Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 października 2013 r.

Sąd Okręgowy w Białymstoku II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 7 października 2013 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa P. S.

przeciwko W. P.

o obniżenie alimentów

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Rejonowego w Bielsku Podlaskim

z dnia 15 maja 2013 r. sygn. akt III RC 185/13

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie I i oddala powództwo
w całości oraz uchyla jego punkt III;

II.  nakazuje pobrać od powoda na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Bielsku Podlaskim kwotę 150 złotych tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych w postępowaniu odwoławczym;

III.  zasądza od powoda na rzecz pozwanej kwotę 450 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym.

UZASADNIENIE

Powód P. S. wniósł o obniżenie alimentów na rzecz małoletniej W. P. z kwoty po 700 zł miesięcznie do kwoty po 350 zł miesięcznie.

Ustawowa przedstawicielka małoletniej pozwanej – A. P. (1) wniosła o oddalenie powództwa w całości.

Wyrokiem z dnia 15 maja 2013 roku Sąd Rejonowy w Bielsku Podlaskim w punkcie I alimenty ostatnio ustalone wyrokiem zaocznym Sądu Rejonowego w Bielsku Podlaskim z dnia 21 listopada 2012 roku w sprawie sygnatura akt III RC 504/12 od P. S. na rzecz małoletniej W. P. w kwocie po 700 złotych miesięcznie obniżył z dniem 9 kwietnia 2013 roku do kwoty po 450 złotych miesięcznie, płatne z góry do dnia 10-go każdego miesiąca, do rąk A. P. (1) jako ustawowej przedstawicielki wraz z ustawowymi odsetkami w stosunku rocznym 13 % w razie uchybienia w terminie płatności którejkolwiek z rat alimentacyjnych, w punkcie II oddalił powództwo w pozostałym zakresie, w punkcie III zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 210 złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania i zastępstwa procesowego.

Sąd Rejonowy ustalił, że P. S. i A. P. (1) z nieformalnego związku mają córkę W. – lat 3. Wyrokiem zaocznym Sądu Rejonowego w Bielsku Podlaskim z dnia 21.11.2012 roku w sprawie III RC 504/12 ustalono obowiązek alimentacyjny P. S. względem małoletniej W. P. na kwotę po 700 zł miesięcznie. W dacie ostatniego orzekania w przedmiocie wysokości alimentów A. P. (1) studiowała w trybie dziennym na UwB, pozostawała na utrzymaniu rodziców. Małoletnia W. chodziła do przedszkola, pozostawała pod kontrolą poradni kardiologicznej.

Obecnie P. S. ma lat 27, posiada wykształcenie gimnazjalne, nie ma zawodu. Jest kawalerem. Poza córką W. nie ma innych dzieci. Mieszka z rodzicami w ich mieszkaniu. Nigdzie nie pracuje, jest zarejestrowany jako bezrobotny od 27.11.2012 roku. Podejmuje prace dorywcze. Nie posiada żadnego majątku, ma zadłużenie alimentacyjne. Jest zdrowy.

Sąd Rejonowy ustalił, że obecnie A. P. (1) ma lat 21, posiada wykształcenie średnie, nie ma zawodu. Jest panną. Poza córką W. innych dzieci nie posiada. Mieszka z rodzicami, siostrą i córką. Koszty utrzymania mieszkania ponoszą rodzice. A. P. (1) nigdzie nie pracuje. Studiuje na Uniwersytecie w B. na wydziale ekonomii w trybie dziennym, jest na II roku. Do szkoły dojeżdża autobusem. Nie ma żadnych źródeł dochodów, nie ma majątku ani zadłużeń. Jest zdrowa. Otrzymuje zasiłek rodzinny na córkę w wysokości około 77 zł miesięcznie. Pozostaje na utrzymaniu rodziców. Małoletnia W. ma 3 lata. Chodzi do przedszkola, za które opłata wynosi 220-250 zł miesięcznie. Pozostaje pod opieką poradni kardiologicznej. Często zapada na zapalenie płuc, leków na stałe nie przyjmuje.

W ocenie Sądu I instancji w sprawie doszło do zmiany stosunków, o jakich mowa w art. 138 kro, uzasadniających obniżenie alimentów należnych małoletniej od powoda. Sąd Rejonowy wskazał, że wysokość alimentów zależy od możliwości zarobkowych i majątkowych osoby zobowiązanej oraz usprawiedliwionych potrzeb uprawnionej. Zauważył, że nie zmniejszyły się usprawiedliwione potrzeby małoletniej, choć tych sąd poprzednio orzekający szczegółowo nie ustalał. Od daty poprzedniego orzekania w przedmiocie alimentów upłynęło około pół roku. W ocenie Sądu I instancji usprawiedliwiony koszt utrzymania małoletniej, biorąc pod uwagę koszty przedszkola i dojazdów do lekarza, wynosi aktualnie około 600 zł miesięcznie. Możliwości zarobkowe i majątkowe powoda pozostały na podobnym poziomie co w dacie ostatniego orzekania o wysokości alimentów, zmniejszyły się natomiast faktycznie osiągane przez niego dochody. O ile wcześniej były one nieznane, to od 27 listopada 2012 roku P. S. jest osobą bezrobotną. Sąd podkreślił zarazem, że w sprawie o alimenty badaniu podlegają możliwości majątkowe i zarobkowe osoby zobowiązanej, a nie faktycznie osiągane dochody. Powód jest osobą młodą, zdrową, zdolną do pracy. Nie posiada żadnych zadłużeń poza alimentacyjnymi. Jego możliwości zarobkowe należy ocenić na co najmniej najniższe wynagrodzenie krajowe.

Sąd Rejonowy wskazał, że koszty utrzymania wspólnego dziecka rodzice winni ponosić, co do zasady, po połowie. Część obowiązku alimentacyjnego matki jest spełniona przez osobisty wkład w wychowanie i utrzymanie córki. Powód nie zajmuje się małoletnią, dlatego jego wkład finansowy w utrzymanie córki powinien być większy. Przy ustaleniu, że miesięczny koszt utrzymania małoletniej to kwota około 600 zł Sąd Rejonowy zasądził od powoda na rzecz małoletniej kwotę po 450 zł miesięcznie. W pozostałym zakresie usprawiedliwione potrzeby małoletniej winna pokryć matka, która również ma możliwości zarobkowe. Jest ona w stanie podjąć pracę zarobkową, a studiowanie w trybie dziennym nie zwalnia jej z obowiązku alimentacyjnego względem własnego dziecka. Powinna ona rozważyć podjęcie pracy, ewentualnie uzyskiwanie potrzebnych środków finansowych od własnych rodziców i w ten sposób spełniać swój obowiązek alimentacyjny względem dziecka. Koszty utrzymania dziecka winna też pokrywać z pobieranego zasiłku rodzinnego. W ocenie Sądu Rejonowego wyższe alimenty przekroczyłyby usprawiedliwione potrzeby dziecka, jak również byłyby nieadekwatne do możliwości zarobkowych jego ojca. W konsekwencji w pozostałym zakresie powództwo zostało oddalone. Alimenty Sąd I instancji obniżył od dnia wniesienia powództwa.

Jako podstawę prawną rozstrzygnięcia Sąd Rejonowy wskazał art. 138 kro, art. 135 kro i art. 133 § 1 kro. O kosztach procesu orzekł na mocy art. 98 kpc – obciążył pozwaną kosztami stosownie do wyniku postępowania. Zasądził od niej na rzecz powoda kwotę 150 zł tytułem opłaty i 60 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego na podstawie na podstawie § 6 a ust. 1 pkt 11 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U.02.163.1349).

Apelację od tego wyroku wniosła pozwana. Zaskarżyła wyrok w części uwzględniającej powództwo, zarzucając:

- błędne przyjęcie przez Sąd Rejonowy, że w niniejszej sprawie doszło do zmiany stosunków, o jakich mowa w art. 138 kro, uzasadniających obniżenie alimentów należnych małoletniej pozwanej od powoda, podczas gdy z materiału dowodowego sprawy nie wynika, aby doszło do jakiejkolwiek zmiany od ostatniego rozstrzygnięcia Sądu, uzasadniającej obniżenie alimentów,

- naruszenie art. 135 kro przez bezpodstawne przyjęcie, że P. S. od 27 XI 2012 r. jest osobą bezrobotną, przez co zmniejszyły się faktycznie osiągane przez niego dochody bez próby ze strony Sądu dokładnego ustalenia czy powód także był bezrobotny w dacie orzekania o podwyższeniu alimentów i z czego utrzymuje się oraz przyjęcie, iż matka dziecka pomimo studiów w systemie dziennym powinna rozważyć podjęcie pracy w sytuacji kiedy musi ona dzielić czas poświęcany na uczęszczanie na zajęcia, przygotowanie do zajęć, naukę i opiekę nad małoletnią córką,

- nierówne traktowanie stron procesu przez zażądanie z Urzędu Skarbowego danych odnośnie A. P. (1) i zaniechanie pozyskania takiego dowodu odnośnie powoda,

- sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego materiału dowodowego przez całkowite pominięcie, że powód w sezonie pracuje na czarno, a poza tym pracuje w warsztacie ojca,

- zaniechanie przez Sąd przeprowadzenia właściwego postępowania dowodowego poprzez pozostanie przy informacyjnym wysłuchaniu stron i zaniechaniu przeprowadzenia dowodu w trybie art. 299 kpc, tym samym wydanie wyroku nie w oparciu o dowody, a w oparciu o luźne wypowiedzi stron nie mające mocy dowodowej.

Wskazując na powyższe skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa o obniżenie alimentów w całości oraz orzeczenie o kosztach procesu w oparciu o obowiązujące przepisy.

SĄD OKRĘGOWY ZWAŻYŁ, CO NASTĘPUJE:

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie.

Zawarty w apelacji zarzut naruszenia przez Sąd I instancji przepisów art. 135 kro i art.138 kro, jak również sprzeczności dokonanych ustaleń z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego był uzasadniony. Nie można zgodzić się ze stanowiskiem Sądu Rejonowego, że od daty ostatniego wyrokowania nastąpiła zmiana stosunków, uzasadniająca obniżenie alimentów zasądzonych od powoda na rzecz małoletniej córki.

Żądanie powoda obniżenia alimentów na rzecz małoletniej W. P. wymagało oceny, czy i jakie zmiany zaistniały w okresie od poprzedniego ustalenia ich wysokości w listopadzie 2012 roku. Przepis art. 138 kro daje bowiem stronom - w razie zmiany stosunków - możliwość ubiegania się o zmianę dotychczasowego rozstrzygnięcia co do obowiązku alimentacyjnego. Przez zmianę stosunków należy rozumieć wszelkie zmiany w statusie ekonomicznym strony uprawnionej lub zobowiązanej, powodujące zmianę zakresu usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego, bądź też zmianę możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego.

Sąd Rejonowy błędnie przyjął, iż P. S. wykazał, że zaistniały podstawy do uwzględnienia powództwa. Wbrew stanowisku Sądu I instancji brak było podstaw do przyjęcia, że od daty ostatniego orzekania w przedmiocie wysokości alimentów, przez okres pół roku, obniżeniu uległy usprawiedliwione koszty utrzymania pozwanej, ocenione obecnie na kwotę około 600 złotych miesięcznie. Takich sprzecznych ustaleń dokonał Sąd Rejonowy przy jednoczesnym stwierdzeniu, że nie zmniejszyły się usprawiedliwione potrzeby małoletniej. Niespójna była też argumentacja Sądu Rejonowego, że możliwości majątkowe i zarobkowe powoda pozostały na podobnym poziomie, jedynie zmniejszyły się faktycznie osiągane przez niego dochody - w konfrontacji z dalszym wywodem, że w sprawie o alimenty badaniu podlegają możliwości majątkowe i zarobkowe osoby zobowiązanej, a nie faktycznie osiągane dochody.

Sąd I instancji prawidłowo powołał przepis art. 135 § 1 kro, który uzależnia zakres świadczeń alimentacyjnych z jednej strony od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego, z drugiej od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego do alimentacji. Określenie wysokości alimentów powinno stanowić wypadkową majątkowych i zarobkowych możliwości rodziców oraz usprawiedliwionych potrzeb dziecka, przy uwzględnieniu osobistych starań o jego utrzymanie i wychowanie, stosownie do treści art. 135 § 2 kro. Stwierdzić przy tym należy, że przez pojęcie „możliwości zarobkowe i majątkowe” rozumieć należy nie tylko zarobki i dochody rzeczywiście uzyskiwane, lecz te zarobki i te dochody, które osoba zobowiązana może i powinna uzyskiwać przy dołożeniu należytej staranności, stosownie do posiadanych kwalifikacji, sił umysłowych i fizycznych. Wobec powyższego nie miała w sprawie znaczenia okoliczność, iż powód zarejestrował się w dniu 27 listopada 2012 roku jako bezrobotny. Nastąpiło to w dniu następnym po doręczeniu mu w dniu 26 listopada 2012 roku odpisu wyroku zaocznego w sprawie sygn. akt III RC 504/12 (k. 28 akt III RC 504/12), od którego nie wniósł sprzeciwu. Ł. S. wskazał, że również we wcześniejszym okresie nie miał stałej pracy, podejmował prace dorywcze, pracował przy pracach wykończeniowych, jedynie przez półtora miesiąca pracował na podstawie umowy zlecenia (k.34). Sytuacja zawodowa powoda była zatem i pozostała taka sama: uprzednio nie miał stałego zatrudnienia i uzyskiwał dochody z prac dorywczych, obecnie - jak wskazał w uzasadnieniu pozwu - nadal bezskutecznie szuka pracy (k.17). Brak stałego zatrudnienia nie był więc nową okolicznością rzutującą na zakres obowiązku alimentacyjnego powoda. Zgodzić należy się z Sądem Rejonowym, że powód jest osobą młodą, zdrową, zdolną do pracy i jego możliwości zarobkowe należy ocenić na poziomie co najmniej najniższego wynagrodzenia krajowego. Jest zatem w stanie łożyć alimenty na rzecz córki w ustalonej wysokości, konieczne do zaspokojenia jej usprawiedliwionych potrzeb.

Nie uległy zmianie w stosunku do stanu z daty poprzedniego orzekania o obowiązku alimentacyjnym w sprawie sygn. akt III RC 504/12 możliwości majątkowe i zarobkowe matki, która nadal studiuje w trybie dziennym i opiekuje się córką. A. P. (1) realizuje zatem obowiązek alimentacyjny poprzez osobiste starania o utrzymanie i wychowanie małoletniej W. (art. 135 § 2 kro). W tych okolicznościach zasadne było włożenie na powoda obowiązku finansowego partycypowania w kosztach utrzymania dziecka.

Bezpodstawny był natomiast podniesiony przez skarżącą zarzut nierównego traktowania stron w postępowaniu przed Sądem I instancji, polegający w jej ocenie na zażądaniu z Urzędu Skarbowego danych dotyczących A. P. (1) i zaniechaniu pozyskania takiego dowodu odnośnie powoda. Zauważyć należy, że Sąd Rejonowy zażądał informacji z Urzędu Skarbowego w B. o wysokości dochodu osiągniętego przez A. P. (1) w 2012 roku w związku z wnioskiem dowodowym powoda zawartym w punkcie 4 pozwu o obniżenie obowiązku alimentacyjnego (k.16). Zgodnie z zasadą kontradyktoryjności postępowania cywilnego i wynikającym z art. 232 kpc obowiązkiem wskazywania przez strony dowodów dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne, sąd nie jest zobowiązany do przeprowadzania z urzędu dowodów zmierzających do wyjaśnienia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Pozwana nie zgłaszała wniosków w tym przedmiocie, a dopuszczenie z urzędu takiego dowodu należało do dyskrecjonalnej władzy sędziego.

Sąd Okręgowy nie podzielił również zarzutu naruszenia przepisu art. 299 kpc. Przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron zgodnie z art. 299 kpc następuje wówczas, gdy w świetle oceny sądu, opartej na całokształcie okoliczności sprawy, brak jest w ogóle innych środków dowodowych albo gdy istniejące okazały się niewystarczające do wyjaśnienia okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Nie dopuszcza się tego dowodu, jeżeli sąd za pomocą innych środków dowodowych wyrobi sobie przekonanie co do stanu faktycznego i zgłoszonych przez strony żądań. Strona nie może skutecznie zarzucać w apelacji niedopuszczenia przedmiotowego dowodu z urzędu, jest to bowiem uprawnienie, a nie obowiązek sądu. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 lutego 2001 r. (V CKN 176/00, niepubl.) podkreślił, że nieprzeprowadzenie z urzędu dowodu z przesłuchania stron nie może stanowić skutecznej podstawy odwoławczej.

Sąd II instancji oddalił zgłoszony przez skarżącą w apelacji wniosek o dopuszczenie dowodu z zeznań świadków A. P. (2) i A. P. (3), uznając dowód ten za spóźniony, stosownie do treści art. 381 kpc, jak też wniosek o dopuszczenie w postępowaniu odwoławczym dowodu z przesłuchania stron w trybie art. 299 kpc, wobec tego, że istotne okoliczności faktyczne sprawy zostały dostatecznie wyjaśnione (00:21:50).

Z powyższych względów apelacja została uwzględniona na mocy art. 386 § 1 kpc.

Sąd Okręgowy nakazał pobrać od powoda na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Bielsku Podlaskim kwotę 150 zł tytułem nieuiszczonej opłaty sądowej od apelacji zgodnie z art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz.U.2010.90.594 z późn. zm.). Stosownie do wyniku postępowania została zasądzona od powoda na rzecz pozwanej kwota 450 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym. Podstawę prawną orzeczenia w tym zakresie stanowi art. 98 § 1 i 3 kpc oraz § 13 ust.1 pkt 1 i § 7 ust. 4 w zw. z § 6 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (t.j. Dz. U. 2013.461).