Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 lutego 2016 roku

Sąd Okręgowy w Elblągu Wydział I Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Dorota Zientara

Protokolant: stażysta Joanna Semkiw

po rozpoznaniu w dniu 24 lutego 2016 r. w Elblągu

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) spółki z o. o. w O.

przeciwko J. A. i Z. A.

o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności

1.  oddala powództwo;

2.  zasądza solidarnie od powódki (...) spółki z o. o. w O. na rzecz pozwanych J. A. i Z. A. kwotę 3.617 zł (trzy tysiące sześćset siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt I C 88/15

UZASADNIENIE

Powódka (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w O. wystąpiła z pozwem przeciwko pozwanym J. A. i Z. A. o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego – aktu notarialnego z dnia 1.08.2013 r. Rep. (...) sporządzonego przez notariusza A. S., stanowiącego umowę sprzedaży nieruchomości przez pozwanych na rzecz powódki, zawierającą oświadczenie powódki o poddaniu się egzekucji, zaopatrzonego w klauzulę wykonalności postanowieniem Sądu Rejonowego w Ostródzie z dnia 11.09.2014 r., do kwoty 200.000 zł. Jednocześnie powódka zażądała zasądzenia solidarnie od pozwanych na swoją rzecz kosztów procesu według norm prawem przepisanych.

Jako podstawę powództwa wskazała art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.

W uzasadnieniu pozwu podała, że prowadzi działalność gospodarczą w branży budownictwa mieszkaniowego. Pozwani są jej wspólnikami. W dniu 1.08.2013 r. przenieśli na rzecz powódki prawo własności nieruchomości położonej w O. przy ulicy (...), Kw nr (...), za cenę 300.000 zł. Powódka zobowiązała się zapłacić należność do dnia 1.08.2014 r., poddając się w zakresie tego obowiązku egzekucji na podstawie art. 777 § 1 pkt 4 k.p.c. Ze zobowiązania nie wywiązała się, czego konsekwencją było złożenie przez pozwanych wniosku o nadanie klauzuli wykonalności wskazanemu tytułowi oraz wszczęcie w dniu 29.12.2015 r. postępowania egzekucyjnego.

Zdaniem powódki roszczenie pozwanych w części wygasło. Miało to być konsekwencją zawartej z pozwanymi w dniu 31.12.2012 r. umowy pożyczki oraz kilku kolejnych aneksów do tej umowy, na mocy których pozwani pożyczyli powódce kwotę 2.100.000 zł. Kwota pożyczki miała być przez pozwanych na rzecz powódki wypłacana w transzach, z których jedna opiewająca na 200.000 zł, miała być przekazana do dnia 30.12.2014 r. Po wszczęciu przez pozwanych postępowania egzekucyjnego obejmującego kwotę 300.000 zł, w dniu 31.12.2014 r. powódka złożyła pozwanym oświadczenie o potrąceniu kwoty 200.000 zł, tj. wymagalnej na dzień 30.12.2014 r. transzy pożyczki, co skutkować miało wzajemnym umorzeniem obu wierzytelności do wysokości wierzytelności niższej.

Powódka przyznała wprawdzie, iż pozwani złożyli wobec niej w dniu 22.12.2014 r. oświadczenie o odstąpieniu od umowy pożyczki, wzywając ją do jej zwrotu, niemniej ta czynność pozwanych nie była prawnie skuteczna, gdyż nie zaistniały żadne okoliczności zastrzeżone w umowie pożyczki, które mogłyby usprawiedliwiać skorzystanie przez pozwanych z przysługującego im prawa. Powódka podkreśliła, iż zgodnie z aneksem z dnia 30.05.2014 r. od umowy pożyczki, pozwani jako pożyczkodawcy, mogli od umowy odstąpić nie wcześniej jak po dwóch latach od dnia podpisania aneksu, z jednoczesnym zachowaniem dwunastomiesięcznego okresu wypowiedzenia. W ocenie powódki nie zachodziły także ustawowe przesłanki normujące prawo odstąpienia przez pożyczkodawców od umowy pożyczki, skoro powódka była w dobrej kondycji finansowej, nie miała problemów z regulowaniem należności, spłacała na rzecz pozwanych odsetki od zaciągniętego zobowiązania pożyczkowego.

Pozwani J. A. i Z. A. w odpowiedzi na pozew domagali się oddalenia powództwa oraz zasądzenia na ich rzecz od powódki kosztów procesu według norm prawem przepisanych.

Pozwani nie przeczyli okolicznościom, iż są wspólnikami powódki, zbyli w dniu 1.08.2013 r. na rzecz powódki nieruchomość za kwotę 300.000 zł, zaś niewywiązanie się powódki z obowiązku zapłaty ceny do dnia 1.08.2014 r. skutkowało zainicjowaniem postępowania egzekucyjnego. Nie negowali, że w dniu 22.12.2014 r. złożyli wobec powódki oświadczenie o odstąpieniu od umowy pożyczki z dnia 31.12.2012 r. jak również tego, że powódka złożyła wobec nich oświadczenie o potrąceniu kwoty 200.000 zł tytułem wymagalnej transzy pożyczki na dzień 31.12.2014 r.

Pozwani twierdzili, iż podstawą odstąpienia od umowy pożyczki z dnia 31.12.2012 r. był przepis art. 721 k.c., nie zaś postanowienia umowne, które przywoływała powódka, zwłaszcza § 3 aneksu z dnia 30.05.2014 r. do umowy pożyczki z dnia 31.12.2012 r., który normował kwestię wypowiedzenia warunków tej umowy. Wskazali, że skuteczne odstąpienie przez nich od umowy pożyczki zawartej z powódką było uzależnione, po myśli art. 721 k.c., od wykazania przesłanki, iż zwrot pożyczki był wątpliwy z powodu złego stanu majątkowego pożyczkobiorcy. O złym stanie majątkowym powódki pozwani powzięli informację w czerwcu-lipcu 2014 r., prezes zarządu powódki nie wywiązywał się z realizacji inwestycji, które miały być finansowane, m.in., ze środków przekazywanych przez pozwanych w ramach pożyczki, dokonywał bez wiedzy pozwanych transferów środków finansowych pomiędzy innymi spółkami, w których także pełnił funkcję prezesa zarządu. W ocenie pozwanych o złym stanie finansowym powódki świadczyła także treść porozumienia z dnia 14.07.2014 r., w którym prezes zarządu powódki wprost przyznawał się do problemów finansowych oraz wyrażał zgodę na regulowanie zadłużenia wobec pozwanych poprzez przekazanie im na własność mieszkań w realizowanym budynku, gdyż „istniało poważne zagrożenie spłaty pożyczek w kwocie 1.900.000 zł, a także zapłaty kwoty 300.000 zł tytułem sprzedaży nieruchomości”. Pozwani wskazali, iż już w dacie sporządzania dokumentu porozumienia nie było racjonalnych podstaw dla uznania, iż kwota 200.000 zł kolejnej transzy pożyczki będzie powódce do dnia 30.12.2014 r. przekazana, wziąwszy pod uwagę jej stan finansowy. Wobec powódki zostały wszczęte inne postępowania egzekucyjne, w tym przez Naczelnika Urzędu Skarbowego w O., co również miało potwierdzać okoliczność, iż powódka jest niewypłacalna, nie jest w stanie regulować swych wymagalnych zobowiązań.

Te okoliczności w ocenie pozwanych miały świadczyć o tym, iż uzasadnionym było twierdzenie, że zwrot pożyczki przez powódkę jest wątpliwy z powodu jej złego stanu majątkowego, a tym samym działanie pozwanych polegające na odstąpieniu od umowy pożyczki oraz niewydaniu powódce ostatniej raty pożyczkowej w kwocie 200.000 zł było usprawiedliwione.

Sąd ustalił, co następuje:

B. M. prowadzi na terenie O. działalność deweloperską od 2009 r. Prezes zarządu powódki i pozwani znają się od 2010 r. Pozwani udzielili w 2011 r. spółce, w której B. M. był prezesem zarządu, wsparcia finansowego w kwocie 400.000 zł celem umożliwienia ukończenia przez (...) Sp. z o.o. w O. ówcześnie realizowanej inwestycji mieszkaniowej. Kwota 400.000 zł została pozwanym zwrócona.

Wspólnikami w powodowej (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w O. są B. M., Z. A. oraz J. A.. Prezesem zarządu powódki jest B. M.. Umowa spółki została przez wspólników zawarta w dniu 21.12.2012 r.

W dniu 31.12.2012 r. (...) Sp. z o.o. w O. reprezentowana przez prezesa zarządu B. M., jako pożyczkobiorca, oraz pozwani J. A. i Z. A., jako pożyczkodawcy, zawarli umowę pożyczki, na mocy której powódka otrzymała środki pieniężne w kwocie 137.500 zł. Umowę pożyczki następnie kilkukrotnie aneksowano, stopniowo podnosząc wysokość pożyczonej kwoty, tj. do 323.500 zł, 600.000 zł, 685.000 zł, 1.400.000 zł, 1.560.000 zł, 1.700.000 zł, aż do 2.100.000 zł.

W dniu 1.08.2013 r. powódka, reprezentowana przez prezesa zarządu B. M., oraz pozwani zawarli umowę sprzedaży nieruchomości, położonej w O. przy ul. (...), Kw nr (...). Pozwani zbyli na rzecz powódki przedmiotową nieruchomość za cenę 300.000 zł. Ustalono, iż cena nabycia zostanie przez powódkę uiszczona do dnia 1.08.2014 r. jednocześnie co do zapłaty tej kwoty powódka poddała się egzekucji w akcie notarialnym w trybie art. 777 § 1 pkt 4 k.p.c.

W dniu 30.05.2014 r. pożyczkobiorca oraz pożyczkodawcy zawarli kolejny aneks do umowy pożyczki z dnia 31.12.2012 r., mocą którego łączna wysokość pożyczonej kwoty została określona na 2.100.000 zł. Powódka w tym dokumencie potwierdziła, iż otrzymała od pozwanych dotychczas kwotę 1.700.000 zł, zaś kwota dalszych 400.000 zł miała zostać przekazana przez pozwanych powódce w dwóch ratach, po 200.000 zł każda, z czego pierwsza do dnia 9.06.2014 r., zaś druga do dnia 30.12.2014 r. W postanowieniach § 3 ust. 1 tego aneksu ustalono, iż pożyczkodawcom przysługuje prawo do odstąpienia od umowy nie wcześniej jak dwa lata od dnia podpisania tego aneksu, z zachowaniem 12 miesięcznego okresu wypowiedzenia.

W czerwcu 2014 r. prezes zarządu powódki nie chciał udostępnić pozwanym bilansu z działalności spółki, co skłoniło pozwanych do sprawdzenia dokumentacji księgowej wspólnie prowadzonej działalności.

W dniu 8.07.2014 r. prezes powódki B. M. upoważnił pozwanego J. A. „do pełnego wglądu we wszystkie dokumenty (...) Sp. z o.o. w O. według uznania wspólnika, który to wgląd mógł się odbyć wraz z wyznaczoną przez J. A. osobą”.

W lipcu 2014 r. pozwani dowiedzieli się, że B. M., reprezentujący (...) Sp. z o.o. w O., w formie pożyczki przekazał na rzecz (...) Sp. z o.o., którą także reprezentował, kwotę 600.000 zł. Takie działanie B. M. nie było uzgadniane z pozwanymi. Pozwani podpisując w dniu 30.05.2014 r. aneks do umowy z dnia 31.12.2012 r., nie wiedzieli o udzieleniu pożyczki (...) Sp. z o.o., podmiotowi znajdującemu się złej kondycji ekonomicznej.

Powódka i pozwani w dniu 14.07.2014 r. zawarli porozumienie. Z treści dokumentu wynikało, iż „dotychczas podejmowane przez powódkę działania gospodarcze stworzyły poważne zagrożenie spłaty pożyczek w łącznej kwocie 1.900.000 zł udzielonych powódce przez małżonków A. oraz zwrotu należności na ich rzecz w kwocie 300.000 zł z tytułu sprzedaży nieruchomości w O. przy ulicy (...)”. Celem zapewnienia bezpieczeństwa spłaty pożyczek udzielonych przez pozwanych, powódka zobowiązała się do przekazania na rzecz pozwanych wszystkich środków pieniężnych, jakie pozyska z tytułu sprzedaży 4 mieszkań w realizowanej ówcześnie inwestycji. Pozwana zobligowała się także do przekazania na rzecz pozwanych środków pieniężnych, jakie pozyska ze sprzedaży określonej ilości lokali mieszkalnych w inwestycji, którą dopiero zamierzała zrealizować w O. do końca III kwartału 2015 r. W obu przypadkach interes prawny powodów miał być dodatkowo zabezpieczony cesją prawa własności wymienionych w porozumieniu lokali mieszkalnych, a których sprzedaż miała następować za pośrednictwem powódki.

Z treści porozumienia wynikało również, iż prezes zarządu powódki „wbrew stanowisku” pozwanych udzielił pożyczki w kwocie 600.000 zł na rzecz (...) Sp. z o.o. w O., bez ustanowienia żadnego zabezpieczenia tej transakcji. Pozwani zobligowali prezesa zarządu powódki do osobistego poręczenia spłaty tej kwoty, czemu miało służyć wystawienie weksla na kwotę udzielonej pożyczki wraz z należnościami ubocznymi.

Powódka nie zapłaciła pozwanym kwoty 300.000 zł w umówionym terminie.

Na wniosek pozwanych postanowieniem z dnia 11.09.2014 r. Sąd Rejonowy w Ostródzie nadał klauzulę wykonalności tytułowi egzekucyjnemu obejmującemu akt notarialny z dnia 01.08.2013 r. Na podstawie tego tytułu pozwani uzyskali wpis hipoteki przymusowej na nieruchomości będącej przedmiotem transakcji.

W dniu 28.10.2014 r. w sprawie sygn.(...) na wniosek pozwanych Sąd Rejonowy w Ostródzie wydał na rzecz pozwanych dalszy tytuł wykonawczy obejmujący akt notarialny z dnia 1.08.2013 r. zaopatrzony w klauzulę wykonalności postanowieniem tego Sądu z dnia 11.09.2014 r., celem wszczęcia postępowania egzekucyjnego przeciwko powódce.

W piśmie z dnia 22.12.2014 r. skierowanym do powódki, pozwani złożyli oświadczenie woli w przedmiocie odstąpienia od umowy pożyczki z dnia 31.12.2012 r. oraz odmowy wydania powódce kwoty 200.000 zł raty wymagalnej na dzień 31.12.2014 r. Oświadczenie motywowali wątpliwościami co do możliwości zwrotu pożyczki z powodu złego stanu majątkowego dłużnika oraz jego niewypłacalności. Pozwani powoływali w tym zakresie treść oświadczenia prezesa zarządu powódki z dnia 14.07.2014 r., a także niewywiązanie się z obowiązku zapłaty ceny nabycia nieruchomości.

Pozwani wezwali powódkę do zwrotu pożyczki w kwocie 1.646.987 zł, powiększonej o wysokość zastrzeżonych odsetek.

W dniu 29.12.2014 r. pozwani złożyli do Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Ostródzie M. D. wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego przeciwko powódce, w zakresie kwoty 300.000 zł. W toku egzekucji prowadzonej pod sygnaturą (...) w styczniu 2015 r. komornik zajął, m.in., wierzytelności przysługujące powódce od przyszłych nabywców lokali mieszkalnych w budynkach wielorodzinnych realizowanych przez powódkę w ramach prowadzonej działalności deweloperskiej. W wyniku wszczętego postępowania egzekucyjnego zajęte zostały także nieruchomości powódki, KW nr (...), (...) oraz (...). W dniu 31.12.2014 r. powódka wpłaciła na rachunek bankowy pozwanych kwotę 52.764,88 zł tytułem „realizacji zajęcia rachunku w postępowaniu (...)”

W piśmie z dnia 31.12.2014 r. prezes zarządu powódki złożył wobec pozwanych oświadczenie o potrąceniu wierzytelności. Wskazał, iż pozwani do dnia 31.12.2014 r. nie przekazali kwoty 200.000 zł tytułem kolejnej raty pożyczki, co uzasadniało potrącenie tej kwoty z kwotą 300.000 zł należną pozwanym z tytułu zapłaty ceny za zbytą w dniu 1.08.2013 r. nieruchomość, a w konsekwencji umorzenie wzajemnych wierzytelności do kwoty 200.000 zł.

W piśmie z dnia 5.01.2014 r. kierowanym do pozwanych, stanowiącym odpowiedź na złożone przez nich w dniu 22.12.2014 r. oświadczenie o odstąpieniu od umowy pożyczki z dnia 31.12.2012 r., zaznaczył, iż czynność ta jest prawnie nieskuteczna przy uwzględnieniu treści § 3 aneksu do umowy pożyczki z dnia 30.05.2014 r.

W dniu 9.01.2015 r. B. M. wpłacił na rachunek bankowy pozwanych kwotę 63.410,46 zł tytułem „rozliczenia zakupu nieruchomości przy ul. (...)”.

W dniu 23.02.2015 r. prezes zarządu powódki odmówił pozwanym wglądu do ksiąg i wszelkich dokumentów spółki, uzasadniając to działaniami pozwanych na szkodę spółki.

(dowód: odpis KRS powódki, k. 57-58; umowa spółki (...) Sp. z o.o. w O., k. 32-33; umowa pożyczki z dnia 31.12.2012 r., k. 45-46; aneksy do umowy pożyczki, k.47-52; aneks do umowy pożyczki z dnia 30.05.2014 r., k. 43-44; umowa sprzedaży nieruchomości z dnia 01.08.2013 r., akt notarialny sporządzony przez notariusza A. S., Rep.(...), k. 53-56; postanowienie Sądu Rejonowego w Ostródzie z dnia 28.10.2014 r., k. 56 v; oświadczenie pozwanych z dnia 22.12.2014 r. o odstąpieniu od umowy pożyczki i wydania kwoty 200.000 zł raty pożyczkowej, k. 42; zawiadomienie o wszczęciu egzekucji, k. 27; zawiadomienie o zajęciu wierzytelności i skierowaniu egzekucji do nieruchomości powódki, k. 20-27; potwierdzenie przelewu środków pieniężnych na rachunek pozwanych w dniu 09.01.2015 r., k. 29; potwierdzenie przelewu środków pieniężnych na rachunek pozwanych w dniu 31.12.2014 r.; oświadczenie prezesa powódki o potrąceniu wierzytelności z dnia 31.12.2014 r., k. 31; oświadczenie prezesa zarządu powódki z dnia 05.01.2015 r. kierowane do pozwanych, k. 37-39; porozumienie zawarte w dniu 14.07.2014 r. pomiędzy prezesem zarządu powódki i pozwanymi, k. 234-236; zeznania B. M., k. 402-404 verte; zeznania J. A., k. 436 v.-439; zeznania Z. A., k. 439 v.; zeznania świadków: M. K., k. 401; H. K., k. 401-401 v; dokumenty zgromadzone w aktach postępowania egzekucyjnego sygn. (...) prowadzonego przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Ostródzie M. D.).

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Istotnych dla rozstrzygnięcia ustaleń dokonano na podstawie zgromadzonych w sprawie niekontrowersyjnych dokumentów, w tym w szczególności potwierdzających istnienie stosunku zobowiązaniowego pomiędzy powódką i pozwanymi, wynikającego z zawartej w dniu 31.12.2012 r. umowy pożyczki, jak również jej kolejnych aneksów, zwłaszcza z dnia 30.05.2014 r., który kreował obowiązek pozwanych wypłaty na rzecz powódki kwoty 200.000 zł w terminie do dnia 30.12.2014 r.

Dla ustalenia kondycji finansowej powódki oraz jej zdolności do regulowania zobowiązań na rzecz pozwanych kluczowe znaczenie miała też treść dokumentu z dnia 14.07.2014 r., stanowiącego porozumienie pomiędzy stronami niniejszego procesu, określające warunki, na jakich powódka miała zaspokajać roszczenia pozwanych wynikające z umowy pożyczki jak również przebieg i wyniki postępowania egzekucyjnego, prowadzonego przeciwko powódce przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Ostródzie M. D. pod sygnaturą (...), a także informacja o zbiegu egzekucji do rachunku bankowego powódki z dnia 2 grudnia 2015 r. W końcu ustaleń istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy Sąd dokonał także w oparciu o zeznania pozwanych i prezesa zarządu powódki, gdyż na podstawie tych źródeł dowodowych możliwa była ocena relacji wspólników w (...) Sp. z o.o. w O., sytuacji ekonomicznej spółki i jej funkcjonowania, orientacji pozwanych co do tej sytuacji.

Podstawy powództwa upatrywać należało w dyspozycji art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. Po myśli tego przepisu dłużnik może w drodze powództwa żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub części albo ograniczenia, jeżeli po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane; gdy tytułem jest orzeczenie sądowe, dłużnik może powództwo oprzeć także na zdarzeniach, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy, a także zarzucie spełnienia świadczenia, jeżeli zarzut ten nie był przedmiotem rozpoznania w sprawie. Prawo materialne określa, kiedy zobowiązanie wygasa, skoro zaś art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. nie wyłącza wypadku wygaśnięcia zobowiązania wskutek potrącenia, przeto i ta przyczyna wygaśnięcia może być podstawą tego powództwa (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 09.09.2015 r., IV CSK 653/14, System Informacji Prawnej Lex Gamma nr 1816577)

Powódka domagała się pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego – aktu notarialnego z dnia 1.08.2013 r. Rep. (...) sporządzonego przez notariusza A. S., stanowiącego umowę sprzedaży nieruchomości przez pozwanych na rzecz powódki, zaopatrzonego w klauzulę wykonalności przez Sąd Rejonowy w Ostródzie z dnia 11.09.2014 r. – w części, tj. co do kwoty 200.000 zł z uwagi na potrącenie przysługującej jej wobec pozwanych wierzytelności w kwocie 200.000 zł, z tytułu kolejnej raty pożyczki, wymagalnej w dniu 30.12.2014 r. Zdaniem powódki oświadczenie pozwanych z dnia 22.12.2014 r. o odstąpieniu do umowy pożyczki oraz odmowa wydania raty w kwocie 200.000 zł nie miały żadnej doniosłości prawnej, gdyż nie zaistniały podstawy dla odstąpienia przez pozwanych od umowy.

Pozwani natomiast optowali za tezą, że ich oświadczenie z dnia 22.12.2014 r. znajdowało podstawę ustawową w art. 721 k.c. nie zaś w postanowieniach umownych § 3 aneksu z dnia 30.05.2014 r. do umowy pożyczki, było skuteczne i tym samym nie ciążył na nich obowiązek wydania powódce raty pożyczki w kwocie 200.000 zł.

Mając powyższe okoliczności na uwadze, dla rozstrzygnięcia sporu konieczne okazało się ustalenie, czy oświadczenie pozwanych z dnia 22.12.2014 r. o odstąpieniu od umowy pożyczki było prawnie dopuszczalne z uwagi na zaistnienie przesłanek ustawowych wynikających z art. 721 k.c; bezspornym jest, że przesłanka umowna wypowiedzenia, przewidziana w § 3 aneksu z dnia 30.05.2014 r. do umowy pożyczki, nie mogła być spełniona. Od rozstrzygnięcia bowiem tej kwestii zależeć będzie, tak sama dopuszczalność, jak też skuteczność podnoszonego przez powódkę zarzutu potrącenia wierzytelności w kwocie 200.000 zł z tytułu raty pożyczki wymagalnej od pozwanych, z kwotą 300.000 zł wierzytelności przysługującej pozwanym wobec powódki z tytułu zapłaty ceny za sprzedaną w dniu 1.08.2013 r. nieruchomość.

Zgodnie z art. 721 k.c. dający pożyczkę może odstąpić od umowy i odmówić wydania przedmiotu pożyczki, jeżeli zwrot pożyczki jest wątpliwy z powodu złego stanu majątkowego drugiej strony. Uprawnienie to nie przysługuje dającemu pożyczkę, jeżeli w chwili zawarcia umowy o złym stanie majątkowym drugiej strony wiedział lub z łatwością mógł się dowiedzieć.

Zły stan majątkowy pożyczkobiorcy musi istnieć w chwili, w której uprawniony wykonuje swoje prawo odstąpienia od umowy czy odmawia wydania przedmiotu świadczenia. Same pojęcia „zły stan majątkowy” i „wątpliwość zwrotu pożyczki” nie są zdefiniowane. Niewątpliwie „zły stan majątkowy” nie może być utożsamiany z „brakiem zdolności kredytowej” ani z „niewypłacalnością”, o której mowa w art. 11 ust. 1 ustawy prawo upadłościowe i naprawcze.

Okolicznością przesądzającą możność skorzystania przez pożyczkodawcę z uprawnień mu przypisanych w przepisie art. 721 k.c. będzie tak ukształtowana sytuacja majątkowa pożyczkobiorcy, która uzasadnia w świetle życiowego doświadczenia pojawienie się uzasadnionych wątpliwości co do możliwości zwrotu pożyczki. Dowód wystąpienia tych okoliczności obciąża pożyczkodawcę. Za wystarczające należy uznać wykazanie, że mniej niż bardziej prawdopodobny jest zwrot pożyczki z uwagi na stan majątkowy pożyczkobiorcy. Natomiast bez znaczenia dla omawianego uprawnienia pożyczkodawcy są przyczyny, które doprowadziły do stanu, o którym w przepisie tym mowa ( por. Kodeks cywilny. Komentarz, Andrzej Kidyba, komentarz do art. 721, System Informacji Prawnej Lex Gamma 2016).

Zatem przez stan majątkowy pożyczkobiorcy należy rozumieć całokształt jego sytuacji materialnej, a zwłaszcza relacje zachodzące między aktywami i pasywami. Ocena tego stanu, dokonana na tle ogólnej sytuacji pożyczkobiorcy, uzasadnia odstąpienie od umowy, gdy zwrot pożyczki staje się - w ujęciu obiektywnym - wątpliwy, a więc niekoniecznie stanowczo wykluczony. Inaczej mówiąc, zwrot pożyczki jest wątpliwy wówczas, gdy w świetle wszystkich okoliczności kształtujących stan majątkowy dłużnika niezwrócenie jej okazuje się dostatecznie prawdopodobne. Uznaniu zwrotu za wątpliwy nie stoi na przeszkodzie zabezpieczenie pożyczki, jeśli z jakichkolwiek przyczyn budzi ono uzasadnione zastrzeżenia co do swej skuteczności (por. Kodeks cywilny. Komentarz, Gerard Bieniek, komentarz do art. 721, System Informacji Prawnej Lex Gamma 2016).

Pożyczkodawca może odstąpić od umowy na podstawie art. 721 k.c., jeżeli jeszcze nie wydał przedmiotu pożyczki. W wyniku złożenia oświadczenia o odstąpieniu stosunek zobowiązaniowy ulega rozwiązaniu z mocą wsteczną. W wypadku częściowego wydania za dopuszczalne uznaje się odstąpienie od umowy co do niewydanej części pożyczki.

Zgodnie z art. 721 k.c. „zły stan majątkowy” i „wątpliwość zwrotu pożyczki” uprawnia dającego pożyczkę do odstąpienia od umowy i odmowy wydania przedmiotu pożyczki, ale tylko wówczas, gdy o takim stanie nie wiedział. Intencją ustawodawcy była ochrona interesów pożyczkodawcy, w sytuacji trudności w należytym zbadaniu stanu majątkowego pożyczkobiorcy. W wypadku, gdy pożyczkodawca stan taki zna i decyduje się na zawarcie umowy oznacza to jedynie istnienie po jego stronie zwiększonego ryzyka w odzyskaniu należności, ale nie może stanowić dla dłużnika podstawy do zwolnienia z obowiązku zwrotu pożyczki (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 20.02.2014 r., I ACa 1197/13, System Informacji Prawnej Lex Gamma nr 1454472).

Przenosząc powyższe wskazania na grunt przedmiotowej sprawy, w ocenie Sądu, pozwani w dniu 22.12.2014 r. skutecznie odstąpili od umowy pożyczki zawartej z powódką w dniu 31.12.2012 r. Przed datą zawarcia umowy pożyczki pozwani nie weryfikowali sytuacji finansowej (...) Sp. z o.o. w O., co jednak w okolicznościach przedmiotowej sprawy nie może świadczyć o braku należytej staranności pozwanych jako wspólników powódki. Pamiętać należy, iż (...) Sp. z o.o. w O. powołana została do funkcjonowania w obrocie prawnym w dniu 22.12.2012 r., gdyż w tej dacie wspólnicy zawarli umowę spółki. Pozwani zaś pożyczki powódce udzielili w dniu 31.12.2012 r. Zestawienie obydwu dat wyraźnie sugeruje, iż udzielona pożyczka miała na celu zapewnienie dopływu kapitału umożliwiającego rozpoczęcie funkcjonowania nowopowstałego podmiotu, z uzasadnionym przeświadczeniem pozwanych, iż spółka nie posiada zadłużenia, gdyż została zawiązana zaledwie kilka dni wcześniej. Poza tym w ówczesnym okresie pozwani mogli mieć usprawiedliwione zaufanie do prezesa zarządu (...) Sp. z o.o. w O., B. M., który z udzielonej przez pozwanych pożyczki w kwocie 400.000 zł na wsparcie inwestycji realizowanej przez inną spółkę, w której też pełnił funkcję prezesa zarządu, w całości się rozliczył zanim została zawarta umowa spółki (...) Sp. z o.o. w O..

Nie ulga wątpliwości, iż z treści aneksu z dnia 30.05.2014 r. do umowy pożyczki, wynikał obowiązek pozwanych do przekazania na rzecz powódki kolejnych rat pożyczkowych po 200.000 zł, do dnia 09.06.2014 r. oraz 30.12.2014 r. Świadczenie wymagalne na 09.06.2014 r. zostało przez pozwanych spełnione na rzecz powódki.

W dacie zawarcia aneksu, pozwani nie mieli wiedzy o rzeczywistej sytuacji ekonomicznej spółki i sposobie prowadzenia jej spraw przez prezesa jej zarządu B. M.. Podkreślić w tym miejscu należy, że zgodnie ze stanowiskiem pozwanych B. M. zapewniał ich o dobrej kondycji spółki. Przesłuchany w charakterze strony, prezes zarządu powódki twierdzeniom tym nie zaprzeczył. O tym, że pozwani byli przekonani o wiarygodności finansowej spółki, najlepiej świadczy niesporny fakt zawierania kolejnych aneksów do umowy pożyczki. Nikt racjonalnie myślący nie udziela pożyczek podmiotowi nie dającemu rękojmi spłaty zobowiązania.

Jak wynika ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, a zwłaszcza zeznań pozwanych, w czerwcu 2014 r. pojawiły się problemy z terminowością sporządzenia i przekazania pozwanym do wglądu bilansu z działalności (...) Sp. z o.o. w O. za pierwszy rok działalności spółki, tj. za rok 2013 r.

Pozwani nabrali wątpliwości co do kondycji finansowej, w jakiej powódka się znajduje, czego skutkiem było podjęcie działań zmierzających do analizy dokumentacji księgowej dotyczącej spółki. O tym, że pozwani na przełomie czerwca i lipca 2014 r. podejmowali określone działania w tym zakresie świadczy, w ocenie Sądu, treść dokumentu z dnia 8.07.2014 r., którym prezes powódki B. M. upoważnił pozwanego J. A. do pełnego wglądu we wszystkie dokumenty (...) Sp. z o.o. w O. według uznania wspólnika, który to wgląd mógł się odbyć wraz z wyznaczoną przez J. A. osobą. Sporządzenie takiego dokumentu dowodzi równocześnie prawdziwości twierdzeń pozwanych, że wcześniej nie mieli możliwości uzyskania wglądu w dokumentację spółki.

Wgląd do dokumentacji księgowej powódki pozwolił im na stwierdzenie nieprawidłowości w wydatkowaniu środków finansowych na cele, które nie były bezpośrednio związane z bieżącą działalnością inwestycyjną powódki na lokalnym rynku developerskim, w tym udzielenie przez prezesa zarządu powódki niezabezpieczonej prawnie pożyczki w kwocie 600.000 zł na rzecz innej ze spółek.

W ocenie Sądu te działania pozwanych jako pożyczkodawców należało kwalifikować jako kluczowe w zakresie powzięcia wiedzy o złym stanie majątkowym pożyczkobiorcy, poddającym w wątpliwość zdolność powódki do spłaty zadłużenia. Wkrótce potem powódka sama potwierdziła, że znajduje się w złej sytuacji ekonomicznej. Wynika to wprost z porozumienia zawartego w dniu 14.07.2014 r. pomiędzy pozwanymi, a reprezentantem powódki. W dokumencie tym wskazuje się, iż „dotychczas podejmowane przez powódkę działania gospodarcze tworzyły poważne zagrożenie spłaty pożyczek w łącznej kwocie 1.900.000 zł udzielonych powódce przez małżonków A. oraz zwrotu należności na ich rzecz w kwocie 300.000 zł z tytułu sprzedaży nieruchomości w O. przy ulicy (...)”. Celem zapewnienia bezpieczeństwa spłaty pożyczek udzielonych przez pozwanych, powódka zobowiązała się do przekazania na ich rzecz wszystkich środków pieniężnych, jakie pozyska z tytułu sprzedaży 4 mieszkań; inwestycja miała zostać ukończona w marcu 2015 r.

Powódka zobligowała się także do przekazania na rzecz pozwanych środków pieniężnych jakie, uzyska ze sprzedaży określonej ilości lokali mieszkalnych w inwestycji, którą zamierzała zrealizować w O. do końca III kwartału 2015 r. W obu przypadkach interes prawny powodów miał być dodatkowo zabezpieczony cesją prawa własności wymienionych w porozumieniu lokali mieszkalnych, a których sprzedaż miała następować za pośrednictwem powódki.

Z zeznań pozwanego J. A. oraz prezesa zarządu powódki B. M. wynikał stosunkowo spójny pogląd co do tego, że obie strony procesu dokument z dnia 14.07.2014 r. traktowały jako dodatkową formę zabezpieczenia interesów pozwanych jako pożyczkodawców. Niemniej, nawet przyjmując istnienie takich intencji stron, treść tego dokumentu wprost wskazuje na zły stan majątkowy powódki, poszukiwanie alternatywnych źródeł zaspokajania pozwanych w postaci cesji prawa własności lokali mieszkalnych w powstających oraz mających powstać w przyszłości inwestycjach budowlanych.

W dniu 1.08.2014 r. mijał zastrzeżony dla powódki w umowie sprzedaży z dnia 01.08.2013 r. termin uiszczenia ceny 300.000 zł za nabytą od pozwanych nieruchomość. Powódka ze swego obowiązku się nie wywiązała, podkreślić przy tym należy, że porozumienie z 14.07.2014 r. nie prolongowało terminu uiszczenia ceny.

W okresie od lipca 2014 r. do 22.12.2014 r., kiedy pozwani odstąpili od umowy pożyczki, strony prowadziły negocjacje mające na celu osiągnięcie porozumienia określającego warunki spłaty; do podpisania takiego porozumienia nie doszło. Powódka nie miała zatem żadnych podstaw do wstrzymywania się z zapłatą.

Działania pozwanych, takie jak wniosek o nadanie klauzuli wykonalności, czy wniosek o wpis hipoteki, wskazywały jednoznacznie na dążenie do odzyskania gotówki. W ciągu pół roku powódka nie zapłaciła pozwanym nawet części należności. Zauważyć należy nadto, że realizacja inwestycji, o których mowa była w porozumieniu z dnia 14.07.2014 r., a raczej jej brak, uzasadniały przekonanie pozwanych co do niemożności spełnienia przez powódkę obowiązków finansowych wynikających zarówno z umowy pożyczki jak i umowy sprzedaży.

Reasumując, zgromadzony w sprawie materiał dowodowy uzasadniał przyjęcie, iż pozwani o złym stanie majątkowym powódki powzięli wiedzę w lipcu 2014 r., w następstwie zapoznania się z dokumentacją księgową (...) Sp. z o.o. w O.. Uzyskane wówczas informacje, potwierdzone w dokumencie porozumienia z dnia 14.07.2014 r., nakazywały poddać w wątpliwość skuteczność działań inwestycyjnych przedsiębranych przez powódkę. Poważne zagrożenie spłaty pożyczek w łącznej kwocie 1.900.000 zł oraz kwoty 300.000 zł z tytułu nabycia nieruchomości wynikało z oświadczenia prezesa zarządu powódki, złożonego w dniu 14.07.2014 r. Pozwani taką wiedzą nie dysponowali podpisując tak umowę pożyczki z dnia 31.12.2012 r., jak i ostatni aneks do tej umowy, tj. z dnia 30.05.2014 r., którym kwota pożyczki została podniesiona do 2.100.000 zł.

Zasadność wątpliwości co do stanu majątkowego spółki znalazła potwierdzenie w braku możliwości zaspokojenia ich wierzytelności w toku postępowania egzekucyjnego, a także w ujawnionym w toku tego postępowania fakcie wszczęcia egzekucji przeciwko powódce przez inny podmiot (zawiadomienie o zbiegu egzekucji – k. 395 akt).

W tym stanie rzeczy, w ocenie Sądu, pozwani skutecznie odstąpili w dniu 22.12.2014 r. od umowy pożyczki zawartej z powódką w dniu 31.12.2012 r. oraz skutecznie odmówili wydania powódce raty pożyczki w kwocie 200.000 zł, której wymagalność przypadała na dzień 31.12.2014 r.

Zgodnie z art. 498 § 1 i 2 k.c. gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej.

Aby zatem mogło dojść do potrącenia, spełnione być muszą łącznie cztery przesłanki: wzajemność wierzytelności, jednorodzajowość świadczeń, wymagalność wierzytelności, zaskarżalność wierzytelności. Dla wywołania skutków potrącenia w postaci umorzenia wierzytelności, konieczna jest wymagalność wierzytelności potrącającego, albowiem umorzenie może nastąpić nie wcześniej niż w momencie, gdy wierzytelności staną się wymagalne (por. wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 30.01.2013 r., I ACa 1385/12, System Informacji Prawnej Lex Gamma nr 1322889).

W okolicznościach przedmiotowej sprawy skuteczne odstąpienie przez pozwanych w dniu 22.12.2014 r. od umowy pożyczki powodowało taki stan prawny, iż obowiązek wydania do dnia 30.12.2014 r. przez pozwanych ostatniej z rat pożyczki w wysokości 200.000 zł uległ dezaktualizacji i roszczenie to nie było wymagalne. Innymi słowy, oświadczenie powódki z dnia 31.12.2014 r. złożone wobec pozwanych o potrąceniu wierzytelności jej przysługującej w kwocie 200.000 zł z tytułu ostatniej raty pożyczkowej od pozwanych, z wierzytelnością przysługującą pozwanym w kwocie 300.000 zł wobec powódki z tytułu zapłaty ceny za zbytą nieruchomość, nie mogło wywrzeć zamierzonego skutku prawnego, a tym samym powodować wzajemnego umorzenia obu wierzytelności do wysokości wierzytelności niższej.

Mając powyższe okoliczności na uwadze, powództwo oddalono.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. oraz § 6 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2012 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. 2013, poz. 461). Na powyższe koszty składało się wynagrodzenie pełnomocnika procesowego pozwanych – 3.600 zł wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa – 17 zł.