Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 września 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 17 września 2013r. w Katowicach

sprawy z odwołania K. S. (K. S.)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R.

o wymiar składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne

na skutek apelacji ubezpieczonej K. S.

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gliwicach Ośrodka Zamiejscowego w Rybniku

z dnia 19 kwietnia 2011r. sygn. akt IX U 2491/10

1.  oddala apelację,

2.  odstępuje od obciążenia ubezpieczonej kosztami procesu.

/-/ SSA W.Bzibziak /-/ SSA E.Piotrowska /-/ SSA J.Ansion

Sędzia Przewodniczący Sędzia

Sygn. akt III AUa 1759/13

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 31 maja 2012 roku Sąd Apelacyjny na skutek apelacji ubezpieczonej K. S. w punkcie 1 zmienił zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gliwicach Ośrodka Zamiejscowego w Rybniku z dnia 19 kwietnia 2011r. (zmieniający w punkcie 1 zaskarżoną przez ubezpieczoną decyzję ZUS z dnia 20 października 2010r. w ten sposób, że wymierzył jej składki na ubezpieczenia społeczne za miesiące: od kwietnia 2001 roku do stycznia 2008 roku, na ubezpieczenia emerytalne w kwocie 21.857,79 zł; na ubezpieczenia rentowe
w kwocie 14.260.62 zł; na ubezpieczenia wypadkowe w kwocie 2.037,74 zł; na ubezpieczenie zdrowotne za miesiące od kwietnia 2001r. do stycznia 2008r. w kwocie 11.732,92 zł; na Fundusz Pracy za miesiące od kwietnia 2001r. w kwocie 2.743,37 zł, oddalając odwołanie w pozostałej części) ustalając w punkcie 1 wyroku, że ubezpieczona nie jest zobowiązana do zapłaty składek za okres od dnia 1 stycznia 1999 roku do dnia 1 stycznia 2007 roku, a w punkcie 2 oddalając apelację ubezpieczonej.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł skargę kasacyjną zaskarżając wyrok Sądu Apelacyjnego w punkcie 1, zarzucając temu wyrokowi:

- naruszenie prawa materialnego:

- art. 27 ust. l i 2 ustawy z dnia 16 września 2011 roku o redukcji niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców (Dz. U. nr 232, poz. 1378) poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie prowadzące do nieuzasadnionej zmiany wyroku Sądu I instancji i ustalenia, że ubezpieczona nie jest zobowiązana do zapłaty składek za okres do dnia 1 stycznia 2007r. jako następstwa błędnego przyjęcia,
iż nastąpiło przedawnienie składek z tytułu prowadzonej przez ubezpieczoną pozarolniczej działalności gospodarczej za okres do 1 stycznia 2007 roku,

- art. 24 ust. 5e oraz ust. 5f ustawy z 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U z 2009r., nr 205, poz. 1585 z późn. zm.), poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie wyrażające się w przyjęciu,
że w sprawie nie zaistniały określone w tych przepisach przesłanki skutkujące zawieszeniem biegu terminu przedawnienia,

- naruszenie przepisów postępowania w stopniu mogącym mieć istotny wpływ na wynik sprawy:

- art. 382 k.p.c. oraz art. 316 § 1 k.p.c. poprzez wydanie wyroku z pominięciem zebranego materiału dowodowego, tj. pominięcie faktu wydania przez organ rentowy w dniu 22 stycznia 2009 roku decyzji ustalającej obowiązek podlegania przez ubezpieczoną ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej i toczącego się sporu w tym zakresie zakończonego wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Katowicach
z 29 kwietnia 2010 roku, oddalającego apelację ubezpieczonej, skutkującego zawieszeniem biegu terminu przedawnienia

Wyrokiem z dnia 29 maja 2013 roku Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok
w pkt 1 w zakresie, w jakim Sąd Apelacyjny ustalił, że K. S. nie jest zobowiązana do zapłaty składek za okres od kwietnia 2001 roku do 1 stycznia 2007 roku
i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w Katowicach do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadniając rozstrzygnięcie Sąd Najwyższy wskazał, że skarga kasacyjna jest uzasadniona z uwagi na naruszenie prawa materialnego w obu zarzutach, nie jest natomiast uzasadniona w oparciu o naruszenie przepisów postępowania.

Dokonując interpretacji przepisów dotyczących przedawnienia składek Sąd Najwyższy wskazał, że z dniem 1 stycznia 2012r., na podstawie art. 11 pkt 1 ustawy
o redukcji niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców - zmieniającego treść art. 24 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, skrócony został okres przedawnienia składek na ubezpieczenia społeczne z 10 do 5 lat. Ponieważ bieg przedawnienia spornych należności składkowych rozpoczął się przed dniem 1 stycznia 2012r., dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy kluczowe znaczenie ma art. 27 powyższej ustawy regulujący zagadnienia intertemporalne. Zgodnie z jego ust. 1, do przedawnienia należności z tytułu składek, o którym mowa w art. 24 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, którego bieg rozpoczął się przed dniem 1 stycznia 2012r., stosuje się przepisy w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, z tym że bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia 1 stycznia 2012r. Wedle zatem zasady wynikającej z tego przepisu do należności składkowych nieprzedawnionych do 1 stycznia 2012r. (wedle starych zasad z zastosowaniem 10-letniego okresu przedawnienia) ma zastosowanie 5-letni termin przedawnienia, z tym jednakże bardzo istotnym zastrzeżeniem, że liczy się go nie od daty ich wymagalności, tak jak o tym stanowi art. 24 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, ale od dnia 1 stycznia 2012r. Wyjątek od tej zasady ustanawia ust. 2 przywołanego przepisu, stosownie do którego jeżeli przedawnienie rozpoczęte przed dniem 1 stycznia 2012r. nastąpiłoby zgodnie z przepisami dotychczasowymi wcześniej, przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu. Powołana regulacja oznacza, że wybór odpowiedniego terminu przedawnienia
5- letniego (liczonego od dnia 1 stycznia 2012r.) lub 10-letniego (liczonego od daty wymagalności składki) - zależy od tego, który z nich upłynie wcześniej. Przykładowo, należność za styczeń 2003r. (wymagalna w lutym 2004r.) - jeśli nie nastąpiły zdarzenia uzasadniające zawieszenie biegu terminu przedawnienia - ulegnie przedawnieniu według starych zasad w lutym 2014r., a nie 2 stycznia 2017r. (będzie miał do niej zastosowanie
ust. 2, a nie ust. 1 art. 27 ustawy z dnia 16 września 2011r. o redukcji niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców), natomiast należność za styczeń 2010r. (wymagalna w lutym 2010r.) - jeśli nie nastąpiły zdarzenia uzasadniające zawieszenie biegu terminu przedawnienia - przedawni się nie w lutym 2020r., ale w dniu 2 stycznia 2017r., przy zastosowaniu ust. 1
art. 27 ostatnio powołanej ustawy. Za każdym więc razem konieczne jest ustalenie terminu upływu przedawnienia na podstawie przepisów „starych” i „nowych” i przyjęcie terminu bardziej korzystnego, tj. przypadającego wcześniej.

Wprowadzona przez ustawodawcę regulacja intertemporalna nie przewiduje, tak jak to przyjął Sąd drugiej instancji, zastosowania 5-letniego okresu przedawnienia do nieprzedawnionych do dnia 1 stycznia 2012r. należności składkowych, liczonego od daty ich wymagalności. W rezultacie więc należności za okres od kwietnia 2001r. do stycznia 2007r. nie mogły się przedawnić na podstawie art. 27 ust. 1 ustawy o redukcji niektórych obowiązków obywateli i to niezależnie od tego, czy bieg terminu przedawnienia spornych składek podlegał zawieszeniu czy też nie.

Odnosząc się do kwestii zawieszenia biegu terminu przedawnienia na podstawie
art. 24 ust. ust. 5f ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych Sąd Najwyższy podzielił stanowisko organu rentowego, że przy obliczaniu dziesięcioletniego terminu przedawnienia należności składkowych prawnie doniosłe znaczenie ma oddalenie przez Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 4 sierpnia 2009r. odwołania skarżącej od decyzji z dnia 22 stycznia 2009r. stwierdzającej, że podlega ona ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej w okresie od dnia 1 stycznia 1999r. do dnia
2 stycznia 2008r., który to wyrok uprawomocnił się wskutek oddalenia apelacji wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 29 kwietnia 2010r., stosownie bowiem do treści art. 24 ust. 5f ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, w przypadku wydania przez Zakład decyzji ustalającej obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym, podstawę wymiaru składek lub obowiązek opłacania składek na te ubezpieczenia, bieg terminu przedawnienia ulega zawieszeniu od dnia wszczęcia postępowania do dnia, w którym decyzja stała się prawomocna. Wynika z niego, że bieg terminu przedawnienia należności składkowych ulega zawieszeniu na czas postępowania, którego przedmiotem jest między innymi obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym w okresie, którego składki dotyczą. Przepis ten wszedł w życie (został dodany) na mocy art. 1 pkt 1 lit. b) ustawy z dnia 28 kwietnia 2011r.
o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 138, poz. 808), zmieniającej ustawę o systemie ubezpieczeń społecznych z dniem 20 lipca 2011r. Według art. 5 ust. 1 i 2 ustawy zmieniającej, art. 24 ust. 5f ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych stosuje się o należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne, nieopłaconych przed dniem wejścia w życie tej ustawy, jeżeli nie upłynął jeszcze termin ich dochodzenia; w takich przypadkach okoliczności uzasadniające zawieszenie biegu terminu przedawnienia, określone w art. 24 ust. 5f w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, uwzględnia się również wtedy, gdy okoliczności te wystąpiły przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy.

Skoro decyzją z dnia 22 stycznia 2009r. wszczęto postępowanie o ustalenie obowiązku podlegania przez skarżącą ubezpieczeniom społecznym od dnia 1 stycznia 1999r. do dnia 2 stycznia 2008r. i zakończono go wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 29 kwietnia 2010r., to bieg terminu przedawnienia składek należnych za ten okres uległ zawieszeniu od dnia 22 stycznia 2009r. do dnia 29 kwietnia 2010r. Tę okoliczność Sąd Apelacyjny pominął przy rozważaniu możliwości zastosowania art. 24 ust. 5f ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, ale przedłuża ona wyłącznie „stary” 10-letni okres przedawnienia, skoro „nowy” 5-letni okres przedawnienia może być obliczany dopiero od dnia 1 stycznia 2012r. Inaczej rzecz ujmując, wszelkie okresy zawieszenia biegu terminu przedawnienia składek nieprzedawnionych do dnia 1 stycznia 2012r., które miały miejsce do tej daty, pozostają bez wpływu na obliczenie terminu przedawnienia w sposób określony przepisem art. 27 ust. 1 ustawy o redukcji niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców.

Za błędną uznał Sąd Najwyższy wykładnię Sądu Apelacyjnego w zakresie art. 24
ust. 5f ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w kontekście niniejszego sporu wszczętego odwołaniem od decyzji z dnia 20 października 2010r. wyjaśniając, że wedle tego przepisu, zawieszenie biegu terminu przedawnienia zależy od wszczęcia postępowania
o podstawę wymiaru składek lub obowiązek ich opłacenia i następuje z momentem wydania decyzji w tym przedmiocie, zaś prawomocność decyzji decyduje wyłącznie o zakończeniu stanu zawieszenia. Stosownie do treści art. 24 ust. 5f ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, wydanie przez organ rentowy decyzji ustalającej podstawę wymiaru składek lub obowiązek ich opłacenia rozpoczyna zawieszenie biegu terminu przedawnienia składek objętych tą decyzją i stan ten kończy się z dniem jej uprawomocnienia. Sąd ubezpieczeń społecznych może więc stwierdzić przedawnienie składek tylko wtedy, jeśli nastąpiło ono przed wydaniem decyzji wszczynającej postępowanie o ustalenie podstawy wymiaru składek lub obowiązku ich opłacenia. Zwrócił na to uwagę już Sąd Najwyższy w wyroku z dnia
29 stycznia 2007r., II UK 116/06 (OSNP 2008 nr 3-4, poz. 47), stwierdzając w uzasadnieniu, że okres przedawnienia, o którym mowa w art. 24 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, jest liczony od dnia wymagalności należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne do dnia wydania decyzji zobowiązującej do zapłaty tej należności, nie są natomiast liczone okresy przypadające po wydaniu decyzji.

W rezultacie zatem bieg terminu przedawnienia składek objętych decyzją z dnia
20 października 2010r. został zawieszony po raz pierwszy w okresie od 22 stycznia 2009r. do dnia 29 kwietnia 2010r., a po raz drugi od daty wydania zaskarżonej decyzji aż do wyrokowania przez Sąd drugiej instancji.

Mając powyższe rozważania na względzie Sąd Najwyższy na mocy art. 398 ¹⁵
§ 1 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok Sądu Apelacyjnego w punkcie 1 i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania w tym zakresie.

Po ponownym rozpoznaniu Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonej podlega oddaleniu, z przyczyn wskazanych w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego, albowiem podstawę rozstrzygnięcia w sprawie stanowi wykładnia przepisów prawa materialnego dokonana przez Sąd Najwyższy, w oparciu
o niekwestionowane przez strony ustalenia dotyczące stanu faktycznego.

Stąd też na mocy art. 398 ²⁰ zdanie pierwsze k.p.c. Sąd, któremu sprawa została przekazana, związany jest wykładnią prawa dokonaną w tej sprawie przez Sąd Najwyższy.

Na rozprawie apelacyjnej w dniu 17 września 2013 roku apelująca podtrzymała zarzuty apelacyjne nie kwestionując ani modyfikując stanu faktycznego sprawy,
a pełnomocnik organu rentowego wniósł o oddalenie apelacji.

Tym samym nie została spełniona przesłanka pozwalająca Sądowi Apelacyjnemu na wydanie orzeczenia z pominięciem wytycznych Sądu Najwyższego (wyrok SN z dnia 9 lipca 1998r., I PKN 226/98, OSNP 1999, nr 15, poz. 486), a w konsekwencji Sąd Apelacyjny
w myśl wskazanych wytycznych orzekł jak w sentencji na mocy art. 385 k.p.c. w zw.
z art. 398 ²⁰ zdanie pierwsze k.p.c. uznając rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego za naruszające przepisy prawa wyżej omówione.

Jednocześnie Sąd Apelacyjny odstąpił od obciążenia ubezpieczonej kosztami procesu na mocy art. 102 k.p.c. uznając, pomimo przegrania przez nią postępowania, że sprawa ma charakter precedensowy w związku z dokonaną przez Sąd Najwyższy wykładnią przepisów.

/-/ SSA W.Bzibziak /-/ SSA E.Piotrowska /-/ SSA J.Ansion

Sędzia Przewodniczący Sędzia

JM