Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 kwietnia 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 20 kwietnia 2016 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa Powiatu (...)

przeciwko (...) S.A. w Ł.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku

z dnia 23 października 2015 r. sygn. akt VII GC 375/13

I.  zmienia zaskarżony wyrok:

1.  w pkt. I i oddala powództwo w całości;

2.  w pkt. III i zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 13.847 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu;

II. zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 27.874 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu w instancji odwoławczej.

(...)

UZASADNIENIE

Powód Powiat (...) wniósł o zasądzenie od pozwanych (...) w (...) S.A. w Ł. in solidum kwoty 554.195,09 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 2 maja 2013 r. Swoje roszczenie w stosunku do (...) S.A. wywodził z tytułu szkody jaką poniósł wskutek odstąpienia od trzech umów o roboty budowlane, natomiast odpowiedzialność (...) S.A. wynikała z umowy ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umów przez (...) S.A.

Pozwany (...) S.A. w Ł. wniósł o oddalenie powództwa. Podał, że w § 5 ust. 1 pkt 11 Ogólnych Warunków Ubezpieczenia wyłączono jego odpowiedzialność z tytułu kar umownych. Kwestionował również powstanie szkody po stronie powoda na skutek niewykonania umowy przez (...) S.A., a nadto podnosił, że wypłacił już z tytułu szkody (...) kwotę 597,05 zł, w związku z czym suma gwarancyjna uległa obniżeniu o ww. kwotę. Za niezasadne uznał także żądanie odsetek od dnia 2 maja 2013 r., wskazując, że zgłoszenie szkody nastąpiło w dniu 3 czerwca 2013 r., a więc roszczenie o odsetki mogło otrzymać bieg dopiero po upływie 30-dniowego terminu na likwidację szkody.

Postanowieniem z dnia 28 marca 2014 r. Sąd Rejonowy w Ostrołęce ogłosił upadłość (...) w P., obejmującą likwidację majątku dłużnika (sygn. akt V GU 2/14). Z uwagi na to powództwo przeciwko tej spółce zostało wyłączone do odrębnego rozpoznania, a postępowanie w tej sprawie zostało zawieszone.

Wyrokiem z dnia 23 października 2015 r. Sąd Okręgowy w Białymstoku zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 449.462,70 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 1 lipca 2013 r.; oddalił powództwo w pozostałym zakresie; zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 33.435 zł tytułem zwrotu części kosztów procesu.

Orzeczenie to zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne.

Powiat (...), jako inwestor inwestycji pod nazwą „ (...) Centrum (...) – Etap I” zawarł z (...)w P. trzy umowy o roboty budowlane – nr (...) z dnia 20 grudnia 2010 r. (wartość - 11.800.000,02 zł), nr (...) z dnia 26 czerwca 2012 r. (wartość - 847.225,45 zł) oraz nr (...) z dnia 31 października 2012 r. (wartość -153.750 zł).

Warunkiem zawarcia w/w umów o roboty budowlane było posiadanie przez wykonawcę ubezpieczenia działalności gospodarczej, obejmujące przedmioty konkretnych umów oraz ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. W związku z tym (...) S.A. zawarła z (...) S.A. w Ł. stosowną umowę ubezpieczenia na okres od 1 czerwca 2012 r. do 31 maja 2013 r. (Polisa nr (...)- (...)). Zakres podstawowy tego ubezpieczenia obejmował, m.in. odpowiedzialność cywilną za szkody powstałe wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązań, przewidzianą w klauzuli 4 Ogólnych warunków ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu prowadzenia działalności lub posiadania mienia. Suma gwarancyjna w odniesieniu do tych szkód została określona na 500.000 zł. Zastrzeżono także udział własny ubezpieczonego w wysokości 10% należnego odszkodowania.

W związku z tym, że (...) S.A. w zakreślonym w umowach terminach wykonał jedynie nieznaczną część prac i nie było prognoz, że zdoła wykonać całość prac w najbliższym czasie, inwestor na podstawie art. 635 k.c. w zw. z § 33 ust. 1 umowy, w dniu 30 kwietnia złożył oświadczenia o odstąpieniu od przedmiotowych umów.

W związku z odstąpieniem od umów z przyczyn leżących po stronie wykonawcy, w dniu 8 maja 2013 r. powód wystawił noty obciążeniowe: nr (...) na podstawie której obciążył (...) S.A. kwotą 354.000 zł tytułem kary umownej za odstąpienie od umowy nr (...), na podstawie której obciążył (...) S.A. kwotą 169.445,09 zł tytułem kary umownej za odstąpienie od umowy (...), na podstawie której obciążył (...) S.A. kwotą 30.750 zł tytułem kary umownej za odstąpienie od umowy (...).

(...) S.A. nie uiściła sum wynikających z not obciążeniowych, w związku z czym Powiat (...) w dniu 28 maja 2013 r. zgłosił szkodę do ubezpieczyciela ( (...) S.A.). Decyzją z dnia 20 czerwca 2013 r. pozwany odmówił wypłaty odszkodowania wskazując, że zgodnie z §5 ust. 1 pkt 11) OWU, nie ponosi odpowiedzialności m.in. z tytułu kar umownych.

W związku z odstąpieniem od umów o roboty budowlane, konieczne było wyłonienie nowego wykonawcy niedokończonego zadania inwestycyjnego. Pierwsze postępowanie przetargowe, w którym wartość przedmiotu zamówienia określono na kwotę 4.591.530,97 zł, nie doprowadziło do wyłonienia wykonawcy. Skuteczne było dopiero kolejne postępowanie przetargowe. W jego wyniku w dniu 22 lipca 2013 r. powód zawarł z S. P. umowę nr (...), w ramach której wykonawca zobowiązał się wykonać roboty niewykonane przez dotychczasowego kontrahenta za kwotę 8.179.765,32 zł.

W dniu 17 września 2012 r. pozwany ubezpieczyciel przyznał J. M. odszkodowanie w wysokości 597,05 zł za wyrządzoną przez (...) S.A. szkodę polegającą na uszkodzeniu pojazdu wskutek uderzenia bramy wjazdowej.

W tak ustalonym stanie faktycznym, Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że powództwo w przeważającej mierze zasługuje na uwzględnienie.

Na wstępie podkreślił, że w sprawie w zasadzie bezspornym było, iż Powiat (...) skutecznie odstąpił od umów łączących go z (...) S.A., albowiem w dacie składania stosownych oświadczeń opóźnienie w wykonaniu robót budowlanych było na tyle znaczne, że ich wykonanie w umówionym terminie było niemożliwe. W związku z tym uznał również, że powód, jako inwestor, miał prawo domagać się od wykonawcy naprawienia szkody wywołanej koniecznością zawinionego przez niego odstąpienia od zawartych umów (art. 635 k.c. w zw. z art. 656 § 1 k.c.). Szkoda ta stanowiła zaś różnicę pomiędzy umówionym z (...) S.A. wynagrodzeniem, a znacznie wyższym wynagrodzeniem, które powód zmuszony był zapłacić nowemu wykonawcy.

W ocenie Sądu I instancji, w okolicznościach sprawy, zaistniały także przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego towarzystwa ubezpieczeń. Wprawdzie przyznał rację pozwanemu, że jego odpowiedzialność nie obejmowała kar pieniężnych (w tym umownych), które wykluczał bezpośrednio zapis § 5 ust. 1 pkt 11) OWU, tym niemniej zaznaczył, że zgodnie z klauzulą czwartą OWU, (...) S.A. udzieliła ochrony ubezpieczeniowej za szkody powstałe wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązań przez ubezpieczonego w ramach prowadzonej działalności.

Stwierdził, że podstawę normatywną rozliczeń stron w takiej sytuacji są przepisy art. 494 k.c. w zw. z art. 471 k.c. zgodnie, z którymi strona odstępująca od umowy wzajemnej, obowiązana jest zwrócić drugiej stronie wszystko co otrzymała od niej na mocy umowy, może żądać nie tylko zwrotu tego, co świadczyła, ale również naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania. Powołując się na orzecznictwo Sądu Najwyższego wskazał również, że obowiązek naprawienia szkody obejmuje także stratę wynikającą ze wzrostu ceny w okresie od dnia zapłaty przez nabywcę ceny do dnia zastępczego zaspokojenia się w drodze nabycia innej rzeczy tego samego rodzaju. Uznał, że zasada ta znajduje również w wypadku odstąpienia od umowy o roboty budowlane przez inwestora, z tym zastrzeżeniem, że zastępcze zaspokojenie może nastąpić w drodze spełnienia świadczenia przez osobę trzecią, a szkoda wyrażać się będzie ewentualną różnicą wysokości wynagrodzeń.

Podał, że w okolicznościach niniejszej sprawy szkoda poniesiona przez powoda nie wynika z nałożonych na ubezpieczonego kar umownych, a z konieczności zastępczego wykonania robót początkowo zleconych (...) S.A. przez inny podmiot, wyłoniony w drodze przetargu, a mianowicie przez S. P.. Celem ustalenia wysokości tej szkody, Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu cen, kosztorysów i rozliczeń budowlanych K. Z.. Biegły ten podkreślił, że analiza przyjętej technologii oraz przedmiary robót realizacji umów o roboty budowlane nr (...) i nr (...), w porównaniu z umową powierzającą wykonanie tych prac nowemu wykonawcy, pozwalały na przyjęcie, że na etapie składania ofert i podpisywania umów podczas pierwotnej realizacji i wykonawstwa zastępczego, nie uległa zmianom technologia wykonywanych prac, ani też nie doszło do zmiany materiałów, czy też zakresu rzeczowego prac. Wykonawcy zastępczemu zostały natomiast zlecone ponadto dodatkowe prace, których wartość została odliczona od należnego mu wynagrodzenia.

Ostatecznie biegły oszacował możliwe nadpłaty (straty) poniesione przez powoda w związku z powierzeniem wykonania zastępczego w granicach od 391.333,98 zł do 761.992,31 zł. Z kolei porównując wynagrodzenie należne pierwotnemu wykonawcy, a wykonawcy zastępczemu, oszacował, że szkoda poniesiona przez powoda z tytułu wykonania zastępczego wyniosła co najmniej 1.988.688,02 zł. Jest ona wynikiem zwiększenia wartości prac ze względu na zwiększone ryzyko gospodarcze nowego wykonawcy pomniejszonej o roboty dodatkowe i ww. straty związane z nadpłatą. Biegły zauważył, że ze względu na krótki termin realizacji inwestycji i wskazany zwiększony zakres ryzyka, inwestor miał problem ze znalezieniem nowego wykonawcy. W pierwszym postępowaniu przetargowym nie zgłosił się żaden wykonawca, w drugim natomiast – tylko jeden, zawyżając tym samym cenę.

Wysokość szkody wyrządzonej powodowi przez nienależyte wykonanie umowy przez (...)w znacznym stopniu przewyższała więc kwotę dochodzoną pozwem.

Sąd I instancji uznał, że nie zasługiwały na uwzględnienie twierdzenia pozwanego, zgodnie z którymi, na podstawie § 5 ust. 3 pkt 14) OWU, wyłączona została jego odpowiedzialność za szkody mające postać czystych strat finansowych, czyli szkody, nie wynikającej ze szkód rzeczowych ani osobowych (§ 2 pkt 1 OWU). Zdaniem Sądu Okręgowego zwrócić należy uwagę na fakt, że zapis cytowanego przepisu OWU o braku odpowiedzialności pozwanego za szkody mające postać czystych strat finansowych, znajduje zastosowanie jedynie w przypadku braku odmiennego postanowienia umowy. Tymczasem pomiędzy stronami umowy ubezpieczenia obowiązywało odmienne postanowienie, wyrażone w treści klauzuli 4 OWU. Odmienna interpretacja powyższego zapisu prowadziłaby bowiem do sytuacji, że odpowiedzialność ubezpieczyciela praktycznie byłaby wyłączona oraz przeczyłaby intencji stron umowy ubezpieczenia, która obejmowała odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń za szkody powstałe wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązań. W umowie ubezpieczenia, potwierdzonej polisą, strony tej umowy zakresem ochrony objęły osobno zakres podstawowy (do której mają zastosowanie wyłączenia odpowiedzialności ubezpieczyciela zawarte w § 5 OWU) oraz dalej idące postanowienia umowy w postaci klauzuli nr 4, objęte osobną składką ubezpieczeniową, do których zdaniem Sądu nie stosuje się ogólnych zapisów OWU o wyłączeniu odpowiedzialności z tytułu czystych strat finansowych, jako ściśle związanych z przyjętą odpowiedzialnością zakładu ubezpieczeń za szkody związane z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania przez ubezpieczonego, objęta dodatkową klauzulą nr 4, poza wyłączeniami odpowiedzialności przewidzianymi w pozostałych przepisach § 5 OWU oraz tymi zawartymi w klauzuli nr 4 ust. 2 OWU.

Rację natomiast zdaniem Sądu I instancji miał pozwany, wskazując na konieczność uwzględnienia umówionego 10 % udziału własnego oraz kwoty wypłaconego odszkodowania na mocy decyzji z dnia 17.09.2012 r. Umówiona suma gwarancyjna 500.000 zł, stanowiąca zgodnie z § 6 ust. 1 OWU górną granicę odpowiedzialności pozwanej, w pierwszej kolejności powinna ulec pomniejszeniu o kwotę odszkodowania wypłaconego na mocy decyzji z dnia 17.09.2012 r., tj. o kwotę 597,05 zł. Następnie, jak wynika z zapisów § 6 ust. 4 OWU, odszkodowanie ustalone przez towarzystwo ubezpieczeń winno być pomniejszone o udział własny. Z polisy ubezpieczeniowej wynika, że strony umówiły się, iż udział własny ubezpieczonego w naprawieniu szkody wynikającej z nienależytego wykonania zobowiązania wynosić miał 10%, w związku z czym od sumy gwarancyjnej pomniejszonej o wysokość wypłaconego odszkodowania należało odliczyć także 10% wkładu własnego ubezpieczonego.

Stąd też Sąd Okręgowy na podstawie art. 494 k.c. w zw. z art. 471 k.c. i art. 822 § 1 i 4 k.c. zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 449.462,70 zł.

Za niezasadne uznał żądanie odsetek od dnia 2 maja 2013 r., wskazując że pozwana zgodnie z art. 817 § 1 k.c. zobowiązana był do zapłaty odszkodowania w 30-dniowym terminie od zgłoszenia szkody. Dlatego też na podstawie art. 481 § 1 k.c. zasądził odsetki ustawowe od dnia 31 maja 2013 r.

O kosztach procesu orzekł na podstawie art. 100 zd. 1 k.p.c. rozdzielając je stosownie do wyników procesu (powód wygrał w 90%, a pozwana w 10%).

Apelację od tego wyroku wniósł pozwany, zaskarżając wyrok w całości i zarzucając naruszenie:

- art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 322 k.p.c. i art. 278 § 1 k.p.c. przez ich niewłaściwe zastosowanie i:

a) określenie w treści orzeczenia kwoty zasądzonego na rzecz powoda odszkodowania w sposób dowolny, bezzasadnie przyjmując górną granicę odpowiedzialności pozwanego, w oderwaniu od wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i doświadczenia życiowego, choć w opinii biegłego wskazano możliwe granice szkody poniesionej w związku z powierzeniem wykonania zastępczego, z czego dolna granica oscylowała ok. 391.333,98 zł oraz określono nieprawidłowości w działaniu powoda, które powinny przemawiać za przyjęciem niższej wartości szkody;

b) brak wskazania w treści uzasadnienia wyroku podstawy prawnej dla przyjętego sposobu ustalenia kwoty zasądzonej na rzecz powoda, podczas gdy z opinii biegłego wynika jednoznacznie, iż w sprawie ścisłe udowodnienie wysokości żądania jest niemożliwe;

- art. 328 § 2 k.p.c. przez nieodniesienie się w uzasadnieniu wyroku do zarzutów dotyczących przyczynienia się powoda do powstania szkody, w szczególności dotyczących zaniechana skorzystania z zabezpieczeń umownych;

- art. 745 k.p.c. w zw. z art. 98 i 13 k.p.c. przez nierozstrzygnięcie o kosztach postępowania zabezpieczającego, w którym oddalony został wniosek powoda o zabezpieczenie roszczenia;

- art. 98 k.p.c. przez zawyżenie uzasadnionych kosztów procesu powoda, wynikające z błędnego przyjęcie, iż powód składał zażalenie, uwzględnione przez Sąd Apelacyjny, podczas gdy to pozwany składał przedmiotowe zażalenie;

- art. 65 k.c. przez jego zastosowanie mimo braku wątpliwości co do treści zapisów Ogólnych warunków ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu prowadzenia działalności lub posiadania mienia zatwierdzonych Uchwałą Zarządu (...) S.A. nr (...) z dnia 6 sierpnia 2009 r. oraz poprzez wadliwe ustalenie, iż wolą stron umowy ubezpieczenia było przyjęcie przez pozwanego odpowiedzialności za szkody w postaci czystych strat finansowych. W ten sposób Sąd przeprowadził wykładnię woli stron umowy ubezpieczenia sprzeczną z zapisami OWU;

- art. 484 § 1 k.c. przez zaniechanie pomniejszenia szkody, za jaką odpowiedzialny miałby być pozwany o wysokość kar umownych, których stosownie do § 5 ust. 1 pkt 11 OWU powód nie może dochodzić od pozwanego.

Wskazując na powyższe wnosił pozwany o zmianę wyroku przez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie kosztów postępowania za obie instancje.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelację pozwanego uznać należy za zasadną, jakkolwiek nie wszystkie zarzuty w niej zawarte są trafne.

W przedmiotowej sprawie poza sporem pozostawała okoliczność skutecznego odstąpienia przez powoda od umów zawartych z wykonawcą (...) SA, a ustalenia Sądu Okręgowego w tym przedmiocie nie budzą wątpliwości co do swej trafności.

Sąd Okręgowy poczynił też w przedmiotowej sprawie prawidłowe ustalenia faktyczne w zakresie szkody poniesionej przez powoda w związku z odstąpieniem od wyżej wskazanych umów jak i jej wysokości, a Sąd Apelacyjny powyższe ustalenia w pełni podziela i przyjmuje za własne. Zarzuty pozwanego w powyższej kwestii są oczywiście chybione, a poniekąd mogą wynikać z niezbyt przejrzystego uzasadnienia Sądu Okręgowego w tym zakresie. Niemniej jednak materiał dowodowy zgromadzony w sprawie na powyższą okoliczność, a w szczególności opinia biegłego, są w tej kwestii jednoznaczne.

Wskazać należy, że co do zasady szkoda powoda wynikała z faktu, iż na skutek odstąpienia od umów zawartych z (...) SA, był on zmuszony zawrzeć umowę z innym wykonawcą na dokończenie prac objętych umowami z pierwotnym wykonawcą za kwotę wynagrodzenia wyższą od umówionej z pierwotnym wykonawcą. Różnica pomiędzy wynagrodzeniami to właśnie szkoda powoda. Jej wyliczenie precyzyjnie przedstawił powód w swoich pismach procesowych (k. 284 i 596-597 akt). I tak w oparciu o bezsporne dane wynikające ze złożonych do akt dokumentów nie kwestionowanych przez pozwanego należy przyjąć, że wynagrodzenie (...) SA zgodnie z trzema umowami z nim zawartymi wynosiło 12.800.975,45 zł (11.800.000 + 847.225,45 + 153.750). Wartość prac wykonanych przez tego wykonawcę i opłaconych przez powoda to 8.742.843,43 zł, stąd wartość prac pozostałych do wykonania przy umówionym wynagrodzeniu to 4.058.132,02 złote (12.800.975,45 – 8.742.843,43). Z kolei wynagrodzenie zapłacone nowemu wykonawcy za prace niewykonane przez pierwotnego to 8.179.765,32 złote. Różnica między tymi kwotami to 4.121.633,30 zł (8.179.765,32 – 4.058.132,02). Tak wyliczoną kwotę należało pomniejszyć o dotację przyznaną powodowi z Ministerstwa Sportu (832.800 zł) co daje ostatecznie szkodę w wysokości 3.288.833,30 zł (4.121.633,30 – 832.800). Tak wyliczoną wysokość szkody powoda należało jeszcze pomniejszyć o wyliczoną przez biegłego wartość prac dodatkowych wykonanych przez nowego wykonawcę, jako nie objętych umowami z (...) SA (538.152,95 zł – k. 913) oraz możliwą nadpłatę dokonaną przez powoda dla nowego wykonawcy (podwójne opłacenie niektórych prac), którą to biegły wyliczył na kwotę między 391.333,98 zł a 761.992,31 zł (k. 912). Po odliczeniu wartości prac dodatkowych oraz nadpłaty w maksymalnej wysokości czyli 761.992,31 zł ostateczna wysokość szkody powoda wyniesie kwotę 1.988.688,04 złote (3.288.833,30 – (...),31 – 538.152,95). Prawidłowość powyższego wyliczenia jednoznacznie potwierdził biegły w opinii dodatkowej (k. 1489) oraz składając wyjaśnienia na rozprawie (k. 1524odw. – (...)).

W świetle wyżej przedstawionych wyliczeń zarzut apelacji dowolności określenia wysokości szkody poniesionej przez powoda jak i przyjęcia przez sąd I instancji górnej granicy odpowiedzialności pozwanego (przyjęto maksymalną nadpłatę powoda – co jest korzystne dla pozwanego, a nie minimalną jak twierdzi apelujący) jest oczywiście bezzasadny.

Zważywszy na wysokość szkody poniesionej przez powoda, nieuzasadnionym był też zarzut apelacji dotyczący nie uwzględnienia zarzutu pozwanego przyczynienia się powoda do powstania szkody, w szczególności przez zaniechanie skorzystania z zabezpieczeń umownych oraz zaniechania pomniejszenia szkody powoda o wysokość kar umownych, których zgodnie z zapisami OWU powód nie może dochodzić od pozwanego. Zauważyć bowiem należy, iż zabezpieczenia umowne, na które powołuje się skarżący zamykały się w łącznej kwocie 438.722,55 zł (vide: zapisy umów w tym względzie – k. 48, 65 i 70 akt). Tak więc skorzystanie z nich przez powoda pomniejszyło by wysokość szkody do 1.549.965,49 zł (1.988.688,04 – 438.722,55). Odliczając następnie od tak wyliczonej kwoty dodatkowo wartość kar umownych (nie objętych odpowiedzialnością pozwanego jako ubezpieczyciela) czyli kwotę 554.195,09 zł (k. 117, 123 i 128) otrzymujemy kwotę 995.770,40 zł, a więc przekraczającą prawie dwukrotnie wysokość umówionej sumy gwarancyjnej, do której miałby odpowiadać pozwany.

Zasadnym natomiast okazał się zarzut pozwanego naruszenia prawa materialnego – art. 65 kc.

W przedmiotowej sprawie odpowiedzialność pozwanego – (...) SA w Ł. za szkodę wyrządzoną powodowi przez wykonawcę (...) SA, wynikała według twierdzeń powoda z zawartej między owym wykonawcą a pozwanym Towarzystwem (...) umowy ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umów zawartych pomiędzy powodem a wskazanym wyżej wykonawcą. Obowiązek posiadania przez wykonawcę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej deliktowej i kontraktowej wynikał z kolei z umów zawartych przez niego z powodem.

Ze złożonej do akt kserokopii polisy potwierdzonej za zgodność z oryginałem (k. 129 - 130 akt) wynika, że została zawarta pomiędzy (...) SA, a (...) SA w Ł. umowa ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu prowadzonej działalności lub posiadania mienia z sumą gwarancyjną w zakresie podstawowym – 10.000.000 zł oraz w zakresie klauzul dodatkowych: klauzula 2 – OC pracodawcy z sumą gwarancyjną 300.000 zł, klauzula 4 – OC za szkody powstałe wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązań z sumą gwarancyjną 500.000 zł oraz klauzula 9 – OC za szkody wyrządzone przesz podwykonawców (k. 129 - 130). Z zapisów polisy wynika też, że ubezpieczenie zostało zawarte na podstawie Ogólnych warunków ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu prowadzenia działalności lub posiadania mienia, których tekst został doręczony Ubezpieczonemu przed zawarciem umowy ubezpieczenia (k. 130). W świetle powyższych zapisów nie może budzić wątpliwości, że dla określenia zakresu ubezpieczenia decydujące znaczenie mają treść umowy ubezpieczenia wynikająca z polisy oraz zapisy Ogólnych warunków ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu prowadzenia działalności lub posiadania mienia (k. 213 – 222 akt) zwane dalej OWU.

Z zapisu § 3 ust. 1 OWU wynika, że ubezpieczenie obejmuje odpowiedzialność cywilną Ubezpieczonego za szkody powstałe w związku z prowadzeniem działalności określonej w polisie lub posiadaniem mienia. Dalsze zapisy tego paragrafu OWU wskazują, że umowa może być zawarta w zakresie podstawowym lub rozszerzonym o wybrane klauzule dodatkowe (ust. 2), a w zakresie podstawowym ubezpieczeniem jest objęta jednie odpowiedzialność cywilna deliktowa Ubezpieczonego w zakresie szkód osobowych lub rzeczowych (ust. 4). Zważywszy z kolei na definicje pojęć używanych w OWU zawarte w § 2 pkt 1, 7 i 8, nie ulega wątpliwości, że szkoda powoda dochodzona w przedmiotowej sprawie nie jest ani szkodą osobową ani rzeczową lecz – w rozumieniu OWU – czystą stratą finansową (§ 3 pkt 1 OWU) i jako taka nie mieści się w podstawowym zakresie ubezpieczenia.

OWU pozwanego przewidują wyłączenia odpowiedzialności o charakterze bezwzględnym (§ 5 ust. 1) oraz względnym – obowiązujące w przypadku braku odmiennego postanowienia umowy ubezpieczenia (§ 5 ust. 3). Wśród wyłączeń bezwzględnym zawarte jest między innymi istotne z punktu widzenia przedmiotowej sprawy, wyłączenie odpowiedzialności ubezpieczyciela za szkody w postaci kar umownych (§ 5 ust. 1 pkt 11), co w sposób oczywisty wyłącza odpowiedzialność pozwanego za owe kary umowne obciążające ubezpieczonego.

Jeżeli chodzi o wyłączenia o charakterze względnym, to obejmują one między innymi szkody powstałe wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązań przez Ubezpieczonego (§ 5 ust. 3 pkt 3) oraz szkody mające postać czystych strat finansowych (§5 ust. 3 pkt 14). Wyłączenia z § 5 ust. 3 mają jednak charakter względny bowiem obowiązują, o ile postanowienia umowy ubezpieczenia nie stanowią inaczej.

Postanowieniami rozszerzającymi odpowiedzialność ubezpieczyciela na szkody objęte wyłączeniami z § 5 ust. 3 OWU są klauzule dodatkowe wyszczególnione w § 4 ust 1 OWU. Zaznaczyć należy, że każda z klauzul wymienionych w § 4 ust. 1 odpowiada konkretnemu wyłączeniu odpowiedzialności z § 5 ust.3, co w ocenie Sądu Apelacyjnego przesądza o tym, że zawarcie konkretnej klauzuli rozszerza odpowiedzialność ubezpieczyciela tylko w zakresie wyłączenia odpowiadającego danej klauzuli, zaś pozostałe wyłączenia nadal obowiązują. W konsekwencji, w okolicznościach przedmiotowej sprawy, zawarcie w umowie ubezpieczenia klauzuli dodatkowej nr 4 – OC za szkody powstałe wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, rozszerzyło odpowiedzialność ubezpieczyciela za szkody wyrządzone przez ubezpieczonego niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania (szkody ex contractu) ale tylko mające postać szkód osobowych lub rzeczowych. Dzieje się tak z uwagi na wyłączenie odpowiedzialności ubezpieczyciela za szkody nie wynikające ze szkód rzeczowych ani osobowych (czyste straty finansowe - § 2 pkt 1 OWU) zawarte w § 5 ust.3 pkt 14, które to wyłączenie nie obowiązywało by jedynie w przypadku zawarcia klauzuli dodatkowej nr 16, rozszerzającej odpowiedzialność ubezpieczyciela na odpowiedzialność cywilną ubezpieczonego za szkody w postaci czystych strat finansowych.

Potwierdzeniem wyżej przedstawionego rozumienia zapisów OWU jest także zapis zawarty w klauzuli nr 4 w ust. 2 (k. 218), gdzie wyraźnie zaznaczono, że poza wyłączeniami odpowiedzialności określonymi w OWU, (...) nie odpowiada również za enumaratywnie wymienione w pkt 1 i 2 szkody. Tym samym w sposób jednoznaczny potwierdzono, że zawarcie klauzuli dodatkowej nr 4 nie rozszerza odpowiedzialności ubezpieczyciela na inne wyłączenia tej odpowiedzialności określone w OWU, a więc i wyłączenie zawarte w § 5 ust. 3 pkt 14. Tak więc aby rozszerzyć odpowiedzialność ubezpieczyciela na szkody wyrządzone przez ubezpieczonego czy to ex delictu czy to ex contractu, mające postać czystych strat finansowych, niezbędnym jest zawarcie klauzuli dodatkowej nr 16, co w przedmiotowej sprawie nie miało miejsca (vide” polisa – k. 129 – 130).

W konkluzji powyższych rozważań stwierdzić należy, iż oczywiście chybionymi były wywody Sądu Okręgowego, iż w przypadku zawarcia klauzuli dodatkowej nr 4 nie stosuje się ogólnych zapisów OWU o wyłączeniu odpowiedzialności z tytułu czystych strat finansowych, jako ściśle związanych z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania przez ubezpieczonego. Takie stanowisko Sądu I instancji nie znajduje oparcia w jednoznacznych w swej treści zapisach OWU – co wyżej wykazano.

Reasumując, wobec braku podstaw do przyjęcia odpowiedzialności pozwanego (...) SA w Ł. za szkodę wyrządzoną przez ubezpieczonego wykonawcę (...) SA powodowi, zasadnym było zmienić zaskarżony wyrok na mocy art. 386 § 1 k.p.c. i powództwo oddalić. Konsekwencją oddalenia powództwa było też obciążenie powoda na zasadzie art. 98 § 1 k.p.c. obowiązkiem zwrotu kosztów procesu stronie pozwanej, na które to w postępowaniu pierwszoinstancyjnym złożyły się: zaliczka w kwocie 3.000 zł uiszczona przez pozwanego na wydatki związane z opinią biegłego, opłata od zażalenia na postanowienie o zabezpieczeniu powództwa (30 zł) i wynagrodzenie pełnomocnika w postępowaniu zażaleniowym (3.600 zł) oraz wynagrodzenie pełnomocnika za postępowanie przed Sądem Okręgowym (7.217 zł)

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu na mocy art. 98 § 1 k.p.c. Na koszty te złożyły się opłata od apelacji – 22.474 zł oraz wynagrodzenie pełnomocnika – 5.400 zł.

(...)