Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

J. L. została oskarżona o to, że będąc płatnikiem podatku dochodowego od osób fizycznych działając z wykorzystaniem takiej samej sposobności w krótkich odstępach czasu w okresie od 20.11.2012 r. do 20.08.2014 r. nie wpłacała w obowiązującym terminie tj. do dnia 20 następnego miesiąca za miesiąc poprzedni na rzecz Urzędu Skarbowego Ł. pobranego podatku dochodowego od osób fizycznych za miesiące od października 2012 r. do lipca 2014 r. w łącznej kwocie 23 731, 00 zł, odpowiadającej małej wartości tj o przestępstwo skarbowe określone w art. 77 § 2 w zw. z § 1 w zw. z art. 6 § 2 k.k.s.

oraz o to, że

będąc płatnikiem podatku od towarów i usług w okresie od 25.03.2014 r. do 27.01.2015 r. uporczywie nie wpłacała na rachunek Urzędu Skarbowego Ł. w obowiązującym terminie tj. do dnia 25 następnego miesiąca za miesiąc poprzedni podatku od towarów i usług za miesiące:od lutego do czerwca 2014 r. w łącznej kwocie 52 666, 00 zł, tj. o wykroczenie skarbowe określone w art. 57 § 1 k.k.s.

Wyrokiem z dnia 3 grudnia 2015 r. w sprawie o sygn. III K 580/15 Sąd Rejonowy dla Łodzi – Widzewa w Łodzi:

1.  oskarżoną J. L. uznał za winną dokonania zarzucanego jej przestępstwa skarbowego, wyczerpującego dyspozycję art. 77 § 1 k.k.s. w zw. z art. 77 § 2 k.k.s. w zw. z art. 6 § 2 k.k.s. i za to na podstawie art. 77 § 2 k.k.s. wymierzył jej karę 30 stawek dziennych grzywny, ustalając wysokość jednej stawki na kwotę 100 złotych,

2.  oskarżoną J. L. uznał za winną dokonania zarzucanego jej wykroczenia skarbowego, wyczerpującego dyspozycję art. 57 § 1 k.k.s. i za to na podstawie art. 57 § 1 k.k.s. wymierzył jej karę 3175 złotych

3.  zwolnił oskarżoną J. L. od kosztów sądowych.

Apelację od powyższego wyroku wniósł oskarżyciel publiczny – Urząd Skarbowy Ł.. Zaskarżając wyrok w zakresie czynu z art. 77 k.k.s. na korzyść oskarżonej, zarzucił błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia mogących mieć wpływ na treść tego orzeczenia polegający na przyjęciu, że oskarżona J. L. nie dopełniła warunków skuteczności złożonego w postępowaniu przygotowawczym wniosku o udzielenie jej zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności także w zakresie czynu z art. 77 k.k.s. W konkluzji oskarżyciel wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w części dotyczącej zarzuconego oskarżonej czynu z art. 77 k.k.s. i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji z uwagi na konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości.

Sąd Okręgowy w Łodzi zważył co następuje:

Wniesiona przez oskarżyciela publicznego apelacja okazała się zasadna o tyle, że wskazała w uzasadnieniu na wadliwość przeprowadzenia przez organ finansowy postępowania przygotowawczego – w zakresie braku wydania przez organ postępowania przygotowawczego decyzji procesowej w kwestii zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności w zakresie przestępstwa skarbowego z art. 77 § 2 k.k.s., i to pomimo spełnienia przez oskarżoną warunków formalnych do wydania decyzji pozytywnej w postaci uiszczenia kary grzywny, kosztów postępowania oraz uszczuplonej należności publicznoprawnej. Wniesiona apelacja skutkowała też przeprowadzeniem kontroli instancyjnej zaskarżonego orzeczenia, która doprowadziła do uchylenia wyroku skazującego oskarżoną za czyn opisany w punkcie 1 skarżonego wyroku i umorzenia postępowania sądowego, z uwagi na wystąpienie bezwzględnej przyczyny odwoławczej opisanej w art. 439 § 1 pkt. 9 k.p.k. Tak bowiem Sąd odwoławczy ocenił wadliwość przeprowadzonego w sprawie postępowania przygotowawczego, która następnie skutkowała wadliwością wydanego w tym zakresie wyroku skazującego.

W pierwszej kolejności należy więc wskazać, że oskarżona w postępowaniu przygotowawczym złożyła wniosek o udzielenie jej zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności za każdy z przypisanych jej czynów. W zakresie zarzucanego jej wykroczenia skarbowego nie dopełniła warunków skuteczności złożonego wniosku, wobec czego prawidłowo wydane zostało postanowienie odmawiające wniesienia wniosku o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności za popełnienie czynu z art. 57 § 1 k.k.s. (k. 60).

W zakresie zaś zarzucanego jej przestępstwa z art. 77 k.k.s. oskarżona uiściła odpowiednią kwotę tytułem kary grzywny, koszty postępowania oraz uiściła należność publicznoprawną. Zgodnie z art. 143 § 1 k.k.s. składając wniosek, o którym mowa w art. 142 § 1, należy zaś właśnie łącznie uiścić: 1) należność publicznoprawną, jeżeli w związku z przestępstwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym nastąpiło uszczuplenie tej należności, chyba że do chwili zgłoszenia wniosku ta wymagalna należność została w całości uiszczona; 2) tytułem kary grzywny kwotę odpowiadającą co najmniej jednej trzeciej minimalnego wynagrodzenia, a za wykroczenie skarbowe - kwotę odpowiadającą co najmniej jednej dziesiątej tego wynagrodzenia; 3) co najmniej zryczałtowaną równowartość kosztów postępowania. Należy zatem uznać, że oskarżona dopełniła wszystkich niezbędnych warunków skuteczności złożonego wniosku. Podkreślenia wymaga, że w zakresie tego czynu w postępowaniu przygotowawczym w ogóle nie zostało wydane postanowienie, choćby odmawiające wniesienia wniosku o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności. Wobec powyższego J. L. została również pozbawiona możliwości złożenia zażalenia na tego rodzaju odmowę, zgodnie z art. 147 k.k.s. Skoro zaś ustawodawca w tak rygorystyczny i sformalizowany sposób ukształtował całą procedurę dochodzenia do wystąpienia do Sądu z wnioskiem o dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, to nie można uznać za dopuszczalne jej bezpodstawne pominięcie lub złamanie przez organ postępowania przygotowawczego.

W tym miejscu należy wskazać, że zgodnie z art. 145 k.k.s. w razie wystąpienia przez sprawcę o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności finansowy organ postępowania przygotowawczego może zamiast aktu oskarżenia wnieść niezwłocznie do sądu wniosek o udzielenie takiego zezwolenia. Biorąc pod uwagę powyżej przedstawione okoliczności należy uznać, że skoro organ postępowania przygotowawczego nie odmówił oskarżonej wniesienia wskazywanego wniosku, to powinien on w miejsce aktu oskarżenia złożyć ów wniosek. A w każdym razie do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia takiego wniosku (choćby poprzez decyzję negatywną), nie powinien występować do Sądu z aktem oskarżenia co do tego czynu. Nie zasługuje przy tym na uwzględnienie argumentacja sądu rejonowego, zmierzająca do wykazania, iż skoro z art. 145 k.k.s. wynika jedynie uprawnienie, a nie obowiązek do złożenia wniosku przez organ, to nie ma możliwości uznania, że organ naruszył ów przepis występując z aktem oskarżenia. Decyzja uznaniowa organu nie może być bowiem decyzją dowolną, a wynikać powinna z rozważenia wszelkich okoliczności i poparcia ich wydaniem odpowiedniego postanowienia, zamykającego otwartą wcześniej procedurę o zezwolenie na poddanie się dobrowolnej odpowiedzialności. Dodatkowo organ obowiązany jest przecież także uzasadnić swoją ewentualną decyzję o odmowie wystąpienia z wnioskiem tak, żeby dać możliwość stronie postępowania oraz organowi postępowania odwoławczego (art. 147 k.k.s.) skontrolowania tej decyzji (co wynika z przewidzianej przez ustawodawcę możliwości zażalenia na owo postanowienie). Co w niniejszej sprawie, z uwagi na nie wydanie stosownego postanowienia, nie miało miejsca. Zdaniem sądu okręgowego zasadnym jest zatem stwierdzenie, że finansowy organ postępowania przygotowawczego nadużył swego uprawnienia i złożył do sądu rejonowego skargę przedwczesną i nieuprawnioną – w postaci aktu oskarżenia w zakresie przestępstwa z art. 77 § 1 k.k.s.

Należy wprawdzie przyznać słuszność Sądowi meriti w tym zakresie, że w procedurze karnej obowiązującej w dacie orzekania nie było mechanizmu, w oparciu o który możliwe byłoby zwrócenie sprawy do postępowania przygotowawczego wyłącznie z inicjatywy sądu, a jedynym dysponentem wniesionej skargi był oskarżyciel publiczny – Urząd Skarbowy Ł. w Ł.. Niemniej jednak należy uznać, że właściwą decyzją procesową sądu rejonowego powinno być umorzenie postępowania w tym zakresie. Należy bowiem stwierdzić, że w niniejszej sprawie zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie przed sądem (art. 17 § 1 pkt 11 k.p.k), wynikająca ze szczegółowych przepisów Kodeksu Karnego Skarbowego. Nie można bowiem uznać, że korekta przez Sąd I instancji tak dalece idącego naruszenia przepisów postępowania przygotowawczego może być uzależniona od fakultatywnego i woluntarystycznego stanowiska tego organu w postaci cofnięcia wniesionego aktu oskarżenia w trybie art. 14 § 2 k.p.k. Zwłaszcza, że skuteczność takiego oświadczenia i tak byłaby uzależniona od etapu postępowania sądowego.

W tym miejscu koniecznym jest wskazanie, że powszechnie przyjmowaną ujemną przesłanką procesową jest też tzw. konsumpcja skargi publicznej czy też wygaśnięcie prawa oskarżyciela publicznego do oskarżania. Następuje to poprzez umorzenie dochodzenia lub śledztwa i oznacza, że po takim umorzeniu oskarżyciel publiczny nie może skutecznie wnieść skargi (aktu oskarżenia), utracił bowiem przez powyższą decyzję owo uprawnienie. Odzyska je jedynie w razie podjęcia lub wznowienia postępowania w trybie określonym w art. 327 k.p.k. albo w razie uchylenia postanowienia o umorzeniu przez Prokuratora Generalnego w wypadku wskazanym w art. 328 k.p.k. (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2002 r. – I KZP 23/02, publikowana OSNKW 2002 poz. 98 i dość powszechnie akceptowana w nauce postępowania karnego). Stwierdzić trzeba, że tego rodzaju rozwiązanie opiera się na ogólnej konstrukcji, z której wynika, że oskarżyciel publiczny, z uwagi na zaistnienie pewnych istotnych formalnych przeszkód prawnych nie posiada legitymacji do wniesienia aktu oskarżenia, która to legitymacja może odżyć dopiero po spełnieniu określonych warunków.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy należy wskazać, że w opisanym stanie faktycznym zaistniała właśnie analogiczna sytuacja, oparta na tej samej rodzajowo konstrukcji. W postępowaniu przygotowawczym, w którym finansowy organ postępowania przygotowawczego zasadniczo posiadał legitymację do wniesienia aktu oskarżenia wobec J. L., został złożony przez sprawcę przestępstwa skarbowego wniosek o dobrowolne poddanie się odpowiedzialności. Z tego względu organ postępowania przygotowawczego, z uwagi na regulacje Kodeksu Karnego Skarbowego, obowiązany był najpierw rozpatrzyć ów wniosek i uwzględnić go, lub wydać odmowne postanowienie. Do tego momentu w ocenie Sądu Okręgowego organ ten po prostu nie był zatem uprawniony do wniesienia aktu oskarżenia, gdyż w tym czasie posiadał jedynie prawo do wystąpienia do sądu z wnioskiem o dobrowolne podanie się odpowiedzialności. Wniosek organu o udzielenie sprawcy przez sąd zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności kierowany jest do sądu "zamiast aktu oskarżenia" (art. 145 § 1). Uprawnienie do wniesienia aktu oskarżenia mogłoby zaś odżyć dopiero po wydaniu przez organ prawomocnego postanowienia o odmowie uwzględnienia wniosku złożonego przez J. L.. Przeciwna ocena prowadziłaby bowiem do iluzorycznego charakteru uprawnienia do dobrowolnego poddania się odpowiedzialności, uznawanego powszechnie za najdonioślejszą praktycznie instytucję przewidzianą przez kodeks karny skarbowy. Pozbawiłaby też oskarżoną jakichkolwiek skutecznych środków do wyegzekwowania od organu postępowania przygotowawczego przynajmniej wydania orzeczenia o merytorycznym ustosunkowaniem się do złożonego wniosku o dobrowolne poddanie się odpowiedzialności karnej za przestępstwo skarbowe. Ustawodawca w widoczny sposób zaś ukształtował tę instytucję prawną jako przywilej sprawcy przestępstwa skarbowego. Przywilej na tyle istotny, że odmawiając wystąpienia z wnioskiem do Sądu organ postępowania przygotowawczego powinien nie tylko uzasadnić swoją decyzję, ale także poddać ją następnie ewentualnej kontroli instancyjnej.

Podsumowując powyższe rozważania należy wskazać, że w niniejszym postępowaniu zachodziła negatywna przesłanka procesowa, opisana w art. 17 § 1 pkt 11 k.p.k. która z uwagi na odpowiednie stosowanie przepisów Kodeksu Postępowania Karnego w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe, powinna była doprowadzić do umorzenia postępowania wszczętego przed sądem, prowadzonego na skutek wadliwie wniesionego przez oskarżyciela aktu oskarżenia.

Istnienie zaś jednej z okoliczności wyłączających postępowanie (art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k.) jest szeroką podstawą odwoławczą, obejmującą między innymi przeszkodę prawną z art. 17 § 1 pkt 11 k.p.k. Do uchylenia zaskarżonego orzeczenia na podstawie tego przepisu powinno zatem także dojść niezależnie od granic zaskarżenia, w sytuacji gdy zachodzi ujemna przesłanka procesowa w postaci innej, niestypizowanej wprost w art. 17 § 1 k.p.k. okoliczności wyłączającej ściganie, taka jak stwierdzona w przedmiotowej sprawie. Z tego względu, mimo iż skarżący podniósł w wywiedzionej apelacji zarzut błędu w ustaleniach faktycznych poczynionych przez sąd rejonowy, wniesiony środek zaskarżenia, na podstawie art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. skutkował uchyleniem zaskarżonego wyroku w punkcie 1 – oczywiście wyłącznie na korzyść oskarżonej - i na podstawie art. 17 § 1 pkt 11 k.p.k. w zw. z art. 113 § 1 k.k.s. umorzeniem postępowania sądowego w tej części. Umorzenie postępowania sądowego oznacza zaś, że nie jest już dopuszczalne procedowanie w oparciu o wadliwie wniesiony akt oskarżenia, a wniesioną przez Urząd Skarbowy skargę tego rodzaju uznać należy za nie istniejącą. Nie wyłącza to natomiast uprawnień tego organu do dalszego prowadzenia postępowania przygotowawczego, przede wszystkim w kwestii prawomocnego wypowiedzenia się co do wniosku sprawcy przestępstwa skarbowego w zakresie art. 77 § 2 k.k.s. o dobrowolne poddanie się odpowiedzialności. Organ ten może więc zarówno wniosek uwzględnić i z wystąpić do Sądu o zezwolenie, jak i w razie prawomocnej odmowy wystąpić ponownie do Sądu – tym razem już z prawidłowo wniesionym aktem oskarżenia. Umorzenie postępowania sądowego miało bowiem w tym wypadku charakter wyłącznie formalny i dotyczyło tylko tego etapu postępowania. Nie stwarza więc powagi rzeczy osądzonej w rozumieniu art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. Utrzymując zaś zaskarżony wyrok w pozostałej części Sąd Okręgowy uznał, że w zakresie skazania za wykroczenie z art. 57 § 1 k.k.s. brak było analogicznej wady postępowania przygotowawczego, skoro organ skarbowy wydał prawomocne postanowieni o odmowie wniesienia takiego wniosku (k. 60 akt sprawy). Zatem co do ukarania za to wykroczenie – wyrok Sądu I instancji jest prawomocny i podlega wykonaniu. Kosztami sądowymi za postępowanie odwoławcze należało w części umorzonej obciążyć Skarb Państwa.