Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 marca 2016r.

Sąd Rejonowy w Słupsku I Wydział Cywilny

w składzie następującym :

Przewodniczący: SSR Barbara Nowicka

Protokolant: st. sekr. sąd. E. B.

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 30 marca 2016r. w S. sprawy

z powództwa S. S.

przeciwko (...) Bank Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o ustalenie nieważności umowy

I.  ustala, że umowa kredytu konsumpcyjnego gotówkowego nr (...) z dnia 04.12.2013r. zawarta pomiędzy (...) Bank Spółką Akcyjną z siedzibą w W. a S. S. jest nieważna;

II.  zasądza od pozwanego (...) Bank Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powódki S. S. kwotę 4.525,00 (cztery tysiące pięćset dwadzieścia pięć złotych i 00/100) tytułem zwrotu kosztów procesu;

III.  nakazuje ściągnąć od pozwanego (...) Bank Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Słupsku kwotę 78,72 zł (siedemdziesiąt osiem złotych i 72/100) tytułem zwrotu poniesionych przez Skarb Państwa wydatków.

Powódka S. S. , reprezentowana przez syna - R. S., pozwem wniesionym w dniu 12.05.2014 r. przeciwko (...) Bank Spółce Akcyjnej w W. domagała się ustalenia nieważności umowy kredytu konsumpcyjnego gotówkowego nr (...), zawartej w dniu 04.12.2013 r., pomiędzy nią a pozwanym Bankiem. Powódka wniosła także o zasądzenie od pozwanego na jej rzecz kosztów procesu.

W uzasadnieniu powódka wskazała, iż w dniu 04.12.2013 r. zawarła z pozwanym umowę kredytu gotówkowego, na mocy której udzielono jej kredytu w wysokości 29.500,00 zł na sfinansowanie jej potrzeb konsumpcyjnych. Dodatkowo, na sfinansowanie kosztów udzielenia kredytu w powyższej wysokości powódce udzielono kredytu dodatkowego w wysokości 6.656,39 zł. Powódka z tytułu przedmiotowej umowy zobowiązała się do zapłaty na rzecz pozwanego kwoty 55.992,46 zł tytułem kredytu głównego oraz kwoty 11.132,29 zł tytułem kredytu dodatkowego. W ocenie strony powodowej przedmiotowa umowa kredytu jest nieważna, bowiem w momencie jej zawierania powódka znajdowała się w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Wskazała, że jest osobą w podeszłym wieku i wskutek choroby oraz istniejących zaburzeń psychicznych nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem. W chwili zawierania umowy kredytowej z pozwanym powódka działała bez właściwego rozeznania, albowiem nie rozumiała znaczenia dokonanej przez siebie czynności prawnej oraz jej skutków. W stosunku do jej osoby prowadzone jest przed Sądem Okręgowym w Słupsku postępowanie o całkowite ubezwłasnowolnienie, zaś w związku z zawarciem przedmiotowej umowy toczy się postępowanie karne. W ocenie strony powodowej, zakłócenia czynności psychicznych, jakie towarzyszyły powódce w chwili składania oświadczenia woli o zawarciu umowy kredytowej, spełniały kryteria określone w art. 82 kc, a w konsekwencji zawarta umowa kredytu jest nieważna.

Pozwany (...) Bank Spółka Akcyjna w W. , reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika w osobie radcy prawnego, w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu wskazał, iż stwierdzenie stanu psychicznego powódki w chwili składania oświadczeń woli, winno nastąpić przez biegłego, nie zaś przy pomocy innych środków dowodowych. Podeszły wiek powódki nie jest samoistną przyczyną wystąpienia skutków z art. 82 kc. Nadto - toczące się postępowanie o ubezwłasnowolnienie nie ma znaczenia, wszak przedmiotem ustaleń w niniejszym procesie jest stan świadomości powódki w konkretnej dacie składania oświadczenia woli co zawarcia umowy kredytu, a to nie jest badane w sprawie o ubezwłasnowolnienie.

Na rozprawie w dniu 22.10.2014 r. pełnomocnik powódki wskazał, iż Sąd Okręgowy w Słupsku postanowieniem z dnia 14.08.2014 r. całkowicie ubezwłasnowolnił S. S. oraz że postanowienie w tym przedmiocie jest prawomocne.

Na rozprawie w dniu 23.12.2014 r. pełnomocnik powódki wskazał, iż Sąd Rejonowy w Słupsku postanowieniem z dnia 09.12.2014 r. ustanowił R. S. opiekunem prawnym całkowicie ubezwłasnowolnionej S. S..

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 04.12.2013 r. pomiędzy (...) Bank Spółką Akcyjną z siedzibą w W. a S. S. doszło do zawarcia umowy kredytu konsumpcyjnego gotówkowego nr (...). Na mocy postanowień tejże umowy (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. udzielił S. S. kredytu gotówkowego w wysokości 29.500,00 zł na sfinansowanie potrzeb konsumpcyjnych (§ 1 ust. 1 umowy), płatnego w 84 równych ratach (§ 1 ust. 1 umowy) do trzynastego dnia każdego miesiąca, w wysokości 718,14 zł miesięcznie (§ 4 ust. 2 umowy). W związku z zawarciem umowy S. S. zobowiązała się także ponieść koszty w postaci prowizji bankowej w wysokości 900,30 zł oraz ubezpieczenia na wypadek śmierci w okresie pierwszych dwunastu miesięcy trwania umowy w wysokości 5.756,09 zł (§ 1 ust. 2 umowy), przy czym S. S. na pokrycie tych kosztów zdecydowała się zaciągnąć Kredyt Dodatkowy (§ 1 ust. 3 a umowy, w wysokości 6.656,39 zł (§ 3 ust. 2 b umowy). Całkowita kwota do zapłaty przez S. S. na dzień zawarcia umowy wynosiła 55.992,48 zł z tytułu kredytu oraz 11.132,29 zł z tytułu Kredytu Dodatkowego (§ 3 ust 5 umowy). Na mocy postanowień umowy (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. pozostawił do dyspozycji kwotę w wysokości 36.156,39 zł (§ 17 ust. 1 umowy). Uruchomienie środków z kredytu w wysokości 29.5000,00 zł nastąpiło przelewem na rachunek bankowy prowadzony na rzecz P. H. o numerze (...), zaś kwoty w wysokości 900,30 zł oraz 5.756,09 zł zostały przelane na pokrycie prowizji bankowej oraz opłaty za objęcie S. S. ubezpieczeniem na wypadek śmierci (§ 17 ust 3 umowy). ( bezsporne), nadto:

dowód: umowa kredytu konsumpcyjnego gotówkowego nr (...) wraz z załącznikami k. 8 – 16 akt, zeznania świadka P. H. złożone na rozprawie w dniu 23.12.2014 r. /k. 89 – 90 akt/.

W dniu 17.02.2014 r. R. S. (syn powódki) złożył zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa, polegającego na tym, że w celu uzyskania korzyści majątkowej doprowadzono do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w postaci pieniędzy wypłaconych w ramach umowy kredytu poprzez posłużenie się przywłaszczonym dowodem osobistym, czym działano na szkodę (...) Bank Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. oraz S. S.. Komenda Miejska Policji w S. wszczęła dochodzenie o przestępstwo określone w art. 286 § 1 kk.

dowód : zawiadomienie o wszczęciu dochodzenia /k. 18 akt/.

Wobec braku spłaty rat kredytu gotówkowego (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. pismem z dnia 24.02.2014 r. wezwała S. S. do zapłaty kwot: 475,25 zł tytułem należności kapitałowej, 1.105,65 zł tytułem odsetek umownych, 5,47 zł tytułem odsetek podwyższonych za opóźnienie, 59,99 zł tytułem kosztów za czynności dokonanych z godnie z Taryfa Opłat i Prowizji, w terminie 7 dni od daty doręczenia wezwania pod rygorem wypowiedzenia umowy kredytu.

dowód : pismo z dnia 24.02.2014 r. k. 17 akt.

Postanowieniem dnia 14.08.2014 r., wydanym w sprawie I Ns 55/14, Sąd Okręgowy w Słupsku całkowicie ubezwłasnowolnił S. S. z powodu zaburzeń psychicznych. Postanowienie to uprawomocniło się z dniem 05.09.2014 r.

S. S. na dzień 07.05.2014 r. cierpiała na zespół otępienny i w związku z tym nie była zdolna do samodzielnego funkcjonowania, nie była zdolna do kierowania swoim postępowaniem i prowadzenia swoich spraw oraz wymagała stałej opieki osób trzecich w warunkach stacjonarnego domu pomocy społecznej.

dowód: wspólna pisemna opinia biegłego sądowego z zakresu psychiatrii K. K. i psychologii E. M. z dnia 07.05.2014 r. /k. 21 - 22 akt sprawy Sądu Okręgowego w Słupsku I Ns 55/14/, postanowienie Sądu Okręgowego w Słupsku z dnia 14.08.2014 r. /k. 51 akt sprawy Sądu Okręgowego w Słupsku I Ns 55/14/.

Sąd Rejonowy w Słupsku III Wydział Rodzinny i Nieletnich postanowieniem z dnia 09.12.2014 r., wydanym w sprawie III RNs 706/14, ustanowił opiekę prawną dla ubezwłasnowolnionej całkowicie S. S., powierzając obowiązki opiekuna prawnego jej synowi - R. S.. Postanowienie w tym przedmiocie jest prawomocne od dnia 31.12.2014 r.

dowód: postanowienie Sądu Rejonowego w Słupsku z dnia 09.12.2014 r. /k. 12 akt sprawy III RNs 706/14/, zarządzenie k. 15 akt sprawy III RNs 706/14.

S. S. ma 79 lat i jest na emeryturze. Od wielu lat nadużywa alkoholu. Nie radzi sobie z czynnościami życia codziennego. Nie opłaca regularnie rachunków za mieszkanie. Mieszkanie, które zajmuje, jest zaniedbane. Cierpi na głuchotę prawego ucha oraz na somatyczne zwyrodnienie stawu biodrowego prawego. Zmaga się z nadciśnieniem tętniczym i cukrzycą. Nie zgadza się na leczenie.

dowód: zeznania świadka P. H. złożone na rozprawie w dniu 23.12.2014 r. k. 89 – 90 akt, paragony z zakupów alkoholu w latach 2012 – 2013 r. k. 78 - 85 akt, zeznania świadka E. S. złożone na rozprawie w dniu 20.05.2015 r. k. 118 - 119 akt, zeznania świadka J. Ś. złożone na rozprawie w dniu 20.05.2014 r. k. 119 - 120 akt, zeznania świadka J. S. (1) złożone na rozprawie w dniu 20.05.2014 r. k. 119 - 120 akt, zeznania przedstawiciela ustawowego S. R. S. złożone na rozprawie w dniu 20.05.2014 r. k. 120 - 122.

W dniu 04.12.2013 r. – w dacie zawarcia umowy kredytowej z pozwanym bankiem (...) znajdowała się stanie wyłączającym zdolność podejmowania decyzji, wyrażania woli, rozumienia znaczenia składanych oświadczeń oraz zdolności kierowania swoim postępowaniem, z uwagi na stan zdrowia. Powódka cierpi na zespół psychoorganiczny otępienny stopnia głębokiego oraz zespół zależności alkoholowej. Proces narastania otępienia u S. S. był długotrwały i otępienie istniało już w grudniu 2013 r. Jest mało prawdopodobne, aby S. S. będąc już w stadium zaawansowanego procesu otępienia psychoorganicznego podjęła działania zmierzające do uzyskania pożyczki. Nadto jako osoba o obniżonym krytycyzmie była od dawna podatna na manipulację i wyzysk.

dowód: wspólna pisemna opinia biegłego sądowego z zakresu psychiatrii L. K. i psychologii W. H. z dnia 02.08.2015 r. /k. 142 – 144 akt/.

Sąd zważył co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie.

W niniejszej sprawie powódka – reprezentowana w dalszym toku postępowania przez przedstawiciela ustawowego (opiekuna prawnego) w osobie R. S. - domagała się ustalenia nieważności umowy kredytu gotówkowego konsumpcyjnego zawartej w dniu 04.12.2013 r. z pozwanym (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W., powołując się na zawarcie tej umowy w stanie wyłączającym świadome podjęcie decyzji i wyrażenia woli w związku z istniejącymi zaburzenia psychicznymi. Zgłoszone przez powódkę żądanie należało zakwalifikować jako żądanie ustalenia stwierdzenia nieważności stosunku prawnego, znajdujące podstawę w art. 189 kpc. Zgodnie z tym przepisem, powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.

Następnie Sąd zważył, że w myśl art. 82 kc nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych. Zgodnie z ugruntowanym poglądem orzecznictwa i doktryny czynność prawna nieważna na podstawie art. 82 nie może być konwalidowana ani podlegać konwersji. Czynność prawna dokonana w stanie wyłączającym świadome albo swobodne podjęcie decyzji lub wyrażenie woli jest bezwzględnie nieważna. Na taką nieważność może powołać się każda osoba, która ma w tym interes prawny. Art. 82 kc reguluje dwie grupy stanów faktycznych powodujących wady oświadczenia woli, a mianowicie stan wyłączający świadomość oraz stan wyłączający swobodę. Przyczyny wyłączenia świadomości lub swobody mają charakter drugorzędny, a z punktu widzenia skutków prawnych są bez znaczenia; ważny jest skutek, a nie przyczyna tych zaburzeń psychicznych. Wyłączenie świadomości lub swobody musi wynikać z przyczyny wewnętrznej, a więc ze stanu, w jakim znajduje się osoba składająca oświadczenie woli, a nie z okoliczności zewnętrznych, w jakich osoba ta się znalazła. Do najczęstszych przyczyn wad oświadczeń woli zaliczyć można: chorobę psychiczną, niedorozwój umysłowy albo inne, choćby przemijające zakłócenie czynności psychicznych. Zaburzenie czynności psychicznych, o jakim mowa w art. 82, należy oceniać wyłącznie na moment składania przez daną osobę oświadczenia woli, natomiast nie w odniesieniu do dłuższego okresu. (Komentarz do art. 82 Kodeksu Cywilnego, Piotr Nazaruk, stan prawny na dzień 01.05.2014 r.).

W doktrynie podkreśla się nadto, że brak świadomości lub swobody to wada, która może wystąpić i z reguły występuje po jednej ze stron czynności prawnej. Jej występowanie po jednej ze stron skutkuje nieważnością czynności prawnej w całości. W tym sensie można tu mówić nie tylko o wadzie oświadczenia woli, lecz także o wadzie całej czynności prawnej (vide: Jedliński A ., komentarz do art. 82 Kodeksu cywilnego, WKP 2012 stan prawny: 2012-06-01).

Przystępując do ustalenia, czy w niniejszej sprawie zaistniały przesłanki z art. 82 kc, a mianowicie, czy S. S. w momencie podpisania umowy z pozwanym znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne pojęcie decyzji i wyrażenie woli, Sąd oparł się na pisemnej, wspólnej opinii biegłego sądowego z zakresu psychiatrii L. K. oraz biegłego sądowego z zakresu psychologii W. H.. Biegli jednoznacznie i kategorycznie zaopiniowali, że w dniu 04.12.2013 r. S. S. znajdowała się stanie wyłączającym zdolność podejmowania decyzji, wyrażania woli, rozumienia znaczenia składanych oświadczeń oraz zdolności kierowania swoim postępowaniem z uwagi na stan zdrowia. Biegli ci wskazali, iż S. Ś. cierpi na zespół psychoorganiczny otępienny stopnia głębokiego oraz zespół zależności alkoholowej, zaś proces narastania otępienia u S. S. był długotrwały i otępienie istniało już w 2013 r.

Do opinii powyższej strony nie zgłosiły żadnych zastrzeżeń.

Analiza treści pisemnej opinii biegłych L. K. i W. H. pozwalała na uznanie, że były ona przekonywująca, logiczna i wiarygodna. Biegli w sposób przekonujący uzasadnili swoje stanowisko wskazując przeprowadzone czynności i przesłanki, na których się oparli oraz proces dochodzenia biegłych do wniosków stanowiących konkluzję opinii. Nadto opinia znalazła poparcie w zgromadzonym materiale dowodowym, w tym w szczególności zgromadzonym w sprawie o ubezwłasnowolnienie S. S., toczącej się przed Sądem Okręgowym w Słupsku pod sygnaturą akt I Ns 55/14, w której to również został przeprowadzony dowód z opinii biegłych psychiatry i psychologa i która zakończyła się orzeczeniem całkowitego ubezwłasnowolnienia S. S.. Opinia biegłych znalazła również poparcie w zeznaniach świadków E. S., J. S. (1), J. S. (2) oraz R. S., z których dowód przeprowadzono w niniejszym postępowaniu. W sytuacji takiej zeznania świadka P. H., jako jedyne wskazujące na prawidłowe funkcjonowanie powódki, nie można było uznać za przekonywujący przeciwdowód, obalający wyżej wskazane dowody.

Uznając zatem, że w chwili zwarcia umowy powódka S. S. znajdowała się w stanie wyłączającym świadome podjęcie decyzji Sąd, na podstawie art. 82 kc oraz art. 189 kpc, ustalił, iż umowa kredytu konsumpcyjnego gotówkowego nr (...), zawarta w dniu 04.12.2013 r. pomiędzy S. S. a (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. jest nieważna, o czym orzekł w pkt I wyroku.

O kosztach procesu Sąd orzekł w pkt II wyroku na podstawie art. 98 oraz 99 kpc w zw. z art. 108 § 1 kpc, zasądzając od pozwanego na rzecz powódki ich zwrot. Powódka poniosła koszty procesu, na które złożyły się: opłata sądowa od pozwu – 1.808,00 zł, koszty zastępstwa procesowego – 2.400,00 zł (§ 6 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu /Dz.U.2013 poz. 461/, zaliczka na wydatki – 300,00 zł oraz opłata skarbowa za pełnomocnictwo - 17,00 zł, łącznie 4.525,00 zł.

Na podstawie art. 113 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 25 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (j.t. Dz.U. 2014.1025) Sąd nakazał ściągnięcie od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Słupsku kwotę 78,72 zł wydatkowaną ze środków Skarbu Państwa w zakresie, w którym zaliczka uiszczona przez stronę powodową nie wystarczyła na wynagrodzenie biegłych (pkt III wyroku).