Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 września 2013 r.

Sąd Okręgowy w Białymstoku II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 5 września 2013 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa M. J. (1)

przeciwko T. J.

o alimenty

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Rejonowego w Bielsku Podlaskim

z dnia 22 marca 2013 r. sygn. akt III RC 28/13

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie I o tyle, że oddala powództwo co do świadczeń alimentacyjnych T. J. na rzecz M. J. (1) za okres od 1 marca 2013 roku;

II.  oddala apelację pozwanego w pozostałej części i apelację powódki w całości;

III.  odstępuje od obciążania powódki kosztami postępowania odwoławczego poniesionymi przez pozwanego.

UZASADNIENIE

Powódka M. J. (1), w której imieniu działała ustawowa przedstawicielka M. J. (2), wnosiła o zasądzenie od pozwanego T. J., tytułem alimentów, kwoty po 700 zł miesięcznie, poczynając od dnia wniesienia powództwa, wraz z ustawowymi odsetkami w przypadku zwłoki w płatności którejkolwiek z rat.

Pozwany T. J. wnosił o oddalenie powództwa w całości.

Wyrokiem z dnia 22 marca 2013 roku Sąd Rejonowy w Bielsku Podlaskim zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę po 100 złotych miesięcznie poczynając od dnia 21 stycznia 2013 roku, płatne z góry do dnia 10-go każdego miesiąca do rąk M. J. (2), jako ustawowej przedstawicielki wraz z ustawowymi odsetkami w wysokości 13% w stosunku rocznym w razie uchybienia w terminie płatności którejkolwiek z rat alimentacyjnych i oddalił powództwo w pozostałym zakresie. Odstąpił od obciążania stron kosztami postępowania w sprawie i wyrokowi w punkcie I nadał rygor natychmiastowej wykonalności.

Sąd Rejonowy ustalił, iż M. J. (2) pozostawała w związku małżeńskim z A. J.. Z tego związku w dniu (...) urodziła się małoletnia powódka M. J. (1). Związek małżeński rodziców małoletniej powódki został rozwiązany przez rozwód wyrokiem Sądu Okręgowego w Białymstoku z dnia 10 grudnia 2008 roku w sprawie I C 1146/08. Zgodnie z orzeczeniem Sądu, miejsce pobytu małoletniej powódki zostało ustalone przy matce. Wyrokiem Sądu Rejonowego w Bielsku Podlaskim z dnia 9 marca 2010 roku, w sprawie III RC 32/10, alimenty od A. J. na rzecz córki zostały podwyższone z kwoty po 350 złotych miesięcznie, do kwoty po 400 zł miesięcznie. A. J. nie płacił alimentów systematycznie, co spowodowało zaległości alimentacyjne na dzień 21 stycznia 2013 roku w kwocie 3956,49 złotych. Ostatnie alimenty ustawowa przedstawicielka otrzymała 10 sierpnia 2012 roku w kwocie 428,57 złotych. T. J. jest ojcem A. J.. Matka A. J., a żona pozwanego, nie żyje. Matka ustawowej przedstawicielki H. J. pozostaje w zatrudnieniu, świadczy pracę jako główna księgowa, dyrektor finansowy w firmie (...) w L..

Małoletnia M. J. (1) ma obecnie 12 i pół roku.

Ustawowa przedstawicielka M. J. (2) ma 36 lat, wykształcenie wyższe magisterskie, z zawodu jest agentem celnym. Jest zatrudniona w firmie (...) Sp. z o.o. z wynagrodzeniem w kwocie 2 000 zł miesięcznie. Do dnia 17 lutego 2013 roku pracowała dodatkowo w firmie (...), na podstawie umowy o dzieło, z wynagrodzeniem 1 000 zł.

Z wyjaśnień ustawowej przedstawicielki wynika, że wystąpiła o zasądzenie alimentów od dziadka córki, gdyż ojciec małoletniej powódki nie wywiązuje się z obowiązku alimentacyjnego, skutkiem czego ustawowa przedstawicielka musi łożyć większe kwoty na utrzymanie córki. Zaistniała sytuacja skutkuje też tym, że ustawowa przedstawicielka nie jest w stanie zaspokoić potrzeb swoich i córki. W jej ocenie, obie pozostają w niedostatku. Kolejnym skutkiem przeznaczenia większych kwot na utrzymanie córki, z uwagi na niepłacenie alimentów przez ojca dziecka, jest zadłużenie M. J. (2) w opłacie czynszu na kwotę 1800 złotych. Miesięczny koszt utrzymania córki określiła na 1500 — 1600 złotych miesięcznie. Na tę kwotę składają się według ustawowej przedstawicielki wyżywienie, środki czystości, nauka, korepetycje. Ojciec dziecka nie pomaga jej w inny sposób w utrzymaniu córki, niż alimenty. W utrzymaniu córki pomaga jej mama. Z uwagi na potrzebę zajęcia się córką, ustawowa przedstawicielka zrezygnowała z pracy w firmie (...).

Ustawowa przedstawicielka mieszka razem z córką, ponosi koszty utrzymania mieszkania, na które składają się: czynsz 370 zł, energia 50 zł, Internet 40 zł. Spłaca ponadto kredyt mieszkaniowy w kwocie 550 zł oraz kredyt remontowy w kwocie 570 zł. M. J. (2) zaciągnęła kredyty, już po rozwiązaniu małżeństwa, w lipcu 2010 roku w łącznej kwocie 135.000 zł. Kredyty te zostały zaciągnięte na zakup i remont mieszkania, po rozwodzie z ojcem małoletniej powódki. Deklarowany dochód przedstawicielki to kwota 2.000 złotych. Po opłaceniu czynszu i rat kredytów pozostaje jej około 600 złotych miesięcznie na utrzymanie.

T. J. ma 61 lat, wykształcenie średnie, jest emerytem służb mundurowych. Otrzymuje emeryturę w wysokości 1728 zł netto. Mieszka sam, jest wdowcem od grudnia 2010 roku. Nie ma żadnych osób na utrzymaniu. Spłaca kredyt zaciągnięty na zakup domu, miesięczna rata wynosi 837,68 złotych. Ponosi również koszty utrzymania domu takie jak: energia elektryczna 128,18 zł, podatek od nieruchomości - rocznie 300zł, opał - 200 złotych miesięcznie, gaz - 60 złotych butla, lekarstwa -50-70 złotych, żywność i środki czystości 360 - 400 złotych miesięcznie.

Na podstawie zeznań świadków przesłuchanych w sprawie Sąd Rejonowy doszedł do wniosku, że powstał obowiązek alimentacyjny pozwanego wobec M. J. (3). Ojciec powódki nie płaci alimentów na rzecz córki, a tocząca się egzekucja komornicza okazała się bezskuteczna. Istnieją zaległości alimentacyjne na rzecz małoletniej powódki w kwocie około 4000 złotych. Ojciec małoletniej powódki obecnie nie pracuje, jest zarejestrowany jako osoba bezrobotna. Ponadto ma na utrzymaniu dwoje dzieci z innego związku. Jedno z dzieci jest poważnie chore i wymaga leczenia, co pociąga za sobą dodatkowe koszty. Ustawowa przedstawicielka wykazała, że uzyskanie w chwili obecnej alimentów od ojca powódki jest niemożliwe. W związku z niesystematycznym płaceniem alimentów przez ojca małoletnia powódka pozostaje w niedostatku i jej potrzeby nie są w pełni zaspokojone. Natomiast pozwany jako ojciec A. J. i dziadek małoletniej powódki jest osobą zobowiązaną do alimentacji w dalszej kolejności.

Sąd Rejonowy ustalił miesięczny koszt utrzymania powódki na około 600 złotych miesięcznie, na co składa się koszt wyżywienia, ubrań, środków czystości, przyborów szkolnych oraz książek. Część obowiązku alimentacyjnego matka dziecka spełnia poprzez osobisty wkład w jej wychowanie i utrzymanie, lecz usprawiedliwione potrzeby powódki z uwagi na sytuację majątkową przedstawicielki ustawowej nie są w pełni zaspokajane. Dlatego też Sąd I instancji uznał za zasadne zasądzenie na rzecz małoletniej od pozwanego kwoty po 100 zł miesięcznie, gdyż w ocenie Sądu Rejonowego pozwany jest w stanie przeznaczyć taką kwotę na rzecz wnuczki. Sąd Rejonowy miał też na uwadze możliwości zarobkowe i majątkowe matki przedstawicielki ustawowej powódki, to jest babci powódki ze strony matki. Wskazał, że matka M. J. (2) pracuje zarobkowo, otrzymuje wynagrodzenie w kwocie około 5000 złotych miesięcznie i może przyczyniać się do zaspokajania potrzeb powódki. Natomiast przedstawicielka ustawowa ma możliwość podjęcia dodatkowego zatrudnienia.

Jako podstawę rozstrzygnięcia powołał art. 132 kro, art. 133 § 1 kro w zw. z art. 135 kro, o kosztach sądowych orzekł na mocy art. 102 k.p.c., zaś rygor natychmiastowej wykonalności nadał na podstawie art. 333 § 1 pkt 1 k.p.c.

Apelacje od powyższego wyroku złożyły obie strony.

Powódka zaskarżyła powyższy wyrok w części oddalającej powództwo ponad kwotę 100 złotych zarzucając mu:

1.  błąd w ustaleniach faktycznych poprzez przyjęcie, że koszt utrzymania powódki wynosi 600 zł i jej uzasadnione potrzeby uzasadniają zasądzenie alimentów w kwocie jedynie 100 zł miesięcznie,

2.  błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, że możliwości zarobkowe pozwanego nie pozwalają na uiszczenie alimentów w kwocie wyższej, niż 100 zł miesięcznie.

Wskazując na powyższe wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie na rzecz małoletniej powódki alimentów w kwocie po 700 złotych miesięcznie.

Pozwany w apelacji od powyższego wyroku zarzucił błąd w ustaleniach faktycznych poprzez uznanie, że powódka znalazła się w stanie niedostatku z powodu nie płacenia alimentów przez zobowiązanego ojca nieletniej M. J. (1), a nie, jak jest w istocie, z jej winy, gdyż zaciągnęła kredyt, mimo, iż nie jest w stanie spłacać rat kredytu, ponadto dobrowolnie zrezygnowała z dodatkowego zatrudnienia. Zdaniem skarżącego przedstawicielka ustawowa w rzeczywistości dąży do uzyskania alimentów dla siebie.

Wskazując na powyższe wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

SĄD OKRĘGOWY USTALIŁ I ZWAŻYŁ, CO NASTĘPUJE:

Apelacja pozwanego zasługiwała na uwzględnienie w części, zaś apelacja powódki, jako bezzasadna, podlegała oddaleniu w całości.

Sąd Okręgowy podziela w całości ustalenia faktyczne i wnioski Sądu Rejonowego co do obowiązku alimentacyjnego pozwanego wobec powódki za okres od dnia 21 stycznia 2013 roku do końca lutego 2013 roku.

Zgodnie z ogólną regułą dowodową (art. 6 k.c.) na uprawnionym dochodzącym alimentów od zobowiązanego w dalszej kolejności spoczywa obowiązek wykazania, że zobowiązany w bliższej kolejności nie jest w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi lub że uzyskanie od niego na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami. Temu celowi mogą służyć wszelkie środki dowodowe. W orzecznictwie wskazuje się, że obowiązek alimentacyjny dalszego krewnego istnieje nie tylko wtedy, gdy bliższy krewny nie ma możliwości wypełniania tego obowiązku, lecz może powstać także wtedy, gdy bliższy krewny mimo takich możliwości nie wywiązuje się ze swych obowiązków. Obowiązek dostarczania środków utrzymania przez osoby zobowiązane w dalszej kolejności powstaje również wówczas, gdy zobowiązany w pierwszej kolejności nie jest w stanie zaspokoić w pełni usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego, przy czym obowiązek ten dotyczy wówczas jedynie tej niezaspokojonej części.

Analiza materiału dowodowego zebranego w sprawie prowadzi do wniosku, iż Sąd Rejonowy na datę orzekania w pierwszej instancji poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne i prawidłowo zastosował prawo materialne, a mianowicie art. 132 kro. Materiał dowodowy zebrany w sprawie, w tym zeznania świadków, potwierdził, iż przedstawicielka ustawowa jest obciążona licznymi zobowiązaniami z tytułu zaciągniętych kredytów, wskutek czego brakuje jej funduszy na zaspokojenie wszystkich podstawowych potrzeb małoletniej powódki. Strona powodowa udowodniła zatem, że powódka pozostaje w niedostatku, przy czym należy zaznaczyć, iż pozwany w apelacji nie kwestionował stanu niedostatku po stronie powódki. Wykazane zostało również, iż na datę zamknięcia rozprawy w pierwszej instancji ojciec powódki uchylał się od obowiązku alimentacyjnego na rzecz córki. Ojciec powódki nie łożył zasądzonych alimentów – ostatnie alimenty ustawowa przedstawicielka otrzymała w dniu 10 sierpnia 2012 roku, zaś na datę wyrokowania przed Sąd I instancji wysokość zaległości alimentacyjnych wynosiła około 4.000 złotych.

Sąd Okręgowy podziela ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego co do kosztów utrzymania małoletniej powódki. Sądowi I instancji nie sposób zarzucić braku wszechstronności, sprzeczności z logiką, czy zasadami doświadczenia życiowego. Określenie wysokości świadczeń alimentacyjnych uwarunkowane jest zarówno kosztami utrzymania (wyżywienie, mieszkanie, odzież, leczenie), jak i wychowania w odniesieniu do dzieci (dbałość o fizyczny i intelektualny rozwój). Co istotne, przy ustalaniu kosztów utrzymania dziecka nie uwzględnia się wszelkich wydatków na dziecko, jakie ponosi rodzic, z którym dziecko zamieszkuje, lecz uwzględnia się tylko takie wydatki, które są uzasadnione w kontekście usprawiedliwionych potrzeb dziecka. Przepis art. 135 § 1 kro nie daje podstaw do żądania świadczeń alimentacyjnych w kwocie przekraczającej usprawiedliwione potrzeby uprawnionego do alimentacji. Ponadto należy mieć na uwadze zasadę równej stopy życiowej dziecka z rodzicami. W sytuacji, gdy stopa życiowa obojga rodziców jest niska, poziom życia dziecka będzie zbliżony do warunków materialnych jego rodziców.

Sąd Rejonowy uwzględnił wiek powódki, warunki rodzinne, koszty związane z utrzymaniem mieszkania, koszty wyżywienia, zakupu środków czystości, podręczników szkolnych. Materiał dowodowy zebrany w sprawie nie wskazuje na szczególne, ponadstandardowe i jednocześnie usprawiedliwione potrzeby powódki, które by uzasadniały ustalenie kosztów utrzymania na poziomie wyższym, niż przyjęty przez Sąd I instancji. Z tych przyczyn Sąd Okręgowy podziela stanowisko Sądu Rejonowego, iż koszty utrzymania powódki kształtują się na poziomie około 600 złotych miesięcznie.

Sąd Rejonowy w sposób prawidłowy ocenił również możliwości zarobkowe i majątkowe pozwanego. Wprawdzie pozwany osiąga stały dochód z tytułu świadczeń emerytalnych, niemniej jednak prowadzi jednoosobowe gospodarstwo domowe, gdyż żona zmarła w grudniu 2010 roku. W konsekwencji dochód uzyskiwany przez pozwanego musi wystarczyć mu na spłatę własnych zobowiązań kredytowych i na zaspokojenie swoich usprawiedliwionych potrzeb. Porównanie wysokości dochodu pozwanego z wysokością wydatków prowadzi do wniosków tożsamych z wnioskami Sądu Rejonowego, a mianowicie, iż pozwany nie jest w stanie łożyć na utrzymanie wnuczki kwoty wyższej, niż po 100 złotych. Ustalenie alimentów na poziomie przekraczającym kwotę 100 złotych nastąpiłoby z uszczerbkiem dla utrzymania pozwanego i mogłoby prowadzić do powstania po jego stronie niedostatku.

Po wydaniu wyroku przez Sąd I instancji doszło do zmiany okoliczności faktycznych, która wywiera wpływ na obowiązek alimentacyjny pozwanego jako dziadka względem powódki. Mianowicie ojciec powódki podjął pracę zarobkową w marcu 2013 roku i jak wynika z dowodów wpłat okazanych Sądowi Okręgowemu na rozprawie apelacyjnej, tytułem bieżących alimentów dokonał następujących wpłat do Komornika – w marcu 500 złotych, w kwietniu 600 złotych, w maju 500 złotych, w czerwcu 700 złotych i w lipcu 500 złotych. Z wyjaśnień pozwanego złożonych na rozprawie apelacyjnej wynika ponadto, iż ojciec powódki dokonał w sierpniu 2013 roku kolejnej wpłaty, w kwocie 500 złotych, zaś strona przeciwna nie kwestionowała tej okoliczności, wobec czego na mocy art. 230 k.p.c. fakt ten należało uznać za przyznany.

Skoro ojciec powódki zaczął wykonywać swoje obowiązki alimentacyjne poczynając od marca 2013 roku i na datę orzekania przez Sąd Okręgowy regularnie opłaca alimenty, to w konsekwencji należało stwierdzić, iż z dniem 1 marca 2013 roku ustał obowiązek pozwanego wynikający z art. 132 kro. Obowiązek zobowiązanego w dalszej kolejności ustaje bowiem z chwilą, gdy uprawniony odzyska możliwość zaspokojenia się od zobowiązanego w bliższej kolejności.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w punkcie I o tyle, że oddalił powództwo co do świadczeń alimentacyjnych na rzecz powódki za okres od 1 marca 2013 roku, zaś na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację pozwanego w pozostałej części i apelację powódki w całości.

O kosztach postępowania odwoławczego poniesionych przez pozwanego rozstrzygnięto zgodnie z art. 102 k.p.c. z uwagi na przedmiot sprawy oraz sytuację majątkową strony powodowej.