Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 30 maja 2016 roku

Sąd Apelacyjny w Krakowie w II Wydziale Karnym w składzie:

przy udziale Prokuratora Prokuratury Regionalnej w Krakowie Barbary Jasińskiej

po rozpoznaniu w sprawie

P. F. (1)

skazanego z art. 197§1 i 2 k.k. i inne

zażalenia wniesionego przez obrońcę skazanego

na postanowienie Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 21 grudnia 2015 roku, sygn. akt V Kow 1633/15

w przedmiocie umorzenia postępowania wykonawczego o warunkowe przedterminowe zwolnienie

na podstawie art. 437 § 1 k.p.k. i art. 624 § 1 k.p.k. w zw. z art. 1 § 2 k.k.w.

postanawia:

1.  zaskarżone postanowienie utrzymać w mocy;

2.  zwolnić skazanego P. F. (1) od ponoszenia wydatków za postępowanie odwoławcze.

Sygn. akt II AKzw 71/16

UZASADNIENE

Postanowienie z 21 grudnia 2015 r., sygn. V Kow 1633/15 Sąd Okręgowy w Krakowie umorzył postępowanie, wszczęte wnioskiem obrońcy, o udzielenie P. F. (1) warunkowego przedterminowego zwolnienia z odbycia reszty kary siedmiu lat pozbawienia wolności, w celu wykonania której Rzeczpospolita Polska wystąpiła z wnioskiem ekstradycyjnym.

Sąd I Instancji postępowanie umorzył wskazując, że P. F. (1) nie spełnia przesłanek ustawowych do ubiegania się o warunkowe przedterminowe zwolnienie, a w szczególności wymogu odbycia co najmniej połowy orzeczonej kary (art. 78 § 1 k.k.).

W uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia wskazano, że z akt sprawy o sygn. II Wp 170/06 Sądu Rejonowego dla Krakowa-Krowodrzy w Krakowie wynika, iż „skazany nie został jeszcze do odbycia kary osadzony na terenie kraju, a w chwili obecnej na jej poczet zaliczony jest jedynie okres zatrzymania i tymczasowego aresztowania w sprawie (od dnia 4.08.1999 r. do dnia 18.02.2000 r.), a więc 6 miesięcy i 16 dni, podczas gdy – zgodnie z treścią art. 78 § 1 k.k. – w niniejszej sprawie warunki umożliwiające zastosowanie wobec skazanego instytucji warunkowego zwolnienia spełnione zostaną dopiero po odbyciu przez niego co najmniej ½ orzeczonej kary, tj. 3-ch latach i 6-ciu miesięcy”.

Sąd I instancji podkreślił nadto, że z wniosku obrońcy o udzielnie P. F. (1) warunkowego przedterminowego zwolnienia wynika, że skazany od 9 października 2010 r. przebywa w areszcie ekstradycyjnym w Australii w związku z wnioskiem ekstradycyjnym złożonym przez stronę polską. Odnotowując, że czas trwania aresztu ekstradycyjnego w Australii nie został zaliczony przez właściwy sąd, tj. przez Sąd Rejonowy dla Krakowa-Krowodrzy w Krakowie, na poczet kary wymierzonej skazanemu, Sąd I instancji podkreślił swój brak kompetencji do wydania orzeczenia w tej kwestii.

Obrońca P. F. (1) zaskarżył powyższe postanowienie w całości na korzyść skazanego. Zaskarżonemu postanowieniu zarzucił obrazę przepisów postępowania, która miała wpływ na jego treść, a konkretnie:

1) naruszenie art. 8 § 1 k.p.k. w zw. z art. 1 § 2 k.k.w. „przez niedokonanie przez Sąd I instancji samodzielnych ustaleń co do okresu rzeczywistego pozbawienia wolności P. F. (1) (uwzględniając nieprzerwany okres aresztu ekstradycyjnego, który w stosunku do skazanego jest stosowany od dnia 09/10/2010), która to okoliczność była istotna do stwierdzenia, czy zachodzi przesłanka udzielenia warunkowego przedterminowego zwolnienia w postaci odbycia przez skazanego połowy kary 7 lat pozbawienia wolności, orzeczonej wyrokiem Sądu Rejonowego dla Krakowa-Krowodrzy w Krakowie z dnia 07/10/2004 r., sygn. akt II K 994/99/K, i wskazanie, że Sąd penitencjarny nie jest uprawniony do rozstrzygnięcia ww. kwestii, podczas gdy zgodnie z art. 8 § 1 k.p.k., który należy stosować odpowiednio w postępowaniu karnym wykonawczym (art. 1 § 2 k.k.w.), Sąd rozstrzyga samodzielnie zagadnienia faktyczne i prawne oraz nie jest związany rozstrzygnięciem innego Sądu lub organu, a więc Sąd penitencjarny, rozpoznając sprawę o warunkowe przedterminowe zwolnienie z odbycia reszty kary pozbawienia wolności, był zobowiązany do poczynienia samodzielnych ustaleń dotyczących okresu faktycznego pozbawienia wolności skazanego P. F. (1), w szczególności, że poczynienie samodzielnych ustaleń w tym zakresie umożliwiłoby Sądowi stwierdzenie, że faktyczny okres pozbawienia wolności skazanego P. F. (1) wynosi obecnie ponad 5 lat i 8 miesięcy (6 miesięcy tymczasowego aresztowania w Polsce oraz 62 miesiące osadzenia w areszcie ekstradycyjnym) z kary 7 lat pozbawienia wolności, a więc okres ten uprawnia go do ubiegania się o warunkowe przedterminowe zwolnienie z odbycia reszty kary pozbawienia wolności”,

które to naruszenie „skutkowało błędnym ustaleniem przez Sąd penitencjarny, iż skazany nie nabył jeszcze uprawnienia do ubiegania się o warunkowe przedterminowe zwolnienie z odbycia reszty kary pozbawienia wolności, tj. nie odbył on jeszcze połowy kary pozbawienia wolności (3 lata i 6 miesięcy), podczas gdy rzeczywisty okres pozbawienia wolności skazanego P. F. (1) wynosi obecnie ponad 5 lat i 8 miesięcy, a więc znacząco przewyższa okres, o którym mowa w art. 78 § 1 k.k.; ww. błędne ustalenie Sądu miało wpływ na treść orzeczenia, gdyż przyjęcie, iż skazany nie nabył jeszcze uprawnienia do ubiegania się o warunkowe przedterminowe zwolnienie z odbycia reszty kary pozbawienia wolności, skutkowało bezpodstawnym umorzeniem postępowania wykonawczego wobec stwierdzenia przyczyny wyłączającej postępowanie”;

a w konsekwencji powyższego

2) naruszenie art. 15 § 1 k.k.w. przez „umorzenie postępowania w przedmiocie udzielenia skazanemu P. F. (1) warunkowego przedterminowego zwolnienia z odbycia reszty kary pozbawienia wolności wobec przyjęcia, że w sprawie „zachodzi ujemna przesłanka wyłączająca postępowanie wykonawcze w części dotyczącej warunkowego zwolnienia” (s. 2 postanowienia z dnia 21/12/2015 r.), podczas gdy Sąd penitencjarny był zobowiązany do poczynienia samodzielnych ustaleń dotyczących okresu rzeczywistego pozbawienia wolności skazanego P. F. (1), a brak zaliczenia aresztu ekstradycyjnego na poczet orzeczonej kary pozbawienia wolności nie stanowi innej przyczyny wyłączającej postępowanie wykonawcze”.

Wskazując na powyższe obrońca skazanego wniósł o uchylenie postanowienia Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Istota zarzutu podniesionego w zażaleniu obrońcy skazanego sprowadzała się do twierdzenia, że Sąd Okręgowy niezasadnie nie uwzględnił okresu tymczasowego aresztowania (tzw. aresztu ekstradycyjnego) P. F. (1) w Australii i w konsekwencji nieprawidłowo nie przyjął, że rzeczywisty okres pozbawienia wolności P. F. (1) wynosi obecnie ponad 5 lat i 8 miesięcy z 7 lat wymierzonej mu kary pozbawienia wolności. Obrońca stwierdził, że uwzględnienie przez Sąd I instancji czasu trwania aresztu ekstradycyjnego powodowałoby, że P. F. (1) spełniałby formalny wymóg ustawowy do ubiegania się o warunkowe przedterminowe zwolnienie w postaci odbycia co najmniej połowy wymierzonej kary (art. 78 § 1 k.k.). Zdaniem obrońcy, ze względu na wyrażoną w art. 8 § 1 k.p.k. zasadę samodzielności jurysdykcyjnej sądu karnego, Sąd Okręgowy powinien był samodzielnie poczynić ustalenia faktyczne, co do okresu faktycznego pozbawienia wolności skazanego, uwzględniając w szczególności czas jego tymczasowego aresztowania w Australii. Zdaniem obrońcy, właśnie ze względu na treść art. 8 § 1 k.p.k., powyższego osądu nie zmienia fakt, że postępowanie ekstradycyjne dotyczące skazanego, zainicjowane wnioskiem złożonym przez stronę polską, w związku z którym to postępowaniem areszt ekstradycyjny jest stosowany w Australii, nie zostało jeszcze zakończone, a w konsekwencji czas tego aresztowania nie został zaliczony skazanemu na poczet wymierzonej mu kary pozbawienia wolności.

Mając na uwadze powyższe podkreślenia wymaga, co następuje.

Zgodnie z wyrażoną w art. 7 Konstytucji RP zasadą legalizmu: „Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa”. Nakaz wyrażony w powołanym powyżej przepisie odnosi się m.in do władzy sądowniczej, a oznacza powinność organu władzy publicznej przestrzegania wszystkich przepisów, niezależnie od ich usytuowania w systemie źródeł prawa, które określają ich uprawnienia lub obowiązki. Organy władzy publicznej, w tym w szczególności sądy, muszą zatem stosować się do nakazów i zakazów wynikających z przepisów regulujących ich kompetencje (zob. P. Tuleja (w:) Komentarz do Konstytucji, M. Safjan, L. Bosek (red.), Warszawa 2016, s. 303 i s. 304-305; por. także W. Skrzydło: Komentarz do art. 7 Konstytucji RP, LEX oraz K. Complak: Komentarz do art. 7 Konstytucji RP, LEX).

Z konstytucyjnej zasady legalizmu wynika zatem, że sądy nie mogą podejmować działań bez podstawy prawnej, ani unikać wykonywania kompetencji, jeżeli wiążące normy prawne nakładają na nie określone obowiązki (por. także np. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 21 lutego 2001 r., sygn. P 12/00, OTK ZU nr 3/2001, poz. 47 oraz postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 4 października 2011 r., sygn. P 9/11, OTK ZU nr 8/A/2011, poz. 86).

Mając na uwadze powyższe, rozważenia wymaga, czy sąd orzekający w przedmiocie warunkowego przedterminowego zwolnienia jest umocowany do uwzględnienia w postępowaniu toczącym się w tej kwestii okresu tymczasowego aresztowania odbywanego za granicą na podstawie orzeczenia organu państwa obcego.

W niniejszej sprawie wskazany powyżej problem pojawia się w kontekście aresztu ekstradycyjnego zastosowanego w celu wydania obywatela polskiego z Australii do Polski na podstawie umowy o ekstradycji zawartej z Australią w Canberra 3 czerwca 1998 r. (Dz. U. z 2000 r. Nr 5, poz. 51; dalej: umowa z Australią o ekstradycji) w celu wykonania prawomocnie orzeczonej kary pozbawienia wolności.

Podkreślenia wymaga, że umowa z Australią o ekstradycji nie zawiera uregulowania, które odnosiłoby się do kwestii uwzględniania w postępowaniu toczącym się w państwie występującym z wnioskiem ekstradycyjnym okresu tymczasowego aresztowania poszukiwanego w państwie, do którego taki wniosek został skierowany.

Wobec nieuregulowania tej kwestii na płaszczyźnie ponadustawowej relewantny jest tu art. 598 § 2 k.p.k., który explicite stanowi, że art. 265 k.p.k. („Okres tymczasowego aresztowania liczy się od dnia zatrzymania“) stosuje się także, gdy zatrzymanie nastąpiło za granicą“. Zaliczeniu na poczet orzeczonej kary podlega zatem okres faktycznego pozbawienia wolności w sprawie, tj. okres tymczasowego aresztowania od dnia zatrzymania za granicą.

Warto tu zwrócić uwagę na pogląd, wyrażony jeszcze pod rządami poprzednio obowiązującego Kodeksu postępowania karnego przez L. Gardockiego, że tymczasowe aresztowanie za granicą nie może być uznane za zastosowane w postępowaniu karnym toczącym się w Polsce, a tego tylko postępowania - toczącego się w Polsce - dotyczą kodeksowe przepisy wyznaczające maksymalne terminy tymczasowego aresztowania (por. L. Gardocki: Zagadnienia internacjonalizacji odpowiedzialności karnej za przestępstwa popełnione za granicą, Warszawa 1979, s. 51). W kontekście poprzednio obowiązującego stanu prawnego L. Gardocki wskazywał jednocześnie na powinność uwzględnienia okresu tymczasowego aresztowania zastosowanego w postępowaniu toczącym się przed sądem polskim z uzasadnieniem, że przemawia za tym stosowane w drodze analogii uregulowanie zawarte w art. 117 obowiązującego wówczas Kodeksu karnego (chodzi o Kodeks karny z 1969 r.) – por. L. Gardocki: Zagadnienia internacjonalizacji…, s. 51. Przepis ten stanowił, co następuje: „W razie skazania w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej osoby ukaranej za ten sam czyn za granicą, sąd zaliczy na poczet kary wykonaną za granicą całość albo część kary, uwzględniając różnice zachodzące między tymi karami”. W aktualnym stanie prawnym analogiczne uregulowanie przewiduje art. 114 k.k. W kontekście powyższego L. Gardocki wskazywał, że skoro kara orzeczona w postępowaniu toczącym się przed sądem państwa obcego podlega zaliczeniu na poczet kary orzeczonej w Polsce, a tymczasowe aresztowanie zastosowane przez właściwy organ państwa obcego podlega zaliczeniu na poczet tej kary, to przemawia to za zaliczeniem tymczasowego aresztowania zastosowanego przez właściwy organ państwa obcego na poczet kary orzeczonej w postępowaniu toczącym się przed sądem polskim (zob. L. Gardocki: j.w., s. 51).

Jak wskazano powyżej, w aktualnym stanie prawnym do kwestii tej wprost odnosi się art. 598 k.p.k.

Na uwagę szczególną uwagę zasługuje tu postanowienie Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 27.04.2011 r., sygn. II AKp 13/11 (OSA nr 8/2012, s. 14-16), zapadłe w kontekście przekazania na podstawie europejskiego nakazu aresztowania, w którym wskazano, że bieg terminów tymczasowego aresztowania określony w art. 263 k.p.k. rozpoczyna się wobec osoby przekazanej na podstawie europejskiego nakazu aresztowania z chwilą przekroczenia przez tę osobę granicy Polski, czyli po jej faktycznym przekazaniu. W uzasadnieniu powołanego powyżej postanowienia podkreślono, że kwestia ta nie została wyraźnie uregulowana w Rozdziale 65a Kodeksu postępowania karnego. Jako argument wspierający zasadność stanowiska zajętego w powyższym postanowieniu w jego uzasadnieniu podniesiono trafnie, że polskie organy nie mają wpływu na czas przez jaki tymczasowe aresztowanie jest stosowane w państwie wykonania europejskiego nakazu aresztowania. Konsekwencje niewystarczająco sprawnego prowadzenia postępowania w państwie wykonania europejskiego nakazu aresztowania nie mogą zaś obciążać polskich organów wymiaru sprawiedliwości. We wskazanym powyżej postanowieniu, w nawiązaniu do brzmienia art. 607f k.p.k. podniesiono również trafnie, że skoro z tego przepisu wynika obowiązek zaliczenia na poczet orzeczonej lub wykonywanej kary pozbawienia wolności okresu faktycznego pozbawienia wolności w państwie wykonania nakazu w związku z przekazaniem, to okresu pozbawienia wolności w państwie wykonania nie można uznać za tymczasowe aresztowanie na podstawie postanowienia polskiego sądu ani za odbywanie kary pozbawienia wolności orzeczonej prawomocnym wyrokiem polskiego sądu.

W piśmiennictwie trafnie wskazano w kontekście tzw. aresztu ekstradycyjnego, że decyzja procesowa organu państwa obcego, do którego został skierowany wniosek ekstradycyjny o zastosowaniu tymczasowego aresztowania, podejmowana jest w postępowaniu pozostającym w związku z postępowaniem karnym toczącym się w państwie występującym z wnioskiem ekstradycyjnym. Postępowanie to nie może być jednak uznane za kontynuację postępowania karnego toczącego się w państwie występującym z wnioskiem ekstradycyjnym (por. R.A. Stefański: Terminy tymczasowego aresztowania w sprawach, w których przejęto ściganie lub nastąpiła ekstradycja, Prokuratura i Prawo nr 11-12/1995, s. 134).

Odnotowania wymaga tu wreszcie wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu (dalej: ETPC) z 20 grudnia 2011 r. w sprawie Zandbergs przeciwko Łotwie, skarga nr 71092/01 . Z perspektywy czynionych tu rozważań należy zwrócić uwagę na ten w szczególności fragment uzasadnienia tego judykatu, w którym wskazano, że ani gwarancja zawarta w art. 5 ust. 3 konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2 (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.; dalej: EKPC lub konwencja), ani też jakiekolwiek inne postanowienie zawarte w EKPC nie nakłada na państwa-strony konwencji obowiązku uwzględniania okresu tymczasowego aresztowania odbytego w innym państwie. Suwerenne państwo nie jest bowiem odpowiedzialne za czynności procesowe podejmowane w postępowaniu prowadzonym w innym państwie, przez organy państwa obcego.

W wypadku ekstradycji postępowanie toczące się w państwie obcym, choć wiąże się z postępowaniem karnym prowadzonym następnie przed właściwym organem polskim, nie jest jego fragmentem. Obrazu tego nie zmienia fakt, że środek zapobiegawczy może tu być stosowany w związku z inicjatywą właściwych organów polskich.

Jak już wskazano powyżej, okres tymczasowego aresztowania zastosowanego w innym państwie podlega uwzględnieniu w postępowaniu karnym toczącym się przed sądem polskim przez jego zaliczanie na poczet prawomocnie orzeczonej kary (art. 598 § 2 k.p.k. w zw. z art. 265 k.p.k.). Zaliczenie takie nie jest jednak objęte kompetencją sądu orzekającego w przedmiocie warunkowego przedterminowego zwolnienia, co trafnie odnotował Sąd I instancji. Podkreślenia wymaga tu, że w uzasadnieniu wniesionego zażalenia obrońca skazanego wskazał wszak sam, że zgodnie z art. 80b § 1 i 4 k.k.w., w kwestii takiego zaliczenia właściwy jest ten sąd, który wydał orzeczenie w I instancji.

Nie sposób podzielić stanowiska prezentowanego przez obrońcę, że zasada samodzielności jurysdykcyjnej sądu karnego (art. 8 § 1 k.p.k.) uprawniała, a zarazem obligowała Sąd I instancji do uwzględnienia okresu tymczasowego aresztowania skazanego za granicą przy ustalaniu, czy w sprawie spełniona jest przesłanka formalna ubiegania się o warunkowe przedterminowe zwolnienie w postaci odbycia co najmniej połowy orzeczonej kary. Jak bowiem stwierdzono powyżej, sąd orzekający w kwestii warunkowego przedterminowego zwolnienia nie jest właściwy do zaliczenia aresztu ekstradycyjnego na poczet wymierzonej kary, a przywołany na wstępie art. 7 Konstytucji RP, wyłącza dopuszczalność uzurpowania sobie kompetencji przez organ władzy publicznej, w tym w szczególności przez organ władzy sądowniczej. Zasada wynikająca z art. 8 k.p.k. statuująca autonomię orzekania w przedmiocie procesu oznacza, że sąd rozpoznający sprawę karną nie jest związany rozstrzygnięciami danej kwestii przez inne sądy lub przez organy władzy administracyjnej, nie musi w szczególności oczekiwać na odpowiednie orzeczenie innego sądu lub decyzję takich organów (por. S. Steinborn: Komentarz do art. 8 Kodeksu postępowania karnego, LEX). Zasada ta w żaden sposób nie modyfikuje jednak zasady legalizmu konstytucyjnego, o której stanowi art. 7 Konstytucji RP oraz zasad wyznaczających właściwość sądów karnych.

Mając na uwadze powyższe należało stwierdzić niezasadność podniesionego przez obrońcę zarzutu naruszenie art. 8 § 1 k.p.k. w zw. z art. 1 § 2 k.k.w. przez niedokonanie przez Sąd I instancji samodzielnych ustaleń, co do okresu rzeczywistego pozbawienia wolności P. F. (1), jak również powiązanego z nim zarzutu naruszenia art. 15 § 1 k.k.w. przez umorzenie postępowania w przedmiocie udzielenia skazanemu warunkowego przedterminowego zwolnienia z odbycia reszty kary pozbawienia wolności.

Sąd I instancji prawidłowo stwierdził, że skazany nie spełnia wymogu formalnego do ubiegania się o warunkowe przedterminowe zwolnienie w postaci odbycia co najmniej połowy orzeczonej kary (art. 78 § 1 k.k.), a na podstawie tego ustalenia trafnie umorzył postępowanie wykonawcze na podstawie art. 15 § 1 k.k.w.

Sąd Apelacyjny na podstawie art. 624 § 1 k.p.k. w zw. z art. 1 § 2 k.k.w zwolnił skazanego od ponoszenia wydatków za postępowanie odwoławcze z uwagi na to, iż wobec długotrwałego stosowania wobec niego aresztu ekstradycyjnego ich uiszczenie byłoby dla niego zbyt uciążliwe.

Mając na uwadze wszystkie powyższe okoliczności orzeczono, jak na wstępie.