Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 grudnia 2015 roku

Sąd Okręgowy Warszawa – Praga w Warszawie Wydział II Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSO Małgorzata Dubinowicz – Motyk

Protokolant: sekr. sąd. Anna Fesz

po rozpoznaniu w dniu 18 grudnia 2015 roku na rozprawie

sprawy z powództwa R. P.

przeciwko D. P.

o zapłatę kwoty 441 615,52zł

I zasądza od pozwanego D. P. na rzecz powoda R. P. kwotę 436 090,50zł (czterysta trzydzieści sześć tysięcy dziewięćdziesiąt złotych pięćdziesiąt groszy) z ustawowymi odsetkami od dnia 4 marca 2015 roku do dnia zapłaty;

II oddala powództwo w pozostałym zakresie;

III zasądza od pozwanego D. P. na rzecz powoda R. P. kwotę 29 528zł (dwadzieścia dziewięć tysięcy pięćset dwadzieścia osiem złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu;

IV nakazuje pobrać od pozwanego D. P. na rzecz Skarbu Państwa – tut. Sądu kwotę 956,74zł (dziewięćset pięćdziesiąt sześć złotych siedemdziesiąt cztery grosze) tytułem zwrotu wydatków tymczasowo poniesionych przez Skarb Państwa.

Sygn. akt II C 1371/14

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 19 listopada 2014 roku R. P. wniósł o zasądzenie od D. P. kwoty 441 615,52zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu, tytułem zachowku po babce powoda – I. P.. Powód wskazywał, że jego ojciec był spadkobiercą ustawowym I. P., jednak spadek po niej przypadł na podstawie testamentu pozwanemu, a łączna wartość spadku wynosiła 1 766 462,08zł. (k.3-4).

W odpowiedzi na pozew D. P. domagał się oddalenia powództwa w części dotyczącej wysokości roszczenia wynikającej z wartości lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w W., zaznaczając jednocześnie wolę ugodowego zakończenia sprawy. (k.53-54 i 95)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

I. P. zmarła 10 października 2011 roku, będąc osobą rozwiedzioną i pozostawiając dwóch synów – M. P. i D. P..

Spadek po I. P. na podstawie testamentu notarialnego z dnia 7 lutego 2007 roku nabył w całości wprost D. P..

Niesporne, nadto odpisy aktów stanu cywilnego, zapewnienie spadkowe i postanowienie na k.3-7, 33 i 34 dołączonych akt II Ns 869/12 Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi – Południe w Warszawie

W skład spadku po I. P. wchodziły: - wierzytelność wobec (...) Bank (...) S.A. w W. z tytułu lokaty negocjowanej nr (...) w kwocie 1 080 000zł, - wierzytelność wobec (...) Bank (...) S.A. w W. z tytułu polisy S. (...)nr (...) w kwocie 400 657,35zł, - wierzytelność wobec (...) Bank (...) S.A. w W. z tytułu rachunku oszczędnościowo – rozliczeniowego nr (...) w kwocie 4,73zł, - prawo odrębnej własności lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w W., dla którego Sąd Rejonowy dla Warszawy Mokotowa w W. prowadzi księgę wieczystą (...) o wartości 263 700zł.

Przy sporządzaniu spisu inwentarza spadku po I. P. nie zgłoszono żadnych długów spadkowych.

Dowód: kopia protokołu spisu inwentarza spadku po I. P. sporządzonego przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Warszawy Pragi – Południe w Warszawie K. K. w sprawie Kmn 19/14 (k.10), opinia biegłego sądowego z zakresu (...) (k.121-138)

M. P. zmarł 9 grudnia 2011 roku.

Postanowieniem z dnia 11 kwietnia 2012 roku Sąd Rejonowy dla Warszawy – Woli w Warszawie stwierdził, że spadek po M. P. na podstawie ustawy z dobrodziejstwem inwentarza nabył syn R. P..

Niesporne, nadto odpis aktu zgonu i aktu urodzenia (k.3 i 5 dołączonych akt II Ns 869/12 Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi – Południe w Warszawie), kopia postanowienia Sądu Rejonowego dla Warszawy – Woli w Warszawie z dnia 11 kwietnia 2012 roku sygn. II Ns 72/12 (k.11)

W lipcu 2014 roku D. P. i R. P. zostały wypłacone przez (...) Zakład (...) na (...) S.A. kwoty po 202 331,96zł z tytułu umowy grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie dla klientów (...) S.A. zawartej przez I. P..

Niesporne, nadto kopia informacji z 04.09.2014r. (k.97)

M. P. ani R. P. nie otrzymali darowizn od I. P..

Niezakwestionowane twierdzenia pozwanego (k.150)

Pismem nadanym dnia 17 listopada 2014 roku R. P. wezwał D. P. do zapłaty kwoty 441 615,52zł tytułem zachowku po I. P., zakreślając 7 dniowy termin na jej uiszczenie.

Dowód: wezwanie do zapłaty z potwierdzeniem nadania (k.26)

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo okazało się w przeważającej części uzasadnione.

Jego podstawą prawną był przepis art. 991§2 kc w zw. z art. 1002 kc, jako że powód, będący spadkobiercą syna I. M. P., a jednocześnie zstępnym I. P., domagał się zasądzenia od pozwanego, jako spadkobiercy testamentowego I. P. kwoty 441 615,52zł tytułem zachowku. Stosownie zaś do art. 991§2 kc jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. Art. 1002 kc stanowi zaś, iż roszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowku tylko wtedy, gdy spadkobierca ten należy do osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy.

Zgodnie z art. 991§1 kc, definiującym pojęcie zachowku, zstępnym należy się połowa wartości udziału spadkowego, a jeśli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, jaki by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. W rozpatrywanej sprawie niesporne było, iż pozwany D. P. oraz ojciec powoda – M. P. byli jedynymi dziećmi I. P. i że poza nimi nie pozostawiła ona spadkobierców ustawowych, a istnienie owego pokrewieństwa i brak innych osób uprawnionych do dziedziczenia dodatkowo wykazane zostało poprzez przedłożenie odpisów aktów stanu cywilnego i postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. M. P. zmarł niespełna dwa miesiące po śmierci I. P., a więc przysługujące mu roszczenie o zachowek przeszło na powoda D. P., jako jego wyłącznego spadkobiercę ustawowego będącego zarazem zstępnym I. P.. Skoro zaś M. P. w chwili śmierci swojej matki był osobą pełnoletnią i zdolną do pracy (okoliczności przeciwne nie zostały wykazane), należny mu zachowek równy był połowie wartości udziału spadkowego, czyli wynosi ¼ wartości udziału spadkowego.

Obliczenie wartości spadku dla potrzeb ustalenia zachowku odbywa się według zasad unormowanych w art. 922 kc i art. 993-995 kc, a jego efektem jest ustalenie czystej wartości spadku (substratu zachowku). Czysta wartość spadku stanowi różnicę między stanem czynnym spadku, czyli wartością wszystkich praw należących do spadku, według ich stanu z chwili otwarcia spadku i cen z chwili orzekania o zachowku, a stanem biernym spadku, czyli sumą długów spadkowych. Istotne są regulacje zamieszczone w art. 993 – 995 kc, precyzujące sposób ustalania stanu czynnego i stanu biernego spadku – do aktywów spadku zalicza się darowizny i zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę, natomiast do pasywów spadku nie zalicza się zapisów zwykłych i poleceń. W rozpoznawanej sprawie skład spadku po I. P. został wykazany przez powoda poprzez przedłożenie spisu inwentarza spadku sporządzonego przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Warszawy Pragi – Południe w Warszawie K. K., wykazującego iż pozwany odziedziczył środki pieniężne w kwocie 1 480 662zł oraz prawo odrębnej własności lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w W.. Ponieważ wartość rynkowa owego lokalu była kwestionowana przez pozwanego, przeprowadzony został dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu wyceny nieruchomości. Opinia biegłego była wyczerpująca, merytorycznie i logicznie uzasadniona, strony nie domagały się jej uzupełnienia i wyjaśnienia, tak więc w oparciu o nią Sąd ustalił iż aktualna wartość owego lokalu wynosi 263 700zł. Oznacza to, iż czysta wartość spadku po I. P. wynosiła 1 744 362zł. Sąd zaznacza, iż żadna ze stron nie udowodniła by spadkodawczyni poczyniła darowizny, który powinny być doliczone do spadku dla potrzeb obliczania zachowku, zgodnie z art. 994 kc.

Podkreślenia wymaga, iż pozwany, reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika, składając odpowiedź na pozew i podczas pierwszej rozprawy ograniczył się do zakwestionowania wartości zachowku w części dotyczącej wartości lokalu mieszkalnego (k.53-54 i 95), by później zgłosić szereg wniosków dowodowych (k.156). Wnioski te zostały oddalone postanowieniem tut. Sądu z dnia 18 grudnia 2015 roku, jako że były i spóźnione i nie dotyczyły okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Sąd wskazuje, iż pozwany został zobowiązany do złożenia odpowiedzi na pozew w wyznaczonym terminie 21 dni i pouczony o możliwości pominięcia przez Sąd zgłaszanych później twierdzeń i dowodów (k.42-45). Zwlekanie ze zgłaszaniem wniosków dowodowych od marca 2015 roku, kiedy to upłynął wyznaczony termin (k.30) do 30 października 2015 roku nie może być uznane za usprawiedliwione w rozumieniu art. 207§6 kpc, w szczególności przyczyną tą nie może być deklarowany brak kontaktu między pozwanym a jego profesjonalnym pełnomocnikiem czy udzielenie i przyjęcie pełnomocnictwa procesowego w ostatnim dniu terminu wyznaczonego na złożenie odpowiedzi na pozew. Co bardziej istotne, postulowane przez pozwanego dowody nie zmierzały do ustalenia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Celem ich było bowiem zweryfikowanie poprawności przypuszczeń pozwanego o dokonaniu przez I. P. darowizn na rzecz powoda. Sąd wskazuje, iż zadaniem stron jest przedstawienie Sądowi twierdzeń o faktach, z których wywodzą one skutki prawne, a następnie – jeśli zostaną one zaprzeczone - dowodów mających służyć ich wykazaniu. Oznacza to, iż w odpowiedzi na pozew pozwany ma obowiązek wypowiedzieć się co do faktów przywołanych przez powoda oraz przedstawić własne twierdzenia i dowody dla uzasadnienia podniesionych przez siebie zarzutów. Pozwany tymczasem ograniczył się do twierdzenia, iż wskazywana przez powoda wartość mieszkania jest zawyżona i do chwili zamknięcia rozprawy nie sformułował żadnego innego kategorycznego zdania co do okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Skoro powód jednoznacznie twierdził, iż ani on ani jego ojciec nie otrzymali darowizn od I. P., na pozwanym spoczywał ciężar wykazania ewentualnych okoliczności przeciwnych, o ile ich istnienie wskaże. Pozwany nie powołał się zaś na fakt dokonania konkretnych darowizn i nie zgłosił dowodów wykazujących tę okoliczność, a ograniczył się do przypuszczeń, iż prawdopodobnie darowizna na rzecz powoda miała miejsce oraz nie powołał zarzutu miarkowania wysokości zachowku z uwagi na złe relacje między I. P. a jej synem i wnukiem, a ograniczył się do przypuszczeń iż I. P. musiała mieć uzasadnione powody dokonania rozrządzenia testamentowego jedynie na rzecz pozwanego. Jak już wskazano, postępowanie dowodowe ma na celu wykazanie faktów przywoływanych przez strony, nie zaś – zdobycie informacji umożliwiających stronom sformułowanie twierdzeń istotnych w rozpoznawanej sprawie.

W konsekwencji, skoro Sąd ustalił czystą wartość spadku po I. P. na kwotę 1 744 362zł, należny powodowi zachowek stanowi równowartość 1/4 udziału w spadku i wyraża się on kwotą 436 090,50zł. Stosownie do art. 991§2 kc uprawniony może otrzymać należny mu zachowek w postaci powołania do spadku, zapisu lub uczynionej na jego rzecz przez spadkodawcę darowizny. W rozpoznawanej sprawie ojciec powoda nie został powołany do spadku i nie zostało wykazane by otrzymał zapis lub darowiznę od spadkodawczyni, tak więc powodowi przysługiwało w stosunku do pozwanego, jako spadkobiercy testamentowego I. P., roszczenie o zapłatę kwoty 436 090,50zł tytułem pokrycia zachowku.

Mając powyższe na względzie, Sąd zasądził na rzecz R. P. kwotę 436 090,50zł, oddalając powództwo w pozostałym zakresie. O odsetkach ustawowych od zasądzonej kwoty Sąd orzekł na podstawie art. 481§1 i §2 kc w zw. z art. 455 kc, uznając, iż pozwany pozostawał w opóźnieniu ze spełnieniem świadczenia od upływu 7-dniowego terminu liczonego od dnia doręczenia mu odpisu pozwu w niniejszej sprawie. Specyfiką niniejszego postępowania było to, iż ustalenie substratu zachowku nie wymagało przeprowadzenia dowodów z opinii biegłego, gdyż jego zasadniczą częścią były środki pieniężne zgromadzone na rachunkach i lokatach bankowych, wykazane w spisie inwentarza, zaś nawet prawo odrębnej własności lokalu było wycenione przez rzeczoznawcę przy sporządzaniu spisu inwentarza. Nie sposób więc przyjąć, iż skład i wartość substratu zachowku stały się znane dopiero w momencie wyrokowania. Jednocześnie Sąd miał na względzie iż powód nie wykazał czy i kiedy zostało pozwanemu doręczone wezwanie do zapłaty, wystosowane równocześnie z wniesieniem pozwu, dlatego za wezwanie do zapłaty w rozumieniu art. 455 kc można było uznać dopiero odpis pozwu.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98§1 i 3 kpc w zw. z art. 100 kpc. Porównanie wysokości kwoty zasądzonej na rzecz powoda z wysokością kwoty żądanej w pozwie prowadzi do wniosku, iż powód wygrał sprawę w ok. 98%, a więc pozwany jest zobowiązany do zwrotu powodowi 98% poniesionych przez niego kosztów procesu, zaś powód jest zobowiązany do zwrotu pozwanemu 2% poniesionych przez niego kosztów procesu. Koszty procesu poniesione przez powoda R. P. stanowiły łącznie kwotę 30 298zł (w tym uiszczona opłata sądowa od pozwu – 22 081zł, uiszczona zaliczka na wynagrodzenie biegłego – 1000zł, uiszczona opłata skarbowa od pełnomocnictwa - 17zł i wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika w kwocie 7200zł), z czego powodowi należał się zwrot kwoty 29 692zł. Na koszty procesu poniesione przez pozwanego składały się natomiast uiszczona zaliczka na wynagrodzenie biegłego – 1000zł, uiszczona opłata skarbowa od pełnomocnictwa - 17zł i wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika w kwocie 7200zł, z czego pozwanemu należał się zwrot 164zł. W konsekwencji, Sąd zasądził w punkcie III sentencji wyroku od pozwanego D. P. na rzecz powoda R. P. kwotę 29 528zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd był ponadto zobligowany do rozstrzygnięcia o wydatkach tymczasowo poniesionych przez Skarb Państwa w toku postępowania, stosownie do art. 83 ust. 2 i art. 113 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Wydatki te stanowiła kwota 956,74zł poniesiona na wynagrodzenie biegłego, którą - jako że pozwany jest stroną przegrywającą sprawę w 98% - Sąd nakazał pobrać od pozwanego.