Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 maja 2016r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach V Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 18 maja 2016r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółki Akcyjnej w T.

przeciwko P. J.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach

z dnia 29 grudnia 2014r., sygn. akt X GC 368/14

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 2.700 (dwa tysiące siedemset) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt V ACa 781/15

UZASADNIENIE

Powódka (...) Spółka Akcyjna w T. wniosła o wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym i orzeczenie nim, że pozwany P. J.ma jej zapłacić kwotę 117.210,57 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu oraz koszty postępowania sądowego. Na uzasadnienie powódka podała, że dochodzone należności nabyła od T. M.. Stanowią one nieuregulowane przez pozwanego należności za wykonane prace. Na dochodzoną kwotę składa się należność główna w wysokości 111.998,76 zł, skapitalizowane ustawowe odsetki od należności zapłaconych w wysokości 66 zł oraz skapitalizowane na dzień 18 sierpnia 2014 r. ustawowe odsetki od niezapłaconych należności.

Sąd Okręgowy w dniu 26 sierpnia 2014 r. wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym i orzekł nim, że pozwany ma zapłacić powódce kwotę 117.210,57 zł z odsetkami ustawowymi od 19 sierpnia 2014 r. i kwotę 5.083 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Od nakazu pozwany złożył sprzeciw, w którym wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów postępowania sądowego. Zarzucił, że faktura VAT (...) oraz faktura proforma nie zostały mu doręczone. Zostały wysłane jedynie na jego adres mailowy, na co nie wyrażał zgody. Wskazał, że zapłaconą kwotę 78.633,11 zł zaliczył na poczet faktury VAT (...). Ponadto naliczył powódce karę umowną w kwocie 33.365,65 zł. Podał, że powódka nie wykonała należycie przedmiotu zlecenia.

W odpowiedzi powódka wskazała, że faktura VAT (...) została dostarczona do siedziby pozwanego. Podała, że wpłatę w kwocie 78.633,11 zł cedent zaliczył na poczet faktury VAT (...), w której treści wskazano „zaliczka na zakup materiałów do prefabrykacji 20 tablic”. Wpłata została dokonana tytułem faktury proforma, jako zaliczka na zakup materiałów. Cedent wykonał prace w całości z opóźnieniem. Zarzuciła, że pozwany nieprawidłowo obliczył wysokość kary umownej oraz zarzuciła, że ewentualny zarzut potrącenia kary umownej jest nieskuteczny względem powódki, ponieważ wierzytelność objęta cesją stała się wymagalna 12 kwietnia 2014 r., a wierzytelność z tytułu kary umownej jest niewymagalna. Nadto powódka wniosła o miarkowanie kary umownej z uwagi na nadmierne jej wygórowanie oraz wykonanie prac w całości.

Wyrokiem z dnia 29 grudnia 2014 r. Sąd Okręgowy w Gliwicach zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 117.210,57 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 19 sierpnia 2014 r. oraz kwotę 9.478 zł tytułem kosztów procesu.

Sąd Okręgowy poczynił następujące ustalenia faktyczne:

Pozwany w dniu 11 lutego 2014 r. zlecił T. M. kierowanie i nadzór nad pracami elektrycznymi w Szpitalu (...) w S. za wynagrodzeniem w kwocie 4.000 zł. Za wykonanie prac na podstawie zlecenia z 11 lutego 2014 r. T. M.wystawiła 4 kwietnia 2014 r. fakturę VAT (...) na kwotę 4.000 zł z terminie zapłaty 7 dni. Oryginał faktury VAT został doręczony pozwanemu przez pracownika T. M. – S. G.. Pozwany nie potwierdził odbioru tej faktury VAT.

Pozwany w dniu 13 lutego 2014 r. zlecił T. M. dostawę, prefabrykację i montaż tablic oraz rozdzielnicy głównej w Szpitalu (...) w S. za wynagrodzeniem w kwocie netto 155.008,81 zł (brutto 190.660,84 zł). Ustalono termin wykonania rozdzielnicy głównej do 20 lutego 2014 r., reszty tablic do dwóch tygodni, a ostateczny termin wykonania wszystkich tablic i rozdzielnic do 27 lutego 2014 r. Wraz z dostawą materiałów należało dostarczyć atesty, aprobaty, certyfikaty oraz gwarancje na materiały. Fakturę oraz dokumenty T. M.miała przesłać na adres pozwanego. Ustalono, że w przypadku niedotrzymania terminu realizacji może być naliczona kara umowna w wysokości 0,5% za każdy dzień zwłoki. W treści zlecenia wskazano, że warunki płatności zostały ustalone indywidualnie. Załącznik nr (...) do zlecenia obejmował należność za dostawę i prefabrykację tablic rozdzielczych oraz za dostawę i montaż rozdzielni głównej i układu pomiarowego. Łącznie kwotę 155.008,81 zł.

T. M. w dniu 19 lutego 2014 r. zamówiła osprzęt elektryczny potrzebny do prefabrykacji 20 tablic na terenie Szpitala (...) w S. na łączną kwotę 112.333,01 zł. Została zobowiązana do uiszczenia do zapłaty 70% wartości zamówienia, tj. kwoty 78.633,11 zł. Pozostałe 30% wartości zamówienia miała uiścić w dniu odbioru towaru. T. M. w dniu 19 lutego 2014 r. wystawiła pozwanemu fakturę VAT proforma (...) na kwotę 78.633,11 zł z terminem zapłaty jednego dnia. Tego samego dnia wystawiła także pozwanemu fakturę VAT (...) tytułem zaliczki na zakup materiałów do prefabrykacji 20 tablic na kwotę 78.633,11 zł z terminem zapłaty jednego dnia. Jej pracownik – M. M. przesłał pozwanemu pocztą elektroniczną fakturę VAT (...). Dnia 20 lutego 2014 r. pracownikT. M. – M. M. przesłał pozwanemu pocztą elektroniczną fakturę VAT proforma (...). Oryginały faktur VAT wysłanych pocztą elektroniczną przekazał S. G. celem ich doręczenia pozwanemu. S. G. dostarczył pozwanemu fakturę VAT (...). Fakturę tę zawiózł pozwanemu do jego zakładu. Nie otrzymał pot

Pozwany przelał na konto T. M. w dniu 21 lutego 2014 r. kwotę 78.633,11 zł. W treści polecenia przelewu wskazał tytułem faktury proforma (...).

T. M. w dniu 3 kwietnia 2014 r. sporządziła protokół zdawczo – odbiorczy wykonanych prac w zakresie prefabrykacji i dostawy rozdzielni głównej dla zasilania budynku skrzydła zachodniego Szpitala (...) w S. oraz prefabrykacji i dostawy rozdzielnic piętrowych dla zasilania instalacji elektrycznych wewnętrznych. Protokołu nie podpisał pozwany. T. M.wykonała zlecone jej prace w całości. Prace zostały odebrane. Prace nie zostały wykonane w terminie, z uwagi na opóźnienie w dostawie zamówionych przez T. M.materiałów. Zakończono je na koniec marca 2014 r.

Pozwany pod koniec marca 2014 r. nie wykończył na terenie Szpitala (...) w S. robót ogólnobudowlanych. Pozwany wykonywał na terenie Szpitala (...) w S. prace związane z realizacją innej umowy.

T. M.w dniu 4 kwietnia 2014 r. wystawiła pozwanemu faktury VAT (...) tytułem oraz (...). Obie faktury VAT zostały doręczone pozwanemu.

Pozwany w dniu 15 maja 2014 r. wystawił notę księgową (...) tytułem zwłoki za nieterminowe wykonanie robót przez T. M.na kwotę 33.365,65 zł, według wyliczenia 190.660,84 zł x 0,5 % x 35 dni (od 27 lutego 2014 r. do 3 kwietnia 2014 r.). Nota została wystawiona za nieterminowe dostarczenie tablic elektrycznych.

T. M.i pozwany nie ustalili tego, czy kary umowne mają być naliczane od wysokości wynagrodzenia netto czy też brutto.

(...)Szpital (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w S. w piśmie z 19 maja 2014 r. wskazał, że z dniem 26 marca 2014 r. została zakończona i odebrana bez usterek przebudowa części wnętrz wraz z instalacjami oraz że rozdzielnice piętrowe i rozdzielnica główna są eksploatowane. Jednocześnie wskazał, że pozwany nie dostarczył kompletu materiałów rozliczenia inwestycji. Dostarczenie materiałów wskazanych w piśmie obciążało T. M..

Pozwany w dniu 27 maja 2014 r. na konto T. M. przelał kwotę 4.028,96 zł tytułem zapłaty za fakturę VAT (...) i końcowej zapłaty za fakturę VAT (...).

Dnia 27 maja 2014 r. pomiędzy T. M., jako cedentem, a powódką, jako cesjonariuszem została zawarta umowa cesji wierzytelności w łącznej kwocie 116.027,72 zł objętych fakturami VAT (...) przysługujących cedentowi wobec P. J..

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie zgromadzonych dokumentów oraz zeznań świadków A. T., S. G., M. J., I. J., M. M. i pozwanego.

Sąd nie dał wiary zeznaniom świadkaI. J. oraz zeznaniom pozwanego w części, w której zeznali, że pozwany nie otrzymał oryginału faktury VAT (...). Pozwany nigdy nie wzywał T. M. o jej dostarczenie. Ponadto wszystkie faktury VAT do zakładu pozwanego dostarczał S. G., a pozostawiając je nie otrzymywał potwierdzenia ich odbioru przez pozwanego. Natomiast z zeznań S. G. jednoznacznie wynikało, że dostarczył pozwanemu oryginał faktury VAT (...). Ponadto świadek M. M. zeznał, że przekazał S. G. oryginał faktury VAT (...) celem jej dostarczenia pozwanemu. Zdaniem Sądu, brak uzasadnionego i logicznego wyjaśnienia przyczyn, dla których S. G. mając oryginał faktury VAT (...) celem jej dostarczenia pozwanemu, nie dostarczył jej, tym bardziej, że dostarczał inne faktury VAT pozwanemu.

Sąd Okręgowy nie dał również wiary zeznaniom świadka S. G. w części, w której zeznał odnośnie do zakresu prac, jakie miała wykonać T. M. na podstawie zlecenia z 13 lutego 2014 r., a w szczególności, że zakres prac nie obejmował montażu rozdzielni głównej. Sąd miał przy tym na uwadze, że świadek zeznał, że częścią zlecenia był załącznik nr (...), z treści którego wprost wynikało, że zakres prac obejmuje dostawę i montaż rozdzielni głównej i układu pomiarowego.

W tych okolicznościach Sąd Okręgowy uznał, że żądanie pozwu znajduje uzasadnienie w treści art. 627 k.c., gdyż powódka nabyła wierzytelność z tytułu wynagrodzenia za zlecone cedentowi dzieło.

W umowie nie został ustalony termin zapłaty wynagrodzenia. Termin zapłaty został wskazany w treści faktur VAT (...), których pozwany nie kwestionował. Powódka dochodziła należności wynikającej z faktury VAT (...). Pozwany nie kwestionował wysokości należności z tej faktury VAT. Nie uwzględnił jednak Sąd Okręgowy zarzutu pozwanego, iż należność ta została uregulowana.

T. M. wykonała na rzecz pozwanego prace opisane w zamówieniu z 13 lutego 2014 r., których wartość strony umowy ustaliły na kwotę 190.660,84 zł. Pozwany zapłacił na rzecz T. M. kwotę 78.633,11 zł tytułem zaliczki na zakup materiałów koniecznych do wykonania prac oraz kwotę 28,96 zł tytułem należności z faktury VAT (...).

Pozwany zarzucił, że wpłaconą kwotę 78.633,11 zł zaliczył na poczet faktury VAT (...). Dokonując przelewu kwoty 78.633,11 zł pozwany wskazał, że uiszcza ją tytułem „proforma (...)”. Faktura proforma (...) została wystawiona tytułem należności na zakup materiałów. Również tytułem zaliczki na zakup materiałów do prefabrykacji 20 tablic T. M.wystawiła fakturę VAT (...) w dniu 19 kutego 2014 r. Mając na uwadze podstawę wystawienia faktury VAT (...), kwotę, na jaką została wystawiona oraz datę jej wystawienia należy uznać, że należność wpłacona przez pozwanego w wysokości odpowiadającej wysokości faktury VAT (...) oraz tytułem należności, na jaką została wystawiona faktura VAT (...) prawidłowo została zaliczona na poczet faktury VAT (...). Faktura VAT (...) została wystawiona 4 kwietnia 2014 r., a zatem ponad miesiąc po dokonanej przez pozwanego zapłacie. Pozwany, oprócz wskazania w treści polecenia przelewu, że wpłaca kwotę 78.633,11 zł tytułem „proforma (...)”, w żaden inny sposób nie dokonał zaliczenia kwoty 78.633,11 zł. Natomiast zarówno faktura proforma i faktura VAT (...) były wystawione z tytułu zaliczki na poczet zakupu materiałów. Wpłacona przez pozwanego należność w kwocie 78.633,11 zł została zaliczona zgodnie ze wskazaniem pozwanego na poczet zaliczki na zakup materiałów, na którą T. M. wystawiła fakturę VAT (...).

Strony umowy nie uzależniły dokonania zapłaty ustalonego wynagrodzenia od doręczenia pozwanemu faktury, a wynagrodzenie nie stawało się należne T. M. dopiero po wystawieniu faktury, która jest jedynie dokumentem księgowym. Zobowiązanie pozwanego do zapłaty wynagrodzenia wynikało z wiążącej go zT. M. umowy stanowiącej podstawę stosunku zobowiązaniowego, a nie z treści faktury. Zatem pozwany nie mógł skutecznie uchylać się od zapłaty dochodzonej należności, wskazując że nie została mu doręczona faktura VAT.

Niezależnie od powyższego Sąd Okręgowy przyjął za wykazane, że faktura VAT (...) została doręczona pozwanemu w dniu jej wystawienia tj. 19 lutego 2014 r. S. G. osobiście zostawił oryginał tej faktury w zakładzie pozwanego. Wynika to wprost z zeznań świadka S. G., pośrednio z zeznań świadka M. M., który oryginał faktur VAT (...) wysłanej pozwanemu pocztą elektroniczną przekazał S. G. celem jej doręczenia pozwanemu. Zarówno pozwany, jak i jego żona I. J., zeznali, że S. G. osobiście doręczał im wystawione przez T. M. faktury VAT. Zeznali również, że nie potwierdzali ich odbioru. Oceniając powyższe zeznania, mając na uwadze, że praktyką pomiędzy cedentem a pozwanym było doręczania faktur VAT osobiście przez pracownika cedenta S. G. Sąd uznał, że także faktura VAT (...) została doręczona pozwanemu. Za tym przemawia również okoliczność, że pozwany nie wykazał, aby zwracał się o przesłanie mu oryginału faktury VAT (...) (pomimo posiadania – jak twierdzi jedynie jej skanu przesłanego mailem).

Sąd Okręgowy za niezasadny uznał także argument pozwanego, iż należność dochodzona pozwem została uregulowana w całości, powołując się na wystawioną w dniu 15 maja 2014 r. notę księgową na kwotę 33.365,65 zł. Pozwany nie wykazał, w jakiej dacie została ona doręczona T. M.. Jednakże fakt, że notę tę załączyła do pozwu powódka, świadczy o tym, że została ona jej doręczona. Natomiast w treści tej noty pozwany nie podał terminu, w jakim kwota 33.365,65 zł ma zostać uregulowana na jego rzecz, nie zawarł również oświadczenia o potrąceniu kwoty 33.365,65 zł z wierzytelnością z faktury VAT (...). Pozwany także nie wykazał, że wzywał T. M. do zapłaty kwoty 33.365,65 zł oraz nie wskazywał, w jakim terminie kwota 33.365,65 zł ma być zapłacona. Pozwany ograniczył się jedynie do podania wysokości kwoty za nieterminowe wykonanie prac. Należność w kwocie 33.365,65 zł nie stała się zatem wymagalna. Należy bowiem mieć na uwadze, że nota odsetkowa została wystawiona tytułem kary umownej za nieterminowe wykonanie robót. Zobowiązanie to ma charakter bezterminowy. W przypadku zobowiązań bezterminowych dłużnik powinien spełnić świadczenie niezwłocznie po wezwaniu go przez wierzyciela (art. 455 k.c.). Oznacza to, że skuteczne złożenie oświadczenia woli przez wierzyciela przekształca zobowiązanie bezterminowe w zobowiązanie terminowe. W tym ostatnim przypadku termin spełnienia świadczenia wyznacza wskazany okres „niezwłoczności”. Okres ten biegnie od momentu dojścia oświadczenia woli wierzyciela (do dłużnika) w taki sposób, że dłużnik mógł się zapoznać z jego treścią (art. 61 k.c.). Upływ okresu „niezwłoczności” jest jednoznaczny z upływem terminu do spełnienia świadczenia.

W konsekwencji Sąd Okręgowy stwierdził, że pozwany nie wzywał T. M. ani powódki do zapłaty należności z tytułu kary umownej. Nawet gdyby przyjąć, że wystawienie noty księgowej stanowiło wezwanie do zapłaty, to pozwany i tak nie wykazał, w jakiej dacie nota ta została doręczona T. M. bądź powódce. Z dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy wynika natomiast, że niewątpliwie powódka wnosząc pozew znała treść tej noty. Ponadto pozwany w piśmie z 16 czerwca 2014 r. kierowanym do powódki powołuje się na wystawioną notę księgową. Jednakże nie zostało wykazane, w jakiej dacie pismo to dotarło do powódki. Należało zatem przyjąć, że najpóźniej w dniu wniesienia pozwu (tj. 19 sierpnia 2014 r.) do powódki dotarło oświadczenie pozwanego zawarte w nocie księgowej. Przy założeniu, że świadczenie miało zostać wykonane niezwłocznie, należy stwierdzić, że należność z tytułu kary umownej stała się wymagalna już po wniesieniu do Sądu pozwu i po dokonaniu przelewu wierzytelności dochodzonej w niniejszym procesie oraz po dacie wymagalności dochodzonej należności. Wobec tego, pomimo braku zgłoszenia przez pozwanego zarzutu potrącenia kwoty 33.365,65 zł z częścią należności dochodzonej pozwem, wskazano, że i tak byłby on bezskuteczny ze względu na treść art. 513 § 1 k.c., który pozwala na dokonanie potrącenia z cedowaną wierzytelnością tych wierzytelności, które powstały w stosunku do cedenta oraz stały się potrącane tzn. zaskarżalne i wymagalne do chwili uzyskania wiadomości o przelewie. Natomiast art. 513 § 2 k.c. rozszerza możliwość potrącenia z cedowaną wierzytelnością również takich wierzytelności, które stały się wymagalne nawet po otrzymaniu przez dłużnika zawiadomienia o przelewie wierzytelności, jednak nie później niż wierzytelność będąca przedmiotem przelewu (art. 513 § 2 zdanie 2 k.c.). Wierzytelność będąca przedmiotem przelewu stała się wymagalna w dniu 12 kwietnia 2014 r. Natomiast kwota 33.365,65 zł, nawet przyjmując że nota księgowa stanowiła wezwanie do zapłaty, stała się wymagalna dopiero po dniu wniesienia pozwu, a zatem po uzyskaniu przez pozwanego wiadomości o przelewie i po wymagalności przelanej wierzytelności.

Dodatkowo wskazano, że kary umowna została niezasadnie naliczona od dnia 27 lutego 2014 r., skoro na ten dzień został ustalony ostateczny termin wykonania umowy, i niezasadne było naliczenie kary umownej do 3 kwietnia 2014 r., skoro z pisma Szpitala (...) w S. wynika, że roboty zostały zakończone i odebrane w dniu 26 marca 2014 r. Również pozwany P. J.zeznał: „Cedent zakończył prace na koniec marca 2014 r.”

Za prawidłowy jednak Sąd Okręgowy uznał sposób wyliczenia kary umownej. Wobec braku wyraźnego zastrzeżenia, że kara umowna ma zostać naliczona od wysokości netto wynagrodzenia należało przyjąć, że wolą cedenta i pozwanego było naliczenia kary umownej od wysokości brutto wynagrodzenia.

Wobec nieuwzględnienia zarzutów pozwanego odnoszących się do naliczonej kary umownej Sąd nie odnosił się co do wniosku powódki o jej miarkowanie.

Wobec tego, że pozwany nie wykazał spełnienia świadczenia wynikającego z faktury VAT (...), a z tytuły tej faktury uiścił jedynie kwotę 28,96 zł, Sąd Okręgowy uznał, że powódka zasadnie domagała się zapłaty kwoty 111.998,76 zł tytułem należności głównej z faktury VAT (...). Powódka dochodziła również skapitalizowanych ustawowych odsetek za opóźnienie w zapłacie kwoty 111.998,76 zł za okres od 12 kwietnia 2014 r. do 18 sierpnia 2014 r. Wysokość ustawowych odsetek wyniosła 5.145,81 zł.

Pozwany dokonał zapłaty kwoty 28,96 zł dnia 27 maja 2014 r. po terminie wymagalności należności. Powódka zatem zasadnie domagała się zasądzenia ustawowych odsetek za opóźnienie w zapłacie kwoty 28,96 zł za okres od 12 kwietnia 2014 r. do 27 maja 2014 r. Wysokość ustawowych odsetek wyniosła 0,47 zł.

Ponadto pozwany dokonał zapłaty kwoty 4.000 zł z tytułu należności z faktury VAT (...) dnia 27 maja 2014 r. po terminie wymagalności należności. Powódka zatem zasadnie domagała się zasądzenia ustawowych odsetek za opóźnienie w zapłacie kwoty 4.000 zł za okres od 12 kwietnia 2014 r. do 27 maja 2014 r. Wysokość ustawowych odsetek wyniosła 65,53 zł.

Podstawą uwzględnienia należności głównej był art. 627 k.c., a odsetek art. 481 i art. 482 k.c.

Orzeczenie o kosztach postępowania oparto o art. 98 k.p.c. i art. 108 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany domagając się jego zmiany poprzez oddalenie powództwa, ewentualnie uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.

Pozwany zarzucił:

1.  naruszenie art. 233 k.p.c. poprzez przyjęcie, iż:

- oryginały faktur VAT, do których doręczenia zobowiązał się powód, zostały po stronie cedenta skutecznie zaksięgowane oraz poprawnie doręczone pozwanemu, podczas gdy materiał dowodowy jednoznacznie wskazuje, że nie jest to prawda;

- zapłata części wynagrodzenia wynikającego z istniejącego pomiędzy stronami stosunku prawnego nastąpiła na poczet faktury proforma (...), tymczasem w obliczu łączącej strony umowy, pozwany słusznie zaliczył płatność na poczet zapłaty za realizowane przez cedenta zobowiązanie;

- termin zakończenia robót przyjąć należy, zgodnie z deklaracją Inwestora, na 26 marca podczas, gdy w rzeczywistości nie jest to faktyczny termin zakończenia prac na obiekcie przez cedenta, czego potwierdzeniem są zeznania świadków, a przede wszystkim Protokół Zdawczo-Odbiorczy Wykonanych Prac datowany na 3 kwietnia 2014 r.;

- wystawiona przez pozwanego nota księgowa nie stała się wymagalna w obliczu braku wezwania do zapłaty obciążonego, podczas gdy ze stanu sprawy jednoznacznie wynika, że cedent był świadom istnienia noty oraz dochodzonej przez pozwanego tą drogą kwoty, co pozwala układając prosty związek przyczynowo - skutkowy wywieźć, iż zaktualizowany został aspekt wymagalności zobowiązania uprzednio bezterminowego poprzez upływ okresu niezwłoczności po zaistnieniu faktu wystawienia noty w świadomości cedenta,

2. naruszenie art. 513 § 1 k.c. poprzez niesłuszne wyłączenie możliwości jego zastosowania przez pozwanego w sprawie, w której na bazie poprawnie poczynionych ustaleń faktycznych oraz odpowiedniej ich subsumpcji pod tę normę prawną, dokonanie potrącenia wierzytelności objętych niniejszym postępowaniem uznać należy za możliwe.

W odpowiedzi na apelację powódka wniosła o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego nie odniosła zamierzonego skutku.

Podkreślenia wymaga, iż Sąd pierwszej instancji odniósł się do wszystkich zgłoszonych w toku postępowania przez strony dowodów i ocenił ich wiarygodność. Poczynione w toku postępowania ustalenia faktyczne należało uznać za prawidłowe, dlatego też Sąd Apelacyjny uznaje je za własne.

Oceniając wiarygodność przeprowadzonych dowodów Sąd Okręgowy nie przekroczył granic swobodnej oceny dowodów określonych przepisem art. 233 § 1 k.p.c. Za chybione należało uznać zarzuty apelującego dotyczące prawidłowości poczynionych przez Sąd Okręgowy ustaleń faktycznych. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 czerwca 1999r. (sygn. akt II UKN 685/98) ramy swobodnej oceny dowodów (art. 233 § 1 k.p.c.) wyznaczone są wymaganiami prawa procesowego, doświadczenia życiowego oraz regułami logicznego myślenia, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy jako całość, odnosi je do pozostałego materiału dowodowego. Błąd w ustaleniach faktycznych następuje, gdy zachodzi dysharmonia pomiędzy materiałem zgromadzonym w sprawie a konkluzją, do której dochodzi sąd na skutek przeinaczenia dowodu oraz wszelkich wypadków wadliwości wynikających z naruszenia przepisu art. 233 § 1 k.p.c. Przepis ten byłby naruszony, gdy ocena materiału dowodowego koliduje z zasadami doświadczenia życiowego lub regułami logicznego wnioskowania. Tak rozumianego zarzutu sprzeczności ustaleń Sądu z treścią materiału dowodowego Sądowi pierwszej instancji w niniejszej sprawie skutecznie zarzucić nie można.

Błędnie wiąże skarżący obowiązek zapłaty wynagrodzenia za wykonane prace z obowiązkiem wystawienia faktury. Z punktu widzenia art. 627 k.c. kwestie podatkowe i księgowe nie mają znaczenia. Po wykonaniu dzieła, a za takie należy uznać prace zlecone cedentowi (zbywcy wierzytelności), należy się wynagrodzenie. Nawet naruszenie zasad regulujących terminy i podstawy wystawienia faktury vat nie upoważniają zlecającego dzieło do odmowy wypłaty wynagrodzenia. Według art. 642 § 1 k.c., w braku odmiennej umowy przyjmującemu zamówienie należy się wynagrodzenie w chwili oddania dzieła. Przepis ten jest podyktowany ekwiwalentnością świadczeń z umowy wzajemnej, jaką jest umowa o dzieło. Strony nie uzgodniły żadnych odstępstw od reguły wprowadzonej cytowaną normą. Brak natomiast odpowiedniego dokumentu podatkowego, mogącego być podstawą dokonania rozliczeń finansowych przedsiębiorstwa, powinien być uzupełniony w drodze przepisów prawa podatkowego (na przykład poprzez wystawienie duplikatu faktury). Z tego też względu bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy pozostaje okoliczność, czy i kiedy doszło do poprawnego zaksięgowania w przedsiębiorstwie cedentki wystawionych z tytułu wykonanej umowy o dzieło faktur. Takich ustaleń faktycznych Sąd Okręgowy w ogóle nie czynił. Trudno zatem uznać za słuszny zarzut o wyprowadzeniu błędnych konkluzji w tym zakresie. W odniesieniu do faktury numer (...) pozwany podtrzymywał jedynie, że jej nie otrzymał. Natomiast w stosunku do dwóch pozostałych faktur o numerach (...) pozwany nie zgłaszał żadnych zastrzeżeń (faktura nr (...) w ogóle nie stanowi przedmiotu sporu). Stąd niezrozumiałe jest obecnie kwestionowanie poprawności wystawienia tych faktur, zwłaszcza w odniesieniu do zarzutu o błędnych ustaleniach faktycznych. Wobec tego nie uwzględniono wniosku dowodowego zgłoszonego w postępowaniu apelacyjnym, tym bardziej, iż twierdzenia te i wnioski dowodowe na ich poparcie strona pozwana mogła zgłaszać w postępowaniu pierwszoinstancyjnym (art. 381 k.p.c.).

Strona pozwana nie przeczyła, iż nie zapłaciła całości umówionego wynagrodzenia ryczałtowego. Nie przeczyła też jego wysokości. A jedynym powodem braku wpłaty był brak dostarczenia faktury nr (...), co wynika wprost ze słów świadkaI. J., która wraz z mężem – pozwanym, prowadzi działalność. Potwierdzone też zostało, że do pozwanej dotarła drogą elektroniczną faktura pro forma. Ponieważ uzgodnione wynagrodzenie wynosiło 190.660,83 zł, a pozwany na jego poczet wpłacił kwotę 78.662,07 zł, to nadal nie została zaspokojona wierzytelność w wysokości 111.998,76 zł.

Mimo to Sąd Okręgowy ustalił, że zarówno faktura proforma nr (...), jak faktura właściwa o tym samym numerze, były dostarczone do siedziby przedsiębiorstwa prowadzonego przez pozwanego. Rozumowania tego nie sposób podważyć. Dostarczenie tej faktury potwierdził świadek S. G.. W apelacji pozwany wprawdzie powołuje się na niespójność i wewnętrzne sprzeczności w zeznaniach tego świadka, ale nie wyjaśnia, na czym one polegały. Dla skuteczności jednak zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie wystarcza stwierdzenie o wadliwości dokonanych ustaleń faktycznych, odwołujące się do stanu faktycznego, który w przekonaniu skarżącego odpowiada rzeczywistości. Konieczne jest tu wskazanie przyczyn dyskwalifikujących postępowanie sądu w tym zakresie. W szczególności skarżący powinien wskazać, jakie kryteria oceny naruszył sąd przy ocenie konkretnych dowodów, uznając brak ich wiarygodności i mocy dowodowej lub niesłuszne im je przyznając (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2001 r., sygn. akt IV CKN 970/00; z dnia 12 kwietnia 2001 r., sygn. akt II CKN 588/99; z dnia 10 stycznia 2002 r., sygn. akt II CKN 572/99). Pozwany także zeznał, że zwracał się o dostarczenie faktury o numerze (...), jednak nie potrafił wskazać ani kiedy, ani w jaki sposób zgłosił takie żądanie.

Za całkowicie sprzeczne z materiałem dowodowym należy uznać stanowisko pozwanego, że wpłata kwoty 78.633,11 zł nastąpiła na poczet faktury nr (...), która została wystawiona półtorej miesiąca po wpłacie. Twierdzenia pozwanego zupełnie nie uwzględniają treści polecenia wpłaty, które sam wystawił. W poleceniu tym powołano się na fakturę pro forma o numerze (...). Przecząc wprost zapisowi tego dokumentu pozwany nie wyjaśnia, z jakich przyczyn wskazano właśnie taki tytuł wpłaty. Tymczasem treść polecenia zapłaty potwierdza stanowisko strony powodowej, iż cedentka zwróciła się o zaliczkę na poczet materiałów, które miały posłużyć do wykonania dzieła. A strona pozwana przystając na to, po otrzymaniu faktury pro forma, dokonała takiej wpłaty. Zresztą pozwany nie kwestionuje okoliczności, że faktura pro forma została przesłana mu przez cedentkę.

W tej sytuacji zasadnie przyjęto, iż w myśl art. 627 k.c. w zw. z art. 509 k.c. stronie powodowej należna była reszta wynagrodzenia za wykonane przez cedentkę dzieło.

Podzielić także należy stanowisko Sądu Okręgowego, że pozwany nie wykazał ani wymagalności wierzytelności z tytułu kary umownej, ani skutecznego złożenia oświadczenia o potrąceniu, na co zwrócił uwagę pełnomocnik strony powodowej w mowie końcowej.

Przewidziane w art. 499 k.c. oświadczenie o potrąceniu ma charakter konstytutywny, bez niego - mimo spełnienia ustawowych przesłanek potrącenia (art. 498 § 1 k.c.) - nie dojdzie bowiem do wzajemnego umorzenia wierzytelności. Oświadczenie to staje się skuteczne dopiero z chwilą, gdy doszło do wierzyciela wzajemnego w taki sposób, że mógł się on zapoznać z jego treścią (art. 61 k.c.).

Słusznie jednak Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że wierzytelność, która miała zostać przedstawiona do potrącenia nie stała się wymagalna. Przepis art. 455 k.c. stanowi, że jeśli termin spełnienia świadczenia nie wynika z treści ani z właściwości zobowiązania, to zobowiązanie ma charakter bezterminowy, a o jego przekształceniu w zobowiązanie terminowe decyduje wierzyciel, wzywając dłużnika do spełnienia świadczenia w określonym rozmiarze. Żądanie zapłaty odszkodowania (także w postaci kary umownej) ma właśnie taki bezterminowy charakter.

Żeby możliwe było złożenie skutecznie oświadczenia o potrąceniu to wierzytelności muszą spełniać określone wymogi wskazane w art. 498 § 1 k.c. (wzajemność, jednorodzajowość, wymagalność oraz zaskarżalność). Natomiast doręczenie wezwania do zapłaty nie jest rzeczywiście warunkiem bezpośrednio samego złożenia oświadczenia o potrąceniu, ale w pewnych wypadkach jest niezbędnym warunkiem wymagalności wierzytelności, która z kolei jest przesłanką dopuszczalności potrącenia. Dopiero gdy wierzytelność przedstawiana do potrącenia jest wymagalna oświadczenie o potrąceniu wywoła skutek w postaci umorzenia wierzytelności. Nie wywołuje żadnego skutku złożenie oświadczenia o potrąceniu niewymagalnej wierzytelności. Oznacza to, że potrącający powinien złożyć oświadczenie po ziszczeniu się tej przesłanki, a jeśli dokonał tego we wcześniejszym czasie musi złożyć ponowne oświadczenie. Wskazane połączenie w tym zarzucie elementów procesowych i materialnoprawnych przemawia za przyjęciem, że brak jednego z tych elementów powoduje bezskuteczność podjętej czynności, a możliwość jej konwalidowania, jako jednostronnej czynności prawnej, jest wyłączona (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 czerwca 2012 r., sygn. akt II CSK 317/11).

Zarówno wezwanie do zapłaty, jak i oświadczenie o potrąceniu mogą być dokonane w sposób dorozumiany. Jednak zachowanie składającego oświadczenie musi być jednoznaczne i nie budzące wątpliwości co do jego intencji.

Słusznie zwrócono uwagę, że nota księgowa wystawiona przez pozwanego, a obejmująca wyliczenie kary umownej za opóźnienie w wykonaniu zobowiązania niepieniężnego, nie zawiera żądania zapłaty ani terminu jego dokonania. Nie sposób także ustalić, w jakiej dacie doręczono dokument cedentowi, co jest konieczne celem stwierdzenia, że oświadczenie dotarło do adresata w sposób, w który mógł zapoznać się z jego treścią (art. 61 k.c.). Okoliczności doręczenia tego dokumentu nie potrafił także wskazać w zeznaniach pozwany. Sąd Okręgowy ostatecznie przyjął, że można uznać, iż najpóźniej nastąpiło to w dacie wniesienia pozwu treść dokumentu była stronie powodowej znana (ale już nie cedentowi, do którego żądanie powinno zostać skierowane). Apelujący kwestionuje to powołując się na treść pisma cedenta z dnia 26 maja 2014 r., z którego miałoby wynikać, że cedent odebrał notę i potraktował ją jako wezwanie do zapłaty. Jednak pisma takiego w postępowaniu nie przedstawiono, nie stało się one zatem elementem postępowania dowodowego. Do treści takiego pisma nie odwoływały się ani strony, ani żaden ze składających zeznania świadków. W dodatku apelujący wywodził z daty jego sporządzenia wniosek o powstaniu wymagalności roszczenia z tytułu kary umownej przed dokonaniem przelewu wierzytelności. Wniosek ten jest o tyle błędny, że przelew wierzytelności nastąpił w dniu 22 mama 2014 r., a nie, jak wskazuje apelacja, w dniu 27 maja 2014 r. W tej sytuacji należało przyjąć, że brak materiału dowodowego pozwalającego na przyjęcie, iż pozwany skierował w sposób wyraźny lub dorozumiany wezwanie do zapłaty kary umownej.

Wątpliwości budziła również skuteczność oświadczenia o potrąceniu. O istnieniu takiego oświadczenia przed wytoczeniem sporu strona skarżąca nawet nie twierdziła. Sąd Okręgowy przyjął natomiast, że treść sprzeciwu od nakazu zapłaty można uznać za dorozumiane oświadczenie o potrąceniu. Z koncepcją tą należy się zgodzić. Wprawdzie w piśmie procesowym skonstruowanym przez pełnomocnika nie ma wyraźnego zarzutu potrącenia czy oświadczenia, to jednak intencja powołania się na okoliczność naliczenia kary umownej jest wyraźna i zmierzająca do zmniejszenia (częściowego umorzenia) wysokości wynagrodzenia dochodzonego pozwem. W dodatku pełnomocnictwo dołączone do tego pisma procesowego zawierało w swej treści upoważnienie do złożenia takiego materialnoprawnego oświadczenia. Mogłoby ono jednak odnieść skutek dopiero po stwierdzeniu, że oświadczenie to dotarło do właściwego adresata (art. 61 k.c.). Tymczasem pismo to w rzeczywistości jest kierowane do Sądu, a przesłane zostało, zgodnie z zasadami procedury cywilnej, pełnomocnikowi strony powodowej, który już nie legitymował się upoważnieniem do odbioru w imieniu mandanta oświadczeń materialnoprawnych. Tym bardziej nie sposób stwierdzić, że dotarło do cedentki, która już losami postępowania sądowego nie musiała być zainteresowana.

Rozważania powyższe prowadzą do wniosku, że nawet, jeśli pozwanemu przysługuje wierzytelność z tytułu kary umownej za opóźnienie w wykonaniu przez cedenta świadczenia niepieniężnego, to nie została ona skutecznie potrącona z należnością dochodzoną pozwem, co miałoby wpływ na zasadność roszczenia powódki. W dodatku brak możliwości określenia terminu wymagalności roszczenia odszkodowawczego pozwanego uniemożliwia ocenę, z punktu widzenia art. 513 k.c., skuteczności prawnej ewentualnego oświadczenia o potrąceniu złożonego nabywcy wierzytelności (powódce), gdyż poszczególne unormowania tego przepisu znajdują zastosowanie w innych okolicznościach faktycznych. Choć Sąd Okręgowy czynił hipotetyczne rozważania w zakresie przysługiwania dłużnikowi zgłoszenia zarzutu potrącenia wobec nabywcy wierzytelności, do których należy się przychylić, to jednak kwestia ta pozostaje bezprzedmiotowa wobec stwierdzenia, że powódce nie złożono skutecznie oświadczenia o potrąceniu.

W efekcie bez znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszego sporu pozostaje także okoliczność, kiedy nastąpiło zakończenie prac wykonywanych przez cedentkę. Przychylić się jednak należy do konkluzji Sądu Okręgowego, że z oświadczenia inwestora wynika, iż dnia 26 marca 2014 r. odebrano całość inwestycji, a wobec tego także prace cedentki. Brakowało jedynie części dokumentacji związanej z pomiarami. Z zeznań pozwanego natomiast wynika, że po marcu 2014 r. nadal wykonywane były pomiary, których konieczność wykonania połączył jednak nie z umową o dostawę i montaż tablic, ale z umową o nadzór. Tymczasem odszkodowanie w postaci kary umownej zostało zastrzeżone na wypadek niewykonania w terminie pierwszej z wymienionych umów, gdyż w umowie o nadzór nad pracami elektrycznymi takiego postanowienia umownego nie zawarto.

Wobec uznania, że Sąd Okręgowy nie dopuścił się zarzucanych mu w apelacji naruszeń prawa procesowego i materialnego, apelację pozwanego jako niezasadną oddalono na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 i art. 99 k.p.c., obciążając nimi w całości stronę pozwaną jako stronę przegrywającą. Na jedyny koszt poniesiony przez powoda złożyło się wynagrodzenie pełnomocnika procesowego w wysokości 2.700 zł, ustalone według § 6 pkt 6 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.

SSA Wiesława Namirska SSA Olga Gornowicz-Owczarek SSA Zofia Kołaczyk