Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 19 czerwca 2015 r. Sąd Rejonowy w Skierniewicach w sprawie o sygn. akt I Ns 549/14 z wniosku M. M. (1) z udziałem A. K., J. R., M. M. (2), A. M. (1), K. M., M. M. (3), J. M. (1), T. B., K. B., J. B., I. M., G. P., J. M. (2), L. A., E. J., T. P. i A. M. (2) o uzupełnienie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po J. W. wydanego dnia 13 lutego 2001 r. w sprawie I Ns 460/2000 Sądu Rejonowego w Skierniewicach uzupełnił postanowienie Sądu Rejonowego w Skierniewicach wydane dnia 13 lutego 2001 r. w sprawie I Ns 460/2000 o stwierdzenie nabycia spadku po J. W. w ten sposób, że stwierdza, iż wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne odziedziczyli na mocy ustawy: 1. siostra Z. B., córka A. i J., 2. brat E. K., syn S. i J. oraz 3. siostra J. M. (3), córka S. i J. - wszyscy po 1/3.

Apelację od powyższego orzeczenia wywiódł wnioskodawca, będąc reprezentowanym przez profesjonalnego pełnomocnika, zaskarżając je w całości. Zaskarżonemu postanowieniu apelant zarzucił:

1. naruszenie przepisów postępowania, mogące mieć istotny wpływ na wynik sprawy, a to art. 365 §1 k.p.c. w zw. z art. 13 §2 k.p.c. poprzez przyjęcie, że prawomocne postanowienie Sądu Rejonowego z dnia 13 lutego 2001 r. (sygn. akt I Ns 460/2000) w przedmiocie stwierdzenia, że spadek (w tym również ewentualnie jego składnik w postaci gospodarstwa rolnego) na podstawie testamentu nabył w całości wnioskodawca, nie obejmowało ustaleń i rozstrzygnięcia w przedmiocie ewentualnego spadkobrania składnika spadkowego w postaci gospodarstwa rolnego, podczas gdy prawidłowa ocena, w tym w szczególności okoliczność wskazania przez wnioskodawcę wprost we wniosku o stwierdzenie nabycia spadku w sprawie prawomocnie rozstrzygniętej, że w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne, przemawia za wnioskiem, że Sąd ten orzekł o całości spadku w ten sposób, że również wskazane gospodarstwo rolne podlegało ewentualnemu dziedziczeniu przez wnioskodawcę na mocy testamentu, stąd w niniejszej sprawie niedopuszczalne było czynienie ustaleń zastrzeżonych dla Sądu spadku a odmiennych od tych zawartych w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku z dnia 13 lutego 2001 r. (sygn. akt I Ns 460/2000) i tym samym niedopuszczanie było jego uzupełnianie w niniejszej sprawie, w szczególności poprzez odmienne określenie kręgu spadkobierców części składników spadku;

2. naruszenie przepisów postępowania, mogące mieć istotny wpływ na wynik sprawy, a to art. 351 k.p.c. w zw. z art. 679 §1 k.p.c. w zw. z odpowiednim brzmieniem art. 677 §3 k.p.c. w zw. z art. 13 §2 k.p.c. i w zw. z art. 1025 § 2 k.c. poprzez uzupełnienie postanowienia Sądu Rejonowego z dnia 13 lutego 2001 r. (sygn. akt I Ns 460/2000) w przedmiocie rozstrzygnięcia dotyczącego spadkobrania w zakresie gospodarstwa rolnego, mimo że postanowieniem Sądu Rejonowego z dnia 13 lutego 2001 r. (sygn. akt 1 Ns 460/2000) prawomocnie rozstrzygnięto już o dziedziczeniu również w zakresie ewentualnego gospodarstwa rolnego, a ewentualne wzruszenie takiego rozstrzygnięcia nastąpić mogło jedynie w trybie zmiany prawomocnego postanowienia określonym w art. 679 § 1 k.p.c. (w zw. z odpowiednim brzmieniem art. 677 § 3 k.p.c.) i to tylko w razie zmiany okoliczności faktycznych lub wyjawienia okoliczności faktycznych, które nie były Sądowi znane, co w tym przypadku nie miało miejsca, a nawet w przypadku uznania, że Sąd procesował zgodnie z trybem art. 679 § 1 k.p.c., to skutecznie upłynął roczny termin przewidziany na złożenie wniosku o zmianę orzeczenia w tym trybie, co wyłączało możliwość wydania zaskarżonego postanowienia o uzupełnieniu postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku;

3. naruszenie przepisów postępowania, mające istotny wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia, a to przepisu art. 130 § 1 zd. II k.p.c w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c, polegające na wadliwym ustaleniu zamiaru wnioskodawcy wszczęcia wskutek wniosku z dnia 18.10.2012 r. postępowania w trybie art. 679 § 1 i 2 k.p.c, które to ustalenie zostało dokonane jednak przez Sąd Rejonowy z pominięciem treści tego wniosku, z pominięciem stanowiska procesowego wnioskodawcy oraz treści datowanego na 12.11.2014 r. pisma przygotowawczego pełnomocnika wnioskodawcy, którym wskazane zostało, że wniosek z dnia 18.10.2012 r. został złożony w trybie art. 350 § 1 k.p.c. w zw. z art. 361 k.p.c.;

4. naruszenie przepisów postępowania, mające istotny wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia, a to przepisu art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c, polegające na wadliwej ocenie treści wniosku wnioskodawcy datowanego na 18.10.2012 r., dokonanej z pominięciem treści tego wniosku oraz kontekstu sytuacyjnego i procesowego jego złożenia, sprowadzające się do przyjęcia przez Sąd Rejonowy, że wnioskodawca wniósł tym wnioskiem o zmianę postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku w trybie art. 679 § 1 i 2 k.p.c., podczas gdy charakter tego wniosku można wyłącznie rozpatrywać w kategoriach trybu z art. 350 k.p.c., względnie art. 351 § 1 k.p.c.;

5. naruszenie przepisów postępowania, mające istotny wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia, a to przepisu art. 506 k.p.c., polegający na wydaniu przez Sąd Rejonowy zaskarżonego postanowienia mimo braku stosownego wniosku o wszczęcie postępowania, w ramach którego postanowienie to zostało wydane;

6. naruszenie przepisów procesowych, mogące mieć wpływ na wynik sprawy, a to art. 351 § 1 k.p.c., polegające na wydaniu przez Sąd Rejonowy zaskarżonego postanowienia uzupełniającego po upływie terminu przewidzianego treścią tego przepisu;

7. naruszenie przepisów procesowych, mogące mieć wpływ na wynik sprawy, a to art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. i w zw. z art. 1062 k.c. w zw. z art. 1063 k.c. w brzmieniu nadanym ustawą o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz o uchyleniu ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych dnia 26 marca 1982 r. (Dz. U z 1982 r., Nr 1 i, poz. 81), poprzez dowolną a nie swobodną ocenę materiału dowodowego w sprawie polegającą na przyjęciu, że spadkobiercy ustawowi Z. B., E. K. i J. M. (3) – w chwili otwarcia spadku odpowiadali warunkom w postaci wykonywania stałej pracy w jakimkolwiek gospodarstwie rolnym bezpośrednio przy produkcji rolnej lub posiadania kwalifikacji do jego prowadzenia. Wymaganym dla nabycia przez nich własności nieruchomości rolnej w drodze przeniesienia własności, podczas gdy ze zgromadzonego materiału dowodowego wynika, że wskazane osoby nie odpowiadały takim warunkom, a także osoby te były trwale niezdolne do pracy, co wyłączało możliwość dziedziczenia przez te osoby gospodarstwa rolnego;

8. naruszenie przepisów procesowych, mogące mieć wpływ na wynik sprawy, a to przepisu art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 365 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., w postaci sprzeczności ustaleń faktycznych sądu z treścią zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, sprowadzającą się do przyjęcie, że w skład spadku po zmarłym spadkodawcy wchodzi składnik majątku w postaci gospodarstwa rolnego, podczas gdy z treści całokształtu zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego i okoliczności sprawy wynika, że jakiegokolwiek składnika masy spadkowej po zmarłym spadkodawcy nie można uznać w żadnym zakresie za gospodarstwo rolne podlegające dziedziczeniu w ramach odrębnych przepisów, w tym jako zorganizowana gospodarcza całość, a zwłaszcza w sytuacji, gdy Sąd Rejonowy w zakończonym prawomocnie postępowaniu ustalił wydając prawomocne postanowienia z dnia 13 lutego 2001 r., że przedmiotowe grunty nie stanowią części gospodarstwa rolnego, do którego znajdują zastosowanie przepisy szczególne dotyczące dziedziczenia gospodarstw rolnych, gdyż Sąd mając obowiązek orzekania co do całości masy spadkowej, dysponując informacjami o możliwym wchodzeniu w skład masy spadkowej po J. W. gospodarstwa rolnego, nie zawarł w postanowieniu rozstrzygnięcia w tej mierze, co w sposób jednoznaczny przemawia za uznaniem przedmiotowych gruntów za niewchodzące w skład gospodarstwa rolnego;

9. naruszenie przepisów postępowania, mogące mieć istotny wpływ na wynik sprawy, a to przepisu art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., polegające na wadliwym przyjęciu, że w skład przedmiotowego spadku wchodzi gospodarstwo rolne;

10. naruszenie przepisów postępowania, mogące mieć istotny wpływ na wynik sprawy, a to art. 87 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., poprzez dopuszczenie do działania w charakterze pełnomocnika wnioskodawcy osoby nieuprawnionej do występowania w tym charakterze uznanie jako skutecznej dokonanej przez tę osobę czynności procesowej polegającej na uzupełnieniu braków formalnych wniosku o uzupełnienie postanowienia, podczas gdy osoba taka nie mogła być skutecznie ustanowionym pełnomocnikiem i tym samym jej czynności uznać należało za bezskuteczne dla toczącego się postępowania;

11. naruszenie przepisów prawa materialnego, a to art. 23 zd. 2 w zw. z art. 31 ust. 3 w zw. z art. 64 ust. 2 Konstytucji RP, polegające na zastosowaniu szczególnych zasady dziedziczenia gospodarstw rolnych ze względu na specyficzne cechy spadkobierców (art. 1058 k.c., 1059 k.c., 1062 k.c. oraz (...) k.c.), i tym samym zastosowaniu rozwiązań, które wykluczają swobodę testowania oraz równą ochronę praw wszystkich spadkobierców ujętą w art. 23 zd. 2 Konstytucji RP.

W konkluzji do tak sformułowanych zarzutów apelacyjnych skarżący wnosił: 1) o uchylenie w całości zaskarżonego postanowienia i umorzenie postępowanie, ewentualnie zaś 2) o uchylenie w całości zaskarżonego postanowienia i odrzucenie wniosku wnioskodawcy je wszczynającego, względnie 3) o zmianę zaskarżonego postanowienie i oddalenie wniosku je wszczynającego, a alternatywnie 4) o uchylenie w całości zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Na rozprawie apelacyjnej z dnia 28 stycznia 2016 r. – bezpośrednio poprzedzającej wydanie orzeczenia drugoinstancyjnego - pełnomocnik wnioskodawcy poparł apelację, a uczestnicy J. R., J. M. (1) i T. B. wnosili o jej oddalenie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja podlega oddaleniu.

W pierwszej kolejności Sąd Okręgowy zważył, że wbrew poglądom zaprezentowanym w apelacji Sąd Rejonowy w prawidłowy sposób potraktował wniosek skarżącego inicjujący postępowanie w niniejszej sprawie, nie dopuszczając się zarzucanego: w punkcie 2. apelacji naruszenia art. 351 k.p.c. w zw. z art. 679 §1 k.p.c. w zw. z odpowiednim brzmieniem art. 677 §3 k.p.c. w zw. z art. 13 §2 k.p.c. i w zw. z art. 1025 § 2 k.c., w punkcie 3. apelacji naruszenia art. 130 § 1 zd. II k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., w punkcie 4. apelacji naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., w punkcie 5. apelacji naruszenia art. 506 k.p.c., w punkcie 6. apelacji naruszenia art. 351 § 1 k.p.c. W istocie wszystkie te zarzuty sprowadzają się do tego, że zdaniem apelanta Sąd Rejonowy w sposób wadliwy odczytał z wniosku wszczynającego postępowanie w niniejszej sprawie intencję wnioskodawcy i w konsekwencji, dopuszczając się naruszeń w/w przepisów, zastosował niewłaściwy tryb postępowania, rozpoznał ten wniosek w zakresie, o jaki apelant w ogóle nie występował, dokonując w efekcie niedopuszczalnych zdaniem skarżącego zmian merytorycznych postanowienia Sądu Rejonowego w Skierniewicach z dnia 13 lutego 2001 r., wydanego w sprawie o sygn. akt I Ns 460/2000.

Wobec tego przypomnieć należy w pierwszym rzędzie, że w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku po J. W. z dnia 13 lutego 2001 r., sygn. akt I Ns 460/2000, nie orzeczono w żaden sposób (tj. ani pozytywnie ani negatywnie) w przedmiocie dziedziczenia gospodarstwa rolnego na odrębnych zasadach.

Skarżący M. M. (1) we wniosku z dnia 18 października 2012 r. wniósł natomiast o uzupełnienie w/w postanowienia Sądu Rejonowego w Skierniewicach z dnia 13 lutego 2001 roku wydanego w sprawie I Ns 460/2000 o stwierdzenie nabycia spadku po J. W. w przedmiocie dziedziczenia przez spadkobiercę testamentowego M. M. (1) gospodarstwa rolnego, dla którego prowadzona jest księga wieczysta numer (...), wskazując, iż brak rozstrzygnięcia w przedmiocie dziedziczenia gospodarstwa rolnego stanowi oczywistą omyłkę sądu rozpatrującego sprawę.

Zdaniem Sądu II instancji ocena tego pisma dokonana przez Sąd Rejonowy w oparciu o treść art. 130 § 1 zd. II k.p.c. była bezbłędna, dzięki czemu pismu wnioskodawcy w sposób prawidłowy nadano dalszy bieg i rozpoznano je we właściwym trybie postępowania. Lektura uzasadnienia skarżonego orzeczenia wskazuje, że stanowisko w tej kwestii zostało przez Sąd I instancji uzasadnione w sposób rzetelny, wnikliwy, z uwzględnieniem stanowiska i postawy wnioskodawcy jaką ten prezentował w toku całego postępowania w pierwszej instancji, w tym również (pomimo podniesienia przeciwnych sugestii w apelacji) z odniesieniem się do pisma z dnia 12 listopada 2014 r., w którym pełnomocnik wnioskodawcy wskazywał, że wniosek wszczynający postępowanie sądowe w sprawie był w rzeczywistości wnioskiem o sprostowanie w trybie art. 350 § 1 k.p.c. postanowienia z dnia 13 lutego 2001 r. wydanego w sprawie I Ns 460/2000 przez dodanie w postanowieniu tym, iż w skład spadku po J. W. wchodzi również gospodarstwo rolne. Trafnie w odniesieniu się do powyższego pisma Sąd Rejonowy podkreślił, że pełnomocnik wnioskodawcy w tym piśmie jedynie wskazał, że sąd błędnie odczytał intencję wnioskodawcy co do charakteru jego pisma, ale na żadnym etapie nie dokonał cofnięcia wniosku inicjującego postępowanie w sprawie.

Analizując sporne zagadnienie Sąd odwoławczy uznał, że Sąd Rejonowy prawidłowo zinterpretował zarówno sam sposób sformułowania żądania z jakim wystąpił skarżący, który we wniosku wszczynającym postępowanie sądowe podpisanym przez niego osobiście (nie przez pełnomocnika) wnosił o uzupełnienie postanowienia Sądu Rejonowego w Skierniewicach z 13.02.2001 r., sygn. akt I Ns 460/2000, podkreślając z użyciem grubszej czcionki słowo ,,uzupełnienie”, jak i całokształt okoliczności o charakterze proceduralnym w niniejszej sprawie, a mianowicie to, że wnioskodawca uiścił na żądanie Sądu opłatę od wniosku, mimo że wniosek o sprostowanie orzeczenia opłacie takiej nie podlega, jak i to, że wnioskodawca w piśmie procesowym z dnia 11 października 2013 r. wskazał, że składa odpisy wniosku o uzupełnienie, a nie o sprostowanie postanowienia.

Podkreślić należy, z uwagi na stanowisko skarżącego zaprezentowane w uzasadnieniu apelacji, że słusznie Sąd Rejonowy zaakcentował, iż niemożliwym było uzyskanie efektu w postaci stwierdzenia, iż to M. M. (1) nabył wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne w trybie sprostowania postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po J. W. z dnia 13 lutego 2001 r., sygn. akt I Ns 460/2000, albowiem brak rozstrzygnięcia o dziedziczeniu gospodarstwa rolnego nie może być uznany za oczywistą omyłkę. Powtarzając za Sądem Rejonowym wskazać także należy, że sprostowanie przedmiotowego postanowienia w taki sposób w trybie art. 350 k.p.c. prowadziłoby do niedopuszczalnej ingerencji w treść merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd Rejonowy niewątpliwie miał rację wskazując, że przedmiotowe postanowienie może podlegać uzupełnieniu jedynie w trybie art. 677 § 3 k.p.c. Sąd II instancji zważył bowiem, że w niniejszej sprawie zastosowanie znajduje art. 677 § 3 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy z dnia 24 sierpnia 2007 r. o zmianie ustawy - Prawo o notariacie oraz niektórych innych ustaw, która uchyliła tenże przepis. Zgodnie z treścią art. 6 ust. 1 tejże ustawy, jej przepisów nie stosuje się do spadków otwartych przed dniem 1 lipca 1984 roku, natomiast zgodnie z treścią art. 6 ust. 2 ustawy do spadku otwartego przed dniem 14 lutego 2001 r., przepisy, o których mowa w art. 3 pkt 8 i 9 niniejszej ustawy (tj. w szczególności art. 677 §3 k.p.c.), stosuje się w brzmieniu dotychczasowym. Przepis art. 677 §3 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym przed dniem wejścia w życie wyżej przywołanej ustawy przewidywał, że jeżeli w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku nie orzeczono o dziedziczeniu gospodarstwa rolnego, sąd wyda w tym przedmiocie postanowienie uzupełniające. Wskazać w tym miejscu należy, że w zakresie dotyczącym uzupełnienia postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku w trybie art. 677 § 3 k.p.c. brak jest podstaw do stosowania ograniczeń czasowych do wystąpienia z wnioskiem o uzupełnienie postanowienia spadkowego (analogicznych do określonych w art. 679§1 k.p.c.), gdyż instytucja z art. 677 § 3 k.p.c. jest instytucją odrębną od instytucji przewidzianej w art. 679§1 k.p.c., a przy tym w przepisach prawa nie przewidziano dla jej zastosowania żadnych ograniczeń czasowych, nawet wobec osób będących uczestnikami poprzedniego postępowania spadkowego. Nie jest zatem tak, jak sugeruje apelant, że Sąd Rejonowy dopuścił się naruszenia art. 679 §1 k.p.c.

Nie można też zaaprobować argumentacji skarżącego, że Sąd Rejonowy naruszył art. 506 k.p.c. wydając zaskarżone postanowienie pomimo braku stosownego wniosku o wszczęcie postępowania, skoro skarżący wnosił o uzupełnienie postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku przez dodanie do sentencji postanowienia, że w skład spadku po J. W. wchodzi również gospodarstwo rolne. Żądanie to zostało poddane prawidłowej ocenie Sądu I instancji i w konsekwencji tenże Sąd bezbłędnie określając rzeczywisty charakter tego pisma rozpoznał je w trybie art. 677 §3 k.p.c.

Gwoli ścisłości wskazać też należy, że Sąd Rejonowy nie mógł dopuścić się naruszenia art. 351 k.p.c., albowiem przepisu tego w niniejszej sprawie w ogóle nie stosował. Wynika to jasno z pisemnego uzasadnienia Sądu pierwszej instancji, w którym tenże Sąd wyraźnie w pogłębionych rozważaniach prawnych nad prawdziwym charakterem wniosku skarżącego i właściwym trybem do jego rozpoznania, wskazał wprost, że postanowienia z dnia 13.02.2001 r. w sprawie I Ns 460/2000 można uzupełnić jedynie w trybie art. art. 677 §3 k.p.c. i taki też tryb zastosował rozpoznając wniosek wszczynający postępowanie w sprawie.

Reasumując – Sąd Okręgowy w całości podzielił ocenę Sądu Rejonowego co do rzeczywistego charakteru wniosku wszczynającego postępowanie w sprawie oraz co do tego w jakim trybie powinien on zostać rozpoznany. Sąd pierwszej instancji starannie odniósł się przy tym do stanowiska wnioskodawcy, jakie ten zajmował w toku postępowania, co znalazło swój wyraz w pisemnych motywach skarżonego postanowienia. W konsekwencji uzupełniając treść postanowienia z 13.02.2001 r. w sprawie o sygn. akt I Ns 460/200 Sąd I instancji orzekał nie z urzędu, jak sugeruje apelant, ale w wyniku rozpoznania wniesionego przez skarżącego wniosku, po przeprowadzeniu w prawidłowym trybie postępowania w sprawie, tj. w trybie art. 677 §3 k.p.c. Z tych wszystkich względów wszystkie wymienione wyżej zarzuty apelacyjne okazały w całości chybione, a argumentacja skarżącego, jako nieprzekonująca polemika, nie mogła odnieść zamierzonego skutku.

Co się zaś tyczy prawidłowości merytorycznego rozpoznania wniosku apelanta, to również i w tym zakresie Sąd II instancji nie doszukał żadnych z zarzucanych Sądowi Rejonowemu naruszeń, o których mowa: w punkcie 1. apelacji naruszenia art. 365 §1 k.p.c. w zw. z art. 13 §2 k.p.c., w punkcie 7. apelacji, tj. naruszenia przepisów procesowych, mogące mieć wpływ na wynik sprawy, a to art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. i w zw. z art. 1062 k.c. w zw. z art. 1063 k.c. w brzmieniu nadanym ustawą o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz o uchyleniu ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych dnia 26 marca 1982 r. (Dz. U z 1982 r., Nr 1 i, poz. 81), w punkcie 8. apelacji, tj. naruszenie przepisów procesowych, mogące mieć wpływ na wynik sprawy, a to przepisu art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 365 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., w punkcie 9. art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., których istota sprowadza się tak naprawdę do zakwestionowania przez skarżącego zarówno możliwości, jak i prawidłowości poczynionych przez Sąd pierwszej instancji ustaleń faktycznych, co do tego, że w skład spadku po J. W. wchodziło gospodarstwo rolne, a także, że spadkobiercy ustawowi Z. B., E. K. i J. M. (3) – w chwili otwarcia spadku odpowiadali warunkom w postaci wykonywania stałej pracy w jakimkolwiek gospodarstwie rolnym bezpośrednio przy produkcji rolnej lub posiadania kwalifikacji do jego prowadzenia.

W pierwszej kolejności należy zgodzić się z Sądem Rejonowym, że postawa procesowa wnioskodawcy była niekonsekwentna, skoro wnosił o uzupełnienie postanowienia w sprawie I Ns 460/2000, poprzez zamieszczenie dodatkowego rozstrzygnięcia co do dziedziczenia przez niego również wchodzącego w skład spadku gospodarstwa rolnego. Trudno nie zgodzić się z refleksją tego Sądu, że składając taki wniosek skarżący musiał uważać, że w skład spadku wchodziło takie gospodarstwo, bo inaczej nie złożyłby takiego wniosku. Słusznie także Sąd Rejonowy zaakcentował, że dopiero w apelacji wyrażono odmienny pogląd, a na rozprawie w dniu 20 marca 2015 r. pełnomocnik wnioskodawcy złożył wnioski dowodowe, mające na celu wykazanie, że w skład spadku nie wchodziło jednak gospodarstwo rolne.

Niezależnie od powyższego, po zapoznaniu się z całym materiałem aktowym, Sąd Okręgowy zważył, że prawidłowo Sąd Rejonowy ocenił zgromadzone w sprawie dowody, na podstawie których ustalił, że grunty należące do J. W. stanowiły gospodarstwo rolne w rozumieniu definicji zawartej w § 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 listopada 1964 r. w sprawie przenoszenia własności nieruchomości rolnych, znoszenia współwłasności takich nieruchomości oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych (t.j. Dz.U. z 1983 r. Nr 19, poz. 86 ze zm.). W szczególności trafnie tenże Sąd oparł się na treści pisma zalegającego w aktach sprawy za kartą 245, z którego wynika, że do spadkodawczyni należały nieruchomości rolne i lasy o łącznej powierzchni 4,13 ha, a także na zeznaniach uczestników, z których wynika, że na tych nieruchomościach znajdowały się: budynek mieszkalno-gospodarczy, stodoła i piwnica, spadkodawczyni dysponowała maszynami i narzędziami rolniczymi i początkowo sama, a następnie z pomocą J. M. (4) w/w grunty uprawiała, a nadto posiadała inwentarz żywy. Również w ocenie Sądu Okręgowego z tak ustalonych okoliczności uprawnioną jest ocena, że przedmiotowe grunty wraz z budynkami, inwentarzem żywym i martwym stanowiły jedną zorganizowaną całość gospodarczą. Należy też zgodzić się z Sądem Rejonowym co do tego, że decydujące dla ustalenia czy nieruchomości, które należały do spadkodawczyni stanowią gospodarstwo rolne, nie było to czy są nim obecnie, ale to czy były nim w chwili otwarcia spadku, tj. w 1986 r. Ustalenia Sądu Rejonowego mają zatem umocowanie w materiale dowodowym i nie pozostają w jakiejkolwiek sprzeczności z podstawą dowodową, która na ich poparcie została powołana przez tenże Sąd. Odnosząc się do argumentacji skarżącego, że przed śmiercią spadkodawczyni nie uprawiała ziemi i że korzystała z nieruchomości jedynie w ten sposób, że zamieszkiwała siedlisko na niej ulokowane, należy podkreślić, że zgodnie z obowiązującymi wówczas przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 listopada 1964 r. w sprawie przenoszenia własności nieruchomości rolnych, znoszenia współwłasności takich nieruchomości oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych, wydanego m.in. na podstawie art. 160§ 3 k.c., za gospodarstwo rolne uważa się wszystkie należące do tej samej osoby lub osób nieruchomości rolne, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą wraz z budynkami, urządzeniami, inwentarzem żywym i martwym, zapasami oraz prawami i obowiązkami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego (§ 2 ust. 1 rozporządzenia). Użyte w wyżej przywołanym przepisie sformułowanie w żaden sposób nie oznacza, iż warunkiem koniecznym istnienia gospodarstwa rolnego (w sensie określonym w przepisach rozporządzenia) jest istnienie obok nieruchomości rolnej także inwentarza żywego i martwego, świadczenie pracy ludzkiej i właściwa organizacja działalności gospodarczej – wręcz przeciwnie, jeżeli składniki te w danym czasie nie istnieją, to gospodarstwem rolnym jest sama nieruchomość spełniająca określone w rozporządzeniu kryteria uznania za nieruchomość rolną. Z kolei § 1 ust. 1 wyżej przywołanego rozporządzenia definiuje pojęcie nieruchomości rolnej poprzez określenie, iż nieruchomość uważa się za rolną, jeżeli jest lub może być użytkowana na cele produkcji rolnej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej. Nie uważa się za nieruchomość rolną nieruchomości należących do tej samej osoby lub osób, jeżeli ich łączny obszar nie przekracza 0,5 ha (§ 1 ust. 3 rozporządzenia). Ponadto, nieruchomość spełniająca kryterium określone w § 1 ust. 1 rozporządzenia traci dotychczasowy charakter (tj. charakter nieruchomości rolnej) jedynie w dwóch wypadkach, to jest: 1) z dniem ogłoszenia w dzienniku urzędowym wojewódzkiej rady narodowej zarządzenia właściwego terenowego organy administracji państwowej, w której wyniku nastąpi ustalenie granic terenów budownictwa mieszkaniowego i zagrodowego, przejmowanych na własność Państwa na podstawie przepisów o terenach budowlanych na obszarach wsi oraz przepisów o terenach budowlanych na obszarze miast i osiedli, jeżeli nieruchomość znajduje się na tych terenach (§ 1 ust. 2 pkt. 1 rozporządzenia) lub 2) jeżeli decyzją terenowego organu administracji państwowej stopnia podstawowego, wydaną w trybie przepisów o planach realizacyjnych, została przeznaczona na cele nie związane bezpośrednio z produkcją rolną (§1 ust. 2 pkt. 2 rozporządzenia). W ocenie Sądu Rejonowego nieruchomość spadkowa, mająca wówczas powierzchnię 4,13 ha, mogła być na datę otwarcia spadku użytkowana na cele produkcji rolnej. Słusznie tenże Sąd wskazał, że nawet jeśli nieruchomości nie stanowiły jednej zorganizowanej całości na cele produkcji rolnej, to przy niewielkim nakładzie środków grunty posiadane przez spadkodawczynię oraz znajdujące się na nim zaplecze można było doprowadzić do tego by wraz z budynkami, inwentarzem żywym i martwym stanowiły jedną zorganizowaną całość gospodarczą. Stanowisko to w pełni podzielił Sąd II instancji, uznając, że w realiach niniejszej sprawy nie może budzić wątpliwości spełnienie przez tę nieruchomość kryteriów uznania za nieruchomość rolną na podstawie § 1 ust. 1 i 3 rozporządzenia. Stąd też zarzuty apelacyjne nakierowane na wykazanie, iż nieprawidłowy było ustalenie Sądu Rejonowego, że w skład spadku po J. W. wchodziło gospodarstwo rolne okazały się w całości chybione. Na datę otwarcia spadku nie zachodziła przy tym żadna z określonych w § 1 ust. 2 rozporządzenia przesłanek powodujących uznanie, że nieruchomość utraciła charakter rolny.

Oceniając jako niezasadne stawiane w apelacji zarzuty co do ustalenia, że w skład spadku wchodziło gospodarstwo rolne, Sąd II instancji zważył również, że w orzecznictwie przyjmuje się, że ramy swobodnej oceny dowodów określone są wymaganiami prawa procesowego, doświadczenia życiowego, regułami logicznego myślenia oraz pewnego poziomu świadomości prawnej, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i ważąc ich moc oraz wiarygodność odnosi je do pozostałego materiału dowodowego (zob. wyrok SN z 27.09.2002 r., IV CKN 1316/00, LEX nr 80273). Ocena sądu nie narusza zasady swobodnej oceny dowodów, jeżeli z zebranego materiału dowodowego wyprowadza on wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, bo takie działanie mieści się w przyznanych mu kompetencjach swobodnego uznania, którą z możliwych wersji przyjmuje za prawdziwą. Tym samym nawet gdyby na podstawie zebranego materiału dowodowego dało się wywnioskować inną wersję wydarzeń, zgodną z twierdzeniem skarżącego, ale jednocześnie wersji przyjętej przez Sąd I instancji nie można zarzucić rażącego naruszenia szeroko pojętych reguł inferencyjnych, to stanowisko skarżącego będzie stanowić tylko i wyłącznie polemikę ze słusznymi i prawidłowymi ustaleniami Sądu (tak wyrok SA w Krakowie z 5.09.2012 r., I ACa 737/12, LEX nr 1223204). Argumentacja skarżącego jest jedynie nieprzekonującą polemiką, która sprowadza się do własnej interpretacji dowodów i treści orzeczenia z dnia 13.02.2001 r. w sprawie I Ns 460/2000, i zmierza jedynie do przedstawienia własnej alternatywnej wersji do prawidłowych ustaleń Sądu Rejonowego co do tego, że w skład spadku wchodziło gospodarstwo rolne. Strona apelująca winna była w tym zakresie posługiwać się wyłącznie argumentami jurydycznymi wykazując, że Sąd naruszył ustanowione w art. 233 § 1 k.p.c. zasady oceny wiarygodności oraz mocy dowodów i że naruszenie to miało wpływ na wynik sprawy (por. postanowienie SN z 14.01.2000 r., I CKN 1169/99, OSNC 2000/7-8/139 oraz wyrok SN z 7.01.2005 r., IV CK 387/04, Lex nr 1771263). Przepis art. 233 §1 k.p.c. reguluje jedynie kwestię oceny wiarygodności i mocy dowodowej przeprowadzonych w sprawie dowodów, a nie poczynionych ustaleń faktycznych, czy wyprowadzonych z materiału dowodowego wniosków. Uchybienia w tym zakresie winny się zatem skonkretyzować w zarzucie sprzeczności ustaleń faktycznych z materiałem dowodowym. Skarżący nie przedstawił natomiast argumentacji, która skutkowałaby przyjęciem, że faktycznie doszło do naruszenia art. 233 §1 k.p.c. poprzez ustalenie, że w skład spadku po J. W. wchodziło gospodarstwo rolne.

Reasumując dotychczasowe rozważania - skoro nieruchomości rolne i lasy wchodzące w skład spadku po J. W. stanowiły na datę otwarcia spadku, gospodarstwo rolne w rozumieniu przepisów wyżej przywołanego rozporządzenia Rady Ministrów, a w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku po J. W. z 13.02.2001 r. nie orzeczono w żaden sposób (tj. ani pozytywnie ani negatywnie) w przedmiocie dziedziczenia gospodarstwa rolnego na odrębnych zasadach, przeto nie może budzić żadnych wątpliwości, że postanowienie to musiało podlegać uzupełnieniu na podstawie art. 677 § 3 k.p.c.

W tej sytuacji słusznie Sąd Rejonowy przeprowadził postępowanie dowodowe celem ustalenia, kto spośród spadkobierców ustawowych J. W. spełniał ustawowe przesłanki do nabycia w drodze dziedziczenia wchodzącego w skład spadku gospodarstwa rolnego i zastosował dokonując takiej oceny przepisy Kodeksu cywilnego w brzmieniu obowiązującym na datę otwarcia spadku. Sąd Okręgowy zważył, że Sąd pierwszej instancji w sposób prawidłowy wyselekcjonował, zinterpretował i zastosował właściwe przepisy prawa materialnego do prawidłowo ustalonych okoliczności faktycznych. W pierwszym rzędzie Sąd Rejonowy trafnie wskazał, że M. M. (1), będąc wnukiem siostry spadkodawczyni, w braku warunków z art. 1059 pkt 1 k.c., nie należy do kręgu spadkobierców ustawowych w zakresie gospodarstwa rolnego należącego do spadku po J. W.. Słusznie także tenże Sąd zważył, że w chwili otwarcia spadku M. M. (1) miał nieco ponad 4 lata, a zatem nie mógł w chwili otwarcia spadku odpowiadać warunkom wymaganym dla nabycia własności nieruchomości rolnej w drodze przeniesienia własności, o których mowa w art. 160 § 1 k.c. i w powołanych tamże przepisach rozporządzenia. Bezbłędnie Sąd Rejonowy zatem stwierdził, iż wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne dziedziczą spadkobiercy ustawowi J. W.. W tym stanie rzeczy prawidłowo Sąd I instancji oparł się na zapewnieniu spadkowym złożonym w sprawie I Ns 460/2000, z którego wynika, że spadkobiercami ustawowymi po J. W. jest jej rodzeństwo, to jest siostry: Z. B., J. M. (3), G. P., I. M. i M. M. (2) oraz brat E. K.. Lektura materiału aktowego wskazuje, że właściwie Sąd Rejonowy ustalił na podstawie odpisów aktów stanu cywilnego zalegających za kartą 72, 76, 77, 83 i 84, że brat spadkodawczyni E. K. urodził się (...), siostra J. M. (3) dnia 5 marca 1923 roku, a siostra Z. B. w 1913 roku. Ustalenia tego Sądu, że brat E. K. w chwili otwarcia spadku był na emeryturze, nie pracował wówczas w gospodarstwie rolnym i nie wykonywał żadnej stałej pracy znajdują potwierdzenie w powołanych w podstawie dowodowej treści zeznań J. R. /k. 37/, I. M. /k. 66/, J. M. (2) /k. 66/ i L. A. /k. 67/. Także ustalenia, że siostra J. M. (3) w chwili otwarcia spadku prowadziła gospodarstwo rolne
o powierzchni 3 hektarów mają swoje umocowanie w powołanych przez Sąd Rejonowy zeznaniach A. M. (3) /k. 37/, I. M. /k. 66/, J. M. (2) /k. 66/ i L. A. /k. 67/. Podobnie rzecz się przedstawia z ustaleniami dotyczącymi tego, że siostra Z. B. w chwili otwarcia spadku była na emeryturze i nigdzie już wtedy nie pracowała, skoro znajdują oparcie w zeznaniach J. B. /k. 37/, K. B. /k. 37/, T. B. /k. 37/, I. M. /k. 66/, J. M. (2) /k. 66/ i L. A. /k. 67/. Tym samym w/w ustalenia Sądu Rejonowego należało uznać za prawidłowe, jako że każde z nich miało swoje umocowanie w prawidłowo przywołanej podstawie dowodowej.

Postępowanie kontrolne nie wykazało też, ażeby Sąd I instancji badając kto spośród spadkobierców ustawowych J. W. spełniał warunki dziedziczenia wchodzącego w skład spadku gospodarstwa rolnego popełnił jakiekolwiek błędy przy stosowaniu przepisu art. 1059 k.c. - w jego brzmieniu z dnia 8 września 1986 roku, art. 160 § 1k.c., czy też § 3 ust. 1 i § 7 ust. 1 w zw. z ust. 3 w/w rozporządzenia. W art. 1059 k.c. - w jego brzmieniu z dnia 8 września 1986 roku – postanowiono bowiem, iż spadkobiercy dziedziczą z ustawy gospodarstwo rolne, jeżeli w chwili otwarcia spadku: 1) odpowiadają warunkom wymaganym dla nabycia własności nieruchomości rolnej w drodze przeniesienia własności albo 2) są małoletni bądź też pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół, albo 3) są trwale niezdolni do pracy. Zgodnie zaś z art. 160 § 1 k.c. własność nieruchomości rolnej lub jej części może być przeniesiona na rzecz osoby fizycznej tylko wtedy, gdy nabywca: 1) stale pracuje w jakimkolwiek gospodarstwie rolnym bezpośrednio przy produkcji rolnej albo 2) ma kwalifikacje do prowadzenia gospodarstwa rolnego. Stosownie do treści § 3 ust. 1 Rozporządzenia za kwalifikacje do prowadzenia gospodarstwa rolnego uważa się ukończenie szkoły rolniczej, przysposobienia rolniczego lub uzyskanie tytułu kwalifikacyjnego w zawodach rolniczych. Przepis § 7 ust. 1 w zw. z ust. 3 Rozporządzenia stanowi zaś, że spadkobierców uważa się za trwale niezdolnych do pracy, jeżeli: 1) osiągnęli wiek - kobiety 60 lat, a mężczyźni 65 lat i nie wykonują stałej pracy, która stanowiłaby dla nich główne źródło utrzymania, lub 2) zostali zaliczeni do I lub II grupy inwalidów w trybie i na zasadach określonych w przepisach o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin.

W świetle przytoczonych przepisów należy powtórzyć za Sądem Rejonowym, że warunki dziedziczenia gospodarstwa rolnego wobec poprawnie ustalonych okoliczności faktycznych spełniali: 1) siostra Z. B., która w chwili otwarcia spadku osiągnęła wiek powyżej 60 lat i pobierała emeryturę rolniczą, nie wykonując już żadnej pracy, wobec czego winna być uważana za trwale niezdolną do pracy, 2) brat E. K., który w chwili otwarcia spadku osiągnął wiek powyżej 65 lat, pobierał emeryturę i nie wykonywał żadnej stałej pracy, wobec czego winien być uważany za trwale niezdolnego do pracy oraz 3) siostra M. M. (2), która w chwili otwarcia spadku wraz z mężem prowadziła własne gospodarstwo rolne i w nim stale pracowała przy produkcji rolnej, a ponadto osiągnęła do tego czasu wiek ponad 60 lat. W tym stanie rzeczy wszystkie zarzuty apelacyjne, które zostały podniesione po to by podważyć ustalenia Sądu Rejonowego i wyciągnięte na ich podstawie, w świetle powołanych wyżej przepisów, wnioski jurydyczne, co do tego, którzy spadkobiercy ustawowi J. W. spełnili warunki dziedziczenia wchodzącego w skład spadku po spadkodawczyni gospodarstwa rolnego, okazały się także w całości chybione.

Nie zasługuje na aprobatę również zarzut naruszenia art. 87 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., albowiem braki wniosku zostały uzupełnione w terminie zgodnie z wezwaniem Sądu, a wnioskodawca w dalszym postępowaniu potwierdził te czynności, o czym świadczy chociażby jego prośba z 5.02.2013 r. by przyśpieszyć rozpoznanie sprawy /k. 9/, a także dalsza postawa procesowa.

Niezasadnym okazał się wreszcie także zarzut z punktu 11. apelacji dotyczący naruszenia art. 23 zd. 2 w zw. z art. 31 ust. 3 w zw. z art. 64 ust. 2 Konstytucji RP. Rolą Sądu Rejonowego w niniejszym postępowaniu było ustalenie czy w skład spadku po spadkodawczyni J. W. zmarłej8.09.1986 r. wchodzi gospodarstwo rolne i ewentualnie kto ze spadkobierców ustawowych przedmiotowe przesłanki spełnia i zadaniu temu w pełni Sąd pierwszej instancji sprostał. Podkreślić należy, że wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31 stycznia 2001 r. (P 4/99, OTK 2001, nr 1, poz. 5) przepis art. 1059 k.c. został uznany za niezgodny z art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 21 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji RP w zakresie, w którym odnosi się do spadków otwartych od dnia 14 lutego 2001 r.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. oddalił apelację wnioskodawcy.