Wyrok

VI ACa 1646/14

Podstawa prawna:

art. 8 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów z 2000 r.
Zmiana rodzaju orzeczenia z "Wyrok, Uzasadnienie" na "Wyrok".
Automatyczne korekty wprowadzone przez system SAOS w czasie importu orzeczenia z zewnętrznego systemu

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt VI ACa 1646/14

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 grudnia 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SA Ksenia Sobolewska - Filcek

Sędziowie: SA Beata Waś

SO (del.) Jolanta Pyźlak (spr.)

Protokolant: Izabela Nowak

po rozpoznaniu w dniu 19 listopada 2015 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) S.A. z siedzibą w W.

przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

z udziałem zainteresowanego (...) S.A. z siedzibą w W.

o nadużywanie pozycji dominującej na rynku

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

z dnia 12 sierpnia 2014 r. sygn. akt XVII AmA 84/12

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów na rzecz (...) S.A. z siedzibą w W. kwotę 270 (dwieście siedemdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt VI ACa 1646/14

UZASADNIENIE

Decyzją nr (...) z dnia 28 grudnia 2011 roku Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów na podstawie art. 10 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 244, poz. 2080 z późn. zm.) w zw. z art. 131 ust. 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, poz. 331 z późn. zm.) oraz stosownie do art. 28 ust. 6 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów i § 7 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 17 lipca 2007 r. w sprawie właściwości miejscowej i rzeczowej delegatur Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Dz. U. Nr 134 poz. 939 ze zm.) oraz § 7 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 r. w sprawie właściwości miejscowej i rzeczowej delegatur Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Dz. U. Nr 107 poz. 887 ze zm.) w zw. z art. 136 ust. 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, po przeprowadzeniu na wniosek (...) S.A. z siedzibą w W. postępowania antymonopolowego:

I. uznał za ograniczającą konkurencję praktykę stosowaną przez (...) S.A. z siedzibą w W. polegającą na nadużywaniu pozycji dominującej na lokalnym rynku dystrybucji energii elektrycznej na terenie sieci elektroenergetycznej (...) S.A. poprzez:

1. wyłączenie możliwości tworzenia przez przedsiębiorstwa obrotu energią elektryczną inne niż (...) S.A., zbiorczych grafików dla odbiorców korzystających z zasady (...), co przeciwdziała ukształtowaniu się warunków niezbędnych do powstania i rozwoju konkurencji na krajowym rynku obrotu energią elektryczną – a tym samym stanowi naruszenie art. 8 ust. 1 i 2 pkt 5 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów,

2. wprowadzenie uciążliwego obowiązku tworzenia i przedstawiania (...) S.A., przez przedsiębiorstwa obrotu energią elektryczną inne niż (...), oddzielnych grafików dla każdego z odbiorców korzystających z zasady (...), przy jednoczesnym zbiorczym rozliczaniu (...) S.A. w relacjach z operatorem systemu przesyłowego, umożliwiające osiąganie przez (...), nieuzasadnionych korzyści – co stanowi naruszenie art. 8 ust. 1 i 2 pkt 6 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów i stwierdził zaniechanie jej stosowania z dniem 1 stycznia 2007 r.

II. nałożył na (...) S.A. z siedzibą w W. karę pieniężną w wysokości 6.362.876 zł płatną do budżetu państwa, z tytułu naruszenia zakazu, o którym mowa w art. 8 ust. 1 i ust. 2 pkt 5 i 6 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, w zakresie opisanym w punkcie I sentencji niniejszej decyzji, na podstawie art. 101 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów w zw. z art. 131 ust. 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów oraz stosownie do art. 28 ust. 6 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. i § 7 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 17 lipca 2007 r. w sprawie właściwości miejscowej i rzeczowej delegatur Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Dz. U. Nr 134 poz. 939 ze zm.) oraz § 7 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 r. w sprawie właściwości miejscowej i rzeczowej delegatur Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Dz. U. Nr 107 poz. 887 ze zm.) w zw. z art. 136 ust. 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, po przeprowadzeniu postępowania antymonopolowego z urzędu.

Odwołaniem z dnia 12 stycznia 2012 roku (...) S.A. zaskarżyła decyzję w całości zarzucając:

1. naruszenie §3 ust. 4 Rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 17 lipca 2007 r. w sprawie właściwości miejscowej i rzeczowej delegatur Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów poprzez prowadzenie postępowania z naruszeniem właściwości miejscowej i rzeczowej Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów Delegatura w W. oraz z przekroczeniem uprawnień Dyrektora Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów Delegatura w W.,

2. rażące naruszenie art. 93 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 roku o ochronie konkurencji i konsumentów poprzez niezastosowanie i prowadzenie postępowania pomimo, że w dniu 24 grudnia 2003 roku zainteresowany zawarł z powodem dwie umowy o świadczenie usług przesyłowych regulujące świadczenie usług dystrybucji przez siec dystrybucyjną na rzecz dwóch odbiorców, z momentem zawarcia których rozpoczął bieg terminu określony w art. 93 uokik, który zgodnie z brzmieniem tego przepisu upłynął z dniem 31 grudnia 2004 roku,

3. naruszenie art. 8 ust. 1 i 2 pkt 5 w zw. z art. 4 pkt 8 i pkt 9 uokik w związku z art. 131 ust. 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007 roku o ochronie konkurencji i konsumentów poprzez błędną wykładnię i bezpodstawne uznanie działania powoda za przeciwdziałanie ukształtowaniu się warunków niezbędnych do powstania i rozwoju konkurencji na krajowym rynku obrotu energią elektryczną pomimo, iż z całości zebranego w sprawie wzajemnie uzupełniającego się materiału dowodowego nie sposób było dojść do takich ustaleń,

4. naruszenie art. 8 ust. 1 i 2 pkt 6 w zw. z art. 4 pkt 8 i pkt 9 uokik w związku z art. 131 ust. 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007 roku o ochronie konkurencji i konsumentów poprzez błędną wykładnię i bezpodstawne uznanie, że powód narzucił uciążliwe warunki polegające na obowiązku tworzenia i przedstawiania przez przedsiębiorstwa obrotu energią elektryczną oddzielnych grafików dla każdego odbiorcy korzystającego z zasady (...), co umożliwiło powodowi osiągnięcie nieuzasadnionych korzyści, pomimo, iż z całości zebranego w sprawie wzajemnie uzupełniającego się materiału dowodowego nie sposób było dojść do takich ustaleń,

5. naruszenie art. 104 w zw. z art. 1 ust. 1 uokik w związku z art. 131 ust. 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007 roku o ochronie konkurencji i konsumentów poprzez niewłaściwe zastosowanie polegające na dowolnym, wybiórczym posłużeniu się przesłankami mającymi wpływ na nałożenie oraz wymiar kary pieniężnej,

6. rażące naruszenie art. 104 w zw. z art. 92 uokik w związku z art. 131 ust. 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007 roku o ochronie konkurencji i konsumentów poprzez prowadzenie postępowania przez okres 5 lat, co spowodowało znaczne zawyżenie kwoty bazowej ustalonej dla wysokości kary,

7. rażące naruszenie art. 92 uokik w zw. z art. 6 k.p.a. w związku z art. 131 ust. 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007 roku o ochronie konkurencji i konsumentów poprzez prowadzenie postępowania przez okres 5 lat i spowodowanie tym samym rażącego naruszenia zasad prowadzenia postępowania i spowodowanie długiego okresu niepewności po stronie powoda co do rozstrzygnięcia,

8. naruszenie art. 9c ust. 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 roku Prawo energetyczne poprzez niezastosowanie i pominięcie okoliczności, że bilansowanie handlowe zostało w ustawie Prawo energetyczne przewidziane jako wyłączna kompetencja określonych podmiotów, co bezpośrednio zakazywało przyjęcia odmiennej praktyki prowadzonej działalności niż przyjęta przez powoda,

9. naruszenie art. 8 ustawy Prawo energetyczne poprzez niezastosowanie i przyjęcie, ze w przypadku usługi dystrybucji i usługi przesyłu energii elektrycznej możliwe jest narzucanie warunków umów, pomimo, że z dyspozycji przywołanego przepisu wynika, że ustawodawca skutecznie zapobiegł powstaniu takiej możliwości,

10. naruszenie art. 4 pkt 8 uokik poprzez brak wskazania kryteriów wyznaczania rynku, o których mowa w art. 4 pkt 8 uokik, które zostały zastosowane przez Prezesa UOKIK do ustalenia rynku właściwego oraz pominięcie w analizie rynku właściwego istotnych dla rozstrzygnięcia okoliczności odnoszących się do cech usługi bilansowania handlowego a w konsekwencji błędne ustalenie stanu faktycznego sprawy oraz przekroczenia zasady swobody oceny dowodów (art. 233 §1 k.p.c. w zw. z art. 81 uokik) w następstwie czego Prezes UOKiK przyjął, że Spółka nadużywała pozycji dominującej na lokalnym rynku usług dystrybucji podczas, gdy w przedmiotowej sprawie działania Spółki należy oceniać na powiązanych rynkach właściwych, tj. krajowym rynku usług bilansowania handlowego (jako rynku występowania ewentualnej praktyki antykonkurencyjnej) oraz krajowym rynku obrotu energią elektryczną (jako rynku skutków ewentualnej praktyki antykonkurencyjnej),

11. naruszenie art. 4 ust. 2 ustawy Prawo energetyczne poprzez niezastosowanie i tym samym nieuwzględnienie zasady równego, nie dyskryminującego traktowania wszystkich użytkowników systemu wynikającej z dyspozycji tego przepisu poprzez przyjęcie, że Operator Systemu Dystrybucyjnego miał prawo odmiennie traktować odbiorców przyłączonych do swojej sieci, niż Operator Systemu Przesyłowego traktował odbiorców przyłączonych do jego sieci,

12. naruszenie art. 6 i art. 8 k.p.a. w zw. z art. 80 uokik poprzez prowadzenie postępowania bez uwzględnienia powszechnie obowiązujących przepisów oraz w sposób, który powoduje naruszenie zasady zaufania obywateli do organów administracji publicznej,

13. naruszenie art. 24 k.p.a. w zw. z art. 55 4 k.c. w zw. z art. 30 §4 k.p.a. poprzez nieuwzględnienie interesu prawnego (...) Sp. z o.o. w przedmiotowym postępowaniu administracyjnym i nieuwzględnienie okoliczności, że w drodze czynności prawnej nie doszło do zbycia prawa i nieuwzględnienie następstwa prawnego spółki (...),

14. błędne ustalenie stanu faktycznego sprawy oraz przekroczenie zasady swobody oceny dowodów (art. 233 §1 k.p.c. w zw. z art. 81 uokik) w następstwie czego Prezes UOKiK przyjął, że powód narzucał warunki umów zainteresowanemu, pomimo, że ze zgromadzonego materiału dowodowego nie sposób dojść do takiego wniosku, oraz że zawarcie umowy nr (...) o świadczenie usług dystrybucji energii elektrycznej z dnia 22 lutego 2006 roku zawartej pomiędzy (...) SA a (...) SA powoduje ponowny bieg terminu, o którym mowa w art. 93 uokik, mimo że z porównania treści umów z dnia 24 grudnia 2003 r. i 22 lutego 2006 r. jednoznacznie wynika ich tożsamość.

Powołując się na podniesione zarzuty odwołujący wnosił o:

1. uchylenie zaskarżonej decyzji całości,

2. ewentualnie o zmianę zaskarżonej decyzji w części w zakresie pkt II poprzez odstąpienie od wymierzenia kary pieniężnej lub wysokości kary pieniężnej nałożonej na powoda,

3. ewentualnie o zmianę zaskarżonej decyzji w całości i stwierdzenie, że stosowane przez (...) SA praktyki opisane w zaskarżonej decyzji nie stanowiły praktyk ograniczających konkurencję,

4. zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Prezes UOKIK wniósł o oddalenie odwołania i zasądzenie kosztów podtrzymując stanowisko zawarte w zaskarżonej decyzji.

Z dniem 7 maja 2007 r. (...) SA zmienił nazwę na (...) SA a następnie (...) SA (dalej jako (...) SA lub (...) SA)

Wyrokiem z dnia 12 sierpnia 2014 roku w sprawie XVII AmA 84/12 Sąd Okręgowy w Warszawie Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów uchylił zaskarżoną decyzję i zasądził od Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów na rzecz (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. kwotę 1377 złotych tytułem kosztów postępowania.

Swoje rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych:

W sektorze energii elektrycznej występuje m.in. podsektor przesyłu, dystrybucji i obrotu energią elektryczną. Podsektor dystrybucji energii elektrycznej obejmuje sieć elektroenergetyczną wysokich, średnich i niskich napięć (por.: art. 3 pkt 11b Prawa energetycznego), tj. napięć na poziomie 110 kV i poniżej tej wielkości. Dystrybucja energii elektrycznej oznacza jej transport siecią dystrybucyjną do odbiorców, przyłączonych do sieci dystrybucyjnej. Sieci dystrybucyjne zarządzane są przez podmioty określane jako operatorzy systemów dystrybucyjnych ( (...)). Świadczenie usług dystrybucyjnych wymaga zawarcia umowy między przedsiębiorstwem dystrybucyjnym a odbiorcą. Podsektor obrotu energią elektryczną, obejmuje handel hurtowy lub detaliczny, czyli sprzedaż energii przez podmiot zajmujący się jej wytwarzaniem lub odsprzedaż energii przez podmiot zajmujący się jej obrotem (por.: art. 3 pkt 6 i 6a Prawa energetycznego).

Zarówno handel hurtowy, jak i detaliczny rynku energii elektrycznej funkcjonuje na dwóch obszarach: konkurencyjnym i regulowanym. W obszarze regulowanym rynku energii elektrycznej – obrót energią odbywa się według taryf, zatwierdzanych przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki. Do momentu dokonania podziału przedsiębiorstw energetycznych zintegrowanych pionowo osobno na spółki zajmujące się dystrybucją i osobno na takie, które zajmują się sprzedażą energii, odbiorcy taryfowi dokonywali zakupu energii elektrycznej wraz z usługą jej dostawy od przedsiębiorstwa energetycznego, do którego sieci byli przyłączeni. Po rozdzieleniu działalności handlowej i dystrybucyjnej przedsiębiorstw energetycznych na skutek zmiany ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (tekst jedn. Dz. U. z 2006 r., Nr 89, poz. 625, z późn. zm.) – które weszły w życie z dnia 1 lipca 2007 r., każdy klient na rynku energii kupuje osobno energię i usługę jej dostarczenia.

Natomiast w obszarze konkurencyjnym, odbiorcy energii elektrycznej korzystają z prawa dostępu do sieci i wyboru dostawcy. Realizacji tego prawa służy zasada (...), czyli zasada dostępu stron trzecich do sieci elektroenergetycznej. Oznacza ona możliwość korzystania z sieci danego przedsiębiorstwa energetycznego, bez obowiązku kupowania od niego energii. Zgodnie z nią bowiem odbiorcy mają prawo zakupu energii elektrycznej od wybranego przez siebie sprzedawcy. Natomiast z usługi dystrybucji energii rozliczają się według obowiązujących taryf przedsiębiorstwa dystrybucyjnego, do którego sieci są przyłączeni.

W celu zapewnienia odbiorcom energii aktywnej możliwości korzystania z zasady (...), przedsiębiorstwa przesyłowe i dystrybucyjne zobowiązane zostały do świadczenia usług związanych z dostępem stron trzecich do ich sieci na zasadzie równoprawnego traktowania wszystkich dostawców i odbiorców.

Na polskim rynku energia elektryczna może być kupowana w drodze:

- kontraktów dwustronnych (umów) zawieranych pomiędzy wytwórcami energii a spółkami obrotu oraz klientami finalnymi,

- transakcji giełdowych, czyli zakupów i sprzedaży energii elektrycznej na specjalnie w tym celu zorganizowanej (...), prowadzonej w formie spółki akcyjnej,

- transakcji na rynku bilansującym.

Rynek bilansujący jest zarządzany przez operatora systemu przesyłowego, którym jest (...) S.A.

Spółka (...) SA jest Operatorem Systemu Przesyłowego (OSP) posiadającym koncesje na przesyłanie i dystrybucję energii elektrycznej za pomocą sieci przesyłowej, ponadto jest odpowiedzialna za ruch, utrzymanie i rozwój tej sieci oraz połączeń sieci przesyłowej z innymi sieciami, zapewniająca bezpieczeństwo dostaw energii elektrycznej.

W ramach rynku bilansującego następuje bilansowanie produkcji z rzeczywistym zapotrzebowaniem na energię elektryczną oraz niwelowanie nieplanowanych odchyleń po stronie podaży lub popytu. Wszyscy uczestnicy rynku bilansującego zobowiązani są zatem zgłaszać do realizacji umowy sprzedaży energii elektrycznej w postaci grafików (zwanych dalej również: grafikami handlowymi), określających zapotrzebowanie na energię elektryczną.

Z uwagi na godzinowy model rynku bilansującego, jego uczestnicy zobowiązani są do zgłaszania w ramach tych grafików zapotrzebowanie na energię elektryczną w każdej godzinie doby, siedem dni w tygodniu. W przypadku rozbieżności pomiędzy energią zadeklarowaną a faktycznie odebraną zachodzi konieczność rozliczenia różnicy energii z (...) (czyli dokupienia lub odsprzedaży energii). Rozliczanie różnic pomiędzy wielkościami zamówienia i zużycia energii (tzw. bilansowanie handlowe) jest dokonywane na każdą godzinę każdej doby.

W ramach takich rozliczeń energia elektryczna (w przypadku jej niedokontraktowania) dokupowana jest przez odbiorcę po cenie znacznie wyższej od jej średniej ceny na rynku konkurencyjnym, a odsprzedawana (w przypadku przekontraktowania) po cenie znacznie niższej.

W zależności od tego, czy uczestnik systemu miał przyłączenie urządzeń i instalacji do sieci przesyłowej lub fragmentów sieci rozdzielczych objętych obszarem rynku bilansującego mógł bezpośrednio lub pośrednio uczestniczyć w rynku bilansującym. Ten użytkownik systemu, którego urządzenia lub instalacje nie były przyłączone do sieci objętej rynkiem bilansującym (a był nim odbiorca korzystający z zasady (...)) uczestniczył w rynku bilansującym wyłącznie pośrednio, tzn. poprzez właściwego operatora systemu dystrybucyjnego, do sieci którego był przyłączony i z którym miał zawartą umowę dystrybucji energii elektrycznej.

Zasady funkcjonowania rynku bilansującego zostały sprecyzowane przez operatora sieci przesyłowej (...) SA w Instrukcji Ruchu i Eksploatacji Sieci Przesyłowej ( (...)).

(...) SA prowadzi działalność w dziedzinie dystrybucji energii elektrycznej oraz obrotu.

(...) SA jest operatorem systemu dystrybucyjnego ( (...)) świadczącym usługi dystrybucji energii elektrycznej na podstawie koncesji na przesyłanie i dystrybucję energii elektrycznej nr (...) wydanej przez Prezesa URE w dniu 17 listopada 2002 r. na terenie m.(...) W. oraz przyległych gmin.

Działając jako spółka obrotu działa na rynku taryfowym, na którym stawki cen i opłat za energię elektryczną podlegają zatwierdzeniu przez Prezesa URE oraz wolnym rynku, czyli rynku podmiotów które skorzystały z prawa wyboru sprzedawcy ( (...)) i spółek obrotu sprzedających energię elektryczną do takich podmiotów przy wykorzystaniu sieci dystrybucyjnej (...).

(...) SA jako (...) wykonywał bilansowanie dla pośrednich uczestników rynku bilansującego, czyli tych użytkowników systemu, których urządzenia lub instalacje nie były przyłączone do sieci objętej obszarem rynku bilansującego a były przyłączone do sieci (...) SA. Zasady bilansowania tych podmiotów były określone w (...) SA ( (...)) z dnia 13 września 2001 r. (wejście z życie 1 października 2001 r.).

(...) SA jest przedsiębiorstwem obrotu posiadającym koncesję na obrót energią elektryczną nr (...) wydaną przez Prezesa URE w dniu 7 listopada 2000 r. (...) SA jako spółka obrotu prowadzi działalność w zakresie sprzedaży energii elektrycznej na rzecz odbiorców uprawnionych do wyboru sprzedawcy ( (...)). W celu przetransportowania energii elektrycznej do swoich odbiorców znajdujących się na obszarze sieci dystrybucyjnej (...) Polska musiała skorzystać z usług (...) SA (która do 31 czerwca 2007 r. była właścicielką tej sieci). Z uwagi na powyższe pomiędzy (...) SA a (...) zawarta została w dniu 22 lutego 2006 r. umowa nr (...) o świadczenie usług dystrybucji.

(...) SA i (...) SA wiązały przed umową z 22 lutego 2006 r. nr (...) o świadczenie usług dystrybucji, umowy z dnia 24 grudnia 2003 r. nr (...) o świadczenie usług przesyłowych. (...) SA jako przedsiębiorstwo obrotu ma zawarte umowy sprzedaży energii elektrycznej z odbiorcami przyłączonymi do sieci dystrybucyjnej (...) SA i sprzedaje energię elektryczną tym odbiorcom.

Odbiorcy mają zawarte umowy ze (...) SA o świadczenie usług dystrybucji energii elektrycznej pomiędzy (...) SA a nimi. (...) SA jako przedsiębiorstwo obrotu ma zawartą umowę z (...) SA (OSP) o świadczenie usług przesyłania energii elektrycznej pomiędzy sobą i (...). Realizacja umów sprzedaży energii elektrycznej (...) SA na rzecz odbiorców następowała po zgłoszeniu do (...) SA przez odbiorców tych umów sprzedaży przy obowiązywaniu umów powiązanych o świadczenie usług dystrybucji, przesyłu.

Realizacja umów sprzedaży energii elektrycznej (...) SA na rzecz odbiorców przy wykorzystaniu sieci dystrybucyjnej (...) SA wymagała dodatkowo świadczenia przez (...) SA na rzecz (...) SA usługi bilansowania. Usługa ta była przedmiotem umowy nr (...) z dnia 22.02.2006 o świadczenie usług dystrybucji pomiędzy (...) SA a (...) SA.

Wykonując usługę bilansowania (...) zobowiązała (...) SA do składania dziennych grafików (w rozbiciu na każdą godzinę doby), które przedstawiały zapotrzebowanie (...) SA na energię elektryczną, osobno dla każdego z jej klientów (...) i w konsekwencji osobnego rozliczania odchyleń od pozycji kontraktowej każdego klienta. (...) SA wskazała, że przyjmując taki sposób rozliczania zapotrzebowania odbiorca końcowy kupujący energię elektryczną od (...) SA musiał zaplanować swoje rzeczywiste zużycie energii elektrycznej. W przypadku rozbieżności pomiędzy energią zamówioną a odebraną przez odbiorcę zachodziła potrzeba wyjątkowo niekorzystnych finansowo rozliczeń z (...) SA.

(...) SA zwróciła się aby (...) SA wyraził zgodę na składanie przez spółkę jednego grafiku dobowego w odniesieniu do wszystkich klientów zlokalizowanych w sieci dystrybucyjnej (...) SA. (...) SA nie zgadzał się na zgłaszanie sumarycznych (obejmujących wszystkich klientów (...) SA przyłączonych do sieci rozdzielczej (...) SA) grafików i zbiorcze rozliczanie odchyleń. (...) SA zgłaszał natomiast swoich klientów (podmioty, na rzecz których sprzedaje energię elektryczną) na podstawie jednego zbiorczego (sumarycznego) grafiku. Na co (...) SA wskazał, że zgłasza do OSP nie jako spółka obrotu, lecz jako (...) który rozlicza się z bilansowania całej swojej sieci dystrybucyjnej, a nie poszczególnych klientów. W ocenie (...) SA, w świetle obowiązującego stanu prawnego, mógł zgłaszać do realizacji jeden grafik handlowy dla wszystkich swoich odbiorów korzystających z zasady (...) na terenie sieci energetycznej (...) oraz bilansować łącznie ich odchylenia.

Żądanie sporządzania oddzielnych grafików handlowych dla każdego z odbiorców końcowych było nieuzasadnione w ocenie (...) SA, która wyjaśniła, iż operator systemu przesyłowego – (...), nie wymagał od (...) przedstawiania oddzielnych grafików w rozbiciu na każdy podmiot, z którym miała ona podpisaną umowę, gdyż Spółka ta była traktowana jako jeden podmiot i w ten sposób dokonywane było jej rozliczenie. (...) wyjaśniła, iż (...) - będąc bezpośrednim uczestnikiem rynku bilansującego - zgłaszała (...) –sumaryczną planowaną ilość energii elektrycznej, a następnie rozliczanie odchyleń od pozycji kontraktowej odbiorców odbywało się także wspólnie dla wszystkich podmiotów przyłączonych do sieci (...) (niezależnie od tego, czy byli oni odbiorcami uprawnionymi do korzystania ze swobodnego wyboru sprzedawcy, czy też nie).

Wnioskodawca wskazał, iż konieczność sporządzania odrębnych grafików, a co za tym idzie, indywidualne bilansowanie każdego klienta powodowało po stronie (...) dodatkowe koszty jej funkcjonowania. (...) SA wskazała, że nie miała możliwości choćby częściowego pokrycia tych kosztów przez odbiorców z uwagi na fakt, że tego rodzaju przeniesienie kosztów mogłoby spowodować, że oferta (...) SA okazałaby się nieatrakcyjna dla jej klientów. Zdaniem Wnioskodawcy, opisane zachowanie (...) przeciwdziałało ukształtowaniu się warunków niezbędnych do powstania bądź rozwoju konkurencji. W ocenie Wnioskodawcy opisane wyżej wprowadzenie uciążliwego obowiązku tworzenia i przedstawiania (...) oddzielnych grafików dla każdego z odbiorców uprawnionych do wyboru sprzedawcy energii elektrycznej, przy jednoczesnym zbiorczym rozliczaniu (...) w relacjach z (...) umożliwiało osiąganie przez (...), nieuzasadnionych korzyści. W opinii Wnioskodawcy, z uwagi na fakt, że Spółka uwzględniała grafiki (...) S.A. przy sporządzaniu swojego grafiku dla operatora systemu przesyłowego tzn. uwzględniając dane z grafików Wnioskodawcy, mogła przy rozliczaniu odchyleń skorzystać z ilości energii zagrafikowanej przez Wnioskodawcę. Spółka miała możliwość z tego tytułu uzyskać wymierne korzyści finansowe wynikające bądź to z braku konieczności dokupienia energii, bądź to z możliwości sprzedaży ewentualnej nadwyżki.

Wniosek o wszczęcie postępowania antymonopolowego, z powołaniem się na powyższe okoliczności, złożyła (...) SA w dniu 22 lutego 2006 roku.

Postanowieniem z dnia 25 sierpnia 2006 r. Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów Delegatura Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w W. wszczęła postępowanie antymonopolowe w związku z podejrzeniem nadużywania przez (...) S.A. z siedzibą w W. pozycji dominującej poprzez:

1.  przeciwdziałanie ukształtowaniu się warunków niezbędnych do powstania i rozwoju konkurencji poprzez wyłączenie możliwości tworzenia przez przedsiębiorców obrotu energią elektryczną innych niż (...) S.A. zbiorczych grafików dla odbiorców korzystających z zasady (...) co może stanowić naruszenie art. 8 ust. 1 i 2 pkt. 5 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.

2.  wprowadzenie uciążliwego obowiązku tworzenia i przedstawiania (...) S.A., przez przedsiębiorstwa obrotu energią elektryczną inne niż (...), oddzielnych grafików dla każdego z odbiorców końcowych korzystających z zasady (...), przy jednoczesnym zbiorczym rozliczaniu (...) S.A. w relacjach z operatorem systemu przesyłowego, umożliwiające osiąganie przez (...), nieuzasadnionych korzyści – co może stanowić naruszenie art. 8 ust. 1 i 2 pkt 6 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.

Pierwotnie (...) SA wskazała, że rynkiem właściwym jest obszar pokrywający się z obszarem sieci rozdzielczej (...) SA.

Prezes wszczynając w dniu 25 sierpnia 2006 roku postępowanie antymonopolowe na podstawie art. 44 ust. 1 i 84 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów oraz stosownie do art. 28 ust. 6 tej ustawy i §6 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 19 lutego 2002 r. w sprawie określenia właściwości miejscowej i rzeczowej delegatur Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w uzasadnieniu wskazał, „w ramach swojej działalności (...) SA zakupuje energię elektryczną w celu dalszej odsprzedaży, uczestnicząc w ten sposób w konkurencyjnym rynku obrotu energią elektryczną na terenie Polski”. Dalej „(...) SA i (...) SA prowadzą działalność gospodarczą na dwóch rynkach powiązanych: konkurencyjnym – obrotu energią elektryczną oraz zdominowanym – dystrybucji energii elektrycznej”.

W trakcie postępowania Wnioskodawca pismem z dnia 16 maja 2007 r. określił rynek właściwy w sprawie jako rynek dystrybucji energii elektrycznej. Z uwagi na powyższe, Prezes UOKiK postanowieniem z dnia 6 października 2011 r., doprecyzował definicję rynku właściwego w niniejszym postępowaniu, który został określony jako lokalny rynek dystrybucji energii elektrycznej obejmujący teren sieci elektroenergetycznej (...) S.A.

Na skutek zmiany ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (tekst jedn. Dz. U. z 2006 r., Nr 89, poz. 625, z późn. zm.) – które weszły w życie z dnia 1 lipca 2007 r., (...) SA dokonała rozdzielenia działalności w zakresie dystrybucji energii elektrycznej od działalności związanej z obrotem energią. Rozdział ten polegał na wydzieleniu ze struktur (...) SA spółki dystrybucyjnej - (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W., która przejęła obowiązki operatora sieci dystrybucyjnej wraz z własnością elektroenergetycznej sieci dystrybucyjnej.

Od 1 lipca 2007 r. podmiotem prowadzącym działalność w zakresie obrotu energią elektryczną jest wyłącznie spółka (...), natomiast (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. jest od ww. daty operatorem systemu dystrybucyjnego, wyłącznie odpowiedzialnym za świadczenie usług dystrybucji energii na terenie swojej sieci elektroenergetycznej.

Decyzją z dnia 8 sierpnia 2007 r. Prezes Urzędu Regulacji Energetyki cofnął (...) SA koncesję na dystrybucję energii elektrycznej udzieloną decyzją z dnia 17 listopada 1998 r.

W dniu 28 grudnia 2011 r. Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów Delegatura Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w W. wydał decyzję administracyjną, mocą której uznał za praktykę ograniczającą konkurencję działalność (...) S.A. z siedzibą w W. polegającą na nadużywaniu pozycji dominującej na lokalnym rynku dystrybucji energii elektrycznej na terenie sieci elektroenergetycznej (...) S.A. a przeciwdziałającą ukształtowaniu się warunków niezbędnych do powstania i rozwoju konkurencji na krajowym rynku obrotu energią elektryczną oraz umożliwiającą osiąganie przez (...) nieuzasadnionych korzyści i nałożył z tego tytułu karę w wysokości 6 362 876 zł.

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie znajdujących się w aktach sprawy dokumentach i oświadczeń stron zawartych w pismach procesowych – w zakresie, w jakim wynikające z nich okoliczności nie były kwestionowane przez żadną ze stron. Zgodnie z art. 227 k.p.c. przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie. Na tej podstawie Sąd oddalił wnioski dowodowe złożone przez stronę odwołującą. W ocenie Sądu okoliczności objęte wnioskami stały się nieprzydatne dla rozstrzygnięcia sporu, zwłaszcza w kontekście zarzutu niewłaściwości organu administracyjnego, który wydał decyzję.

Sąd Okręgowy uznał, iż odwołanie zasługuje na uwzględnienie w zakresie prowadzącym do uchylenia decyzji.

W pierwszej kolejności Sąd rozpoznał najdalej idący zarzut naruszenia § 3 ust. 4 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 19 lutego 2002 r. w sprawie określenia właściwości miejscowej i rzeczowej delegatur UOKIK (sprecyzowany na rozprawie w dniu 10 czerwca 2014 r., k. 165), gdyż w przypadku jego uwzględnienia decyzja Prezesa Urzędu powinna zostać w postępowaniu sądowym uchylona ze względu na brak kompetencji organu ochrony konkurencji do prowadzenia postępowania w sprawie praktyki ograniczającej konkurencję. (...) SA podniósł zarzut naruszenia § 3 ust. 4 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 19 lutego 2002 r. w sprawie określenia właściwości miejscowej i rzeczowej delegatur UOKIK. Zdaniem odwołującego, skoro organ antymonopolowy uznał, że zarzucane praktyki ograniczające konkurencję ujawniły się na krajowym rynku obrotu energii elektrycznej, na którym miały być odczuwane skutki działań, to niniejsza sprawa należała do właściwości rzeczowej Prezesa UOKIK – Centrali w W..

Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów Delegatura Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w W. wszczął w dniu 25 sierpnia 2006 roku postępowanie antymonopolowe na podstawie art. 44 ust. 1 i 84 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów oraz stosownie do art. 28 ust. 6 tej ustawy i §6 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 19 lutego 2002 r. w sprawie określenia właściwości miejscowej i rzeczowej delegatur Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Decyzja zaś została wydana 28 grudnia 2011 roku na podstawie art. 10 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 244, poz. 2080 z późn. zm.) w zw. z art. 131 ust. 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, poz. 331 z późn. zm.) oraz stosownie do art. 28 ust. 6 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów i § 7 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 17 lipca 2007 r. w sprawie właściwości miejscowej i rzeczowej delegatur Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Dz. U. Nr 134 poz. 939 ze zm.) oraz § 7 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 r. w sprawie właściwości miejscowej i rzeczowej delegatur Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Dz. U. Nr 107 poz. 887 ze zm.) w zw. z art. 136 ust. 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów.

Na podstawie art. 28 ust. 3 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, Prezes Rady Ministrów wydał rozporządzenie w dniu 19 lutego 2002 r. w sprawie określenia właściwości miejscowej i rzeczowej delegatur Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (rozporządzenie z 2002). Ustawa z 16 lutego 2007 roku o ochronie konkurencji i konsumentów w art. 131 ust. 1 wskazywała, że "Do postępowań wszczętych na podstawie ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów i niezakończonych do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe", a w art. 136 ust. 1 ustanawiała zasadę zachowania w mocy przepisy wykonawczych wydanych m.in. na podstawie art. 28 ust. 3 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów do czasu wejścia w życie przepisów wykonawczych wydanych na podstawie art. 33 ust. 3, niniejszej ustawy, nie dłużej jednak niż przez okres 12 miesięcy od dnia jej wejścia w życie. Używane w przepisach przejściowych sformułowanie "do postępowań wszczętych" ma jedynie wydźwięk proceduralny i oznacza tylko i wyłącznie możliwość dalszego stosowania przez organ administracji publicznej przepisów procesowych. Dlatego, że przedmiotem badania przez Prezesa Urzędu była praktyka (...) SA na tle (...) obowiązującej do 31 grudnia 2006r. do sprawy miała zastosowanie ustawa z 15 grudnia 2000 roku o ochronie konkurencji i konsumentów . Przepis art. 33 ust. 3 ustawy z 16 lutego 2007 roku o ochronie konkurencji i konsumentów stanowił odpowiednik art. 28 ust. 3 ustawy z 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów.

Na podstawie art. 33 ust. 3 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów zostało wydane rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 17 lipca 2007 r. w sprawie właściwości miejscowej i rzeczowej delegatur Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Dz. U. z dnia 26 lipca 2007 r.) (rozporządzenie z 2007), którego §3 zawierał rozwiązanie z §3 rozporządzenia z 2002. W dniu 1 lipca 2009 r. zostało wydane kolejne rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów w sprawie właściwości miejscowej i rzeczowej delegatur Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Dz. U. Nr 107 poz. 887 ze zm.), które w § 7 zawierało przepis intertemporalny, że do postępowań wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie rozporządzenia stosuje się przepisy dotychczasowego rozporządzenia.

Zdaniem Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów ze względu na datę wszczęcia postępowania antymonopolowego (25 sierpnia 2006 r.) miały zastosowanie przepisy ww. rozporządzenia z 2002 r., które ze względu na uregulowanie art. 136 ust. 1 ustawy z 16 lutego 2007 roku o ochronie konkurencji i konsumentów utraciły moc po wejściu w życie nowych przepisów wykonawczych tj. rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 17 lipca 2007 r. w sprawie właściwości miejscowej i rzeczowej delegatur Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Dz. U. z dnia 26 lipca 2007 r.). Jednakże ze względu na brzmienie art. 131 ust. 1 „do postępowań wszczętych na podstawie ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów i niezakończonych do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe”, podstawą określenia właściwości pozostają przepisy rozporządzenia z 2002. W ocenie tego Sądu rozporządzenie z 2002 pozostaje w mocy dla postępowań toczących się według ustawy z 15 grudnia 2000 r.

Podstawa prawna wskazana w decyzji nr (...) jest zdaniem Sądu Okręgowego chybiona i odpowiadający mu zarzut odwołania sformułowany w piśmie procesowym z dnia 12 stycznia 2012 roku. §3 ust. 4 rozporządzenia z 2002 i rozporządzenia z 2007 mają identyczną treść, czyli norma wynikająca z przepisów "starych" i "nowych" jest taka sama. W myśl § 3 ust. 1 ww. rozporządzenia z 2002 jeżeli strony postępowań w sprawach praktyk ograniczających konkurencję mają siedziby na terenie objętym właściwością miejscową dwóch lub więcej delegatur, właściwa jest delegatura ze względu na siedzibę przedsiębiorcy stosującego praktykę ograniczającą konkurencję, z zastrzeżeniem ust. 2 i 3. Zgodnie z ust. 2, jeżeli praktyka ograniczająca konkurencję jest związana z działalnością jednostki organizacyjnej przedsiębiorcy, w szczególności oddziału lub zakładu, właściwa jest delegatura ze względu na miejsce położenia tej jednostki organizacyjnej. Z kolei ust. 3 stanowi, iż jeżeli praktyką ograniczającą konkurencję jest porozumienie, o którym mowa w art. 5 ustawy, lub w razie powstania wątpliwości co do właściwości miejscowej delegatury w przypadku określonym w ust. 1 lub 2, delegaturę właściwą wskazuje Prezes Urzędu. W ust. 4 wskazano natomiast, że przepisy ust. 1-3 nie dotyczą przedsiębiorców działających w warunkach monopolu naturalnego (sieciowego), w szczególności w sektorze paliwowo-energetycznym, transporcie kolejowym i łączności, jeżeli stosowane przez nich praktyki ograniczające konkurencję ujawniają się na całym lub znacznej części rynku krajowego. W tych sprawach właściwy jest Prezes Urzędu - Centrala w W..

Według art. 24 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, Prezes Urzędu jest centralnym organem administracji rządowej właściwym w sprawach ochrony konkurencji i konsumentów, który wykonuje swoje zadania przy pomocy Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Z kolei art. 28 uokik wymienia (i) w ust. 1 co wchodzi w skład Urzędu, mianowicie Centrala w W. i delegatury Urzędu, w tym w W., (ii) wg ust. 4 i 5 delegatury oprócz spraw należących do ich właściwości mogą załatwiać sprawy inne przekazane im przez Prezesa Urzędu np. ze swojej właściwości, (iii) zgodnie z ust. 6 decyzje i postanowienia w sprawach z zakresu właściwości delegatur oraz w sprawach przekazanych do załatwienia przez Prezesa dyrektorzy delegatur wydają w imieniu Prezesa Urzędu.

Centralnym organem administracji rządowej jest zatem jedynie Prezes Urzędu. Takiego statusu nie mają natomiast ani Urząd, ani delegatury, które mają za zadanie wspierać Prezesa w wykonywaniu jego zadań. Dyrektorzy delegatur nie posiadają samoistnych uprawnień do podejmowania decyzji i postanowień należących do właściwości delegatury. Zgodnie bowiem z art. 28 ust. 6 uokik, każdorazowo orzekają oni w imieniu Prezesa UOKiK, składając swój podpis pod decyzją (postanowieniem). Wskazuje na to również treść § 7 rozporządzenia z 2002.

W ocenie Sądu I instancji w niniejszej sprawie zastosowanie znajduje ust. 4 powołanego przepisu.

Okolicznością bezsporną w niniejszej sprawie jest, że Prezes Urzędu w decyzji wskazał dwa rynki: (i) nadużywania pozycji dominującej - lokalny rynek dystrybucji energii elektrycznej na terenie sieci elektroenergetycznej (...) SA i (ii) powiązany – krajowy rynek obrotu energią elektryczną (pkt I.1). Nadużywanie pozycji dominującej następowało w relacjach z przedsiębiorstwami obrotu energią elektryczną, w tym (...) SA, która uczestniczyła w konkurencyjnym rynku obrotu energią elektryczną na terenie całej Polski (strona 1 i 4 decyzji). Już wszczynając postępowanie antymonopolowe w uzasadnieniu zawarto stwierdzenie „w ramach swojej działalności (...) SA zakupuje energię elektryczną w celu dalszej odsprzedaży, uczestnicząc w ten sposób w konkurencyjnym rynku obrotu energią elektryczną na terenie Polski”. Dalej „(...) SA i (...) SA prowadzą działalność gospodarczą na dwóch rynkach powiązanych: konkurencyjnym – obrotu energią elektryczną oraz zdominowanym – dystrybucji energii elektrycznej”.

Zatem – według sformułowania użytego w § 3 ust. 4 ww. rozporządzenia z 2002– organ antymonopolowy przyjął, że przedmiotowa praktyka przedsiębiorcy ograniczająca konkurencję „ujawnia się”, a więc wywołuje skutki, na rynku obrotu energią elektryczną, obejmującym obszar całego kraju. Wobec powyższego, w świetle § 3 ust. 4 rozporządzenia z 2002, w analizowanym przypadku właściwym rzeczowo i miejscowo do przeprowadzenia postępowania antymonopolowego był Prezes UOKiK – Centrala w W.. Postępowanie prowadziła natomiast delegatura Urzędu w W., a decyzję podpisał dyrektor tej delegatury. Tym samym w ocenie Sądu doszło do naruszenia § 3 ust. 4 i § 6 ust. 1 rozporządzenia z 2002.

W art. 28 uokik przewidziano co prawda, że Delegatury Urzędu oprócz spraw należących do ich właściwości mogą załatwiać inne sprawy przekazane im przez Prezesa Urzędu (ust. 4), jak również w szczególnie uzasadnionych przypadkach Prezes Urzędu może sprawę należącą do właściwości delegatury przejąć lub przekazać do załatwienia innej delegaturze Urzędu albo sprawę należącą do swojej właściwości przekazać do załatwienia wskazanej delegaturze (ust. 5). Poza sporem jest jednak, że w przedmiotowej sprawie takie przekazanie sprawy Delegaturze Urzędu w W. nie miało miejsca.

(...) SA działał na dwóch rynkach: obrotu energią, który to rynek jest rynkiem krajowym, oraz dystrybucji energii elektrycznej na terenie jego sieci elektroenergetycznej obejmującej obszar m.(...) W. i gmin, który jest rynkiem lokalnym. (...) SA był monopolistą na płaszczyźnie rynku lokalnego, podczas gdy na poziomie krajowym jest jednym z uczestników gry rynkowej, konkurujących między sobą w walce o odbiorcę sprzedawanej przez nich energii elektrycznej.

Zawarte w odpowiedzi na odwołanie stwierdzenie Prezesa Urzędu, że „omawiana sprawa dotyczyła działań (...) związanych z bilansowaniem odbiorców energii korzystających z prawa wyboru sprzedawcy na terenie sieci elektroenergetycznej” pozostaje w sprzeczności z treścią rozstrzygnięcia zawartego w pkt I sentencji decyzji, a także z treścią jej uzasadnienia. Prezes Urzędu wskazał wprost, że sprawa dotyczy zarzutu antykonkurencyjnego oddziaływania przez (...) na rynek obrotu energią elektryczną wskutek wykorzystywania pozycji dominującej na rynku dystrybucji energii (strona 27 decyzji).

W ocenie Sądu Okręgowego nie ma uzasadnienia zarzut naruszenia art. 93 uokik, bowiem (...) SA podkreśla zawarcie dwóch umów z 24 grudnia 2003 r. pomijając umowę z 22 lutego 2006 roku nr (...). Początek biegu terminu dla wszczęcia postępowania antymonopolowego rozpoczyna się najpóźniej z końcem roku, w którym zawarto umowę narzucającą uciążliwe warunki (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 stycznia 2007 r. III SK 17/06, LEX nr 489018). Umowa została zawarta 22 lutego 2006 roku i termin przedawnienia nie nastąpił.

Odnośnie twierdzenia (...) SA o braku wykreowania nowego stosunku obligacyjnego, Sąd I instancji zauważył, że nie jest ono uzasadnione w świetle postanowień umów z 24 grudnia 2003 roku, które obowiązywały do 31 grudnia 2004 roku (§9 ust.1, k. 455, §7 ust. 1, k. 468 akt admin.). Ponadto w umowach przewidziano, iż w razie zmiany stanu prawnego lub faktycznego, mających związek z postanowieniami niniejszych umów, strony zobowiązują się do podjęcia w dobrej wierze renegocjacji pod kątem dostosowania umów do nowych okoliczności. Zawarcie umowy z 22 lutego 2006 roku jest nową umową, gdyż poprzednie wygasły, a odwołujący nie przedstawił aneksów przedłużających umowy. Umowy (...) SA ze (...) SA były powiązane z umowami (...) SA z odbiorcami i okres obowiązywania tych pierwszych wynikał z istnienia umów sprzedaży. Zawieranie umów sprzedaży bądź ich przedłużanie stanowiło dostosowanie do nowych okoliczności w rozumieniu umów z 24 grudnia 2003 r. (okres obowiązywania umów z odbiorcami, załączniki nr 1). Sąd wskazuje, że do umowy nr (...) został dołączony załącznik nr 1 z umowy z 22 lutego 2006 r., a nie odpowiadający umowie z 24 grudnia 2003 r. (k. 459 akt admin.).

Zarzut naruszenia art. 8 ust. 1 i 2 pkt 5 uokik Sąd Okręgowy uznał za nieuzasadniony. Prawo antymonopolowe nie zakazuje posiadania przez przedsiębiorcę na rynku pozycji dominującej. Zakazane jest jedynie nadużywanie pozycji dominującej na rynku. W Decyzji Prezes Urzędu przyjął, że (...) SA, w okresie którego dotyczy przedmiotowe postępowanie, prowadziła działalność gospodarczą w obrębie niekonkurencyjnego rynku dystrybucji energii elektrycznej, będąc jedynym jej dystrybutorem na terenie własnej sieci elektroenergetycznej oraz na podstawie koncesji na obrót energią prowadziła działalność związaną z zakupem i odsprzedażą energii elektrycznej. Rynek obrotu energią elektryczną był już rynkiem konkurencyjnym, na którym działało wiele spółek obrotu (w tym (...) SA), mogących sprzedawać energię odbiorcy korzystającemu z zasady (...). Oznaczało to, iż odbiorcy uprawnieni do wyboru sprzedawcy, znajdujący się na terenie sieci dystrybucyjnej (...) SA, mogli realnie korzystać i korzystali z usług innych niż (...) SA przedsiębiorców sprzedających energię elektryczną.

Prezes Urzędu słusznie - w ocenie Sądu I instancji - twierdził, że (...) SA poddana była konkurencji ze strony pozostałych, działających na terenie Polski przedsiębiorców trudniących się obrotem energią elektryczną, którzy byli w stanie przedstawić konkurencyjną ofertę i pozyskać klientów przyłączonych do sieci dystrybucyjnej (...). Własność sieci dystrybucyjnej, sprawowanie funkcji operatora systemu dystrybucyjnego pozwalały (...) SA oddziaływać na stan konkurencji na rynku obrotu energią. Sama (...) SA w piśmie z dnia 12 czerwca 2006 r. podała, że działając jako spółka obrotu działa na rynku taryfowym, na którym stawki cen i opłat za energię elektryczną podlegają zatwierdzeniu przez Prezesa URE oraz wolnym rynku, czyli rynku podmiotów, które skorzystały z prawa wyboru sprzedawcy i spółek obrotu sprzedających energię elektryczną do takich podmiotów przy wykorzystaniu sieci dystrybucyjnej (...) (k. 42 akt admin.).

W tym samym piśmie (...) SA określiła, że działa na rynku taryfowym, mimo że działa i na rynku (...), ale dla klientów taryfowych nie musi dokonywać zgłoszeń, ponieważ dla klientów taryfowych prawo nie przewiduje obowiązku zgłaszania jakichkolwiek grafików, obowiązek ten jest związany wyłącznie z klientami (...). Pomimo działania na rynku (...) jako spółka obrotu nie ujawniła jak dokonuje zgłoszeń klientów (...). W odwołaniu podkreślała zaś, że działa jedynie na rynku taryfowym (pkt 11, 29 odwołania). Przedsiębiorca wskazał, że dokonuje zgłoszeń do OSP nie jako spółka obrotu, lecz jako (...), który rozlicza się z bilansowania całej swojej sieci dystrybucyjnej, a nie poszczególnych klientów (k. 44 akt admin.).

W ocenie Sadu Okręgowego stanowisko (...) SA co do rodzaju klientów czy taryfowi, czy (...) nie było spójne i Sąd nie przyjął za udowodnione, że jako spółka obrotu miała jedynie klientów taryfowych. Posiadana koncesja na obrót energii elektrycznej obowiązywała na terenie całej Polski i nie zawężała rodzaju odbiorców. A to oznacza, że (...) SA poza swoją (...) stawała się tylko spółką obrotu wchodzącą w konkurencję a na terenie swojej (...) była i dystrybutorem i spółką obrotu.

Spółki obrotu, w tym (...) SA, chcąc sprzedawać energię odbiorcom znajdującym się na obszarze sieci dystrybucyjnej (...) SA, nie miały innej możliwości niż skorzystanie z usług (...) SA w celu przetransportowania sprzedawanej energii. Pomimo, iż (...) SA faktycznie udostępniła sieć elektroenergetyczną spółkom obrotu, jednak w rzeczywistości odbywało się to ze znacznymi utrudnieniami. Utrudnianie przejawiało się w uniemożliwieniu spółce obrotu sumarycznego rozliczania odchyleń jej klientów przyłączonych do sieci rozdzielczej (...) SA.

(...) SA wyjaśniła, że (...) SA zobowiązała ją do składania dziennych grafików (w rozbiciu na każdą godzinę doby), które przedstawiały zapotrzebowanie (...) SA na energię elektryczną, osobno dla każdego z jej klientów i w konsekwencji osobnego rozliczania odchyleń od pozycji kontraktowej każdego klienta. (...) SA wskazała, że przyjmując taki sposób rozliczania zapotrzebowania odbiorca końcowy kupujący energię elektryczną od (...) SA musiał zaplanować swoje rzeczywiste zużycie energii elektrycznej. W przypadku rozbieżności pomiędzy energią zamówioną a odebraną przez odbiorcę zachodziła potrzeba wyjątkowo niekorzystnych finansowo rozliczeń z (...) SA. Zdaniem (...) SA, obowiązująca wówczas Instrukcja Ruchu i Eksploatacji Sieci Rozdzielczej nie przewidywała przyjęcia przez operatora systemu dystrybucyjnego modelu sumarycznego zgłaszania grafików. Sumaryczne zgłaszanie było dopuszczalne tylko, gdy spółka obrotu zawarła więcej umów sprzedaży z tym samym klientem. W takiej sytuacji wartości tych umów można było w zgłoszeniu łączyć.

Swoje stanowisko (...) SA opierała na § 21 ust. 1 i 3 rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 20 grudnia 2004 r. w sprawie szczegółowych warunków przyłączenia podmiotów do sieci elektroenergetycznych, ruchu i eksploatacji tych sieci (Dz.U. z 2005 r. Nr 2, poz. 6), Instrukcji Ruchu i Eksploatacji Sieci Przesyłowej i Instrukcji Ruchu i Eksploatacji Sieci Rozdzielczej. Zgodnie z §21 rozporządzenia obie strony umowy sprzedaży energii elektrycznej, czyli spółka obrotu oraz klient nabywający energię elektryczną, zgłaszają swoją umowę do realizacji w formie grafiku handlowego do operatora, do którego sieci przyłączona jest jednostka grafikowa, której dotyczą te grafiki. Z §21 rozporządzenia przesyłowego wynikało, że strony umowy sprzedaży, o której mowa w § 14 ust. 3, po zawarciu umowy przesyłowej z operatorem systemu przesyłowego elektroenergetycznego, zgłaszają umowę sprzedaży do realizacji w formie grafiku handlowego za pośrednictwem odpowiedzialnego za bilansowanie różnic, o których mowa w § 15 ust. 1; wraz ze zgłoszeniem umów sprzedaży do realizacji należy zgłaszać grafiki obciążeń. Rozporządzenie definiowało poniższe pojęcia:

(i)  jednostka grafikowa - zbiór rzeczywistych bądź wirtualnych miejsc dostarczania lub odbioru energii elektrycznej;

(ii)  ) grafiki obciążeń - zbiór danych określających planowane wielkości wprowadzenia do sieci energii elektrycznej lub jej poboru przez jednostkę grafikową, oddzielnie dla poszczególnych okresów rozliczeniowych rynku bilansującego;

( (...))  grafiki handlowe - zbiór danych określających ilość energii elektrycznej wynikającą z umów sprzedaży energii elektrycznej przypisaną jednostce grafikowej, oddzielnie dla poszczególnych okresów rozliczeniowych rynku bilansującego;

(iv)  miejsce dostarczania - punkt w sieci, do którego przedsiębiorstwo energetyczne dostarcza energię elektryczną, określony w umowie o przyłączenie, umowie przesyłowej albo w umowie sprzedaży energii elektrycznej.

Powyższe przepisy nie stały na przeszkodzie, aby jednostkę grafikową tworzyło kilka miejsc dostarczania, a zatem także kilku odbiorców. Skoro była możliwość połączenia w jednej jednostce grafikowej kilku miejsc dostarczania, a miejsce dostarczania jest punktem wskazanym w umowie, to dopuszczalność połączenia miejsc dostarczania prowadzi do dopuszczalności połączenia odbiorców mających te miejsca dostarczania. Model przyjęty przez (...) SA wynikał jak twierdziła z modelu przyjętego przez (...) SA w Instrukcji Ruchu i Eksploatacji Sieci Przesyłowej obowiązującej do 31 maja 2006 r.

Model ten jak wyjaśniła (...) nie wymagał, aby zgłoszenia danych handlowych i technicznych (w odniesieniu do odbiorców dotyczyło to zgłoszeń umów sprzedaży energii) na rynek bilansujący były dokonywane w rozbiciu na każdego odbiorcę (...). Zgłoszenia te musiały dotyczyć jednostki grafikowej, reprezentującej uczestników systemu, w tym odbiorców (...) i musiały być rozbite na poszczególne godziny danej doby kalendarzowej. Tylko w szczególnym przypadku z uwagi na relacje handlowe pomiędzy uczestnikami rynku energii, mogła zaistnieć sytuacja powodująca konieczność dokonania na rynku bilansującym zgłoszenia umowy sprzedaży energii dla pojedynczego odbiorcy (...). Wystąpiłaby ona wtedy, gdy odbiorca (...) jest jedynym kontrahentem w ramach danej jednostki grafikowej podmiotu sprzedającego mu energię a podmiot ten jest reprezentowany na rynku bilansującym w ramach innej jednostki grafikowej, niż ta zawierająca odbiorcę (...) będącego jego kontrahentem (k. 144 akt admin.). (...) SA w (...) przyjęła bardziej rygorystyczne zasady składania dziennych grafików niż wynikały z (...) SA. Rozwiązania przyjęte w Instrukcji Ruchu i Eksploatacji Sieci Rozdzielczej miały charakter następczy, gdyż musiały zgodne z § 29 ust. 5 rozporządzenia przyłączeniowego uwzględniać wszelkie rozwiązania przyjęte przez OSP w jego instrukcji.

Zasady bilansowania i rozliczeń w (...) z dnia 13 września 2001 r. (wejście w życie 1.10.2001r.) obowiązywały m.in. przedsiębiorstwa obrotu, odbiorców przyłączonych do sieci rozdzielczej uprawnionych do korzystania z usług przesyłowych i korzystających z tego prawa, nie uczestniczących bezpośredni w rynku bilansującym (A.3.1). Warunkiem uczestnictwa w procesie bilansowania i rozliczeń w sieci rozdzielczej była umowa sprzedaży energii elektrycznej lub umowa przesyłu zawarta z (...). Umowy te określały m.in. kod identyfikacyjny nadany przez (...) lub OSP, wykaz miejsc dostarczania, wykaz układów pomiarowo-rozliczeniowych oraz w razie potrzeby algorytmy wyznaczania ilości energii elektrycznej w poszczególnych miejscach dostarczania (A.4). Zgodnie z pkt B.1. Instrukcji Ruchu i Eksploatacji Sieci Rozdzielczej zgłoszenie umowy sprzedaży energii elektrycznej jest zestawieniem ilości energii elektrycznej planowanej do wprowadzenia do sieci rozdzielczej lub planowanej do pobrania z sieci rozdzielczej, w miejscach dostarczania danego podmiotu, dla poszczególnych godzin doby, z podaniem podmiotów do których energia ta ma być dostarczona, lub przez które ma być wprowadzona do sieci (B.1.2).

Do dokonywania zgłoszeń umów sprzedaży energii elektrycznej zobligowani byli:

a) klienci (...), którzy uczestniczą w rynku bilansującym za pośrednictwem spółki obrotu,

b) spółki obrotu uczestniczące na rynku bilansującym w zakresie umów zawieranych z tymi pierwszymi,

c) spółki dystrybucyjne,

d) wytwórcy (B.1.3).

Do zgłaszania zobowiązane są obie strony umowy sprzedaży energii elektrycznej, a zgłoszenie następuje do operatora systemu dystrybucyjnego, do którego sieci odbiorca jest przyłączony (B.1.4). Przedsiębiorstwa obrotu była zobowiązana do zgłaszania do operatora sytemu rozdzielczego umowy energii elektrycznej oddzielnie dla energii kupowanej i sprzedawanej dla każdej doby godziny (B.1.7). Zgłoszenie umowy sprzedaży energii elektrycznej odbywało się za pomocą formularza ZUP lub ZUPO (pierwszy przeznaczony dla wytwórcy, odbiorcy oraz spółki dystrybucyjnej drugi dla przedsiębiorstwa obrotu). Formularz ZUP obejmuje zgłoszenie pojedynczej umowy sprzedaży energii elektrycznej; w przypadku zawarcia przez podmiot większej liczby umów, dokonuje on zgłoszenia do operatora systemu rozdzielczego każdej umowy oddzielnie. Formularz ZUPO jest formularzem zbiorczym dla jednej godziny, obejmującym wszystkie umowy sprzedaży energii elektrycznej zawarte przez przedsiębiorstwo obrotu, z podziałem na części: zakup i sprzedaż dla każdej godziny (B.2). Ilości energii elektrycznej dla danej godziny doby podane w formularzach ZUP lub ZUPO musiały być takie same dla obu partnerów handlowych (B.3.9).

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem „pojęcie nadużywania jest pojęciem obiektywnym, które odnosi się do zachowań przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą, mogących wpłynąć na strukturę rynku, na którym właśnie ze względu na obecność takiego przedsiębiorstwa konkurencja jest już osłabiona, oraz stwarzających przeszkodę w utrzymaniu istniejącego jeszcze poziomu konkurencji lub w jej rozwoju na rynku poprzez stosowanie środków odmiennych od tych, jakie stosuje się w warunkach normalnej konkurencji między towarami lub usługami na podstawie świadczeń podmiotów gospodarczych” (por. wyroki ETS: z dnia 13 lutego 1979 r. w sprawie 85/76 (...) przeciwko Komisji, (...). s. 461, pkt 91; z dnia 3 lipca 1991 r. w sprawie C-62/86 A. przeciwko Komisji, (...), pkt 69). Ważne jest przy tym aby działania przedsiębiorstwa wynikały z jego własnej inicjatywy, a nie były narzucone przez ustawodawstwo. W niniejszej sprawie w ocenie Sądu regulacje rozporządzenia zostały przez (...) SA zinterpretowane w taki sposób, że utrudniały możliwości działania konkurencji- spółce obrotu na rynku powiązanym. Nie było ram prawnych, które same z siebie wykluczały odmienne zasady grafikowania a (...) SA tylko je w taki sposób interpretowała i stosowała. Nadużywanie pozycji dominującej może wyrządzać bezpośrednio szkodę konsumentom bądź ta szkoda może być wyrządzona pośrednio poprzez naruszenie zasad konkurencji.

W niniejszej sprawie, w ocenie Sądu Okręgowego, konieczność sporządzania odrębnych grafików, a co za tym idzie, indywidualne bilansowanie każdego klienta powodowało po stronie (...) SA dodatkowe koszty jej funkcjonowania. (...) SA co prawda wskazała, że nie miała możliwości choćby częściowego pokrycia tych kosztów przez odbiorców z uwagi na fakt, że tego rodzaju przeniesienie kosztów mogłoby spowodować, że oferta (...) SA okazałaby się nieatrakcyjna dla jej klientów. Nie było zatem bezpośredniego skutku dla konsumentów objętych siecią dystrybucyjną (...) SA, ale niewątpliwie doszło do zachwiania konkurencji na rynku obrotu krajowego. Potencjalny skutek antykonkurencyjny działania (...) SA zaistniał, bowiem jeżeli (...) SA nie przenosiła kosztów na odbiorców, to sama je ponosząc zmniejszyła swoje możliwości finansowe. Czy to zaś wpłynęło na jej możliwości konkurowania na rynku obrotu krajowego nie zostało przez Prezesa Urzędu zbadane. Jak wskazał rzecznik generalny J. M. w opinii w sprawie C-52/09 K. przeciwko (...) „wystarczy wykazać, że zachowanie przedsiębiorstwa dominującego noszące znamiona nadużycia zmierza do ograniczenia konkurencji lub, innymi słowy, że zachowanie to może mieć taki skutek (…) urząd ochrony konkurencji, musi wykazać, iż w konkretnym kontekście danego rynku występują potencjalne skutki antykonkurencyjne. Zatem samo twierdzenie, że mogą nastąpić jakieś odległe, abstrakcyjne skutki antykonkurencyjne, nie wystarczy” (...). Prezes Urzędu wyszczególnił, że „działania monopolisty sieciowego, miały skutek antykonkurencyjny na rynku obrotu energią elektryczną. Ustalone przez (...), zasady rozliczania odchyleń odbiorców końcowych korzystających z zasady (...), wymuszały bowiem uczestnictwo spółek obrotu na rynku obrotu energią na zasadach mniej korzystnych niż warunki, na jakich mogła działać (...)”. W ocenie Sądu na tle niniejszej sprawy wystarczające było powołanie skutku potencjalnego (zachwianie konkurencji na rynku obrotu), bez badania skutków rzeczywistych.

Sąd Okręgowy wskazał, iż w doktrynie i orzecznictwie zauważa się, że nadużycie pozycji na jednym rynku może negatywnie wpływać także na inny rynek. Skutki nadużycia pozycji dominującej na rynku mogą występować na innym rynku właściwym. Dzieje się tak w szczególności wówczas, gdy przedsiębiorca prowadzi działalność na innych rynkach (niezdominowanych), ponieważ na tych innych rynkach przedsiębiorca może posiadać możliwość wywierania nacisków na jego uczestników (transfer nadużycia pozycji dominującej). Powołując się na utrwalone orzecznictwo Sąd Okręgowy wskazał, że zabronione jest nadużywanie pozycji dominującej na rynku, jeśli natomiast chodzi o skutki, to co do zasady może ono wywoływać skutki zarówno na rynku, na którym działa przedsiębiorca posiadający pozycję dominującą, jak i na innych rynkach.

W ocenie Sądu I instancji zasadny był zarzut naruszenia art. 8 ust. 1 i 2 pkt 6 uokik. Na tle tego, że umowy były zawierane na podstawie wzorca umów nie było sporu. Wzorce umów stanowią adhezyjny sposób kontraktowania. O tym, że warunki umowy były uciążliwie świadczy niniejszy spór. Zgodnie z przedmiotową umową, strony przyjęły, iż podstawę do ustalenia i realizacji warunków świadczenia usług dystrybucji będzie stanowiła (...) S.A., gdzie między innym znajdowały się postanowienia dotyczące bilansowania i rozliczeń w sieci dystrybucyjnej (załącznik nr 6 strona 103, k. 48 akt admin.). W (...) SA wyłączył możliwość tworzenia zbiorczych grafików przez przedsiębiorstwa obrotu dla klientów korzystających z zasady (...). (...) SA nie zgadzał się na zgłaszanie sumarycznych (obejmujących wszystkich klientów (...) SA przyłączonych do sieci rozdzielczej (...) SA) grafików i zbiorcze rozliczanie odchyleń. (...) wskazała, że przyjmując taki sposób rozliczania w przypadku rozbieżności pomiędzy energią zamówioną a odebraną przez odbiorcę zachodziła potrzeba wyjątkowo niekorzystnych finansowo rozliczeń z (...). Prezes Urzędu przyjął za (...) SA, że wprowadzenie uciążliwego obowiązku tworzenia i przedstawiania (...) oddzielnych grafików dla każdego z odbiorców uprawnionych do wyboru sprzedawcy energii elektrycznej, przy jednoczesnym zbiorczym rozliczaniu (...) w relacjach z (...) umożliwiało osiąganie przez (...), nieuzasadnionych korzyści. W opinii Wnioskodawcy, z uwagi na fakt, że Spółka uwzględniała grafiki (...) S.A. przy sporządzaniu swojego grafiku dla operatora systemu przesyłowego tzn. uwzględniając dane z grafików Wnioskodawcy, mogła przy rozliczaniu odchyleń skorzystać z ilości energii zagrafikowanej przez Wnioskodawcę. Spółka miała możliwość z tego tytułu uzyskać wymierne korzyści finansowe wynikające bądź to z braku konieczności dokupienia energii, bądź to z możliwości sprzedaży ewentualnej nadwyżki.

Wniosek Prezesa Urzędu, że (...) SA uwzględniała dane z grafików (...) SA przy sporządzeniu swojego grafiku dla OSP i mogła przy rozliczaniu odchyleń skorzystać z ilości energii zagrafikowanej przez (...) SA zdaniem Sądu Okręgowego jest nieudowodniony. Prezes Urzędu nie zbadał, jakich klientów miała (...) SA, czy tylko taryfowych czy też (...). Wątpliwe są twierdzenia, że (...) SA miała tylko klientów taryfowych skoro w pismach w postępowaniu administracyjnym (...) SA wskazała, że ma również odbiorców (...), ale nie ujawniała szczegółów na temat ich rozliczeń (k. 44 akt admin.). Prezes Urzędu nie analizował sposobu rozliczeń (...) SA z OSP.

Rynek właściwy został zdaniem Sądu Okręgowego ustalony prawidłowo. Pierwotnie (...) SA wskazała, że rynkiem właściwym jest obszar pokrywający się z obszarem sieci rozdzielczej (...) SA. W trakcie postępowania wnioskodawca pismem z dnia 16 maja 2007 r. określił rynek właściwy w sprawie jako rynek dystrybucji energii elektrycznej. (...) SA dokonywał podziału na rynek taryfowy i wolny rynek (podmiotów które skorzystały z prawa wyboru sprzedawcy zgodnie z zasadą (...) i spółek obrotu). Dla klientów taryfowych nie musiał dokonywać zgłoszeń, gdyż dla takich klientów prawo nie przewidywało obowiązku zgłaszania jakichkolwiek grafików; obowiązek ten był związany wyłącznie z klientami (...) (pismo z 12.09.2006 r.).

Odwołujący mimo, że działał na obu rynkach, podkreślał że przedmiot roszczenia dotyczący tylko rynku podmiotów (...). W trakcie postępowania przed Prezesem Urzędu, (...) SA nie ujawnił jak dokonuje zgłoszeń klientów (...) pomimo działania na rynku (...). (...) SA wskazał jedynie, że dokonuje zgłoszeń do OSP nie jako spółka obrotu, lecz jako (...) który rozlicza się z bilansowania całej swojej sieci dystrybucyjnej, a nie poszczególnych klientów. W odwołaniu ponownie wskazał, że posiadał wówczas wyłącznie klientów taryfowych, którzy nie zgłaszają grafików (k. 32). Rozróżnienie na klientów taryfowych i (...) ma znacznie dla rynku obrotu, jako rynku powiązanego. Natomiast zarzut praktyk ograniczających konkurencję dotyczy lokalnego rynku dystrybucji energii elektrycznej na terenie sieci elektroenergetycznej (...) SA.

Prezes Urzędu zanegował, aby rynkiem właściwym, na którym winne być oceniane działania (...) SA był rynek bilansowania handlowego energii elektrycznej. W ocenie Sądu I instancji nie było potrzeby dalszej segmentacji rynku dystrybucji, którego częścią jest bilansowanie, bowiem precyzyjne ustalenie rynku ma znaczenie dla oceny pozycji dominującej. W tej sprawie zaś bezsporne jest, że (...) SA miała taką pozycję na lokalnym rynku dystrybucji energii elektrycznej na terenie sieci elektroenergetycznej (...) SA i na jej odcinku odnoszącym się do usługi bilansowania.

W ocenie Sądu Okręgowego (...) SA nie udowodniła, że (...) Sp. z o.o. jest jej następcą prawnym. Przepis art. 9d ust. 1 ustawy Prawo energetyczne zakłada separację operatorów systemu przesyłowego, dystrybucyjnego i systemu połączonego, będących w strukturze przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo, w zakresie formy prawnej i organizacyjnej oraz podejmowania decyzji, od innych działalności niezwiązanych z: 1) przesyłaniem, dystrybucją lub magazynowaniem paliw gazowych, lub skraplaniem gazu ziemnego, lub regazyfikacją skroplonego gazu ziemnego w instalacjach skroplonego gazu ziemnego albo 2) przesyłaniem lub dystrybucją energii elektrycznej i stanowi implementację do polskiego systemu prawnego art. 10 i 15 dyrektywy 2003/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 czerwca 2003 r. dotyczącej wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej i uchylającą dyrektywę 96/92/WE z dnia 26 czerwca 2003 r. (Dz.Urz.UE.L nr 176, str. 37). Dyrektywa 96/92/WE wchodziła w skład tzw. I pakietu liberalizacyjnego, w ramach którego pojawiły się pierwsze rozwiązania dotyczące unbundlingu. Termin unbundling (wydzielenie, podział, rozdział) jest powszechnie używany w słownictwie krajowym, w związku z implementacją acquis communautaire w dziedzinie energii do prawa krajowego, na potrzeby określenia przemian dotyczących sektora energetycznego i oznacza rozdział działalności przesyłowej oraz dystrybucyjnej od działalności wytwórczej oraz działalności obrotowej. W prawie europejskim wyróżnia się cztery rodzaje rozdziału poszczególnych działalności wykonywanych w ramach przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo: wydzielenie rachunkowe ( accounting unbundling), funkcjonalne, w tym w zakresie podejmowania decyzji ( functional unbundling), prawne ( legal unbundling) oraz własnościowe ( ownership undbundling) (por. Z. Muras (w:) Prawo energetyczne, Komentarz pod red. Z. Muras, M. Swora, LEX 2010).

W odróżnieniu od dyrektyw I pakietu prawodawca europejski rozszerzył w dyrektywie 2003/54/WE wymóg wydzielenia rachunkowego operatorów przesyłowych lub dystrybucyjnych o wymóg wydzielenia prawnego i funkcjonalnego, polegającego na wydzieleniu operatora w odrębną spółkę, niezależną od innych części przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo oraz zapewnieniu mu niezależności wykonywania działań operatorskich przy wykorzystaniu powierzonych mu sieci. Zgodnie z art. 10 i 15 dyrektywy 2003/54/WE operator systemu przesyłowego i dystrybucyjnego będący częścią przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo musi pozostać niezależny przynajmniej pod względem formy prawnej od innych działalności niezwiązanych z dystrybucją. Celem tak ukształtowanego rozdziału było doprowadzenie do wykonywania działalności w zakresie przesyłania i dystrybucji przez odrębne w sensie prawnym podmioty. Wydzielenie prawne miało służyć upodmiotowieniu operatorów systemu dystrybucyjnego i przesyłowego (połączonego). Jest to o tyle istotne, że wydzielony prawnie przedsiębiorca prowadzi działalność gospodarczą lub zawodową we własnym imieniu (op. cit.).

(...) SA zaprzestała świadczenia usług dystrybucji oraz sprawowania funkcji (...) z dniem 1 lipca 2007 r. (k. 557 akt admin.). (...) Sp. z o.o. została założona aktem notarialnym z dnia 7 grudnia 2006 r. (odpis z KRS (...)). (...) SA nie wykazała, aby spółka z ograniczoną odpowiedzialnością powstała w wyniku łączenia, podziału lub przekształcenia (...) S.A.

W doktrynie powszechnie rozróżnia się następstwo prawne pod tytułem szczególnym (sukcesja singularna), które oznacza nabycie indywidualnie oznaczonego prawa lub praw podmiotowych, oraz następstwo prawne pod tytułem ogólnym (sukcesja uniwersalna), które polega na tym, że sukcesor wstępuje w ogół praw stanowiących cały lub część prawnie wyodrębnionego majątku poprzednika. Cechą charakterystyczną sukcesji uniwersalnej jest także to, że dopuszczalna jest ona wyjątkowo i tylko w przypadkach wyraźnie przewidzianych przez przepisy prawa (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 2007 r. V CSK 343/07, OSNC 2009/2/34). Z poczynionych rozważań na temat rozdziału prawnego ( legal unbundling) oraz powstanie nowej spółki prowadzi do wniosku, że (...) Sp. z o.o. nie jest następcą prawnym (...) SA.

Z kolei aby mówić o sukcesji singularnej konieczne jest ustalenie, czy przeszły na (...) Sp. z o.o. prawa wynikające z umów związanych z prowadzeniem działalności dystrybucyjnej. (...) SA nie przedstawiła żadnych umów.

Mając na uwadze skuteczność podniesionego zarzutu naruszenia §3 ust. 4 rozporządzenia z 2002r. Sąd Okręgowy uznał, iż zbędne jest badanie podnoszonych zarzutów odnoszących się do wymiaru kary, uchybień przepisów kodeksu postępowania administracyjnego i prawa energetycznego. Sąd ten jedynie zaznaczył, że dla przewlekłości postępowania przewidziane są środki administracyjne. Tylko takie uchybienia w zakresie postępowania przed Prezesem Urzędu, które przekładają się na naruszenie prawa do obrony skutkują uchyleniem decyzji. Z faktu, że (...) SA była operatorem systemu dystrybucyjnego i stosowała przepisy prawa energetycznego nie wynika, że nie może być jej postawiony zarzut oparty na naruszeniu reguł konkurencji i wyłączną kompetencję do rozstrzygania sporów na tle zawartych umów ma Prezes URE. Jedynie wówczas, gdy przepisy prawa energetycznego stanowią sztywne ramy i nakładają obowiązek działania wyłączając swobodę działania, podmiot nie narusza konkurencji, a taka sytuacja nie zachodziła w niniejszej sprawie. Materiał zgromadzony w sprawie wskazywał, że (...) SA widział możliwość sumarycznego zgłaszania danych (...), warunkiem było zgłoszenie dotyczące jednostki grafikowej reprezentującej uczestników systemu, w tym odbiorców (...).

W konsekwencji Sąd Okręgowy uchylił decyzję w całości na podstawie art. 479 31a § 3 k.p.c. i uznając Prezesa UOKiK za przegrywającego sprawę stosownie do przepisu art. 98 k.p.c. obciążył go kosztami procesu.

Apelację od powyższego wyroku wniósł Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów zaskarżając wyrok w całości i podnosząc następujące zarzuty:

1.  naruszenie § 3 ust.4 i § 6 ust. 1 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z 19 lutego 2002r. w sprawie określenia właściwości miejscowej i rzeczowej delegatur Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Dz. U. Nr 18 poz. 172 ze zm.) poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, w wyniku czego Sąd przyjął, iż właściwy do przeprowadzenia postępowania i wydania decyzji był Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów - Centrala w W., a nie dyrektor Delegatury w W., co w konsekwencji spowodowało naruszenie art. 479 31a§1 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i uwzględnienie odwołania oraz uchylenie decyzji;

2.  naruszenie art. 233§ 1 k.p.c. poprzez naruszenie zasady wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i przekroczenie swobodnej oceny dowodów, poprzez sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego materiału dowodowego, w wyniku czego uznał za udowodnione w całości okoliczności wskazane przez powoda w treści odwołania od decyzji Prezesa UOKiK z 28 grudnia 2011r. w szczególności przyjmując, iż praktyka ograniczająca konkurencję ujawnia się na rynku obrotu energią elektryczną obejmującą obszar całego kraju.

W konsekwencji pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania wg norm przepisanych przy uwzględnieniu kosztów za wszystkie instancje.

Powód wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja jest bezzasadna, zaś wyrok Sądu Okręgowego trafny. Sąd Apelacyjny podziela ustalenia Sądu pierwszej instancji oraz wyprowadzone z nich wnioski natury faktycznej i prawnej.

Nie jest zasadny zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Składając taki zarzut strona powinna wskazać, jakie konkretnie dowody Sąd ocenił z naruszeniem zasad wskazanych w tym przepisie. Apelacja nie zawiera wskazania takich dowodów. Wyznaczenie rynku właściwego ma istotne znaczenie dla stosowania przepisów prawa antymonopolowego. Konkurencja jest procesem występującym zawsze na określonym rynku (rynku właściwym). Wyznaczenie granic tego rynku jest więc niezbędne dla oceny zachowań przedsiębiorców z punktu widzenia ich zgodności z prawem antymonopolowym. Chodzi tu również o ocenę praktyk polegających na nadużywaniu pozycji dominującej - takie zachowanie przedsiębiorcy każdorazowo zachodzi na rynku właściwym, co wyraźnie wynika z treści art. 8 u.o.k.k.; jednakże efekt nadużycia pozycji dominującej na jednym rynku może wystąpić na innym rynku - niezdominowanym, jest to tzw. transfer nadużycia pozycji dominującej. Określenie rynku właściwego powinno zostać dokonane na podstawie definicji zawartej w art. 4 pkt 8 u.o.k.k., zgodnie z którym przez pojęcie rynku właściwego rozumie się rynek towarów, które ze względu na ich przeznaczenie, cenę oraz właściwości, w tym jakość, są uznawane przez ich nabywców za substytuty oraz są oferowane na obszarze, na którym, ze względu na ich rodzaj i właściwości, istnienie barier dostępu do rynku, preferencje konsumentów, znaczące różnice cen i koszty transportu, panują zbliżone warunki konkurencji.

W zaskarżonej decyzji, jako rynek właściwy na którym powodowa spółka posiada pozycję dominującą, wskazano lokalny rynek dystrybucji energii elektrycznej na terenie sieci elektroenergetycznej (...). Jednakże jako rynek w którym w którym ujawniały się skutki nadużywania przez powoda pozycji dominującej na lokalnym rynku dystrybucji energii wskazano krajowy rynek obrotu energią elektryczną (str. 27-28 decyzji). (...) SA działała na dwóch rynkach tj. krajowym rynku obrotu energią elektryczną oraz lokalnym rynku dystrybucji energii. Jak wskazał Sąd Okręgowy - na poziomie krajowym powódka była jednym z uczestników gry rynkowej, a siła rynkowa jaką powód posiadał na rynku dystrybucji energii była czynnikiem, który pozwalał mu oddziaływać na stan konkurencji na rynku obrotu energią. Prezes w swojej decyzji wskazał wprost, że sprawa dotyczy zarzutu antykonkurencyjnego oddziaływania powoda na rynek krajowy obrotu energią elektryczną wskutek wykorzystywania pozycji dominującej na rynku dystrybucji energii. A zatem, w zaskarżonej decyzji - jako rynek na którym ujawnia się nadużycie pozycji dominującej - wskazano rynek krajowy obrotu energią elektryczną; nie wyznaczono węższego rynku, na którym odczuwalne są efekty zachowań dominanta. Postawiony powodowi zarzut dotyczy oddziaływania na krajowym rynku obrotu energią elektryczną, bez żadnego zawężenia. Sąd Okręgowy w istocie podzielił w tej kwestii ustalenia faktyczne będące podstawą przedmiotowej decyzji Prezesa UOKiK. Obecne stanowisko pozwanego jest zatem sprzeczne ze stanowiskiem wyrażonym wcześniej w zaskarżonej decyzji, a zarzut błędnych ustaleń faktycznych nie znajduje potwierdzenia w zebranym materiale dowodowym.

Jak się wskazuje w literaturze: dla zastosowania art. 8 u.o.k.k. nie jest konieczne istnienie związku przyczynowego między posiadaniem pozycji dominującej na określonym rynku a godzącymi w konkurencję skutkami zachowań danego przedsiębiorcy, które ujawniły się na innych rynkach (niezdominowanych). Wystarczającą podstawą do stosowania art. 8 u.o.k.k. jest istnienie po stronie danego przedsiębiorcy zasobów ekonomicznych dających mu władzę (siłę) rynkową na jakimkolwiek obszarze, stanowiącym rynek relewantny (tak: K. K. w Komentarzu do art. 8 u.o.k.k. LEX 2005). Taka sytuacja zachodzi w niniejszej sprawie.

Zasadnicze znaczenie w niniejszym sporze miała kwestia właściwości i skutków ewentualnej niewłaściwości organu. Postępowanie przed organem toczyło się według zasad postępowania administracyjnego i z tej przyczyny nie można pomijać uchybień tym zasadom, w szczególności gdy chodzi o uchybienia skutkujące nieważnością decyzji, przy czym sąd powszechny w postępowaniu takim jak niniejsze, w przypadku tego rodzaju wady nie stwierdza nieważności decyzji, skoro Kodeks postępowania cywilnego nakazuje jej uchylenie.

Sąd Okręgowy przeprowadził prawidłową analizę przepisów rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 19 lutego 2002r. w sprawie określenia właściwości miejscowej i rzeczowej delegatur UOKIK. Sąd drugiej podziela tę wykładnię uznając, iż uprawnione było stanowisko Sądu pierwszej instancji, że decyzja wydana została przez niewłaściwy organ, co powoduje jej nieważność (por. art. 156 § 1 pkt 1 k.p.a.).

Stanowisko strony apelującej opiera się na nieuzasadnionym rozdzieleniu ustalenia faktycznego, że praktyka antykonkurencyjna powoda „wywołuje skutki na krajowym rynku obrotu energią” od przesłanki z rozporządzenia stanowiącej, że „praktyki ograniczające konkurencję ujawniają się na całym lub znacznej części rynku krajowego”. Wywołanie niedozwolonymi praktykami skutków na krajowym rynku oznacza, że praktyki te ujawniają się na rynku krajowym. W konsekwencji należy więc uznać, że zarzut apelacyjny naruszenia przepisów rozporządzenia i wynikłych stąd skutków jest niezasadny.

W przepisie rozporządzenia nie chodzi o stosowanie praktyki na rynku właściwym mającym charakter rynku krajowego, lecz o takie praktyki, których skutki ujawniają się na rynku właściwym mającym charakter krajowy lub znacznej części tak wyznaczonego rynku właściwego. Takiej wykładni ww. rozporządzenia dokonał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z 5 lutego 2015r. III SK 46/14 i Sąd Apelacyjny w obecnym składzie pogląd ten podziela.

Naruszenie przepisów rozporządzenia z 2002 r. dotyczących właściwości miejscowej delegatur powoduje, że w braku przekazania sprawy do załatwienia przez Prezesa Urzędu oraz gdy nie udzielono dyrektorowi delegatury upoważnienia na podstawie art. 268a k.p.a., dyrektor nie mógł wydać decyzji w imieniu Prezesa Urzędu. Upoważnienie do jej wydania nie wynikało bowiem z art. 28 ust. 6 ustawy z 2000 r. w związku z przepisami rozporządzenia z 2002 r. Skutkiem podpisania decyzji przez osobę nie mającą do tego upoważnienia jest nieważność decyzji (wyrok NSA z 16 stycznia 2014 r., II GSK 1618/12; wyrok WSA w Krakowie z 17 kwietnia 2013 r., III SA/Kr 1156/12). Jak zaś wynika z wyroku Sądu Najwyższego z 19 sierpnia 2009 r., III SK 5/09 wady decyzji skutkujące jej nieważnością należą do tego rodzaju uchybień proceduralnych, jakie Sądy orzekające z odwołania od decyzji Prezesa Urzędu uwzględniają przy ocenie zasadności odwołania przedsiębiorcy. Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów był w rezultacie władny uchylić zaskarżoną decyzję, jeżeli stwierdził, że decyzja została wydana w niniejszej sprawie z naruszeniem § 3 ust. 4 rozporządzenia z 2002 r.

Wprawdzie drugi z zarzutów postawionych powodowi dotyczy jedynie rynku lokalnego, ale nie można abstrahować od faktu, iż obydwa zarzuty są ze sobą powiązane, nadto w apelacji nie zakwestionowano skutecznie ustaleń Sądu Okręgowego, iż nie wykazano, aby powód osiągał (czy chociażby mógł osiągać) korzyści z narzucania przedsiębiorcom uciążliwych praktyk. W ocenie Sądu Apelacyjnego zasadnie Sąd I instancji zwrócił uwagę, że Prezes nie przeanalizował sposobu rozliczeń (...) z OSP, a twierdzenie co do możliwości osiągania takich korzyści nie jest poparte stosownym materiałem dowodowym. Brak jest zatem podstaw do utrzymania przedmiotowej decyzji również w zakresie dotyczącym jej pkt 2.

Mając na uwadze powyższe, na podstawie art. 385 k.p.c. Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji.

O kosztach orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. i art. 108§1 k.p.c. w zw. z

§ 12 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 14 ust. 3 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. 2013, poz. 490).

Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13