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167 i 169) oraz art. 3 europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka, każda osoba pozbawiona wolności musi być traktowana w sposób humanitarny i z poszanowaniem godności człowieka.

Wobec poczynienia w sprawie ustaleń faktycznych nie zasługiwały – zdaniem Sądu I instancji – na uwzględnienie argumenty powoda podniesione w pozwie odnośnie nieprawidłowości w trakcie odbywania przez niego kary pozbawienia wolności w ZK w W. i K. oraz Areszcie Śledczym we W.. Powód w pozwie zawarł tylko ogólnikowe twierdzenie i nie wskazał na żadne konkretne przejawy nieludzkiego, niegodziwego traktowania jego samego, a także nie wykazał bezprawności działania funkcjonariuszy strony pozwanej oraz szkody polegającej na negatywnych konsekwencjach.

Powód w pozwie podnosił, że w wyniku niezapewnienia mu odpowiednich warunków odbywania kary nastąpiło pogorszenie jego stanu zdrowia. Podstawy odpowiedzialności za wyrządzenie wskazanej wyżej szkody należy poszukiwać w art. 417 § 1 kc, który stanowi, iż za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa.

Dla przyjęcia odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przy wykonywaniu władzy publicznej, podstawową przesłanką odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem przy wykonywaniu zadań z zakresu władzy publicznej jest ich bezprawność, którą ustawodawca określił w powołanym przepisie jako zachowanie „niezgodne z prawem”. Nie każde jednak bezprawne działanie władzy skutkuje odszkodowaniem. Niezbędny jest jeszcze normalny związek między bezprawnością a szkodą (wyrok SA w Warszawie z dnia 18 lutego 2010 r., I ACa 1094/2009, niepubl.). Z kolei pojęcie związku przyczynowego winno być oceniane na ogólnych zasadach wynikających z art. 361 § 1 kc, wobec czego Skarb Państwa i inne osoby prawne ponoszą odpowiedzialność za normalne następstwa niezgodnego z prawem działania lub zaniechania przy wykonywaniu władzy publicznej. Powyższe musi być zgodnie z regułą ciężaru dowodu wykazane przez powołującego się na te okoliczności. W świetle powyższej sprawy powód także nie wykazał żadnej z przesłanek warunkujących odpowiedzialność Skarbu Państwa na podstawie art. 417 kc. W treści świadectw lekarskich wystawionych powodowi stwierdzono, iż rozpoznane u niego schorzenia nie stoją na przeszkodzie w odbywaniu przez niego kary pozbawienia wolności w warunkach izolacji penitencjarnej i mogą być leczone w zakładzie karnym. Nie bez znaczenia pozostawały także prowadzone przez powoda na znak protestu, w celu wymuszenia na administracji zakładów karnych określonych zachowań, „głodówki”, które negatywnie mogły wpłynąć na jego zdrowie.

Rozważając natomiast nad oceną zgłoszonego przez powoda żądania zadośćuczynienia, podkreślić należało, iż Sąd nie ma obowiązku zasądzenia zadośćuczynienia pieniężnego w każdym przypadku naruszenia dóbr osobistych, co wynika zarówno z redakcji art. 448 kc („sąd może przyznać"), jak i z funkcji zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych. Przy stosowaniu tego przepisu sąd bierze pod uwagę całokształt okoliczności faktycznych, w tym winę sprawcy naruszenia dóbr osobistych i jej stopień oraz rodzaj naruszonego dobra - kryterium jest rozmiar krzywdy, zadośćuczynienie ma bowiem na celu zrekompensowanie pokrzywdzonemu wszelkich ujemnych doznań psychicznych lub fizycznych będących następstwem zawinionego działania lub zaniechania sprawcy. Ponadto według orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka cierpienie i upokorzenie związane z odbywaniem kary więzienia tylko wówczas stanowią naruszenie art. 3 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, gdy przekraczają nieunikniony element cierpienia wpisanego w pozbawienie wolności.

W świetle powyższego, Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że nie było podstaw do zasądzenia na rzecz powoda zadośćuczynienia. Sąd miał na uwadze przede wszystkim fakt, iż powód nie wykazał, ażeby rozmiar jego cierpień uzasadniał zasądzenie na jego rzecz kwoty pieniężnej oraz nie podał w pozwie jakie negatywne skutki w jego sferze emocjonalnej wywołały niedostateczne, jego zdaniem, warunki bytowe panujące w jednostkach penitencjarnych. Powód nie wykazał zatem żadnego z zarzucanych w pozwie naruszeń.

Powyższy wyrok zaskarżył apelacją powód zarzucając obrazę prawa materialnego, tj. art. 23 i 448 kc poprzez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie oraz naruszenie art. 233 § 1 kpc polegające na nie rozważeniu w toku podejmowania decyzji wszelkich okoliczności, które to uchybienie – zdaniem powoda – miało wpływ na treść zaskarżonego wyroku. W oparciu o te podstawy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez uwzględnienie powództwa w całości.

Sąd Apelacyjny zważył:

Apelacja jest uzasadniona, choć nie z przyczyn które wyeksponowane zostały w jej zarzutach i uzasadnieniu.

Sąd Apelacyjny zauważa, iż rozstrzygając sprawę Sąd Okręgowy nie rozpoznał jej istoty co – zgodnie z przepisem art. 386 § 4 kpc – uzasadnia uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. Dotyczy to kwestii właściwej reprezentacji Skarbu Państwa w niniejszym procesie. Po wpłynięciu pozwu powód wezwany został w piśmie z dn. 5.04.2011 r. m.in. do określenia, czy pozywa Inspektorat Służby Więziennej we W., czy też Ministerstwo Sprawiedliwości. W piśmie z dn. 27.04.2011 r. powód stwierdził, iż pozywa te pierwszą jednostkę.

Natomiast w odpowiedzi na pozew pozwany OISW (k. 32) zarzucił, iż nie może odpowiadać za ewentualną szkodę lub krzywdę powoda ponieważ te nie wiążą się z działalnością pozwanego Inspektoratu. Inspektorat w istocie nie jest jednostką penitencjarną. Z pozwu wynika zaś, że powód roszczenie swoje wiąże z pobytami w ZK w K., w ZK w W. oraz w Areszcie Śledczym przy ul . (...) we W..

W odpowiedzi na pozew pozwany Inspektorat zauważył, iż powód winien oświadczyć się czego żąda od każdej z jednostek penitencjarnych, które wymienił w pozwie oraz zawnioskował, aby – w zależności od wartości przedmiotu sporu – sprawę przekazać do sądów właściwych, z których działalnością powód wiąże swoje roszczenie.

Stanowisko strony pozwanej było uzasadnione.

Stosownie bowiem do przepisu art. 67 § 2 kpc za Skarb Państwa czynności procesowe podejmuje organ państwowej jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie lub organ jednostki nadrzędnej. To rolą sądu prowadzącego postępowanie skierowane przeciwko Skarbowi Państwa, jest ustalenie, która jednostka organizacyjna powinna Skarb Państwa reprezentować w procesie. Sąd działa przy tym z urzędu (por. postanowienie SN z dn. 8.01.2003 r., II CK 80/02; wyrok SN z dn. 27.II.2004 r., V CK 307/03 i wyrok SN z dn. 17.03.2010 r., II CSK 393/09).

Jak dotąd Skarb Państwa nie był w niniejszym postępowaniu właściwie reprezentowany. Powód wprawdzie wskazał na Okręgowy Inspektorat Służby Więziennej we W. jako jednostkę Skarbu Państwa i Sąd Okręgowy poprzestał na tym wskazaniu, ale rację ma także Inspektorat, który zakwestionował swoje uprawnienia do reprezentowania Skarbu Państwa w procesie, gdyż to nie z działalnością Inspektoratu wiąże się dochodzone roszczenie. Stosownie do przepisu art. 7, 8 i 12 ustawy z dn. 9.04.2010 r. o służbie więziennej (Dz. U. nr 79, poz. 523) okręgowe inspektoraty służby więziennej nie są zakładami penitencjarnymi, ale administracyjnie – koordynacyjnymi i nie z ich działalnością – jak trafnie utrzymuje strona pozwana – wiążą się warunki odbywania przez powoda kary pozbawienia wolności. Nie jest natomiast wykluczone, że poszczególne jednostki penitencjarne (w niniejszym przypadku chyba trzy) mogą upoważnić do ich zastępowania prawnego w procesie właśnie wskazany przez powoda Okręgowy Inspektorat Służby Więziennej we W., wtedy jednak Sąd I instancji powinien prawidłowo oznaczyć, na mocy art. 67 § 2 kpc, jednostki organizacyjne Skarbu Państwa i dalsze działania podjąć po odebraniu od nich stanowiska w sprawie.

Nie dostrzegając powyższej kwestii Sąd Okręgowy oddalił powództwo na podstawie nieudowodnienia przez powoda swego roszczenia (art. 6 kc w zw. z art. 232 kpc).

Powód, który w postępowaniu przed Sądem I instancji nie był reprezentowany przez koncesjonowanego pełnomocnika procesowego swoje wnioski dowodowe ograniczył tylko do „dokumentacji” z Zakładów Karnych i nie był wzywany do sprecyzowania roszczenia także w zakresie okoliczności faktycznych, w tym w jakim zakładzie karnym dopuszczono się naruszenia jego dóbr osobistych i w jakim zakresie oraz jakie dowody chce powołać dla wykazania swych twierdzeń i na jaką okoliczność.

W postępowaniu apelacyjnym powód reprezentowany był już przez radcę prawnego (pełnomocnictwo k. 80), stąd to pełnomocnik winien w tym zakresie wykazać inicjatywę dowodową w dalszym postępowaniu.

Na marginesie tylko zauważyć jeszcze należy, iż niezrozumiałym jest zawarte w apelacji (sporządzonej przez ustanowionego pełnomocnika) stwierdzenie w końcowej jej części (s. 3), gdzie zwraca się uwagę na nieproporcjonalność zasądzonego zadośćuczynienia do wyrządzonej krzywdy…”. Tymczasem w sprawie powództwo zostało – jak dotąd – w całości oddalone.

Dodatkowo podnieść jeszcze wypada, że wniosek dotychczasowej strony pozwanej, aby sprawy przekazać do sądów właściwych miejscowo dla zakładów karnych, w których powód odbywał karę nie jest uzasadniony, gdyż zasady ekonomii procesowej wydają się przemawiać za rozpoznaniem sprawy przez jeden sąd.

Z tych przyczyn orzeczono jak na wstępie.

bp