Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 kwietnia 2016 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XIV Wydział Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 22 kwietnia 2016 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy J. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W.

o zwrot nienależnie pobranego świadczenia

na skutek odwołania J. W.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W.

z dnia 12 grudnia 2014 r., znak (...)

zmienia zaskarżoną decyzje w ten sposób że zwalnia odwołującego J. W. od obowiązku zwrotu kwoty 4 910, 76 zł (czterech tysięcy dziewięćset dziesięć złotych i siedemdziesiąt sześć groszy) pobranej jako renta z tytułu niezdolności do pracy za 2013 rok.

SSO Artur Fryc

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 12 grudnia 2014 roku, znak (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W. po dokonaniu miesięcznego rozliczenia konta J. W., ustalił, że przychód osiągany w poszczególnych miesiącach rozliczanego okresu uzasadniał zmniejszenie świadczenia łącznie o kwotę 4.910,76 złotych. Wobec powyższego ZUS stwierdził, że J. W. jest zobowiązany do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń. ZUS w istocie nie uzasadnił swojej decyzji.

(decyzja, k.3 akt sprawy)

Odwołanie od tej decyzji w dniu 21 stycznia 2015 roku (data prezentaty ZUS) złożył J. W.. Ubezpieczony wskazał, że ZUS błędnie przyjął kwotę osiąganego przezeń dochodu za 2013 rok oraz że nie zna źródła pozostałej części przyjętej przez ZUS
w zaskarżonej decyzji, i przypuszcza, że jest to hipotetyczna kwota przychodu osiąganego
z tytułu działalności gospodarczej, którą to prowadzi jego żona. Ubezpieczony wskazał również, że podstawa wymiaru jego składek z tytułu umowy o pracę nie była mniejsza od minimalnego wynagrodzenia i jako osoba współpracująca nie podlega obowiązkowi ubezpieczenia społecznego.

(odwołanie od decyzji ZUS, k. 2 akt sprawy)

W odpowiedzi na odwołanie ZUS wniósł o jego oddalenie, czym podtrzymał swoje dotychczasowe stanowisko wyrażone w zaskarżonej decyzji i jej uzasadnieniu. Organ rentowy wskazał, że w przypadku odwołującego się do rozliczenia przychodów za 2013 rok należało przyjąć nie tylko wynagrodzenie ze stosunku pracy, ale również przychód
z prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej. Organ rentowy opierając swoją odpowiedź na odwołanie o brzmienie przepisu art. 104 ust. 4 ustawy o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wskazał, że do wynagrodzenia ze stosunku pracy osiągniętego w spółce PPHU (...) należało doliczyć przychody uzyskane z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej, a po ich zsumowaniu łączny przychód za 2013 rok wyniósł 45.933,60 złotych i uzasadniał zmniejszenie świadczenia o kwotę 4.910,76 złotych.

(odpowiedź na odwołanie, k. 5-6 akt sprawy)

Sąd Okręgowy w Warszawie, XIV Wydział Ubezpieczeń Społecznych ustalił, co następuje:

W dniu 20 maja 1989 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyznał J. W. prawo do renty inwalidzkiej. Odwołujący się został zakwalifikowany do trzeciej grupy inwalidztwa powstałego z innych przyczyn niż wypadek przy pracy,
a obecnie jest uprawniony do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy.

(dow. decyzja, k. 33-35 akt rentowych, decyzja, k. 101 akt rentowych).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych po rozliczeniu renty w związku z osiągniętym przychodem w 2012 roku stwierdził, że odwołujący się pobrał nienależne świadczenie
w kwocie 4.716,08 złotych i zobowiązał go do zwrotu tej kwoty w terminie jednego miesiąca.

Decyzja ta stała się przedmiotem odwołania J. W. i została rozpoznana przez Sąd Okręgowy w Warszawie (sprawa o sygnaturze akt XIV U 3931/14), a dalej
w związku z apelacją organu rentowego przez Sąd Apelacyjny w Warszawie (sprawa
o sygnaturze akt III AUa 1040/14), który to wyrokiem z dnia 7 sierpnia 2015 roku oddalił apelację ZUS, podtrzymując tym samym rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji, który zwolnił J. W. od obowiązku zwrotu kwoty 4.716,08 pobranej jako renta
z tytułu niezdolności do pracy za 2012 rok.

Sądy obu instancji w oparciu o liczne orzecznictwo oraz poglądy doktryny orzekły, że pouczenie dołączone do decyzji emerytalnych ma charakter standardowy i w żaden sposób nie odnosi się do szczególnej sytuacji odwołującego się jako osoby współpracującej z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą, skoro w pouczeniach nie zostało doprecyzowane, że przez prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej należy też rozumieć współpracę przy takiej działalności, a pojęcie emerytów i rencistów prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą obejmuje także osoby współpracujące, zobowiązane do deklarowania przychodu.

Odwołujący się nie był na rozprawie poprzedzającej wydanie wyroku w sprawie
o sygnaturze akt XIV U 3931/14, a także na rozprawie apelacyjnej w sprawie o sygnaturze akt III AUa 1040/14. Nie wnosił również o doręczenie wyroku wraz z jego pisemnym uzasadnieniem (zarówno Sądu pierwszej jak i drugiej instancji), a także nie przeglądał akt wskazanych spraw.

Od daty złożenia odwołania od decyzji z 2012 roku nie została wydana żadna nowa decyzja, do której to organ rentowy dołączyłby pouczenie odnoszące się do sytuacji odwołującego się, a ostatnią decyzją zawierającą pouczenie jest decyzja z dnia 13 marca 2012 roku. Decyzja ta była również przedmiotem badania Sądu w sprawie o sygnaturze akt XIV U 3931/14. Do decyzji o przyznanym świadczeniu było dołączone ogólne pouczenie zawierające m. in. pouczenie o przyczynach zawieszenia oraz zmniejszenia pobieranego świadczenia jak również pouczenie o obowiązku informowania organu rentowego
o osiąganych przychodach, stanowiących podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne.

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie całokształtu zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, a w tym zgromadzonych w aktach sprawy i aktach Zakładu Ubezpieczeń Społecznych dokumentów jak również zeznań odwołującego się. Sąd dał wiarę wskazanym dokumentom, gdyż żadna ze stron nie kwestionowała ich wartości dowodowej, a nadto brak jakichkolwiek podstaw by podważać ich rzetelność czy prawidłowość.

Sąd Okręgowy w Warszawie XIV Wydział Ubezpieczeń Społecznych zważył, co następuje:

Odwołanie J. W. należało uwzględnić. Tym samym zaskarżoną
i rozpoznawaną w niniejszym postępowaniu decyzję organu rentowego jako nieprawidłową należało zmienić, poprzez zwolnienie odwołującego się od obowiązku zwrotu kwoty 4.910,76 złotych, pobranych jako renta z tytułu niezdolności do pracy.

Spór w niniejszej sprawie sprowadzał się do ustalenia, czy pobrane przez odwołującego się świadczenie rentowe za 2013 rok jest nienależne. Stwierdzenie nienależności świadczenia niesie za sobą natomiast skutek w postaci obowiązku jego zwrotu.

Nienależność świadczenia zgodnie z art. 410 § 2 k. c. zachodzi w sytuacji, gdy ten kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna
i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

W art. 84 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2014r. poz. 1442) w za świadczenie nienależne uważa sie: świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania oraz świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo
w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia.

Podobną definicję świadczenia pobranego nienależnie w można znaleźć w art. 138 ust. 2 wskazanej ustawy, z którego brzmienia wynika, że za świadczenie nienależnie pobrane uważa się: świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania oraz świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia.

Zwrot nienależnie pobranych świadczeń jest ogólnie uregulowany w art. 84 ustawy
o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z brzmieniem tego przepisu osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego, przy czym w myśl ust.11 w/w przepisu jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ wypłacający te świadczenia o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty, a mimo to świadczenia były nadal wypłacane, kwoty nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych podlegają zwrotowi bez odsetek za zwłokę.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych ferując zaskarżoną decyzję powołał się bardzo ogólnie na art. 103-105, a także art. 127 oraz 138-140, art. 141 ust. 1-3 oraz art. 142-144 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, jednak w żaden sposób nie wyjaśnił zasadności swojego rozstrzygnięcia.

W myśl art. 104 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych prawo do emerytury lub renty ulega zawieszeniu lub świadczenia te ulegają zmniejszeniu, na zasadach określonych w ust. 3-8 oraz w art. 105, w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, o której mowa w ust. 2 oraz z tytułu służby wymienionej w art. 6 ust. 1 pkt 4 i 6. Zgodnie natomiast z brzmieniem art. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych za przychód należy uznać przychód
w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy, pracy nakładczej, służby, wykonywania mandatu posła lub senatora, wykonywania pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania, pobierania zasiłku dla bezrobotnych, świadczenia integracyjnego i stypendium wypłacanego osobom bezrobotnym oraz stypendium sportowego, a także z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej oraz umowy agencyjnej lub umowy zlecenia, jak również z tytułu współpracy przy tej działalności lub współpracy przy wykonywaniu umowy.

Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 23 maja 2013 roku, sygn. akt III AUa 1661/12 (LEX 1335635) dostrzegając wątpliwości wynikające z braku precyzji
w sformułowaniu treści przepisu art. 104 uznał, że ustawa o emeryturach i rentach nie wyłącza emerytów i rencistów będących osobami współpracującymi z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność gospodarczą z kręgu podmiotów objętych obowiązkiem rozliczenia swoich przychodów osiąganych w ramach współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej. Przepis art. 104 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych zakreśla szeroki zakres przedmiotowy stosowania przepisów o zawieszeniu i zmniejszeniu świadczeń, w związku z czym należy uznać, że zamiarem ustawodawcy we wskazanym przepisie było objęcie emerytów i rencistów osiągających przychody z działalności gospodarczej polegającej również na współpracy przy prowadzeniu działalności.

Za tak przyjętym stanowiskiem Sądu Apelacyjnego w Katowicach przemawia również art. 18 ust. 8 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, który dotyczy ubezpieczonych,
o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 5 tej ustawy tj. zarówno osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą jak i osób z nimi współpracujących

Podkreślić zatem należy, że wobec powyższego orzeczenia i powołanych przepisów ubezpieczony jako osoba współpracująca w rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 4 i 5 ustawy
o emerytach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych podlega dyspozycji art. 104 powołanej ustawy, bowiem zgodnie z art. 18 ust.8 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe osób prowadzących działalność gospodarczą oraz osób z nimi współpracujących stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60 % prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek, w związku z art. 138 ust. 5 powołanej ustawy. Z uwagi na przytoczone regulacje prawne na J. W. już od 2012 roku spoczywał obowiązek powiadomienia organu rentowego o osiąganym przychodzie, albowiem z tytułu współpracy współkorzystał z osiąganych i wspólnie wypracowanych z żoną dochodów.

Sąd Najwyższy podkreślił, że na podstawie art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli osoba pobierająca była pouczona o braku prawa do pobierania takiego świadczenia. Pouczenie musi być należyte, czyli wyczerpująco
i wyraźnie wskazujące okoliczności, w jakich dochodzi do nienależnego pobrania świadczenia, dokonane w taki sposób, aby było zrozumiałe dla osoby, do której jest skierowane. Pouczenie nie może być abstrakcyjne, obciążone brakiem konkretności, a w szczególności nie może odnosić się do wszystkich hipotetycznych okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 1995 r., II URN 46/95, OSNAPiUS 1996 nr 12, poz. 174, z dnia 17 lutego 2005 r., II UK 440/03, OSNP 2005 nr 18, poz. 291 oraz z dnia 14 marca 2006 r., I UK 161/05, OSNP 2007 nr 5-6, poz. 78; a także wyroki Sądów Apelacyjnych w Rzeszowie z dnia 20 kwietnia 1995 r., III AUr 110/95, OSA 1997 nr 1, poz. 3 oraz w Katowicach z dnia 18 października 2005 r., III AUa 1434/04, OSA 2006 nr 9, poz. 27).

Takich wymagań nie spełnia pouczenie dołączone do decyzji emerytalnych
w szczególności w pkt. 4 i 8.

W analogicznej sprawie, co więcej dotyczącej także J. W. wypowiedział się również Sąd Okręgowy w Warszawie, w sprawie o sygnaturze akt XIV U 3931/13. Sąd wskazał, że pouczenie odwołującego się ma charakter standardowy
i w żaden sposób nie odnosi się do jego szczególnej sytuacji, jako osoby współpracującej z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą, skoro w pouczeniu tym nie zostało doprecyzowane, że przez prowadzenie działalności gospodarczej należy też rozumieć współpracę przy takiej działalności, a pojęcie emerytów i rencistów prowadzących działalność gospodarczą obejmuje także osoby współpracujące zobowiązane do deklarowania przychodu. Nie jest to pouczenie, które może być uznane za spełniające wskazane warunki, od których uzależniona jest możliwość żądania zwrotu świadczenia.

W konkluzji swoich wywodów Sąd wskazał, że tak ogólnie sformułowane pouczenia nie były jasne, zrozumiałe i precyzyjne by powodować u ubezpieczonego świadomość, że wypłacone świadczenie podlegało rozliczeniu z uwzględnieniem uzyskanego przychodu.

Wskazać w tym miejscu należy, iż wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie był poddany kontroli instancyjnej i Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 7 sierpnia 2015 roku wydanym w sprawie o sygnaturze akt III AUa 1040/14 oddalił apelację ZUS, uznając tym samym wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 12 marca 2014 roku za prawidłowy.

Istotnym jest to, że odwołujący się nie składał wniosku o uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie, a także wskazanego uzasadnienia nie czytał. Nie był również na rozprawie apelacyjnej. Wcześniej nie był również na ogłoszeniu wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 12 marca 2014 roku, nie słyszał zatem zarówno sentencji, jak i ustnych motywów rozstrzygnięcia. Powyższe sprawia, że odwołujący się nie został nadal prawidłowo pouczony, co nie spowodowało u niego świadomości, że wypłacone świadczenie podlegało rozliczeniu z uwzględnieniem uzyskanego przychodu.

Powyższe natomiast sprawia, że zaskarżona decyzja jako błędna podlega zmianie poprzez zwolnienie J. W. od obowiązku zwrotu kwoty 4.910,76 złotych pobranej jako renta z tytułu niezdolności do pracy za 2013 rok.

Wobec powyższego i na mocy art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. Sąd Okręgowy w Warszawie XIV Wydział Ubezpieczeń Społecznych orzekł jak w wyroku.

SSO Artur Fryc

ZARZĄDZENIE

1.  (...)

2.  (...)

(...)