Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 maja 2014 r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSO Małgorzata Jarząbek

Protokolant: Marcin Kamionowski

po rozpoznaniu w dniu 8 maja 2014 r. w Warszawie

sprawy S. P.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o wcześniejszą emeryturę

na skutek odwołania S. P.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

z dnia 29 maja 2013 roku, znak: ENMS/6/(...)

- oddala odwołanie.

Sygn. akt VII U 1768/13

UZASADNIENIE

S. P. w dniu 17 czerwca 2013 r. (data prezentaty) wniósł do tutejszego sądu za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. odwołanie od decyzji w/w organu z dnia 29 maja 2013r. znak: ENMS/6/(...). Ubezpieczony wnioskował o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez przyznanie mu prawa do emerytury. W uzasadnieniu wskazał, iż w jego ocenie decyzja ZUS odmawiająca mu prawa do emerytury i nie zaliczenie do stażu pracy okresu pracy w gospodarstwie rolnym jego matki jest nieprawidłowa. Podniósł, że po ukończeniu szkoły podstawowej w dniu 24 czerwca 1968 r. pracował w gospodarstwie rolnym do dnia 1 września 1969r. kiedy to zaczął uczęszczać do szkoły zawodowej. W okresie nauki w szkole zawodowej pracował w gospodarstwie w okresie ferii oraz wakacji szkolnych, a także po ukończeniu nauki, w okresie od 24 czerwca 1971r. do 27 października 1971r. (k. 3-4 a. s.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. w odpowiedzi na odwołanie z dnia 15 lipca 2013r. wskazał, że zarzuty odwołującego się są nieuzasadnione, zaś decyzja organu rentowego została wydana zgodnie z art. 184 w związku z art. 32 ust. 1 i 2 oraz art. 10 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. nr 153, poz. 1227 ze zm.) oraz rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. nr 8 z 1983 r., poz. 43). Organ rentowy wskazał, że S. P. nie udowodnił 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych oraz, że nie uznał do jego stażu pracy okresu pracy w gospodarstwie rolnym, ponieważ ubezpieczony w spornym okresie mieszkał w internacie w W., gdzie uczęszczał do szkoły. W związku z powyższym ubezpieczony nie przebywał w gospodarstwie rolnym, nie pozostawał we wspólnym gospodarstwie domowym z rolnikiem, a praca ta miała jedynie charakter dorywczy (odpowiedź na odwołanie k.6 a.s.).

W piśmie z dnia 2 sierpnia 2013 (data prezentaty) ubezpieczony wskazał, że pracował w gospodarstwie rolnym matki od ukończenia szkoły podstawowej tj. 24 czerwca 1968r. do 1 września 1969r. w pełnym wymiarze a nie dorywczo. Ponadto pracował w gospodarstwie przez okresy wakacyjne oraz przez 3 miesiące po ukończeniu szkoły (k. 9-9v).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

S. P. ukończył 16 lat w dniu 22 stycznia 1969r. ( okoliczność bezsporna). Z. P. - matka ubezpieczonego w latach 1960 – 1971 była posiadaczem, a w latach 1971-1982 właścicielem gospodarstwa rolnego o powierzchni 5,01 ha położonego we wsi B., W., S. gm. O. i C. gm. Ł. (zaświadczenie k.67 a.e.). W okresie od 1 września 1969r. do dnia 23 czerwca 1971r. ubezpieczony uczęszczał do (...) Szkoły Budowlanej dla Pracujących Nr 1 Z.B. (...) w W. (świadectwo ukończenia szkoły k. 75 a.e.). Gospodarstwo położne było w okolicy Ł. w odległości 140 km od W.. W okresie nauki S. P. mieszkał w internacie, w W.. W tym czasie w gospodarstwie rolnym pracowała matka i brat ubezpieczonego, którzy nie byli zatrudnieni nigdzie poza gospodarstwem rolnym. W gospodarstwie uprawiane były ziemniaki, pszenica, zboże, rzepak. Hodowano 4 krowy, 4 owce, 4 świnie, konia oraz około 20 kur. W gospodarstwie były tylko podstawowe maszyny. W zimie odwołujący się przebierał kartofle w kopcach, młócił zboże w stodole, obrządzał. Wiosną pracował w polu: orał, sprężynował, siał. W lecie kosił zboże (zeznania S. P. k. 44 a.s.)

Ubezpieczony w okresie nauki w szkole zawodowej przyjeżdżał do domu na wakacje, w ferie, czasami na sobotę i niedzielę. Ubezpieczony miał starszego brata oraz młodszą siostrę, którzy pomagali w pracy na gospodarstwie. Zdarzało się. Że w gospodarstwie ubezpieczony wyganiał krowy na łąkę, pomagał przy wykopkach, przy żniwach i omłotach, rąbał drewno. Po skończeniu nauki w szkole S. P. nie wrócił już do rodziców (zeznania świadka H. D. k. 58-59 a.s., zeznania świadka A. R. k. 59 a.s.).

S. P. dniu 3 grudnia 2012 r. (data prezentaty) złożył do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Inspektorat w L. wniosek o emeryturę (k. 1-4 a.e.).

Decyzją z dnia 29 maja 2013 r. znak: ENMS/6/(...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. odmówił ubezpieczonemu przyznania emerytury, gdyż nie osiągnął on powszechnego wieku emerytalnego oraz do dnia 1 stycznia 1999 r. nie został udowodniony 25 – letni okres składkowy i nieskładkowy. W wyniku przeprowadzonego postępowania organ rentowy uznał za udowodnione okresy nieskładkowe w wymiarze 2 miesięcy i 19 dni; okresy składkowe w wymiarze 23 lat, 11 miesięcy i 26 dni oraz łączny staż w wymiarze 24 lat 2 miesięcy i 26 dni. Ponadto organ rentowy uznał staż pracy ubezpieczonego w szczególnych warunkach w wymiarze 17 lat, 7 miesięcy oraz 29 dni. Zakład Ubezpieczeń społecznych nie uznał okresu od 22 stycznia 1969r. do 27 października 1971r. jako okresu pracy w gospodarstwie rolnym z uwagi na fakt, iż ubezpieczony w okresie tym nie pozostawał we wspólnym gospodarstwie domowym z rolnikiem (k. 89 a.e.).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o dokumenty zgromadzone w aktach sprawy, akta organu rentowego a także na podstawie zeznań świadków: H. D., A. R. oraz częściowo na podstawie przesłuchania ubezpieczonego. Autentyczność zgromadzonych dokumentów, przywołanych powyżej, ich zgodność z rzeczywistym stanem rzeczy nie była kwestionowana przez żadną ze stron, dlatego Sąd uznał je za pełnowartościowy materiał dowodowy.

Dla rozstrzygnięcia przedmiotowego odwołania zasadniczym było ustalenie okoliczności wykonywania przez ubezpieczonego pracy w gospodarstwie rolnym w okresie od 22 stycznia 1969r. do 27 października 1971r. a w szczególności tego w jakim wymiarze czasu pracy była ona wykonywana.

W tym zakresie Sąd dokonał ustaleń na podstawie dowodu z przesłuchania ubezpieczonego S. P. oraz powołanych w sprawie świadków. Ubezpieczony nie przedstawił świadectwa ukończenia szkoły podstawowej, a ponadto z zeznań świadka A. R. nie wynika, aby ubezpieczony przez rok po ukończeniu szkoły podstawowej przebywał w domu. W związku z powyższym Sąd nie dał wiary jego twierdzeniom odnośnie pobytu przez rok w domu oraz odnośnie wykonywania pracy w gospodarstwie w tym okresie. Pomimo, iż to na odwołującym się ciążył obowiązek udowodnienia wykonywania pracy w wymiarze przynajmniej 4 godzin dziennie nie przedstawił on dowodów potwierdzających te okoliczności. Ponadto świadek H. D. zeznał, że po ukończeniu szkoły zawodowej ubezpieczony nie wrócił już do domu w związku z czym nie ma podstaw do zaliczenia 3 miesięcznego okresu przerwy między nauką w szkole a podjęciem przez niego zatrudnienia do pracy w gospodarstwie rolnym.

W ocenie Sądu, zeznania powołanych w sprawie świadków są ogólnikowe i nie wskazują dokładnie ani wymiaru czasu pracy ani rodzaju prac wykonywanych przez ubezpieczonego. W związku z powyższym brak jest możliwości ustalenia spornego faktu jedynie na podstawie przesłuchania samego ubezpieczonego S. P., gdyż nie są one poparte ani dokumentami ani zeznaniami świadków.

Mając na uwadze powyższe rozważania, Sąd uznał zebrany w sprawie materiał dowodowy za kompletny, wiarygodny i nie budzący żadnych wątpliwości.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie zważył co następuje:

Z analizy dyspozycji art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17 grudnia 1998r., wynika, że ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w przepisach art. 32, 33, 39, 40 ww. ustawy, jeżeli w dniu jej wejścia w życie ustawy okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat – dla kobiet i 65 lat – dla mężczyzn (art. 184 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych) oraz okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 powołanej ustawy (tj. co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn; art. 184 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych).

Ponadto w myśl art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zw. z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, ubezpieczonemu urodzonemu po dniu 31 grudnia 1948r. emerytura przysługuje, jeżeli w dniu wejścia w życie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, tj. w dniu 1 stycznia 1999 r. osiągnął okres składkowy i nieskładkowy wynoszący 25 lat dla mężczyzn, w tym okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wykonywany stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, obowiązujący na danym stanowisku pracy, wynoszący co najmniej 15 lat.

Niezależnie od powyższego, w razie wszczęcia postępowania sądowego, toczącego się wskutek odwołania ubezpieczonego od odmownej decyzji organu rentowego w sprawie przyznania uprawnień do emerytury w wieku obniżonym dopuszczalne jest przeprowadzanie wszelkich dowodów dla wykazania okoliczności, mających wpływ na prawo do świadczenia. W postępowaniu przed sądami pracy i ubezpieczeń społecznych okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokości mogą być udowadniane wszelkimi środkami dowodowymi, przewidzianymi w kodeksie postępowania cywilnego. Ograniczenia dowodowe zawarte w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz. U. Nr 10, poz. 49 ze zm.) dotyczą wyłącznie postępowania przed tymi organami (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 1996 roku, sygn. II URN 3/95).

W postępowaniu sądowym w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych obowiązują odstępstwa od ogólnych zasad dowodzenia podyktowane dążeniem do pełnego i wszechstronnego rozstrzygnięcia wszystkich kwestii spornych. W praktyce oznacza to, że w postępowaniu tym dopuszczalne jest wykazanie wszelkimi dowodami okoliczności, od których zależą uprawnienia do świadczeń z ubezpieczenia społecznego, także wówczas, gdy z dokumentów wynika co innego (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 września 1995 roku, sygn. II URN 23/95). W ocenie Sądu Okręgowego powołane powyżej tezy, wyrażone w orzecznictwie, w sposób jednoznaczny wskazują te okoliczności, których spełnienie jest niezbędne dla uzyskania świadczenia emerytalnego zgodnie z przepisami ustawy o Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a ponadto wskazują te uprawnienia strony, które umożliwiają jej dowodzenie swoich racji.

S. P. w przedmiotowej sprawie wnioskował o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków jednakże nie mogły one stanowić podstawy rozstrzygnięcia kwestii dotyczącej wymiaru oraz charakteru jego pracy w gospodarstwie rolnym matki. Świadkowie są osobami w podeszłym wieku, dużo młodszymi od wnioskodawcy w związku z czym zgodnie z zasadami logiki nie utrzymywały z ubezpieczonym bliskich kontaktów. Nie potrafili oni określić szkoły, do której konkretnie uczęszczał ubezpieczony a także wskazać częstotliwości jego pobytów w domu. W związku z tym, że zeznania świadków tylko w sposób ogólnikowy odnosiły się do kwestii spornych w niniejszym postępowaniu nie mogły stanowić podstawy jego rozstrzygnięcia.

Zgodnie z ogólnymi zasadami zawartymi w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, do stażu ubezpieczeniowego zalicza się okresy składkowe, nieskładkowe i uzupełniające. I tak, zgodnie z treścią art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczeniu jej wysokości uwzględnia się również przypadające przed dniem 1 stycznia 1983r. okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia, jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe, ustalone na zasadach określonych w art. 5-7, są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu. Okresów tych nie uwzględnia się, jeżeli zostały one zaliczone do okresów, od których zależy prawo do emerytury lub renty, na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników (art. 10 ust. 3 ustawy emerytalnej). Dla wykazania zasadności swych roszczeń, S. P. powołał się na zeznania świadków H. D. oraz A. R., którzy zamieszkiwali w sąsiedztwie wnioskodawcy i z tych względów posiadały pewne informacje co do jego pracy w spornym okresie, tj. od 22 stycznia 1969r. do 27 października 1971r., w gospodarstwie rolnym matki. W ocenie Sądu, zeznania tych świadków, nie pozwalają na uznanie za udowodniony fakt wykonywania przez ubezpieczonego w spornym okresie pracy w gospodarstwie rolnym pracy w zakresie wystarczającym do zastosowania regulacji art. 10 ustawy emerytalnej.

Zaznaczyć bowiem należy, że cytowany wyżej przepis art. 10 tej ustawy dopuszcza zaliczenie do stażu pracy przypadających przed dniem 1 stycznia 1983r. okresów pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia. Jednakże dopuszczalność uwzględnienia tych okresów należy uzależnić od przesłanki wykonywania takiej pracy w wymiarze nie niższym niż połowa normalnie wykonywanego czasu pracy w rolnictwie. Wykonywanie przez domownika w gospodarstwie rolnym prac o charakterze dorywczym, okazjonalnie i w wymiarze niższym od połowy pełnego wymiaru czasu pracy, nie może być natomiast traktowane jako okres składkowy (por. wyr. Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 1999r. (II UKN 528/98, OSNAP 2000/10/399). Zauważyć przy tym należy, iż doraźna pomoc w wykonywaniu typowych obowiązków domowych, zwyczajowo wymaganych od dzieci jako członków rodziny rolnika, nie stanowi stałej pracy w gospodarstwie rolnym (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2000 r. II UKN 535/99, OSNAP 2001/21/650).

Analizując materiał dowodowy zgromadzony w sprawie Sąd uznał, iż w spornych okresach S. P. nie pracował w gospodarstwie rolnym matki, codziennie i co najmniej w połowie pełnego wymiaru czasu pracy, zaś wykonywanie przez niego w gospodarstwie czynności należy traktować jako świadczoną doraźnie pomoc domownika. Bezspornym faktem w sprawie jest że w okresie 1 września 1969 r. do 23 czerwca 1971 r. ubezpieczony uczęszczał do szkoły zawodowej w W. oddalonej od rodzinnej miejscowości o około 140 km, nie zamieszkiwał w domu w związku z czym nie ma podstaw do uznania, by w okresie tym wykonywał prace w gospodarstwie rolnym matki. Odnosząc się do twierdzeń i żądań odwołującego się odnośnie zaliczenia mu okresu pracy w gospodarstwie od dnia 22 stycznia 1969r. do dnia 1 września 1969r. nie znajduje on potwierdzenia w materiale dowodowym zgromadzonym w sprawie. S. P. nie przedstawił świadectwa ukończenia szkoły podstawowej z którego wynikałoby, iż ukończył ją w 1968 r. a ponadto z zeznań świadków nie wynika by miał on przerwę w kontynuacji edukacji po szkole podstawowej.

Z drugiej strony, zarówno areał gospodarstwa rolnego, jak też charakter prowadzonych upraw i ilość osób mieszkających w tym gospodarstwie, nie wskazywały na potrzebę pracy S. D. w spornym okresie w wymiarze co najmniej 4 godzin dziennie, zwłaszcza w sezonie jesienno-zimowym.

W ocenie Sądu doraźna pomoc w wykonywaniu typowych obowiązków domowych, zwyczajowo wymaganych od dzieci jako członków rodziny rolnika, nie stanowi stałej pracy w gospodarstwie rolnym zaliczanej do stażu ubezpieczeniowego (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2000r. II UKN 535/99 OSNP 2001/21/650). Przy ocenie spełnienia przesłanek z art. 10 ustawy emerytalnej nie uwzględnia się bowiem jakiejkolwiek pracy, a jedynie stałą pracę o istotnym znaczeniu dla prowadzonej działalności w gospodarstwie rolnym w wymiarze nie niższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy, a ubezpieczony takiego kryterium nie spełnił. Tym samym praca ta w okresie roku szkolnego jako nie mająca charakteru stałej, wykonywanej w wymiarze nie niższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy, miała charakter dorywczy, okazjonalny, nie była zajęciem podstawowym i nie podlega zaliczeniu do okresu zatrudnienia. Przyznać należy, że przepis art. 10 ustawy emerytalnej nie stanowi, czy pracy w gospodarstwie rolnym stawiane są jakiekolwiek inne warunki, jednakże przyjęcie poglądu, iż pracy tej nie należy stawiać żadnych wymagań rodziłoby nieuprawnione w stosunku do pracowników uprzywilejowanie osób wykonujących prace w gospodarstwie rolnym, które nie miały obowiązku opłacania składki na ubezpieczenie społeczne (tak: SN w wyroku z 28 lutego 1997 r., IIUKN 96/1996, OSNP 1997, nr 23, poz. 473). Wątpliwości w tym zakresie zostały usunięte licznymi orzeczeniami Sądu Najwyższego, które zapadły w poprzednim stanie prawnym (przed 01 stycznia 1999 r.), gdzie jako przesłankę zaliczenia okresu pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia, a przed objęciem ubezpieczeniem społecznym, przyjmowano ten właśnie wymiar pracy – przekraczający 4 godziny dziennie ( tak: SN w wyrokach z: 07 listopada 1997 r., IIUKN 299/98, OSNAPiUS 1998 nr 16 poz. 491; 13 listopada 1998 r., IIUKN 190/99, OSNAPiUS 2001 nr 4, poz. 122 ). Przedstawiony stan prawny i poglądy Sądu Najwyższego zawarte w orzeczeniach, zachowały aktualność co do oceny zaliczalności pracy w gospodarstwie rolnym do stażu emerytalnego, prowadząc do konkluzji, że jeżeli praca w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia, świadczona była przed 1 stycznia 1983r. w wymiarze przekraczającym połowę pełnego wymiaru czasu pracy, to przy ustalaniu stażu emerytalnego uwzględnia się ten okres.

Mając na uwadze powyższe, w związku z brakiem możliwości zaliczenia do stażu pracy ubezpieczonego pracy w gospodarstwie rolnym i niespełnienia tym samym przesłanki udokumentowania przez ubezpieczonego 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., orzekł jak w sentencji wyroku.

kk