Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 września 2015 roku

Sąd Okręgowy w Nowym Sączu Wydział I Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: SSR del. Dominik Skoczeń

Protokolant: st. sekr. sąd. Ryszard Szewczyk

po rozpoznaniu w dniu 23 września 2015 roku w Nowym Sączu

na rozprawie

sprawy z powództwa B. S. (1)

przeciwko Skarbowi Państwa - Generalnemu Dyrektorowi Dróg Krajowych i Autostrad w W.

o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli

I.  nakazuje stronie pozwanej Skarbowi Państwa - Generalnemu Dyrektorowi Dróg Krajowych i Autostrad w W. złożenie następującego oświadczenia woli: „Skarb Państwa reprezentowany przez Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad w W. nabywa od B. S. (2) na rzecz Skarbu Państwa nieruchomość objętą Księgą Wieczystą KW Nr (...) stanowiącą działkę ewidencyjną numer (...) o powierzchni 0,1206 ha, położoną w obrębie B., województwo (...), powiat (...), gmina L. za zapłatą ceny w kwocie 27.690,00 zł (dwadzieścia siedem tysięcy sześćset dziewięćdziesiąt złotych)”;

II.  oddala powództwo w pozostałym zakresie;

III.  nie obciąża powódki obowiązkiem zwrotu na rzecz strony pozwanej kosztów procesu;

IV.  przyznaje ze środków Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Nowym Sączu radcy prawnemu T. B. z Kancelarii Radcy Prawnego w T. ((...)) ul. (...)/B5 kwotę 8.856,00 zł (osiem tysięcy osiemset pięćdziesiąt sześć złotych), w tym 1.656,00 zł (jeden tysiąc sześćset pięćdziesiąt sześć złotych) podatku od towarów i usług - tytułem wynagrodzenia za nieopłaconą pomoc prawną świadczoną powódce z urzędu;

V.  nie uiszczonymi kosztami sądowymi obciąża Skarb Państwa.

UZASADNIENIE

wyroku z 28 września 2015 roku

Powódka B. S. (1) wystąpiła z powództwem nadanym w dniu 13 września 2012 r. i skierowanym przeciwko Skarbowi Państwa - Dyrektorowi Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad domagając się zobowiązania pozwanego do złożenia oświadczenia woli, na podstawie którego Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w R. w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa nabędzie własność nieruchomości stanowiącej dz. ewid. nr (...) (obręb B.) wraz ze składnikami na działce, będącą wcześniej częścią należącej do powódki nieruchomości stanowiącej dz. ewid. nr (...) (obręb B.) oraz zasądzenia na jej rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Roszczenie powódki zostało wywiedzione z art.13 ust. 3 ustawy z 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (Dz.U.2013.687 j.t.). Powódka była właścicielką nieruchomości składającej się z dz. ewid. nr (...), na której posadowiony był budynek gospodarczy. Wraz z D. N. była współwłaścicielką dz. nr (...) z posadowionym na niej budynkiem mieszkalnym z wyodrębnionymi lokalami. W związku z realizacją przez (...) inwestycji drogowej pn.: Budowa Autostrady (...) na odcinku T. węzeł (...) - węzeł (...) km 502-796,97 km 537-550 wraz z niezbędną infrastrukturą techniczną, budowlami i urządzeniami budowalnymi - na potrzeby inwestycji została przeznaczona dz. nr (...) oraz wyodrębniona po podziale dz. (...) jej część oznaczona jako dz. nr (...), pozostała część dz. nr (...), tj. działka nr (...) miała pozostać własnością powódki. W decyzji z 08 czerwca 2010 r. Wojewoda (...) zezwolił na realizację opisanej inwestycji drogowej i postanowił o przejściu na własność Skarbu Państwa dz. nr (...) i (...).

Pozostała przy powódce dz. nr (...) nie nadaje się do wykorzystania na dotychczasowe cele. Działka (...) przed podziałem funkcjonowała jako całość gospodarcza z dz.nr (...), ponieważ były wykorzystywane na cele mieszkaniowe oraz do prowadzenia gospodarstwa rolnego. Media do posadowionego na dz. nr (...) budynku gospodarczego były doprowadzone z budynku mieszkalnego na dz. (...). Likwidacja siedliska zmusiła powódkę z rodziną do zmiany miejsca zamieszkania, co skutkowało koniecznością zaprzestania prowadzonej przedtem hodowli zwierząt, drobiu i ekologicznych upraw warzywno-sadowniczych. Działka nr (...) granicząc z autostradą znajduje się w strefie zagrożeń oraz uciążliwości określonych w decyzji o ustaleniu lokalizacji autostrady (...). Nie jest dopuszczalne prowadzenie na niej gospodarki rolnej z lokalizacją upraw warzyw i ogrodów działkowych. Dodatkowo na skutek realizacji inwestycji gmina L. zmieniła kwalifikację dz. nr (...) podczas opracowania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego z budowlanej na tereny rolne, co spowodowało obniżenie wartości gruntu, pomimo iż jest to działka ogrodzona, wyposażona w infrastrukturę, prąd, wodę i kanalizację. Wartość działki powódka oszacowała na kwotę 270.000,00 zł.

W piśmie z 30 marca 2010 r. powódka zwróciła się do (...) Oddział w R. o dokonanie wykupu dz. (...), ale wniosek został uwzględniony tylko w zakresie wykupu nakładów budowlanych na budynek gospodarczy posadowiony na tej działce, odmówiono natomiast wykupu gruntu, nasadzeń i uzbrojenia terenu.

Strona pozwana w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa oraz zasądzenie na jej rzecz kosztów procesu (k. 60).

Uzasadniając zajęte w sprawie stanowisko wskazała, że na podstawie umowy sprzedaży z 03 lipca 2012 r. (...) Skarb Państwa nabył od powódki nakłady poczynione na budynek gospodarczy i ogrodzenie o dł. 79 m z siatki stalowej na cokole betonowym od strony południowej i wschodniej oraz ogrodzenie wewnętrzne o dł. 28m - położone na dz. (...) za cenę w łącznej kwocie 105.453,00 zł. Powódka nie wykazała, by pozostała przy niej dz. nr (...) nie nadawała się do prawidłowego wykorzystania na dotychczasowe cele. Zdaniem strony pozwanej, aby roszczenie oparte na art. 13 ust.3 ustawy o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych zasługiwało na uwzględnienie, muszą zostać spełnione następujące warunki: część nieruchomości została przejęta na własność Skarbu Państwa jako niezbędna do realizacji inwestycji drogowej, pozostała część tej samej nieruchomości nie może być prawidłowo wykorzystywana przez jej właściciela na dotychczasowe cele, czyli w dotychczasowy sposób. Powódka nie wykazała drugiej z wymienionych przesłanek. Kwestia opłacalności prowadzenia uprawy z uwagi na zawężenie areału nie powinna mieć znaczenia, ponieważ decyduje stwierdzenie, czy istnieje możliwość prawidłowego wykorzystania na dotychczasowe cele. Czynnikami, które mogą uniemożliwiać realizację dotychczasowego wykorzystania gruntu mogą być: kształt działki, jej powierzchnia lub wywłaszczenie części nieruchomości, na której znajdowały się obiekty, bez których działka utraciłaby swój dotychczasowy charakter i nie ma możliwości doprowadzenia jej do stanu, w którym mogłaby pełnić dotychczasowe funkcje. Działka nr (...) o pow. 0,1206 ha była wykorzystywana jako sad owocowy, sposób użytkowania ani powierzchnia zajęta pod sad nie zmieniły się. Według planu zagospodarowania przestrzennego z 07 stycznia 2007 r. dla obszaru wsi B. działka leży na terenach rolniczych, w niewielkiej części stanowi tereny komunikacji dla realizacji autostrady (...). Nie leży w bezpośrednim sąsiedztwie z krawędzią jezdni, ponieważ zaplanowano wybudowanie ekranów dźwiękochłonnych na wysokości około 5 m, a także utworzenie pasa zieleni oraz drogi ekspresowej, co stanowi naturalną barierę dla zanieczyszczeń powietrza i innych nieczystości emitowanych przez ruch na drodze. W konsekwencji działka nadal może być wykorzystywana w celach rolniczych, w tym jako sad. Z doświadczenia życiowego wynika, że często przy drogach znajdują się plantacje warzyw, a także sady z drzewami owocowymi. Do 2007 r. nie było planu zagospodarowania przestrzennego dla dz. nr (...), tylko studium. Dopiero uchwałą Rady Gminy w L. nr (...) z 24 kwietnia 2007 r. został uchwalony miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla obszaru wsi B.. Nie polega zatem na prawdzie twierdzenie powódki, że na skutek realizacji inwestycji uległo zmianie przeznaczenie działki. Na chwilę obecną nie jest znany wpływ funkcjonowania drogi na uprawy.

Strona pozwana zarzuciła również, że wartość działki oszacowana przez powódkę na kwotę 270.000,00 zł została zawyżoną i nie została wykazana. Przy wykupie poprzedniej działki cena jednego ara została ustalona na kwotę 7.162,00 zł i odpowiadała cenom rynkowym, tymczasem obecnie powódka przyjęła stawkę 22.388,00 zł za ar.

Ustosunkowując się do stanowiska strony pozwanej powódka podniosła, że bliskość autostrady i związana z tym emisja spalin uniemożliwia produkcję żywności na działace nr (...). Przejęcie działki (...) z budynkiem mieszkalnym i części dz. (...) spowodowało utratę charakteru siedliskowego tej nieruchomości. Z uwagi na konieczność zmiany miejsca zamieszkania, niemożliwe jest prowadzenie gospodarstwa na odległość, a szczególnie hodowali zwierząt. Działka była przydomowym ogródkiem, część przeznaczona była na wybieg dla kur i królików, część warzywna była uprawiana przy pomocy własnego konia i ciągnika, nawożona obornikiem od zwierząt z własnej hodowli. W ocenie powódki planowana inwestycja budowy autostrady doprowadziła do uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, w którym wieś B. została objęta obszarem terenów rolnych, ponieważ są na tych terenach posadowione budynki z okresu wcześniejszego i podatek jest płacony od terenów budowlanych, nie rolnych. Ponadto w trakcie rozbiórki budynków oraz budowy autostrady od 2011 r. w pobliżu działki zlokalizowany był skład kruszywa, z którego unosił się pył, osiadał na gruncie i wnikał w głąb. Kruszywo z burzonego budynku zawierało azbest, który razem z gruzem także wniknął w glebę. Cena za jaką ma zostać nabyta działka obejmuje wartość gruntu z częściami składowymi, wyliczona została w oparciu o dane z wyceny sąsiedniej działki (...) (k. 150).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Działka ewidencyjna nr (...) stanowiąca własność J. i Z. B. została darowana córkom D. N. oraz powódce B. B. (po mężu S.) na podstawie umowy z 10 marca 1987 r. Rep A nr (...). Na podstawie umowy z 21 listopada 1991 r. (Rep A nr (...)) powódka i siostra zniosły współwłasność powyższej nieruchomości po dokonaniu podziału działki na dz. nr (...), (...) i (...) w taki sposób, że D. N. otrzymała na wyłączną własność dz. nr (...) i udział we współwłasności dz. nr (...) wraz z wyodrębnionym w budynku mieszkalnym posadowionym na tej działce lokalem mieszalnym nr I, a powódka otrzymała na wyłączną własność dz. nr (...) oraz udział w działce (...) wraz z wyodrębnionym w budynku na tej działce lokalem nr II. Działka korzystała z dostępu do studni na działce sąsiedniej na zasadach służebności.

(dowód: - umowa zniesieni współwłasności akt notarialny z dnia 21.11.1991r. Rep A nr (...) - k.6-8, akt notarialny sprzedaży i ustanowienia służebności z dnia 17.05.1989r. Rep A nr (...) - k.30-33)

Powódka wraz z mężem W. S. oraz dziećmi zamieszkiwała w stanowiącym jej własność wyodrębnionym lokalu mieszkalnym w budynku posadowionym na dz. nr (...). Na sąsiedniej dz. nr (...) małżeństwo wybudowało budynek gospodarczy oraz prowadziło gospodarstwo rolno-hodowlane na własne potrzeby. Media do budynku gospodarczego na dz. nr (...) zostały doprowadzone z budynku mieszkalnego na dz. (...). Na gospodarstwie powódka z mężem chowała krowę, konia, drób, króliki. Uprawiała warzywa, sad owocowy. Hodowla i uprawa były prowadzone głównie na własne potrzeby. Prowadzenie gospodarstwa było motywowane koniecznością dostarczenia synowi ekologicznej, nieprzetworzonej żywności, ponieważ chłopiec urodził się z chorobą wątroby i nerek.

(dowód: dokumentacja zdjęciowa - k.152-153, zeznania świadków: W. S. od 00:14:24 k. 166/2, J. S. od 00:04:15 k.171/2, zeznania powódki od 00:18:14 k.172)

Działka (...) o pow. 0,16 ha położona była w terenie o przeznaczeniu budowlanym (mieszkaniowym). Dla wsi B. nie było uchwalonego miejscowego plan zagospodarowania przestrzennego, tylko Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy L. uchwalone uchwałą nr (...)Rady Gminy L. z 28 kwietnia 2000 r. Dopiero na podstawie uchwały Rady Gminy w L. z 24 kwietnia 2007 r. nr (...) uchwalony został miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla obszaru wsi B., na podstawie którego dz. nr (...) (potem (...)) został ujęta jako tereny rolne z zakazem zabudowy.

(dowód: wypis z rejestru gruntów z dnia 08.05.2008r. - k.15, mpzp na mapie z legendą - k.21-24, uchwała nr (...) Rady Gminy w L. z dnia 24.04.2007r. - k.85/2-95)

8 czerwca 2010 r. Wojewoda (...) wydał decyzję znak I.X- (...)-1-3/10 o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej pn. „Budowa Autostrady (...) na odcinku: T. węzeł (...) - węzeł (...) km 502+796,97 - km 537+550 wraz z niezbędną infrastrukturą techniczną, budowlami i urządzeniami budowlanymi” na rzecz Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w R., na działkach m.in.: Gmina L. obręb B. nr (...) i (...) (powstałej z podziału dz. nr (...) na dz.: (...) i (...)). Na potrzeby realizacji inwestycji w treści decyzji zatwierdzony został podział m.in. dz. nr (...) (obręb B. gm. L.) na dz. (...) oraz (...), która została przeznaczona pod inwestycję. Własnością Skarbu Państwa w związku z realizacją inwestycji stały się m.in. dz. nr (...) (w części 2/3) oraz (...).

(dowód: decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej z 08.06.2010 r. znak I.X- (...)-1-3/10 - k.9-14, mapa z przebiegiem autostrady - k.19-20)

Wobec przejęcia na potrzeby inwestycji, na własność Skarbu Państwa, dz. nr (...) o pow. 0,0163 ha oraz prawa własności nieruchomości lokalowych nr 2 i 3 w budynku nr (...) B. w 2/3 części należącej do powódki - na podstawie decyzji Wojewody (...) z 08 kwietnia 2011 r., znak (...), wypłacono powódce odszkodowanie w wysokości 472.172,20 zł.

(dowód: decyzja Wojewody (...) z 08.04.2011 r. znak (...) – k.72-76)

W związku z informacjami o planowanym przebiegu autostrady w bezpośrednim sąsiedztwie dz. nr (...) i wszczęciu postępowania administracyjnego zmierzającego do uzyskania pozwolenia na realizację inwestycji w piśmie z 30 marca 2010 r. powódka zwróciła się do Dyrektora (...) Oddział w R. o wykup całej dz. nr (...). Zabiegi Wójta L. zmierzające do zmiany planu przebiegu autostrady w sposób omijający wieś (oraz działki powódki) nie odniosły zamierzonego rezultatu.

Z uwagi na dużą powierzchnię dz. nr (...) (0,1206 ha) (...) zdecydowała jedynie o wykupieniu posadowionego na działce budynku gospodarczego wraz ze składnikami budowlanymi.

(dowód: wniosek o wykup działki z 30.03.2010r. - k.16-18, raport o oddziaływaniu na środowisko z lipca 2007 r. - k.25- 27, postanowienie Ministra Ochrony Środowiska z 30.05. 1997r. - k.28-29, mapy - k.34-35, protokół komisji (...) z 27.02.2011r. - k.36)

Na podstawie umowy z 03 lipca 2012 r. Rep A nr (...)powódka sprzedała Skarbowi Państwa nakłady poczynione na budynek gospodarczy posadowiony na dz. nr (...), ogrodzenie o dł. 79 m z siatki stalowej na cokole betonowym od strony południowej i wschodniej oraz ogrodzenie wewnętrzne o dł. 28 m - za cenę w kwocie 105.453,00 zł. Ogrodzenie od strony północnej i zachodniej nie było przedmiotem umowy i nadal pozostało własnością powódki.

(dowód: akt notarialny z 03.07.2012r. Rep A nr (...) - k.77-84)

W pobliżu działki nr (...) w czasie budowy autostrady znajdował się skład kruszywa. Budynek mieszkalny posadowiony na dz. nr (...) oraz budynek gospodarczy na działce (...) zostały zburzone.

(dowód: dokumentacja zdjęciowa - k.152, 155-156, zeznania świadka W. S. od 00:14:24 k.166/2,zeznania powódki od 00:018:14 k.172)

Po sprzedaży działki siedliskowej z domem mieszkalnym ((...)) powódka z mężem zamieszkała w T. oddalonym od B. około 8 km. Po zawarciu umowy sprzedaży nakładów na budynek gospodarczy na dz. (...) gospodarze nie utrzymywali już zwierząt na tej działce z uwagi na brak jakiegokolwiek zaplecza. Maszyny rolnicze, w tym ciągnik, zostały sprzedane. Powódka z mężem wyzbyła się też zwierząt, ponieważ nie dysponowała budynkiem, gdzie mogłyby być one chowane. Aby doglądać zwierząt powódka musiałaby postawić budynek gospodarczy i doprowadzić do niego media. By prowadzić uprawy musiałaby dojeżdżać i pilnować upraw, kupować uprawy, obornik, najmować maszyny lub konia do obrobienia gruntu. Rodzina powódki nie prowadzi już upraw na działce nr (...) i nie dokonuje na niej nasadzeń. Na działce tej wciąż rosną drzewa owocowe w części przeznaczonej pod sad, lecz powódka nie zbiera owoców.

Powódka prowadziła z mężem gospodarstwo, aby pozyskać dla syna obciążonego chorobami hepatologicznymi i alergiami czystą, nieskażoną, ekologiczną żywność. W sytuacji, gdy w nieodległym sąsiedztwie działki z uprawami została zlokalizowana czynna autostrada, pozyskanie takich płodów rolnych jest w jej ocenie niemożliwe. O ile płody z takich upraw nadają się co do zasady do spożycia, to jednak nie spełniają one warunku braku skażenia jaki powódka i jej mąż chcieli osiągnąć.

Pełnoletni syn powódki J. zamieszkuje w W.. Powódka z mężem nadal zabiegają o nieskażoną żywność, ale obecnie kupują ją od producentów rolnych, co do których mają pewność, że nabywane produkty rzeczywiście te wymogi spełniają.

(dowód: zeznania świadków: W. S. od 00:14:24 k.166/2, J. S. od 00:04:15 k.171/2, zeznania powódki od 00:18:14 k.172)

Nieruchomość stanowiąca dz. ewid. nr (...) o pow. 0,1206 ha położona w obrębie B. stanowiąca własność powódki przedstawia obecnie wartość 27.690,00 zł. Na powyższą kwotę składają się: koszt zakupu gruntu 5.700,00 zł, ogrodzenie od strony południowej i zachodniej 3.300,00 zł i 5.470,00 zł, nasadzenia 8.300,00 zł, sieć wodociągowa ze źródła wzdłuż dz. o dł. 51 m 4.680,00 zł, huśtawka 240,00 zł.

(dowód: opinia biegłej sądowej mgr inż. E. S. - k. 196-258 wraz z opinią uzupełniającą 288-292)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie przedłożonych do akt dokumentów, których wiarygodność i autentyczność nie zostały przez strony podważone, nie wzbudziły także podejrzeń Sądu, opinii biegłej sądowej, zeznań świadków oraz dowodu z zeznań stron ograniczonego do zeznań powódki.

Opinia biegłej ds. szacowania wartości nieruchomości mgr inż. E. S. (k.196) jest jasna, rzeczowa, kategoryczna i pełna. Teza dowodowa dotyczyła oszacowania aktualnej wartości nieruchomości stanowiącej dz. ewid. nr (...). Biegła określiła wartość odtworzeniową, stosując podejście kosztowe. Wyjaśniła przyczyny przyjęcia takiej metody i takiego podejścia, tj. według pzp działka położona jest w terenach rolniczych z zakazem budowy, nie jest też typową działką rolną ze względu na składniki gruntu jakimi są ogrodzenie oraz uprawy sadownicze. Na badanym rynku brak było wystarczających ilości transakcji obejmujących nieruchomości podobne (do podejścia porównawczego) lub nieruchomości dzierżawionych (do podejścia dochodowego). Zauważyła, że ogrodzenie od strony południowej i wschodniej o dł. 79 m z siatki metalowej na cokole betonowym nie może zostać uwzględnione w aktualnej wartości nieruchomości, ponieważ zostało zbyte na rzecz Skarbu Państwa w umowie obejmującej nakład na budynek gospodarczy. Z tego powodu pierwszy wariant oszacowania wartości działki, uwzględniający te składniki (kwota 30.060,00 zł) nie był przez Sąd brany pod uwagę.

Strony zakwestionowały wnioski opinii (k. 266, 281), do czego biegła ustosunkowała się szczegółowo podtrzymując tezy opinii zasadniczej (k. 288-292). Biegła wyjaśniła, że zastosowana metoda wyceny wynikała z faktu, że działka (...) nie była objęta postępowaniem wywłaszczeniowym, dlatego powołany przez powódkę art.134 ust.4 u.g.n. nie mógł mieć zastosowania. Różnica w wartości wycenianej działki w stosunku do dz. nr (...) wynika z tego, że ostatnia z powołanych położona była w terenach zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej, tymczasem działka podlegająca wycenie ma przeznaczenie rolne z zakazem zabudowy. Co do nieuwzględnionych elementów biegła przekonująco podała, że przyłącz wody ze studni do nieistniejącego budynku nie został uwzględniony, ponieważ brak co do niego jakiejkolwiek dokumentacji, podobnie należało ocenić przyłącz wodny i kanalizacyjny z budynku mieszkalnego do gospodarczego. Instalacja wodociągowa została wzięta pod uwagę na dł. 51 m, bo tylko taka długość mieści się w obrębie działki. Działka (...) znajduje się w całości poza pasem drogowym (drogi dojazdowej, serwisowej) w odległości 16,5 m, znajduje się w strefie zagrożeń pod względem oddziaływania autostrady na środowisko i może być wykorzystana na potrzeby określonej produkcji rolnej (rośliny nasienne, przemysłowe, szkółki drzew i krzewów). Biegła rzeczowo odniosła się do zarzutów postawionych także przez stronę pozwaną wyjaśniając, że uwzględniła w wariancie II wartość jedynie tego ogrodzenia, za które powódka nie otrzymała wynagrodzenia przy sprzedaży nakładów.

Kategoryczne i wyczerpujące wyjaśnienia biegłej spowodowały, że Sąd uczynił wnioski opinii podstawą ustaleń faktycznych w sprawie.

Świadek W. S. (od 00:14:24 k.166/2), małżonek powódki, złożył zeznania obszerne, szczere i wiarygodne. Opisał sposób użytkowania nieruchomości przed podziałem i przyjęciem części na własność Skarbu Państwa oraz wskazał na utratę zasadności kontynuacji produkcji z uwagi na brak siedliska, brak mediów, konieczność dojazdów kilka kilometrów oraz utratę możliwości prowadzenia ekologicznej i nieskażonej produkcji, a tylko dla tego celu powódka z mężem prowadziła gospodarstwo.

J. S. (od 00:04:15 k.171/2) syn powódki, potwierdził okoliczności podnoszone w pismach procesowych oraz zeznaniach ojca W., a dotyczące celu prowadzenia upraw na działkach (...). Przyznał, że w 2010 r. wyprowadził się do W., lecz rodzice wciąż go wspomagają, choć nie prowadzą już upraw na działce w B.. Sąd nie znalazł podstaw, by zakwestionować wiarygodność zeznania tego świadka.

Powódka B. S. (1) (od 00:18:14 k.172) powtórzyła treść zeznań małżonka, na okoliczność sposobu funkcjonowania ich rodziny przed realizacją autostrady, tj. prowadzenia produkcji głównie na potrzeby chorego syna, opiekę nad którym powódka świadczyła. Wskazała nie tylko na brak możliwości prowadzenia uprawy i hodowli z uwagi na brak odpowiedniej infrastruktury i konieczność dojazdów, ale i wątpliwą wartość odżywczą tak wyprodukowanych płodów z uwagi na skażenie gleby w procesie budowy i w czasie eksploatacji autostrady.

Sąd postanowił oddalić wniosek dowodowy powódki o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego na okoliczność ustalenia, że zanieczyszczenia jakie generuje ruch samochodowy wykluczają produkcję zdrowej żywności na dz. (...) (k.299). Przesłanki roszczenia opartego na art.13 ust.3 ustawy o inwestycjach drogowych odnoszą się bowiem jedynie do prawidłowego wykorzystania na dotychczasowe cele po odłączeniu części nieruchomości, nie nawiązują już natomiast do skutków związanych z lokalizacją inwestycji, które ewentualnie mogą wpłynąć na obniżenie wartości gruntu.

Sąd zważył, co następuje:

Na podstawie art. 13 ust.3 ustawy z 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (Dz.U.2013.687 j.t.) w zw. z art. 12 ust.4 tej ustawy: w przypadku przejęcia na rzecz Skarbu Państwa własności części nieruchomości na cele realizacji inwestycji drogowej pod drogę publiczną, gdy pozostała część nie nadaje się do prawidłowego wykorzystania na dotychczasowe cele, właściwy zarządca drogi jest obowiązany do nabycia, na wniosek właściciela lub użytkownika wieczystego nieruchomości, w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego tej części nieruchomości.

Niemalże tożsamą regulację zawiera art. 113 ust. 3 zd.2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz.U.2014 t.j. poz.518 - dalej w skrócie u.g.n.) jeżeli wywłaszczeniem jest objęta część nieruchomości, a pozostała część nie nadaje się do prawidłowego wykorzystywania na dotychczasowe cele, na żądanie właściciela lub użytkownika wieczystego nieruchomości nabywa się tę część w drodze umowy na rzecz Skarbu Państwa lub na rzecz jednostki samorządu terytorialnego, w zależności od tego, na czyją rzecz następuje wywłaszczenie.

Przywołane przepisy stanowią instrument zabezpieczający interesy właściciela, któremu pozostała po wywłaszczeniu cześć dotychczasowej nieruchomości. Nie ustanawiają generalnej zasady, że właściciel może w takim wypadku domagać się odkupienia od niego reszty nieruchomości, lecz przyznają mu roszczenie oparte na analizie skutków przejęcia części nieruchomości. Jako kryterium oceny tych skutków ustawodawca przyjął to, czy pozostała część nieruchomości nadaje się do wykorzystanie na dotychczasowe cele, a więc - dla uniknięcia dowolności - nakazał odnieść się do rzeczywistego przeznaczenia nieruchomości (tak wyrok SN z 02.02.2012 r. II CSK 265/11 LEX nr 1131118).

Do skutecznego zrealizowania roszczenia o wykup pozostałej części nieruchomości konieczne jest wykazanie, że część ta nie może być wykorzystana na dotychczasowe cele, mimo że nastąpiła zmiana sposobu osiągania tych celów. Ciężar dowodu spoczywa w tym przypadku na właścicielu nieruchomości - zgodnie z art. 6 k.c.

Dla realizacji omawianego roszczenia nie ma też znaczenia fakt, że np. nastąpiła zmiana przeznaczenia pozostałej części nieruchomości w planie miejscowym, bo chodzi o niemożność dalszego zagospodarowania na cele dotychczasowe, a nie na cele określone w planie miejscowym.

Aby powstało roszczenie oparte na omawianym przepisie muszą zostać spełnione łącznie cztery przesłanki, tj.:

1.  przejście części nieruchomości na własność Skarbu Państwa na cele realizacji inwestycji w postaci drogi publicznej,

2.  pozostała część tej nieruchomości nie nadaje się wykorzystania na dotychczasowe cele,

3.  w sposób prawidłowy,

4.  musi zaistnieć związek przyczynowy pomiędzy przejęciem części, a brakiem możliwości prawidłowego korzystania z pozostałej części w dotychczasowy sposób.

Bezspornie pierwsza przesłanka została wypełniona. Powódka była właścicielką działki nr (...) oraz współwłaścicielką dz. nr (...). Kompleks tych dwóch działek tworzył siedlisko, na którym zaspokajane były przez rodzinę powódki potrzeby mieszkaniowe (w wyodrębnionym lokalu mieszkalnym nr II w budynku mieszkalnym na dz. nr (...)) oraz prowadzone było gospodarstwo rolno-hodowlane (budynek gospodarczy i grunt uprawny na dz. (...)). Na skutek realizacji inwestycji drogowej i wydania decyzji przez Wojewodę (...) działka siedliskowa (...) zabudowana budynkiem mieszkalnym, z którego doprowadzano media do budynku gospodarczego i gdzie gospodarze zaspokajali potrzeby mieszkaniowe, został przejęta na własność Skarbu Państwa, podobnie jak część działki (...), tj. działka nr (...) po jej podziale - w związku z realizacją inwestycji drogowej w postaci budowy autostrady.

Powódka podnosiła, że pozostała przy niej część nieruchomości nie może być wykorzystana w prawidłowy sposób na dotychczasowe cele. Zwrot "dotychczasowe cele" dotyczy czynienia z pozostałej części nieruchomości użytku odpowiadającego wcześniejszemu założeniu. Określenie tych celów dokonywane jest drogą analizy korzystania z nieruchomości zanim doszło do podziału i przejęcia jej części oraz możliwości jego kontynuacji. Chodzi o faktyczne korzystanie z nieruchomości przez właściciela, nawet przy dokonaniu zmiany sposobu osiągania dotychczasowych celów (tak uchwała SN z 11.09.2013 r. III CZP 35/13 O SNC 2014/3/27, LEX nr 1371438, Biul.SN 2013/9/5).

Sąd po rozpatrzeniu całości zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego doszedł do przekonania, że powódce należy przyznać rację. Po przejęciu dz. (...), (...) i wykupieniu nakładów na budynek gospodarczy na dz. (...) powódce pozostała tylko działka (...) o pow. około 12 arów - bez jakiegokolwiek zaplecza w postaci budynku lub mediów i w oddaleniu kilku kilometrów od miejsca jej nowego zamieszkania. Wskazać w tym miejscu należy, że gospodarstwo rolne powódki było prowadzone tylko i niemal wyłącznie na własne potrzeby. Było to związane z koniecznością pozyskania nieprzetworzonej i nieskażonej, ekologicznej żywności dla chorego syna powódki. Poza tym infrastruktura i zaplecze gospodarstwa było zapewniane z działki (...), ponieważ z budynku mieszkalnego były doprowadzane media do budynku gospodarczego. Zamieszkanie w bezpośrednim sąsiedztwie pozwalało powódce na prowadzenie hodowli zwierząt i stałe doglądanie oraz uprawę warzyw i owoców. Gospodarstwo było samowystarczalne, ponieważ posiadanymi maszynami mąż powódki obrabiał grunty, a obornik uzyskiwany od hodowanych zwierząt był wykorzystywany do nawożenia gleby.

Na skutek odjęcia dz. (...) powódka utracił zaplecze mieszkaniowe, nie mogła już zatem doglądać zwierząt i upraw. By to czynić musiałaby każdego dnia nawet kilka razy dziennie dojeżdżać około 8 km do działki (...). Pozbawiona została także mediów do budynku gospodarczego, co tym bardziej utrudniło hodowlę. Po wykupieniu przez Skarb Państwa na jej wniosek nakładów na budynek gospodarczy na dz. (...) przestał istnieć nawet budynek gospodarczy. Nie było już zatem gdzie hodować zwierząt, jak i przechowywać narzędzi oraz maszyn. Przed rozpoczęciem inwestycji drogowej i przejęciem części gruntów powódki, powódka prowadziła samowystarczalne gospodarstwo rolne. Było to miejsce gdzie gospodarze mieszkali, produkowali i zaspokajanie potrzeby w ramach posiadanego gospodarstwa. Po przejęciu zaś części nieruchomości powódce pozostała sama działka uprawna, bez jakiegokolwiek zaplecza. By prowadzić na niej uprawę musiałaby do niej dojeżdżać, bo dom w którym wcześniej mieszkała został zburzony, musiałaby także doprowadzić media, bo tych też aktualnie brak, nadto pozyskać maszyny lub konia do obrobienia gruntu, zakupić nawóz. Z samowystarczalnego gospodarstwa powódce pozostała działka, w którą byłaby zmuszona inwestować.

Zdaniem Sądu cele w postaci prowadzenia samowystarczalnego, ekologicznego gospodarstwa rolno-hodowlanego i uprawy samej działki rolnej (jako ogródka działkowego) nie są tożsame. Dlatego też Sąd doszedł do przekonania, że o ile pozostała przy powódce działka (...) może być wykorzystana jako grunt uprawny, o tyle nie odpowiada to prawidłowemu wykorzystaniu tej działki na dotychczasowe cele, bo takim było prowadzenie gospodarstwa, a to oznacza więcej niż tylko uprawę warzyw czy owoców.

Brak możliwości dotychczasowego wykorzystania nieruchomości jest następstwem przejęcia jej części pod inwestycję drogową - związek przyczynowy zatem jest w ocenie Sądu niewątpliwy.

Niezasadne było powoływanie się przez powódkę przy okazji wykazywania przesłanki niemożliwości prawidłowego wykorzystania na dotychczasowe cele do skażenia terenu na skutek lokalizacji składu kruszywa w pobliżu działki, przedostania się azbestu z burzonych budynków i wpływu zanieczyszczenia z eksploatowanej drogi.

Analizowane przesłanki powiązane są - jak wynika wprost z ustawy - z odłączeniem części nieruchomości. Nie mają natomiast związku z lokalizacją inwestycji drogowej i jej następstwami. Z tej przyczyny Sąd nie badał podnoszonego przez powódkę ewentualnego skażenia gruntu, ponieważ jest to okoliczność irrelewantna biorąc pod uwagę podstawę roszczenia dochodzonego w niniejszym procesie.

Mając powyższe na uwadze Sąd uznał, że w sprawie zostało wykazane to, iż pozostała po odłączeniu część nieruchomości nie nadaje się do prawidłowego wykorzystania w sposób dotychczasowy. Zdaniem Sądu strona pozwana dokonując wykupu budynku gospodarczego położonego na działce nr (...) wraz ze składnikami budowlanymi sama potwierdziła również zasadność roszczenia powódki zgłoszonego w niniejszej sprawy. Zauważyć przy tym należy, że strona pozwana w protokole komisji z 27 lutego 2011 r. (k. 36) jako jedyny argument przeciwko wykupowi działki nr (...) podała jej dużą powierzchnię.

Wartość nieruchomości pozostałej do wykupienia Sąd przyjął za opinią biegłej mgr inż. E. S. w wariancie II, tj. w kwocie 27.690,00 zł, która obejmuje składniki gruntu, za które powódka nie otrzymała zapłaty (grunt, ogrodzenie od strony północnej i zachodniej, nasadzenia, sieć wodociągowa o dł. 51m i huśtawka).

Na podstawie powyższego, przy zastosowaniu art.64 k.c. w zw. z art. 1047 k.p.c. oraz art. 13 ust.3 ustawy jak wyżej Sąd orzekł jak w pkt I sentencji, a w pozostałym zakresie powództwo oddalił (pkt II).

Powództwo zostało uwzględnione co do zasady, lecz tylko w części pod względem jego wartości majątkowej. Powódka została zwolniona w całości od kosztów sądowych, była reprezentowana przez zawodowego pełnomocnika ustanowionego z urzędu r.pr. T. B. z (...) w T. ul. (...)/B5 (k.4). Sąd przyznał biegłej wynagrodzenie za opracowanie opinii wypłacone tymczasowo ze środków Skarbu Państwa w kwocie 2.214,00 zł (k. 261).

Zwolnienie od kosztów sądowych nie uwalnia strony od obowiązku zwrotu kosztów procesu na rzecz przeciwnika (art.108 u.k.s.c.). Powództwo okazało się słuszne co do zasady. Wysokość ceny za jaką nieruchomość miała zostać nabyta była uzależniona od opinii biegłego. Powódka nie uległa co do zasady, przegrała jedynie w zakresie pieniężnym roszczenia. Bazując na tym na podstawie art. 102 k.p.c. Sąd postanowił nie obciążać jej obowiązkiem zwrotu kosztów procesu na rzecz strony pozwanej. W konsekwencji każda ze stron poniesie swoje koszty. Wobec zwolnienia powódki od kosztów sądowych, częściowej niezasadności roszczenia pod względem jego wartości pieniężnej, zasady, że Skarb Państwa (który jest pozwanym w sprawie) nie uiszcza opłat (art. 94 u.k.s.c.) - nieuiszczonymi kosztami sądowymi (opłata od pozwu, od uiszczenia której powódka była zwolniona oraz wydatek na wynagrodzenie biegłego) został obarczony Skarb Państwa. Na podstawie art. 22 ³ ustawy z dnia 06 lipca 1982r. (Dz.U.2015.507 j.t.) w zw. z §2 ust.3 i §6 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013r. t.j. poz.490) Sąd przyznał pełnomocnikowi powódki ustanowionemu z urzędu wynagrodzenie w kwocie 8.856,00zł brutto w tym 1.656,00zł podatku VAT, które nie zostało wypłacone w całości ani w części.