Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 października 2013 r.

Sąd Okręgowy w Białymstoku II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 4 października 2013 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa S. D.

przeciwko J. D. (1)

o eksmisję

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Rejonowego w Białymstoku

z dnia 15 lutego 2013 r. sygn. akt I C 875/10

I.  zmienia zaskarżony wyrok w całości i oddala powództwo oraz nakazuje pobrać od powoda S. D. na rzecz Skarbu Państwa (Sądu Rejonowego w Białymstoku) kwotę 117,56 złotych tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych;

II.  zasądza od powoda na rzecz pozwanej kwotę 307 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu w postępowaniu odwoławczym.

UZASADNIENIE

Powód S. D. wniósł pozew przeciwko J. D. (1), w którym domagał się nakazania pozwanej, aby opuściła i opróżniła z jej rzeczy i wydała powodowi (w terminie 2 tygodni od dnia uprawomocnienia się wyroku) zajmowane przez nią 3 izby mieszkalne (sień, kuchnia, sypialnia i pokój) w parterowym budynku mieszkalnym położonym na działce oznaczonej numerem geodezyjnym (...) we wsi C., Gmina K., dla której Sąd Rejonowy w Białymstoku prowadzi księgę wieczystą numer (...). Ponadto wnosił o zasądzenie od pozwanej na jego rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwana J. D. (1) wnosiła o oddalenie powództwa.

Wyrokiem z dnia 15 lutego 2013 r. Sąd Rejonowy w Białymstoku nakazał pozwanej, aby opróżniła i wydała powodowi zajmowane przez nią trzy izby mieszkalne (sień, kuchnia, sypialnia i pokój) w parterowym budynku mieszkalnym stanowiącym własność powoda, położonym na działce oznaczonej numerem geodezyjnym (...) we wsi C., Gmina K., dla której Sąd Rejonowy w Białymstoku IX Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą numer (...), w terminie dwóch tygodni od uprawomocnienia się wyroku (pkt I). Zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 327 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu (pkt II) i ustalił, że pozostałe nie uiszczone w sprawie koszty sądowe ponosi Skarb Państwa (pkt III).

Z ustaleń Sądu I instancji poprzedzających powyższe rozstrzygnięcie wynikało, iż J. D. (2) od 1960 roku był samoistnym posiadaczem działki nr (...) i części z działek nr (...). Na mocy art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 26 października 1971 roku o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych stał się właścicielem tych gruntów. Ponadto w 1966 roku umową nieformalną nabył od W. D. (1) część działki nr (...), a w roku 1964 w wyniku nieformalnego działu spadku po ojcu W. D. (2) otrzymał część działek nr (...), stając się z mocy ww. ustawy ich właścicielem.

Mocą umowy darowizny z dnia 13 kwietnia 1994 roku S. D. został obdarowany przez swoich rodziców J. i G. małżonków D. zabudowanym gospodarstwem rolnym składającym się z działek oznaczonych numerami geodezyjnymi: (...) o łącznej powierzchni 10 ha 687 m2, położonym w K., C., gmina K. oraz 5/16 części, co stanowi powierzchnię 1 ha 900 m2 położonej we wsi B.-dział łąk wsi C., gminy T..

Sąd ten ustalił ponadto, iż B. D. od roku 1945 był samoistnym posiadaczem działek nr (...) i części działki nr (...). Na mocy art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 26 października 1971 roku o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych stał się właścicielem tych gruntów. Ponadto w roku 1966 w wyniku nieformalnej zamiany gruntów z K. D. za działkę nr (...) otrzymał od niego część działki nr (...). W momencie zawarcia nieformalnej umowy nabywca objął grunt w posiadanie i użytkował go, stając się z mocy art. 1 ust. 1 ww. ustawy jego właścicielem.

Mocą umowy darowizny z dnia 28 maja 1993 roku B. i J. małżonkowie D. darowali swojemu synowi J. D. (3) gospodarstwo rolne zbudowane murowanym domem i oborą, dwiema drewnianymi stodołami, murowanym chlewem, garażem i szopą, składające się z działek oznaczonych numerami geodezyjnymi (...) o łącznej powierzchni 12 ha 2169 m2 położone w obrębie wsi C., gmina K. i w obrębie K..

Z ustaleń Sądu Rejonowego wynikało także, iż na nieruchomości oznaczonej nr geodezyjnym (...) we wsi C. posadowiony jest parterowy budynek mieszkalny. Od roku 1948 (dnia ślubu) w domu tym zamieszkuje J. D. (1), będąc w nim zameldowaną od dnia 9 lipca 1963 roku.

W okresie powojennym podczas przeprowadzania pomiarów wszystkie działki zostały przesunięte o 1,5 m, co spowodowało, iż budynek ten stał częściowo na sąsiedniej działce oznaczonej nr geodezyjnym (...). Powyższe było powodem wszczęcia postępowania rozgraniczającego. Postanowieniem z dnia 29 grudnia 2011 roku ustalono przebieg granicy pomiędzy nieruchomościami zgodnie z protokołem granicznym Nr K. (...)/2011. Burmistrz K. zatwierdził ustaloną granicę. Pozwana J. D. (1) nie kwestionowała dokonanego w 2011 roku rozgraniczenia działek o numerze geodezyjnym (...) z działką o numerze geodezyjnym (...). Nie żądała przekazania sprawy do Sąd. Taki przebieg granicy jest wiążący dla stron.

Obecnie J. D. (1) zajmuje w przedmiotowym budynku sień, kuchnię, sypialnię i pokój. S. D. zwracał się do pozwanej o umożliwienie mu wejście do zajmowanych przez nią pomieszczeń celem dokonania oględzin stanu pomieszczeń na okoliczność niezbędnego remontu. J. D. (1) dobrowolnie nie opróżniła zajmowanych pomieszczeń.

Oceniając zasadność żądania powództwa, Sąd Rejonowy miał na uwadze treść art. 140 k.c. i art. 222 § 1 k.c. Wskazał, że poza sporem pozostawało, iż pozwana J. D. (1) zajmuje część pomieszczeń w murowanym budynku mieszkalnym posadowionym na działce oznaczonej nr geodezyjnym (...) we wsi C.. Powód występując z żądaniem pozwu stanął na stanowisku, iż powódka zajmuje bez tytułu prawnego przedmiotowy budynek mieszkalny, uniemożliwiając mu wykonywanie prawa własności, w tym dokonanie niezbędnych remontów.

Powódka wraz ze swoim pełnomocnikiem kwestionowali zasadność pozwu, wskazując na przysługujący pełnomocnikowi powódki tytuł prawny do nieruchomości mieszkalnej wynikający z faktu, iż część budynku mieszkalnego jest posadowiona na działce oznaczonej nr geodezyjnym (...).

Sąd podkreślił, że nieruchomość oznaczona numerem geodezyjnym (...), położona we wsi C., bezspornie stanowi własność powoda, którą nabył w drodze umowy darowizny z dnia 13 kwietnia 1994 roku. Budynek mieszkalny zajmowany przez pozwaną J. D. (1) posadowiony był pierwotnie na tejże nieruchomości. Jednakże w wyniku przeprowadzania pomiarów i przesunięcia działek o 1,5 m, budynek częściowo został wysunięty na sąsiednią działkę oznaczoną nr geodezyjnym (...), która aktualnie stanowi własność J. D. (3), syna pozwanej J. D. (1).

Powyższe wynika z protokołu granicznego z dnia 28 sierpnia 2011 roku sporządzonego przez uprawnionego geodetę K. Z.. Zostało to także potwierdzone przez Sąd w toku oględzin przedmiotowej nieruchomości.

Sąd I instancji zważył, że sam fakt, iż budynek mieszkalny w niewielkiej części posadowiony jest na nieruchomości J. D. (3), nie przyznaje mu tytułu prawnego do całego budynku. Przekroczenie granic nieruchomości spowodowało naruszenie prawa własności J. D. (3) do nieruchomości gruntowej, jednakże nie spowodowało, iż J. D. (3) automatycznie nabył prawo własności budynku mieszkalnego. Zgodnie z obowiązującym porządkiem prawnym wysunięta część budynku, wraz z całym budynkiem, nadal stanowi własność właściciela nieruchomości, na której jest wzniesiona budowla.

Usytuowanie części nieruchomości na sąsiedniej działce nie oznacza także, iż budynek jest częściowo użytkowany przez właściciela sąsiedniej nieruchomości. Sąd zaznaczył, iż jak wynika ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, J. D. (3) zamieszkuje w K. i nie wykazano, aby korzystał z przedmiotowego budynku. Także wytoczone przez J. D. (3) postępowanie o zasiedzenie części budynku mieszkalnego wysuniętego na jego nieruchomość zostało zakończone zwrotem wniosku, z uwagi na nie uzupełnienie braków formalnych.

Pozwana, w myśl obowiązku, o jakim mowa w art. 6 k.c., nie przytaczała jakichkolwiek innych dowodów, mających potwierdzać przysługujące jej prawo własności do zajmowanej nieruchomości. W tej sytuacji Sąd Rejonowy podzielił stanowisko powoda, iż stanowiący przedmiot niniejszego postępowania budynek mieszkalny stanowi jego własność, zaś pozwanej nie przysługuje żadne skuteczne wobec właściciela uprawnienie do władania nim. Powyższe nakazuje uznać, iż pozwana zajmuje część budynku mieszkalnego bez tytułu prawnego. O powyższym świadczy także fakt, iż jeszcze za czasów życia rodziców powoda pozwana korzystała z budynku za ich przyzwoleniem, na zasadach użyczenia, nie posiadając żadnego tytułu prawnego do nieruchomości.

Przysługujące powodowi prawo własności w ocenie Sądu I instancji legitymowało go zatem do żądania wystąpienia przeciwko pozwanej z roszczeniem przewidzianym w treści art. 222 § 1 k.c. Aktualnie pozwana nie może wykazać się wobec powoda żadnym skutecznym uprawnieniem do korzystania z nieruchomości. W ocenie Sądu nie udowodniła ona w żaden sposób, że legitymuje się tytułem własności do przedmiotowego budynku mieszkalnego, w tym części, którą zajmuje. Nie ma ona też tytułu własności do działki o numerze geodezyjnym (...). Tak więc zajmuje ona obecnie przedmiotowe pomieszczenia bez tytułu prawnego.

W tym stanie rzeczy powództwo S. D. o nakazanie pozwanej J. D. (1) opróżnienia i wydania nieruchomości oznaczonej nr geodezyjnym (...) we wsi C. podlegało uwzględnieniu.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku złożyła pozwana, zaskarżając go w całości. Zaskarżonemu orzeczeniu zarzuciła:

1.  naruszenie przepisów prawa materialnego, a mianowicie art. 151 k.c. w zw. z art. 48 k.c. poprzez przyjęcie, iż w specyficznych okolicznościach niniejszej sprawy, a w szczególności ze względu na przesunięcie granicy działek o 1,5 m w okresie powojennym, własność budynku należy do właściciela gruntu, na którym znajduje się większa część spornego budynku zgodnie z zasadą superficies solo cedit, podczas gdy art. 151 k.c. kreuje wyjątek od tej zasady, a w konsekwencji należało przyjąć, iż właścicielem spornego budynku jest następca prawny osoby, która go wzniosła na granicy gruntów, czyli J. D. (3),

2.  nie wyjaśnienie wszystkich okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy wskutek naruszenia przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. 328 § 2 k.p.c. poprzez zaniechanie ustalenia, kto wniósł sporny budynek mieszkalny, w sytuacji istnienia niezaprzeczonych przez powoda twierdzeń o wzniesieniu budowli przez poprzednika prawnego pozwanej, oraz przedłożeniu aktu notarialnego z dnia 29 października 1930 r., podczas gdy ustalenie takie – w świetle specyficznych okoliczności niniejszej sprawy, a w szczególności ze względu na przesunięcie granicy działek o 1,5 m w okresie powojennym oraz faktu uzyskania własności gruntów przez poprzednika prawnego powoda na mocy decyzji administracyjnej, która nie była doręczana pierwotnemu właścicielowi nieruchomości – jest niezbędne do prawidłowego przypisania własności gruntu i budynku,

3.  naruszenie przepisów postępowania, a mianowicie:

- art. 321 § 1 k.p.c. poprzez orzeczenie przez Sąd opróżnienia i wydania przez pozwaną lokalu znajdującego się na działce nr (...) w budynku murowanym, podczas gdy żądanie pozwu obejmowało opróżnienie i wydanie lokalu znajdującego się w budynku drewnianym w sytuacji, gdy z materiału dowodowego wynika, iż na działce nr (...) znajdował się budynek drewniany, który został kilkanaście lat wcześniej rozebrany,

- art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, a mianowicie:

a) aktu notarialnego z dnia 13 kwietnia 1994 r.,

b) aktu notarialnego z dnia 28 maja 1993 r.

poprzez przyjęcie przez Sąd, że aktem notarialnym z dnia 13 kwietnia 1994 r. powodowi została darowana m.in. działka nr (...) zabudowana domem murowanym, a nie zgodnie z dosłownym brzmieniem tego aktu działka nr (...) zabudowana domem drewnianym, podczas gdy strony zgodnie potwierdziły, że na działce nr (...) istniał dom drewniany, który został kilkanaście lat temu rozebrany, a nadto w akcie tym mowa jest o darowiźnie domu dwuizbowego, w sytuacji, gdy sporny dom murowany posiada trzy izby mieszkalne oraz sień tylko w części zajmowanej przez pozwaną, a także podczas, gdy aktem notarialnym z dnia 28 maja 1993 r. pozwana darowała synowi J. D. (3) gospodarstwo rolne zabudowane domem murowanym, składające się m.in. z działki nr (...), a obdarowany został obciążony dożywotnią służebnością osobistą polegającą na prawie korzystania przez pozwaną z domu znajdującego się na działce nr (...), a zatem wszechstronna ocena tych dowodów doprowadziłaby do wniosku, iż powodowi została darowana działka z nieistniejącym już domem drewnianym, a tym samym jego darczyńcy nie byli i nie uważali się za właścicieli spornego, murowanego budynku wzniesionego z naruszeniem granicy ich działki,

c) protokołu granicznego

poprzez przyjęcie przez Sąd, iż przesunięcie granicy działek o 1,5 m nastąpiło od południa w kierunku północnym tj. od działki należącej do powoda (nr (...)) do działki należącego do syna pozwanej (nr (...)) tylko na tej podstawie, iż większa część budynku znajduje się na działce nr (...) podczas, gdy wszechstronna analiza tego dowodu w kontekście wszystkich okoliczności niniejszej sprawy prowadzi do wniosku, iż granica została przesunięta w przeciwną stronę, a sporny budynek od początku był wzniesiony na granicy działek,

4.  naruszenie przepisów prawa materialnego, a mianowicie:

a)  art. 5 k.c. poprzez przyznanie ochrony powodowi wbrew zasadom współżycia społecznego, a w szczególności dobrym obyczajom wyrażającym się w poszanowaniu godności i zdrowia osób w podeszłym wieku oraz ich prawa do spokojnej starości, poprzez orzeczenie przez Sąd nakazu opróżnienia i wydania lokalu wobec osoby 86 – letniej, zamieszkującej tam od 65 lat, utrzymującej się z emerytury rolniczej w sytuacji, gdy sporny budynek został wzniesiony przez poprzednika prawnego pozwanej, z którego to względu pozwana była przekonana o przysługującym jej tytule prawnym do zamieszkiwania w tym lokalu, a własność działki, na której obecnie znajduje się większa część budynku została uzyskana przez poprzednika powoda na podstawie decyzji administracyjnej, która nie była doręczana pierwotnemu właścicielowi nieruchomości, a w szczególności podczas, gdy od momentu uzyskania własności działki nr (...) przez poprzednika prawnego powoda do roku 2010 nikt nie zgłaszał pretensji odnośnie zamieszkiwania pozwanej w spornym lokalu,

b)  art. 710 k.c. poprzez przyjęcie, iż użyczenie nie stanowi innego tytułu prawnego do nieruchomości w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego, a w konsekwencji uznanie, iż pozwana nie jest lokatorem w rozumieniu tejże ustawy i zajmuje część budynku bez tytułu prawnego w sytuacji, gdy pozwana od 1963 r. jest zameldowana w spornym lokalu na pobyt stały, a ówczesne przepisy uniemożliwiały dokonanie procedury meldunkowej bez wiedzy i zgody właściciela nieruchomości podczas, gdy brak jest jakichkolwiek dowodów, aby przed nadaniem wezwania do wydania nieruchomości z dnia 5 lipca 2010 r. powód lub jego poprzednicy domagali się opróżnienia nieruchomości przez pozwaną,

c)  art. 14 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego poprzez przyjęcie, że pozwanej nie przysługuje prawo do lokalu socjalnego w sytuacji, gdy pozwana jest osobą 86 – letnią i utrzymuje się z emerytury rolniczej.

Podnosząc powyższe zarzuty, apelująca wnosiła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda na jej rzecz kosztów postępowania za obie instancje, według norm przepisanych.

Odpowiedź na apelację złożył powód, wnosząc o jej oddalenie oraz zasądzenie od pozwanej na jego rzecz kosztów postępowania apelacyjnego wraz z kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja pozwanej zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd I instancji dokonał w przedmiotowej sprawie wadliwej oceny materiału dowodowego, w postaci dokumentacji postępowania administracyjnego w sprawie rozgraniczenia pomiędzy nieruchomościami o numerach (...) oraz (...), co skutkowało błędnym przyjęciem, iż powodowi S. D. przysługuje przeciwko pozwanej J. D. (1) roszczenie wskazane treścią art. 222 § 1 k.c. Z tego względu weryfikacja zaskarżonego orzeczenia, w oparciu o argumentację apelacji, prowadziła do jego zmiany i oddalenia powództwa.

Wskazać trzeba, że pośród licznych zarzutów skarżąca podnosiła, że Sąd Rejonowy nie uwzględnił ostatecznej decyzji z dnia 21 grudnia 2011 r. wydanej przez Burmistrza Gminy K. w postępowaniu rozgraniczeniowym prowadzonym w sprawie Gk. 6830.2.2011. Sąd I instancji powołał się w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia na okoliczność, że dom posadowiony na granicy działek oznaczonych numerami (...), w którym część pomieszczeń zajmuje pozwana J. D. (1), stoi w większej części na działce należącej do powoda S. D.. Dokonując ustaleń faktycznych Sąd Rejonowy podkreślił fakt, że w wyżej wspomnianym postępowaniu rozgraniczeniowym ustalono przebieg granicy pomiędzy tymi nieruchomościami zgodnie z protokołem granicznym, który został zatwierdzony decyzją z dnia 21 grudnia 2011 r. Z powyższego wynika, że Sąd I instancji rozstrzygając o zasadności żądania powództwa miał na uwadze okoliczność dokonania tegoż rozgraniczenia, lecz po linii granicy ewidencyjnej, to jest oznaczonej na załączonym do protokołu rozgraniczeniowego szkicu kolorem zielonym.

W tym stanie rzeczy, mając na względzie stanowisko apelującej zadaniem Sądu Odwoławczego było rozstrzygnięcie, w jaki sposób ustalono przebieg granicy pomiędzy działkami o numerach (...) w toku postępowania rozgraniczeniowego. Zaznaczyć należy, że dokumenty znajdujące się w aktach sprawy nie zawierały kolorowych kserokopii, w związku z czym obie zaznaczone granice – ta wynikająca z ewidencji i ta ustalona w tymże postępowaniu – miały kolor czarny. Pozwana wskazywała przy tym na linię poprowadzoną przez ścianę budynku posadowionego na granicy działek (oznaczoną oryginalnie kolorem czerwonym), zaś strona powodowa powoływała się na granicę ewidencyjną. W takiej sytuacji Sąd Okręgowy wystąpił do Burmistrza Gminy K. o udzielenie informacji, czy na mocy decyzji z dnia 21 grudnia 2011 r. dokonano rozgraniczenia przedmiotowych nieruchomości po linii ewidencyjnej, czy też według ostatniego stanu spokojnego posiadania. Z udzielonej odpowiedzi (k. 212) wynikało, że granicę ustalono według ostatniego stanu spokojnego posiadania, to jest zgodnie ze stanem istniejącym na gruncie, kolorem czerwonym (ogrodzenie) oraz przez budynek usytuowany na obu działkach. Sąd Odwoławczy dysponował także oryginałem akt postępowania rozgraniczeniowego.

Z dokumentacji zawartej w tychże aktach wynika, iż granica pomiędzy działkami stanowiącymi własność powoda S. D. ((...)) oraz syna pozwanej J. D. (3) ((...)) biegnie przez ścianę budynku, rozgraniczając go na dwie części funkcjonalne i jest to linia oznaczona kolorem czerwonym. W takim stanie rzeczy Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, iż powodowi nie przysługuje uprawnienie uregulowane treścią art. 222 § 1 k.p.c. do domagania się od pozwanej opuszczenia i opróżnienia zajmowanej przez nią części nieruchomości i pomieszczeń w tym budynku. Nie mogło bowiem budzić wątpliwości, że skoro granica pomiędzy działkami przebiega na gruncie pod główną ścianą budynku, to J. D. (1) zajmuje tą część domu, jaka znajduje się na działce należącej do jej syna J. D. (3). Wynika to w sposób oczywisty ze szkicu, stanowiącego załącznik do protokołu rozgraniczeniowego. Taki przebieg granicy jest dla stron wiążący, na co nota bene powoływał się Sąd Rejonowy.

Reasumując stwierdzić należy, że to błędne odczytanie przez Sąd I instancji przebiegu granicy pomiędzy nieruchomościami, ustalonej w toku postępowania rozgraniczeniowego, legło u podstaw wydania orzeczenia uwzględniającego żądanie powoda. Mając zatem na względzie powyższe rozważania, Sąd Odwoławczy zmienił zaskarżony wyrok i oddalił powództwo jako bezzasadne w powołanych powyżej okolicznościach. Konsekwencją zmiany rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego było obciążenie powoda kwotą nie uiszczonych w postępowaniu w I instancji kosztów sądowych w kwocie 117,56 złotych na mocy art. 98 k.p.c.

Z uwagi na powyższe orzeczono na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. jak w sentencji.

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. Wysokość kosztów zastępstwa procesowego ustalono w oparciu o § 6 pkt 2 oraz § 13 ust. 1 pkt 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013 r., nr 461).