Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 marca 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – Wydział I Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 23 marca 2016 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa P. R.

przeciwko Wspólnocie Mieszkaniowej A. (...)

o uchylenie uchwały

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 18 września 2015 r. sygn. akt I C 2050/14

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę 135 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Barbara Górzanowska SSA Jan Kremer SSA Jerzy Bess

Sygn. akt I ACa 1766/15

UZASADNIENIE

Powód P. R. wniósł o uchylenie uchwały nr (...)pozwanej Wspólnoty Mieszkaniowej A. (...)w K. w sprawie wykonania prac modernizacyjnych ocieplenia16 sztuk stropów garaży finansowany z funduszu remontowego, wstrzymanie wykonania tej uchwały do czasu zakończenia sprawy oraz o zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania według norm przepisanych.

Żądanie pozwu powód uzasadnił tym, że jest współwłaścicielem lokalu mieszkalnego nr (...) znajdującego się w budynku położonym przy ul. (...) w K. oraz członkiem Wspólnoty Mieszkaniowej A. (...)w K.. Ponadto, jest współwłaścicielem garażu znajdującego się w tym budynku. Powód zarzucił stronie pozwanej, że podjęciem zaskarżonej uchwały Wspólnota naruszyła zasady prawidłowego zarządzania nieruchomością wspólną poprzez przeznaczenie środków z funduszu remontowego na inwestycje służące do wyłącznego użytku właścicieli poszczególnych lokali. Zdaniem powoda odpowiedzialność Wspólnoty ogranicza się do elementów konstrukcyjnych budynku, które co do zasady mają wpływ na całość obiektu, a nie jedynie na poszczególne jego części. Zdaniem powoda konstrukcję należy rozumieć jako strukturę obiektu składającą się z elementów nośnych, zapewniającą jego wytrzymałość i stabilność. Konsekwentnie, w ocenie powoda, dodatkowe ocieplenie stropów garaży ani samo w sobie nie jest elementem konstrukcji budynku, ani nie wpływa bezpośrednio na tę konstrukcję i powinno znaleźć się poza zobowiązaniami finansowymi Wspólnoty Mieszkaniowej pokrywanymi z funduszu remontowego. Powód wskazał również, że inwestycja w ocieplenie dachów garaży jest naruszeniem zasad prawidłowego zarządzania nieruchomością także dlatego, iż z uwagi na uwarunkowania techniczne budynku, nie może ona przynieść poprawy warunków cieplnych w mieszkaniach usytuowanych na parterze. Ponadto, powód podniósł, że 12 marca 2014 r. Zarząd Wspólnoty przekazał właścicielom pięcioletni przegląd techniczny budynku, z którego nie wynikała konieczność przeprowadzenia robót przewidzianych w zaskarżonej uchwale. W ocenie powoda od czasu wykonania przeglądu nie nastąpiła zmiana okoliczności faktycznych uzasadniająca wykonanie robót i nieprzewidziane wcześniej zaangażowanie środków Wspólnoty na ten cel. Powód wskazał również, iż Wspólnota Mieszkaniowa podejmuje decyzje tylko w sprawach dotyczących zarządu nieruchomością wspólną w granicach określonych prawem. Tym samym, powierzone jej środki nadal są własnością właścicieli lokali, a Wspólnota nie może, nawet gdy chce tego większość właścicieli zmienić przeznaczenia tychże środków.

W piśmie procesowym z dnia 19 lutego 2015 r. powód podtrzymał swoje stanowisko, jednocześnie podkreślił, że sposób argumentacji prezentowany przez pozwaną w odpowiedzi na pozew z dnia 31 grudnia 2014 r. stanowi wyłącznie próbę wykreowania jednostronnego obrazu zaistniałej sytuacji faktycznej oraz prawnej, korzystnego wyłącznie dla pozwanej, w oderwaniu od istotnych okoliczności faktycznych i prawnych rzeczywiście mających miejsce oraz ujawnionych w niniejszej sprawie, które strona pozwana w zupełności pomija. Odnosząc się do sformułowanej przez pozwaną w odpowiedzi na pozew z dnia 31 grudnia 2014 r. powód zaprzeczył prawdziwości twierdzeniu pozwanej, że wzdłuż stropów garaży w budynku przy ul. (...) w K. poprowadzona jest instalacja centralnego ogrzewania. Instalacja ta, zgodnie z twierdzeniem powoda, służąca dostarczaniu energii cieplnej do poszczególnych pionów budynku, z których następnie energia ta rozprowadzana jest do poszczególnych lokali zarówno na parterze jak i na wyższych kondygnacjach, jest stosownie izolowana i nie ma żadnego kontaktu z płytą stropową garaży. Powód podkreślił również, że instalacji ta przeprowadzona jest pod stropem ciągu komunikacyjnego (korytarza) w poziomie piwnic budynku. Powód zaprzeczył również twierdzeniom pozwanej, jakoby stropy garażowe miały stanowić barierę izolacyjną zapobiegającą utracie ciepła z ciągów komunikacyjnych (korytarzy) i klatek schodowych stanowiących część wspólną budynku przy ul. (...) w K. - na parterze czy też na pierwszym piętrze. Powód wskazał, iż stropy garaży nie przebiegają w ogóle pod wskazanymi ciągami komunikacyjnymi i nie mogą mieć żadnego wpływu na stratę ciepła we wskazanych przez pozwaną częściach budynku. Jeśli chodzi o zarzut pozwanej, że podniesiona przez powoda okoliczność braku możliwości osiągnięcia zamierzonego przez pozwaną skutku wykonania zaskarżonej uchwały (docieplenie mieszkań) w drodze izolacji stropów garaży, odwołująca się do zasad doświadczenia życiowego jest gołosłowna, powód podkreślił, iż sposób izolacji tych stropów przedstawiany przez pozwaną jako "wada elementu - płyty stropowej w zakresie izolacji elementu konstrukcyjnego budynku", nigdy nie był kwestionowany - zarówno przy odbiorze budynku, jego dopuszczeniu do użytkowania, jak i w toku przeglądów gwarancyjnych. Powód podkreślił przy tym, że płyta stropowa garażu w budynku przy ul. (...) w K. z pewnością nie może mieć wpływu ani na warunki cieplne w częściach wspólnych budynku, ani na parametry instalacji doprowadzającej ciepło do lokali, jak również jej docieplenie bez rozwiązania docieplenia drzwi garażowych nie wpłynie skutecznie na docieplenie mieszkań położonych nad garażami. Na poparcie powyższego, powód zwrócił uwagę, że duża utrata ciepła w pomieszczeniach garaży jest spowodowana częstym otwieraniem drzwi garażowych. Ponadto podniósł, iż nawet przy niskich temperaturach w garażach panuje znacząco wyższa temperatura, a dodatkowo zlokalizowane nad sześcioma z szesnastu garaży objętych zaskarżoną uchwałą loggie stanowią dodatkowy element wpływający na bilans cieplny tych lokali. Powód podniósł ponadto zarzuty odnoszące się do okoliczności podjęcia przez Wspólnotę uchwały w przedmiocie docieplenia budynku, takie jak konieczność poprzedzenia uchwały sporządzeniem stosownego audytu technicznego celem wypracowania rozwiązania inwestycyjnego uzasadnionego zarówno z ekonomicznego, jak i przede wszystkim technicznego punktu widzenia, przeprowadzenia audytu przez rzeczoznawcę o stosownych kwalifikacjach, przeprowadzenia wizji lokalnej w obecności właścicieli wszystkich garaży, naruszenie zasad współżycia społecznego poprzez nieprawidłowe przeprowadzenie procesu podjęcia Uchwały nr (...)to jest bez daty jej przyjęcia oraz przy braku wymaganej liczby uczestniczących w głosowaniu właścicieli garaży objętych zamierzoną inwestycją, jak również nieracjonalność wydatkowania pieniędzy gromadzonych przez Wspólnotę na funduszu remontowym. Co więcej, powód ponownie wskazał, że został ograniczony w prawie dostępu do dokumentów związanych ze skarżoną uchwałą i podkreślił, że podjęcie uchwały stanowi silną ingerencję w przysługujące mu prawo własności.

Strona pozwana Wspólnota Mieszkaniowa budynku przy ul. (...) w K. w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm prawem przepisanych.

W uzasadnieniu pozwana zaprzeczyła wszystkim przytoczonym w pozwie twierdzeniom faktycznym, na których powód oparł swoje żądanie, a także zarzutom, które powód postawił zaskarżonej uchwale. Pozwana podniosła, że bezspornym jest, że Wspólnota Mieszkaniowa budynku przy ul. (...) w K. w trybie indywidualnego zbierania głosów podjęła uchwałę nr (...)w sprawie wykonania prac modernizacyjnych ocieplenia stropów garaży, na podstawie której Wspólnota postanowiła przyjąć do realizacji prace modernizacyjne ocieplenia 16 sztuk stropów garaży do kwoty 27.500 zł finansowanych z funduszu remontowego. Uchwała została w znacznej części wykonana, prace modernizacyjne zrealizowano w przeważającej części, to jest poza garażem powoda, jeszcze przed wniesieniem pozwu. Na zarzut powoda dotyczący naruszenia zasad prawidłowego zarządzania nieruchomością wspólną pozwana Wspólnota podniosła, iż prace modernizacyjne polegające na dociepleniu stropu garażu nie służą do wyłącznego użytku właścicieli poszczególnych lokali, albowiem dotyczą remontu płyty podłogowej (stropowej) jako elementu konstrukcyjnego budynku i w konsekwencji koszty związane z takim remontem powinny być opłacone z funduszu remontowego. Pozwana jednocześnie nie zaprzeczyła, że prace budowlane polegające na ociepleniu stropów garaży styropianem mające na celu wyeliminowanie wady elementu konstrukcyjnego - płyty stropowej w zakresie izolacji elementu konstrukcyjnego budynku, w celu wyeliminowania ponadnormatywnego zużycia energii cieplnej (wyeliminowania strat ciepła) w pierwszej kolejności dotyczą poprawy warunków mieszkaniowych w lokalach położnych na pierwszej kondygnacji budynku, bezpośrednio nad garażami. Mimo tego, docieplenie budynku służy docelowo ograniczeniu strat ciepła w zakresie ogrzewania części wspólnych budynku, to jest klatek schodowych. Pozwana wyjaśniła, że niedogodności związane z utratą ciepła uwarunkowane są w szczególności usytuowaniem garaży w przyziemiu zachodniej elewacji budynku oraz brakiem własnej instalacji centralnego ogrzewania. Warunki panujące w tej części nieruchomości sprawiają, że nawet przy bardzo niskich temperaturach powietrza w okresie grzewczym wewnątrz garaży utrzymuje się temperatura znacznie wyższa niż na zewnątrz. W tym kontekście istotne znaczenie ma okoliczność, że instalacja centralnego ogrzewania dla całego budynku (część wspólna, tj. przed tzw. podzielnikami ciepła dla każdego z osobna mieszkania jest poprowadzona wzdłuż tych garaży). W tych kategoriach prace budowlane objęte zaskarżoną uchwałą mają ograniczyć zużycie ciepła także w zakresie ogrzewania części wspólnych budynku.

Strona pozwana nadto podniosła, że od wielu lat właściciele lokali położonych nad garażami skarżyli się na ponadnormatywne zużycie ciepła w okresie grzewczym, wskazując jako bezpośrednią przyczynę tego stanu rzeczy niewystarczające docieplenie budynku, w szczególności od strony garaży. Uzasadniając podjęcie przez Wspólnotę uchwały w sprawie realizacji prac modernizacyjnych nieruchomości pozwana wyjaśniła, że plan docieplenia stropów garażowych od wielu lat stanowił przedmiot rozważań i ostatecznie jest jedyną dostępną możliwością wyeliminowania wady konstrukcyjnej w zakresie docieplenia budynku. Wbrew sugestii powoda, że docieplenie garaży co do zasady nie może odnieść oczekiwanego skutku pozwana podkreśliła, iż celem prac modernizacyjnych jest ulepszenie niedostatecznie działającej dotąd warstwy izolacyjnej stropu garaży jako elementu konstrukcyjnego budynku.

Na sformułowany przez powoda zarzut w zakresie naruszenia jego interesu jako członka wspólnoty pozwana wyjaśniła, że poniesienie wydatków określonych zaskarżoną uchwałą jest usprawiedliwione osiągnięciem celów istotnych dla całej Wspólnoty, w tym właścicieli lokali, poza właścicielami garaży. W dalszej kolejności, pozwana powołując się na zasady współżycia społecznego podniosła, że wykonanie uchwały z całą pewnością nie może stanowić niezgodnej z prawem ingerencji w uprawnienia powoda jako właściciela garażu. Własność lokalu, w tym także garażu w budynku wielomieszkaniowym wiąże się z koniecznością uwzględniania zasad wynikających ze szczególnej formy sąsiedztwa lokali. W ocenie strony pozwanej, obowiązek udostępnienia garażu w celu wykonania prac dopełnieniowych nie wiąże się zatem z niedogodnością, która może być uznana za istotną, albowiem polegać miała jedynie na udostępnieniu przez powoda na kilka godzin wnętrza garażu, z którego należało usunąć samochód, przy czym warunki tego udostępnienia były pozostawione do uzgodnienia w odpowiednim dla właścicieli terminie. Pozwana jednocześnie podkreśliła, że poza powodem wszyscy pozostali właściciele nie czynili przeszkód w zakresie wykonania prac.

W zakresie zarzutu ograniczenia powodowi dokumentów Wspólnoty, strona pozwana podała, że powód uzyskał wszelkie żądane informacje, a ograniczenia w zakresie kopiowania wynikały z konieczności ochrony danych osobowych. W konsekwencji powyższego strona pozwana podniosła, że twierdzenia i dowody przytaczane przez powoda są nieistotne z punktu widzenia rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 18 września 2015 r. oddalił powództwo.

Sąd ustalił, że pozwana Wspólnota Mieszkaniowa budynku przy ul. (...) w K. podjęła uchwałę nr (...)na zebraniu w dniu 26 maja 2014 r. i w drodze indywidualnego zbierania głosów. Na podstawie ustawy z dnia 24.06.1994 r. o własności lokali (Dz. U. Nr 85, poz. 388 z późn. zm.) Wspólnota Mieszkaniowa postanowiła przyjąć do realizacji prace modernizacyjne ocieplenia 16 sztuk stropów garaży do kwoty 27.500 zł finansowanych z funduszu remontowego .

Zaskarżona uchwała została w znacznej części wykonana, prace modernizacyjne zrealizowano w przeważającej części, to jest poza garażem powoda, jeszcze przed wniesieniem pozwu.

Sąd Okręgowy w Krakowie Wydział I Cywilny na posiedzeniu niejawnym w dniu 8 grudnia 2014 r. w przedmiocie wniosku powoda o wstrzymanie wykonania uchwały do czasu zakończenia postępowania, sygn. akt I C 2050/14, postanowił wstrzymać wykonanie uchwały nr (...)podjętej przez Wspólnotę Mieszkaniową A. (...)w K. w sprawie wykonania prac modernizacyjnych ocieplenia 16 sztuk stropów garaży do kwoty 27.500 zł finansowanych z funduszu remontowego - częściowo w zakresie garażu będącego własnością powoda - do czasu zakończenia postępowania.

Już w 2009 r. pozwana Wspólnota zauważyła i sygnalizowała problem utraty ciepła z ciągów komunikacyjnych (korytarzy) i klatek schodowych stanowiących część wspólną budynku przy ul. (...) w K., na parterze jak również na pierwszym piętrze. Właściciele lokali skarżyli się na zimne posadzki w mieszkaniach na pierwszej kondygnacji, które znajdują się nad garażami. Wobec powyższego, w 2014 roku na zebraniu członków zarządu Wspólnoty zapadła wstępna decyzja o konieczności przeprowadzenia prac modernizacyjnych w zakresie ocieplenia stropów garaży w budynku nieruchomości przy ul. (...) w K.. Wcześniej wykonano docieplenie tylko tych części budynku, które wystają poza obrys garażu.

Prace modernizacyjne wykonane zostały w całości w październiku 2014 roku, nie objęły one swoim zakresem jedynie garażu należącego do powoda. Powód jako jedyny nie wyraził zgody na udostępnienie garażu w celu wykonania prac modernizacyjnych uzasadniając swoją postawę tym, że udostępnienie należącego do niego garażu wiąże się z istotną niedogodnością, podkreślił on również, że już samo podjęcie uchwały w niniejszej sprawie stanowi silną ingerencję w przysługujące mu prawo własności. Udostępnienie lokalu miało bowiem polegać na kilkugodzinnym umożliwieniu wejścia do wnętrza garażu, z którego należało usunąć samochód, przy czym warunki tego udostępnienia były pozostawione do uzgodnienia w odpowiednim dla właścicieli terminie. Poza powodem, wszyscy pozostali właściciele nie czynili przeszkód w zakresie wykonanych prac. Wszelkie spotkania członków zarządu Wspólnoty z powodem i jego żoną odbywały się zazwyczaj w atmosferze niesprzyjającej rzeczowej dyskusji, a było to spowodowane okolicznością, iż funkcję zarządcy nieruchomości poprzednio, to jest przez objęciem tego stanowiska przez B. Ś. w 2009 roku, zajmowała żona powoda E. R.. Obecny zarządca - B. Ś. przyznał, że otrzymywał pisma z kancelarii (...) wzywające go do przedłożenia dokumentów dotyczących planowanej inwestycji, między innymi protokołu z zebrania Wspólnoty, uchwałę, oferty na wykonanie prac modernizacyjnych. B. Ś. poinformował, że dokumenty są do wglądu w biurze Wspólnoty. W czasie sprawowania zarządu, żona powoda prowadziła szczegółowy monitoring zużycia ciepła w poszczególnych pomieszczeniach, każdy z właścicieli uzyskiwał wówczas co miesiąc wyliczenie ciepła w jego lokalu. Taki monitoring żona powoda prowadziła przez trzy sezony grzewcze w okresie od 2000 do 2003 roku. Na podstawie uzyskanych wyników oraz opinii projektanta przedmiotowego budynku - mgr inż. G. S., poprzedni zarządca przyjął, że izolacja pomiędzy lokalem a garażem jest wystarczająca i ostatecznie odstąpił od inwestycji polegającej na dociepleniu całego budynku, jednocześnie rezygnując z planu gromadzenia pieniędzy na prace modernizacyjne w tym zakresie.

Coraz częstsze problemy związane z utratą ciepła z ciągów komunikacyjnych (korytarzy) i klatek schodowych, takie jak odczuwalnie zimniejsze posadzki w mieszkaniach zlokalizowanych na pierwszej kondygnacji niż w mieszkaniach położonych na wyższych piętrach, a w konsekwencji również niższe temperatury panujące we wnętrzach tych mieszkań, zgłaszane były przez coraz liczniejszą grupę właścicieli. Wobec powyższego, na zebraniu w 2014 roku zarząd poinformował właścicieli, że prace związane z dociepleniem stropów w garażach zostaną jednak przeprowadzone. Powód był obecny na tym zebraniu, jednakże nie wyraził wtedy sprzeciwu wobec podjętej decyzji w przedmiocie docieplenia budynku. Powód nie zgodził się natomiast na udostępnienie garażu na czas wykonywanego remontu, złożył w tej kwestii pisemne oświadczenie.

Coraz częstsze problemy związane z utratą ciepła z ciągów komunikacyjnych (korytarzy) i klatek schodowych, takie jak odczuwalnie zimniejsze posadzki w mieszkaniach zlokalizowanych na pierwszej kondygnacji niż w mieszkaniach położonych na wyższych piętrach, a w konsekwencji również niższe temperatury panujące we wnętrzach tych mieszkań, zgłaszane były przez coraz liczniejszą grupę właścicieli. Wobec powyższego, na zebraniu w 2014 roku zarząd poinformował właścicieli, że prace związane z dociepleniem stropów w garażach zostaną jednak przeprowadzone. Powód był obecny na tym zebraniu, jednakże nie wyraził wtedy sprzeciwu wobec podjętej decyzji w przedmiocie docieplenia budynku. Powód nie zgodził się natomiast na udostępnienie garażu na czas wykonywanego remontu, złożył w tej kwestii pisemne oświadczenie.

Kwestia docieplenia stropów garaży, jako nie mająca związku z zaleceniami pokontrolnymi zawartymi w protokole z 25 lutego 2014 r. dotyczącymi posadzki w garażu, konsultowane były z osobą wykonującą przegląd techniczny. Stwierdzono wówczas, że obłożenie stropu garażowego styropianem o grubości 5 czy 10 centymetrów gwarantuje poprawę komfortu cieplnego.

Po zakończeniu prac modernizacyjnych polegających na dociepleniu stropów w garażach zdecydowana większość właścicieli przyznała, że istotnie poprawiły się warunki lokalowe, w szczególności posadzki w mieszkaniach usytuowanych na pierwszej kondygnacji są teraz cieplejsze, temperatura wnętrza utrzymuje się stale na wyższym niż poprzednio poziomie, zmniejszyło się również zużycie ciepła.

Prace modernizacyjne przeprowadzone zostały jedynie na podstawie konsultacji z bezpośrednimi wykonawcami docieplenia stropów w garażach, nie była nigdy zgłaszana przez członków Wspólnoty konieczność wykonania ekspertyzy w zakresie planowanej inwestycji.

Sąd Okręgowy ustalił stan faktyczny w oparciu o dowody z wskazanych wyżej dokumentów, których autentyczności, ani mocy dowodowej żadna ze stron nie kwestionowała., a które również nie budziły wątpliwości Sądu co do ich wiarygodności.

Za wiarygodne Sąd uznał zeznania świadków: L. B. (1), M. R., K. Ż., B. Ś. oraz zeznania T. B., słuchanego w charakterze strony, gdyż były one spójne, logiczne, przekonujące, a także znajdujące potwierdzenie w dołączonych dokumentach i zdjęciach oraz zasadach doświadczenia życiowego. Wszyscy wyżej wskazani świadkowie zgodnie bowiem przyznali, że po wykonaniu docieplenia stropów garażowych w mieszkaniach zrobiło się cieplej i przyjemniej.

W związku z powyższym Sąd uznał za częściowo niewiarygodne zeznania świadka E. R., żony powoda, w tym zakresie, w którym twierdzi ona, że od czasu kiedy przestała być ona zarządcą Wspólnoty, to jest od 2003 roku, nie zgłaszano żadnych problemów związanych z koniecznością docieplenia garaży, jak również w zakresie argumentu świadka, iż jako członek wspólnoty współwłaścicieli lokalu i garażu nie została ona należycie poinformowana o przyczynach docieplenia lokali mieszkalnych w budynku. Za częściowo niewiarygodne Sąd uznał również twierdzenia powoda w zakresie, w jakim wyjaśniał, że podczas zebrania Wspólnoty w 2014 roku, jak również w komunikacji pisemnej, kategorycznie protestował przeciwko podjęciu przedmiotowej uchwały w sprawie docieplenia stropów garaży, jak również w zakresie, w którym zarzucił on, że zaskarżona uchwała jest jednym z wielu przykładów wyprowadzania pieniędzy z funduszu remontowego na korzyść tylko jednego bądź kilku właścicieli, co skutkuje głosowaniem przez te osoby pozytywnie nad kolejnymi uchwałami. Powyższe zeznania świadka E. R. i twierdzenia powoda P. R. są zatem sprzeczne z pozostałym, wiarygodnym materiałem dowodowym.

Zdaniem Sądu I instancji podstawą prawną, która znajduje zastosowanie w niniejszej sprawie jest ustawa z dnia 24 czerwca 1994 roku o własności lokali (jedn. tekst: Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903 z późn. zm., zwana dalej: u.w.l.). Ustawa ta wskazuje podmioty legitymowane do wytoczenia powództwa o uchylenie uchwały zebrania wspólnoty, a także wskazuje formalnoprawne wymogi dla ważnego podjęcia uchwał. Zgodnie z art. 25 ust. 1 u.w.l. właściciel lokalu może zaskarżyć uchwałę do sądu z powodu jej niezgodności z przepisami prawa lub z umową właścicieli lokali albo jeśli narusza ona zasady prawidłowego zarządzania nieruchomością wspólną lub w inny sposób narusza jego interesy.

Należało wskazać, że powód posiada legitymację procesową czynną do zaskarżenia uchwały pozwanej Wspólnoty, bowiem jest właścicielem nieruchomości lokalowej numer(...)położonej przy ul. (...) w K..

Według art. 25 ust. 1 u.w.l., każdemu z właścicieli lokali przysługuje prawo zaskarżania do sądu uchwał podjętych przez właścicieli lokali. Wszyscy właściciele lokali mają w tej sprawie jednakową pozycję, gdyż z możliwości zaskarżenia uchwały może skorzystać na jednakowych zasadach każdy właściciel - tak osoba prawna, jak i fizyczna, tak właściciel lokali stanowiących odrębną własność, jak i właściciel lokali niewyodrębnionych oraz zarówno właściciel posiadający większość udziałów w nieruchomości wspólnej jak i właściciel mniejszościowy. W każdym przypadku należy podać powody kwestionowania uchwały. Zaskarżanie do sądu uchwały właścicieli lokali na podstawie art. 25 ust. 1 u.w.l. będzie skuteczne, jeśli zostanie spełniona któraś z określonych w tym przepisie przesłanek: uchwała nie jest zgodna z prawem, uchwała nie jest zgodna z umową właścicieli lokali,- uchwała narusza zasady prawidłowego zarządzania nieruchomością wspólną, uchwała w inny sposób (niż przez naruszenie zasad prawidłowego zarządzania nieruchomością wspólną) narusza interesy właściciela lokalu, który składa skargę. Zarzut niezgodności z prawem może dotyczyć zarówno braków merytorycznych jak i proceduralnych.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy zauważyć należy, że zaskarżona uchwała numer (...) z dnia 26 maja 2014 r. została podjęta w trybie indywidualnego zbierania głosów. Za przyjęciem uchwały zagłosowało 26 właścicieli lokali, których udziały stanowiły 54,39 % sumy wszystkich udziałów. Przeciwko uchwale zagłosowała jedna osoba ( 1,43 % ), zaś głosów wstrzymujących nie było.

Bezzasadny był zatem zarzut powoda, że uchwała dla swojej skuteczności wymagała 100 % poparcia. Uchwała zapadła zwykłą większością głosów właścicieli liczoną według wielkości udziałów. Dodać przy tym należy, że żaden ze współwłaścicieli nie zgłosił nieprawidłowości w trakcie głosowania.

Oceniając zaś zaskarżoną uchwałę pod względem merytorycznym należy stwierdzić, że jej postanowienia nie naruszają przepisów prawa, ani interesu członka pozwanej Wspólnoty, tj. powoda. Uchwała ta nakłada na Wspólnotę obciążenie finansowe z tytułu wykonania prac modernizacyjnych polegających na ociepleniu 16 stropów garaży należących do mieszkańców nieruchomości przy ul. (...) w K. do kwoty 27.500 zł finansowanych z funduszu remontowego. Finansowanie wykonanego remontu ze środków Wspólnoty uzasadnione jest bowiem okolicznością, że powszechnie wiadomo, iż stropy są elementami konstrukcyjnymi budynku i z tego względu należą do nieruchomości wspólnej – podobnie jak dach, elewacja, piony wodne i kanalizacyjne, etc. Koszty utrzymania nieruchomości wspólnej obciążają wszystkich członków Wspólnoty, więc każdy właściciel lokalu musi w kosztach ich remontu partycypować. To, czy określony element budynku należy do nieruchomości wspólnej, można stwierdzić poprzez udzielenie odpowiedzi na pytanie czy usunięcie tego elementu jest możliwe. Jeśli nie, element ten stanowi zatem część nieruchomości wspólnej. Do nieruchomości wspólnej nie należą np. ścianki działowe w lokalach, czy wewnętrzna instalacja elektryczna. Ale już ściany nośne są częścią nieruchomości wspólnej. W tym przypadku do swoistych obowiązków członka Wspólnoty należy między innymi umożliwienie dostępu do pomieszczenia w celu wykonania prac modernizacyjnych. Takie zachowanie, notabene społecznie oczekiwane, nie wiąże się zatem z niedogodnością, która może być uznana za istotną, albowiem polega ono jedynie na czynności udostępnienia przez właściciela, na krótki okres czasu, lokalu stanowiącego jego własność, szczególnie że warunki tego udostępnienia z reguły pozostawione są do uzgodnienia w odpowiednim dla właściciela terminie. W tej kwestii, Sąd wziął również pod uwagę wyjaśnienia pozwanej Wspólnoty, która podkreśliła, że poza powodem wszyscy pozostali właściciele nie czynili przeszkód w zakresie wykonania prac. Udostępnienie przez powoda jego garażu na czas trwania prac związanych z dociepleniem stropu w garażach nie stanowi zdaniem sądu nadmiernej ingerencji w prawo własności powoda.

Z zeznań świadków L. B. (2), M. R., K. Ż. wynika w sposób nie budzący wątpliwości sądu, że po dokonaniu docieplenia stropów w garażach w ich mieszkaniach jest cieplej. Nie sposób przyjąć, aby osoby te potwierdzały gołosłownie tą okoliczność, albowiem to im najbardziej zależało na tym, aby w ich mieszkaniach poprawił się komfort cieplny. Trudno zatem przyjąć, aby ich zeznania w tym zakresie były niewiarygodne, ponieważ gdyby faktycznie po dociepleniu stropów garaży w mieszkaniach nadal było zimno świadkowie z całą pewnością powiedzieli by to zeznając w sądzie. Oznacza to zdaniem sądu, że inwestycja wykonana przez Wspólnotę w postaci ocieplenia 16 sztuk stropów garaży była inwestycją trafioną i słuszną.

W okolicznościach niniejszej sprawy - w świetle poczynionych przez Sąd ustaleń faktycznych w oparciu o materiał dowodowy zaoferowany przez strony - zaskarżona uchwała zawiera dostateczne i przekonujące uzasadnienie dla pokrycia kosztów ocieplenia 16 sztuk stropów garaży z funduszu remontowego. Istotne jest to, że sam powód bezpośrednio skorzystał na realizacji uchwały - ocieplenie stropów w garażach podniosło komfort mieszkaniowy i zniweczyło problem utraty ciepła z ciągów komunikacyjnych (korytarzy) i klatek schodowych, stanowiących część wspólną nieruchomości, na parterze jak również na pierwszym piętrze. Koszty związane z remontem płyty stropowej jako elementu konstrukcyjnego budynku powinna ponosić zatem Wspólnota (por. wyrok SA w Katowicach z dnia 13 sierpnia 2014 r., I ACa 484/13).

Sąd w rozpoznawanej sprawie nie był zobligowany do badania czy zachodzi potrzeba przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego na okoliczność wady w postaci niedostatecznego ocieplenia budynku, ponadnormatywnych stanów zużycia ciepła, poprawy komfortu ciepła i obniżenia zużycia ciepła po przeprowadzeniu prac w zakresie ocieplenia, albowiem nigdy nie była zgłaszana przez członków Wspólnoty konieczność wykonania ekspertyzy w zakresie planowanej inwestycji, również żadna ze stron w pismach procesowych nie zgłosiła takiego wniosku. Prace modernizacyjne przeprowadzone zostały zatem jedynie na podstawie konsultacji z bezpośrednimi wykonawcami docieplenia stropów w garażach, którzy stwierdzili, że obłożenie stropu garażowego styropianem o grubości 5 czy 10 centymetrów gwarantuje poprawę komfortu cieplnego.

Odnosząc się natomiast do twierdzenia powoda w takim zakresie, w którym zarzucił, że zaskarżona uchwała jest jednym z wielu przykładów wyprowadzania pieniędzy z funduszu remontowego na korzyść tylko jednego bądź kilku właścicieli, co skutkuje głosowaniem przez te osoby pozytywnie nad kolejnymi uchwałami, należy podkreślić, że przedmiotową uchwałę nie podjęto z inicjatywy zarządu, ale na wniosek mieszkańców Wspólnoty. Świadczą o tym w szczególności wiarygodne zeznania świadków, którzy przyznali, że od dłuższego czasu walczyli o podjęcie uchwały w przedmiocie wykonania docieplenia stropów garażowych.

Podjęta przez Wspólnotę Mieszkaniową uchwała nr (...)– wbrew twierdzeniu powoda - nie stanowi jednocześnie silnej ingerencji w przysługujące powodowi prawo własności. Roszczenie negatoryjne przysługuje bowiem przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą. Gdy zaistnieje taka sytuacja to właściciel może żądać przywrócenia stanu zgodnego z prawem lub zaniechania naruszeń (art. 222 § 2 k.c.). Roszczenie negatoryjne co do zasady przysługuje zawsze wtedy, gdy czyjeś prawo własności zostało naruszone w inny sposób niż przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą. Sąd nie znalazł jednak podstaw do zastosowania w niniejszej sprawie przepisu art. art. 222 § 2 k.c., albowiem obowiązek udostępnienia garażu w celu wykonania prac modernizacyjnych nie wiąże się zdaniem Sądu z niedogodnością dla właściciela lokalu, która może być uznana za istotną,

Reasumując brak jest przesłanek, o jakich mowa w treści art. 25 ust. 1 cytowanej ustawy, przemawiających za uchyleniem uchwały nr(...)Wspólnoty Mieszkaniowej przy ul. (...) w K. z dnia 26 maja 2015 r. Zarzuty powoda w tym zakresie uznać należało za bezprzedmiotowe i wykraczające poza zakres powództwa o uchylenie uchwały wspólnoty mieszkaniowej. W świetle art. 25 ust. 1 u.w.l., ocenie podlega wyłącznie to czy zaskarżona uchwała, w okolicznościach danej sprawy, narusza interes właściciela lokalu ( tak Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 26 grudnia 2011 roku w sprawie VI ACa 843/11 LEX nr 1312121). W ujęciu powyższego uznać należało, że uchwała z dnia 26 maja 2015 r. oznaczona numerem (...) pozostaje w zgodzie z prawem i znajduje uzasadnienie oraz uwzględnia interes całej Wspólnoty. Powództwo w stosunku do Wspólnoty Mieszkaniowej (...) przy ul. (...) w K. podlegało zatem oddaleniu w całości.

O kosztach Sąd orzekł w myśl zasady odpowiedzialności za wynik procesu, w oparciu o przepisy art. 98 § 1 i 3 k.p.c., przy zastosowaniu § 11 ust. 1 pkt. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.). Na zasądzone koszt składa się wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika w kwocie 180 zł i opłata skarbowa od pełnomocnictwa 17 zł.

Wyrok ten zaskarżył apelacją powód wnosząc o jego zmianę i uwzględnienie powództwa, bądź uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Powód zarzucił naruszenie prawa procesowego – art. 233 k.p.c. poprzez dokonanie oceny dowodów z naruszeniem zasad logiki, nie zasadnym przyjęciem że zeznania B. Ś. są wiarygodne, przy możliwości posiadania interesu w utrzymaniu zaskarżonej uchwały w mocy, ze względu na członka zarządu O. Ś.; przez uznanie za dostatecznie udowodnione okoliczności sprawy w postaci poprawy komfortu cieplnego lokali po ociepleniu garaży.

Naruszenie prawa materialnego poprzez naruszenie art. 25 § 1 ustawy o własności lokali, a to przez przyjęcie, ze zaskarżone uchwała nie narusza zasad prawidłowego zarządu nieruchomością wspólną, a tym samym nie narusza interesu właścicieli lokali, dokonano wydatków z funduszu remontowego na inwestycje nie związane z utrzymaniem części wspólnej nieruchomości, służące wyłącznie właścicielom poszczególnych lokali, nadto zastosowano w/w przepis dokonując oceny zgodności zaskarżonej uchwały w oparciu o stan faktyczny istniejący po podjęciu uchwały, a nie na etapie jej podjęcia. W uzasadnieniu szeroko rozwinął zarzuty.

Strona pozwana wniosła o oddalenie apelacji kwestionując zasadność zarzutów.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja powoda nie była zasadna.

Sąd Apelacyjny podziela ustalenia faktyczne i wywody prawne Sądu Okręgowego i przyjmuje je za własne.

Na początku odnosząc się do wniosków powoda zgłoszonych w postępowaniu apelacyjnym, a to dowodu z oferty na usługi remontowe L. P. z 3 marca 2014 r. dotyczącego prac remontowych w budynku przy ul. (...), oraz rozliczeń między innymi za ciepło w budynku Wspólnoty za 2014 i 2015 r., oraz zgłoszonego w piśmie procesowym z dnia 21 marca 2016 r. w którym wniósł o dopuszczenie dowodu z wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 11 stycznia 2016 r. ze sprawy z powództwa powoda przeciwko O. Ś. o ochronę dóbr osobistych – I C 1251/14. Należy zauważyć, że wniosek dotyczący oferty jest spóźniony, dowód z rozliczenia zużycia ciepła pozostaje w sprzeczności z zarzutem apelacji o ocenienie uchwały nie na datę jej podjęcia, a nadto nie miał on wpływu na treść orzeczenia. Przedłożony odpis wyroku Sądu I instancji potwierdza jedynie, że pomiędzy członkiem zarządu, a powodem, istnieje konflikt, co zostało uwzględnione przez Sąd I instancji przy ocenie dowodów i dowód ten także nie pozostaje w związku z orzeczeniem, o czym poniżej. Z tych przyczyn dowody te pominięto.

Sąd Okręgowy bardzo obszernie i szczegółowo, odniósł się do stanowisk stron, przy zachowaniu zasad logiki, poczynił ustalenia faktyczne i ocenił dowody. Sąd I instancji nie dał wiary żonie powoda odnośnie tego, że gdy przestała być zarządcą Wspólnoty to nie zgłaszano problemu docieplenie garaży, a powodowi odnośnie protestowania przeciwko uchwale i temu, że uchwała służy wyprowadzaniu pieniędzy z funduszu remontowego ( k. 155 akt ). Zakres w jakim Sąd nie dał wiary powodowi i jego żonie oraz okoliczności jakich to dotyczy nie wpływa na ocenę rozstrzygnięcia. Konkludując, ocena dowodów, z uwzględnieniem zaszłości pomiędzy członkami Wspólnoty w ocenie Sądu Apelacyjnego nie narusza art. 233 § 1 k.p.c. Sąd nie podziela zasadności rozumowania, że utrzymanie w mocy uchwały leżało w interesie członka zarządu Wspólnoty, Sąd ocenia uchwałę przez pryzmat interesu wszystkich członków Wspólnoty, w szczególności przy zarzucie celowości gospodarczej jej podjęcia. Także z tego powodu zarzuty naruszenia prawa procesowego nie były zasadne. Apelacja nie wykazała w konkretny sposób które ustalenia poczynione zostały z naruszeniem zasady swobody oceny materiału dowodowego i ewentualnego ich wpływu na treść orzeczenia.

Jedynie przykładowo Sąd Apelacyjny przypomina orzeczenia Sądu Najwyższego dotyczące art. 233 § 1 k.p.c. związane z rozpoznawaną sprawą: wyrok z dnia 8 maja 2002 r. I PKN 50/01 „Swobodna sędziowska ocena dowodów może być podważona jedynie wówczas, gdyby okazała się rażąco wadliwa lub oczywiście błędna”. ( LEX nr 564460 ); wyrok z dnia 7 lipca 1999 r. II CKN 430/98 „Art. 233 § 1 k.p.c. wyraża zasadę swobodnej oceny dowodów. Naruszenie tego przepisu zakłada wyjście przez sąd poza granicę przyznanej mu swobody w zakresie oceny dowodów, tj. wykazanie nieprzestrzegania przez sąd zasad logicznego rozumowania, oparcia się na dowodach nieprawidłowo przeprowadzonych, nie rozważenia wszechstronnie zebranego materiału dowodowego, nie wyjaśnienia wiarygodności i mocy poszczególnych dowodów.” ( LEX nr 1213009 ); wyrok z dnia 26 stycznia 2000 r. III CKN 562/98 „Przepis art. 233 § 1 k.p.c. przy uwzględnieniu treści art. 328 § 2 k.p.c., nakłada na sąd orzekający obowiązek: po pierwsze - wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału, po drugie - uwzględnienia wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu, po trzecie - skonkretyzowania okoliczności towarzyszących przeprowadzeniu poszczególnych dowodów mających znaczenie dla oceny ich mocy i wiarygodności, po czwarte - wskazania jednoznacznego kryterium oraz argumentacji pozwalającej - wyższej instancji i skarżącemu - na weryfikację dokonanej oceny w przedmiocie uznania dowodu za wiarygodny bądź też jego zdyskwalifikowanie, po piąte - przytoczenia w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia dowodów, na których sąd się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności.” ( LEX nr 528132 ).

Dodatkowo Sąd zauważa, że nie kwestionowano formalnej strony podjęcia uchwały przez członków wspólnoty. W związku z powyższym zarzuty dotyczące prawa procesowego nie były zasadne.

Naruszenie prawa materialnego w sprawie nie miało miejsca, przepis art. 25 ustawy o własności lokali stanowi, że „ 1. Właściciel lokalu może zaskarżyć uchwałę do sądu z powodu jej niezgodności z przepisami prawa lub z umową właścicieli lokali albo jeśli narusza ona zasady prawidłowego zarządzania nieruchomością wspólną lub w inny sposób narusza jego interesy.

1a. Powództwo, o którym mowa w ust. 1, może być wytoczone przeciwko wspólnocie mieszkaniowej w terminie 6 tygodni od dnia podjęcia uchwały na zebraniu ogółu właścicieli lokali albo od dnia powiadomienia wytaczającego powództwo o treści uchwały podjętej w trybie indywidualnego zbierania głosów”.

Powód żądanie uchylenia uchwały wywiódł z tego, ze jego zdaniem uchwała narusza zasady prawidłowego zarządu nieruchomością wspólną i w inny sposób narusza jego interesy.

W związku z tym Sąd Apelacyjny jednoznacznie stwierdza, że strop pomiędzy garażem znajdującym się pod budynkiem mieszkalnym, a lokalem mieszkalnym znajdującym się nad nim, w tym także częścią stanowiącą balkon dla mieszkania parteru stanowi część wspólną nieruchomości, gdyż jest częścią konstrukcyjną budynku. Stwierdzenie to nie wymaga wiedzy specjalistycznej. Zabezpieczenie części wspólnej przed powstawaniem mostków termicznych czy innych konsekwencji wynikających ze zmian temperatury należy do obowiązków zarządcy niezależnie od efektów dla temperatury w lokalach. Powód przyznał, że nawet zimą temperatura w garażu była wyższa niż na zewnątrz, a więc budynek oddaje część ciepła garażowi. Potwierdza to zasadność podjętych prac, dodatkowo wskazując na efekty dla mieszkań parteru. Efekty ocieplenia nie przenoszą się bezpośrednio na poziom zużycia ciepła i jego rozliczenie. W lokalach była przed ociepleniem niższa temperatura niż w innych lokalach, a więc efekt ogrzewania był niższy, a nie zużycie istotnie wyższe. W dacie podejmowania uchwały takie jej skutki były przewidywalne i ocena uchwały na datę podjęcia nie podważa jej zasadności. Wskazanie, że prace dotyczyły elementu , części wspólnej budynku powoduje niezasadność zarzutu wydania środków na rzecz członków Wspólnoty a nie całej Wspólnoty. W tym miejscu zwrócenia uwagi wymaga treść art. 13 i 14 pkt 1 ustawy o własności lokali regulujących obowiązki członka wspólnoty, a także ustawowe odesłanie do regulacji kodeksu cywilnego. Przepisy te stanowią, : „art.13 . 1. Właściciel ponosi wydatki związane z utrzymaniem jego lokalu, jest obowiązany utrzymywać swój lokal w należytym stanie, przestrzegać porządku domowego, uczestniczyć w kosztach zarządu związanych z utrzymaniem nieruchomości wspólnej, korzystać z niej w sposób nieutrudniający korzystania przez innych współwłaścicieli oraz współdziałać z nimi w ochronie wspólnego dobra.

2. Na żądanie zarządu właściciel lokalu jest obowiązany zezwalać na wstęp do lokalu, ilekroć jest to niezbędne do przeprowadzenia konserwacji, remontu albo usunięcia awarii w nieruchomości wspólnej, a także w celu wyposażenia budynku, jego części lub innych lokali w dodatkowe instalacje. art. 14 . Na koszty zarządu nieruchomością wspólną składają się w szczególności: 1) wydatki na remonty i bieżącą konserwację;”. Obowiązek współdziałania wynika także z art. 200 k.c.

Sądy stosując przesłanki z art. 25 ustawy o własności lokali wskazały przykładowo, że „1. O sprzeczności z interesem właściciela można mówić wtedy, gdy uchwała z formalnego punktu widzenia nie narusza żadnego przepisu, lecz jest dla członka niekorzystna z gospodarczego, czy też z osobistego punktu widzenia. W przypadku uchwał wspólnoty mieszkaniowej pojęcie "interesu" należy interpretować szeroko, ponieważ naruszenie interesu właścicieli dotyczy bezpośrednio ich nieruchomości.

2. Pojęcie "interesów" na gruncie art. 25 u.w.l. rozumiane jest szeroko, jako czyjeś dobro, czyjaś korzyść, także np. interesy ekonomiczne właściciela. Naruszenie interesu właściciela lokalu w rozumieniu cytowanego przepisu stanowi kategorię obiektywną, ocenianą m.in. w świetle zasad współżycia społecznego. Aby dokonać oceny treści uchwały w tych kategoriach, strona powodowa winna zgłosić zarzuty merytoryczne co do zaskarżonych uchwał i należycie je uzasadnić, w tym przede wszystkim wykazać, na czym dokładnie miałoby polegać naruszenie jego interesu jako właściciela”. - wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 1 października 2015 r. I ACa 320 /15 – LEX 1856648 – czy wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 4 września 2015 I ACa 671/15 "Naruszenie interesu" właściciela lokalu, w rozumieniu art. 25 ust. 1 u.w.l., stanowi kategorię obiektywną, ocenianą m.in. w świetle zasad współżycia społecznego. Odpowiedź na pytanie, czy skarżona uchwała narusza słuszne interesy właściciela musi być zawsze osadzona w realiach faktycznych danej sprawy. Dla przyjęcia, że istnieją przesłanki do uchylenia danej uchwały musi istnieć, co najmniej znaczna dysproporcja pomiędzy potrzebą ochrony interesu określonego właściciela, a ochroną interesu wyrażonego podjętą uchwałą. Wówczas spór sprowadza się do rozstrzygnięcia konfliktu pomiędzy dobrem wspólnoty, a dobrem jej indywidualnego członka”. - LEX nr 1927532. Przy ocenie interesu strony, Sąd miał też na względzie charakter lokalu jakim jest garaż, co ma znaczenie w procesie dokonywania wyważenia interesów stron. Wreszcie, na marginesie, Sąd zauważa, że kilkunastu właścicieli garaży nie miało zastrzeżeń i uchwałę wykonano, co także obiektywizuje zajęte stanowisko.

Podsumowując, stan faktyczny w sprawie został ustalony prawidłowo, a uchwała nie naruszała zasad prawidłowego zarządu. Uchwała, wykonana, poza garażem powoda, dotyczyła części wspólnej budynku. Uchwała nie naruszała interesu współwłaścicieli, przy czym powód nie sprecyzował – poza poniesieniem wydatków z funduszu remontowego, na czym polega naruszenie interesu, a wykazanie tej przesłanki obciąża powoda.

Z przedstawionych przyczyn apelacja uległa oddaleniu – art. 385 k.p.c., a o kosztach orzeczono na podstawie art. 98 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.