Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 stycznia 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Dorota Goss-Kokot

Sędziowie: SSA Wiesława Stachowiak /spr./

del. SSO Katarzyna Schönhof-Wilkans

Protokolant: insp.ds.biurowości Krystyna Kałużna

po rozpoznaniu w dniu 14 stycznia 2016 r. w Poznaniu

sprawy J. P.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

o przyznanie prawa do wcześniejszej emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

od wyroku Sądu Okręgowego w Zielonej Górze

z dnia 13 stycznia 2015 r. sygn. akt IV U 1559/14

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od pozwanego na rzecz J. P. kwotę 120 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej.

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. decyzją z 26 czerwca 2014 roku (znak: (...)) odmówił J. P. prawa do emerytury, uzasadniając, że ubezpieczony na 1 stycznia 1999 roku nie legitymuje się 15 letnim okresem pracy w szczególnych warunkach, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

J. P. w odwołaniu od decyzji wniósł o je zmianę i przyznanie prawa do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych.

Odwołujący podniósł, że nie powinien ponosić negatywnych konsekwencji w związku z faktem, że zakład pracy zgubił listy jego płac.

Ponadto J. P. wskazał, że od stycznia 1975 roku do grudnia 1998 roku był zatrudniony w jednym zakładzie pracy, gdzie wykonywał te same obowiązki w warunkach uważanych za szkodliwe, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze wyrokiem z 13 stycznia 2015 roku w sprawie IV U. 1559/14 zmienił zaskarżoną decyzję, przyznając odwołującemu prawo do emerytury od 27 maja 2014 roku (pkt 1) oraz orzekł o kosztach procesu (pkt 2).

Sąd I instancji ustalił następujący stan faktyczny:

J. P. (ur. (...)) nie będący członkiem otwartego funduszu emerytalnego, w 27 maja 2014 roku złożył wniosek o emeryturę.

Odwołujący legitymuje się stażem ubezpieczeniowym w wymiarze 29 lat, 7 miesięcy i 28 dni okresów składkowych, 5 miesięcy i 21 dni okresów nieskładkowych, w tym pozwany uznał 13 lat i 8 miesięcy stażu pracy w warunkach szczególnych.

Staż pracy w warunkach szczególnych zaliczony został przez organ rentowy na podstawie świadectwa wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionego przez pracodawcę - (...) w K., obejmującego okresy: od 1 maja 1976 roku do 31 grudnia 1980 roku (stanowisko mechanik samochodowy), od 1 stycznia 1982 roku do 31 maja 1983 roku (mechanik samochodowy), od 1 listopada 1983 roku do 31 stycznia 1991 roku (mechanik samochodowy, diagnosta samochodowy), od 1 marca 1991 roku do 30 czerwca 1991 roku (diagnosta samochodowy, diagnostyk).

Odwołujący zatrudniony jest w (...) w K. (uprzednio (...) (...) P.) od 20 stycznia 1975 roku, początkowo na stanowisku mechanika samochodowego. Od 1 stycznia 1989 roku w związku z wprowadzeniem nowych stanowisk zaszeregowania, zmieniono nazwę stanowiska pracy odwołującego na diagnostę samochodowego silników wysokoprężnych. Z dniem 1 stycznia 1990 roku odwołujący zawarł umowę o pracę z Ośrodkiem (...) w K., na stanowisku diagnosty.

Z dniem 1 czerwca 1991 roku, w związku z powstaniem (...) w K., odwołujący zawarł umowę o pracę z tym pracodawcą, na stanowisku diagnostyka.

Od momentu zatrudnienia w (...) (...) P. do czerwca 1991 roku, to jest do momentu likwidacji (...) P., odwołujący wykonywał nieprzerwanie dokładnie tę samą pracę. Była to praca mechanika ciężkiego sprzętu wojskowego, wykonywana co do zasady w kanale. Było to podstawowe dojście do samochodu. Kanał był jego stanowiskiem pracy. Odwołujący naprawiał przede wszystkim samochody ciężarowe oparte na marce S.. Naprawiał z kanału skrzynie biegów, silniki, hamulce.

W razie potrzeby odwołujący pracował na wolnym powietrzu, gdy był kierowany do napraw na strażnicach, czy w batalionach, czasem pracował na podnośniku.

Ustalając okresy wykonywania przez odwołującego pracy w szczególnych warunkach w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, pracodawca kierował się okolicznością, w jakich okresach wypłacany był dodatek za szczególne właściwości pracy. Ustaleń w tym zakresie pracodawca dokonał w oparciu o zaświadczenie wystawione przez Archiwum (...). Odnośnie okresów, które nie zostały ujęte w zaświadczeniu, brakuje dokumentacji płacowej.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd I instancji jako właściwe do rozstrzygnięcia wskazał przepisy art. 184 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze.

Sporny w sprawie pozostawał wymiar zatrudnienia odwołującego w warunkach szczególnych.

Z treści świadectwa pracy wynika, że pracę w warunkach szczególnych odwołujący wykonywał od 1 maja 1976 roku do 30 czerwca 1991 roku z przerwami. Natomiast według twierdzeń J. P., nieprzerwanie wykonywał tę samą rodzajowo pracę i w tych samych warunkach, od momentu zatrudnienia w (...) P., tj. od 20 stycznia 1975 roku do ich likwidacji w czerwcu 1991 roku.

Sąd Okręgowy uznał, że twierdzenia odwołującego za udowodnione.

W ocenie Sądu I instancji, wystawione przez pracodawcę świadectwo zawiera dane nierzetelne. Stwierdzając bowiem okresy pracy odwołującego w warunkach szczególnych, pracodawca opierał się wyłącznie na dokumentach źródłowych dotyczących wypłaty dodatku z tego tytułu, natomiast w świadectwie nie ujął okresów, z których dokumentacja płacowa nie trafiła do archiwum. Z samej zaś okoliczności, że z danego okresu brakuje list płac, nie można jeszcze wnioskować, że w tym okresie, dodatek za szczególne właściwości pracy nie był wypłacany.

Sąd Okręgowy, uznał, że dla ustalenia, iż odwołujący przez cały okres zatrudnienia w (...) P. (do czerwca 1991 roku) nieprzerwanie, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, wykonywał tą samą rodzajowo pracę i w tych samych miarodajne są zeznania świadków i samego odwołującego.

Praca wykonywana przez J. P., jak wskazał Sąd I instancji, to praca kwalifikowana jako praca w szczególnych warunkach, zgodnie działem XIV poz. 16 wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 roku - prace wykonywane w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych lub szynowych oraz według działu XIV, poz. 16 załącznika nr 1 do zarządzenia nr 11 Ministra Spraw Wewnętrznych z 4 marca 1986 roku (Dz.Urz. MSW Nr 2 z 10 kwietnia 1986 roku).

Sąd Okręgowy zaznaczył, że sporadycznie wykonywane przez odwołującego czynności poza kanałem roboczym nie niweczą jednak kwalifikacji pracy, jako wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy z narażeniem na czynniki szkodliwe.

Generalnie nie jest dopuszczalne uwzględnianie do okresów pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, wymaganych do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym, innych równocześnie wykonywanych prac w ramach dobowej miary czasu pracy, które nie oddziaływały szkodliwie na organizm pracownika. Od tej reguły istnieją jednak odstępstwa. Pierwsze z nich dotyczy sytuacji, kiedy inne równocześnie wykonywane prace stanowią integralną część (immanentną cechę) większej całości dającej się zakwalifikować pod określoną pozycję załącznika do rozporządzenia z 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Drugie odstępstwo dotyczy przypadków, kiedy czynności wykonywane w warunkach nienarażających na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia mają charakter incydentalny, krótkotrwały, uboczny (wyrok SA w Krakowie z 26 listopada 2013 roku w sprawie III AUa 1473/13).

W przypadku odwołującego jak uznał Sąd I instancji, czynności wykonywane w terenie, czy na podnośniku, miały charakter sporadyczny, natomiast czynności naprawcze pojazdów stojących na kanale, a wykonywane spoza kanału, są integralną częścią napraw kanałowych.

W ocenie Sądu Okręgowego, trudno zresztą wyobrazić sobie taki rodzaj naprawy pojazdu mechanicznego, który da się w całości wykonać bez wychodzenia z kanału. Nie sposób zakładać, że ustawodawca zamieszczając w wykazie prace wykonywane stale w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych, nie dostrzegał tej okoliczności i przyjmował inne założenie.

Zresztą identyczne założenie musiał przyjąć organ rentowy, skoro zaskarżoną decyzją uznał ponad 13 lat pracy, którą J. P. wykonywał również w spornych okresach, za pracę w warunkach szczególnych.

Organ rentowy zaskarżył apelacją wyrok w całości, zarzucając:

I.  naruszenie przepisów postępowania art. 233 k.p.c. polegające na przekroczeniu zasady swobodnej oceny dowodów poprzez wydanie wyroku bez wyjaśnienia wszystkich okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy i brak wszechstronnego ich rozpoznania szczególnie w zakresie charakteru wykonywanych zadań służbowych przez ubezpieczonego poprzez przyjęcie iż ubezpieczony stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych lub szynowych;

II.  naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 184 ust. 2 ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z § 4 ust 1 ; wykaz A dział XIV poz 16 rozporządzenia z 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, poprzez uznanie iż, w rozumieniu tych przepisów praca mechanika samochodowego i diagnosty jest wykonywaną stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, pracą wykonywaną w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych lub szynowych.

Apelujący wniósł o zmianę wyroku i oddalenie odwołania, ewentualnie jego uchylenie i przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpatrzenia.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Odwołujący swoje prawo do emerytury wywiódł z przepisu art. 184 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, który stanowi, iż ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 roku przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1 ) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

Emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa (ust. 2).

Zgodnie z treścią art. 32 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 roku będącym pracownikami, o których mowa w ust. 2 i 3, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 ust. 2 i 3.

Dla celów ustalenia uprawnień, o których mowa w ust. 1, za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia (ust. 2).

Wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych (ust. 4).

Zarówno w art. 184 ust. 1 pkt 1 jak i w art. 32 ust. 4 ustawodawca odsyła do „przepisów dotychczasowych”.

Przepisy dotychczasowe to rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze.

W postępowaniu przed Sądem Okręgowym sporna pozostawała przesłanka 15 letniego stażu pracy odwołującego w warunkach szczególnych.

Sąd I instancji uznał, że za taką należało uznać pracę odwołującego w całym okresie zatrudnienia w (...) P. od 20 stycznia 1975 roku do ich likwidacji w czerwcu 1991 roku.

Organ rentowy kwestionując rozstrzygnięcie podniósł, że Sąd Okręgowy nie dokonał ustaleń tego, jakie czynności i w jakim wymiarze w w/w okresie wykonywał odwołujący.

Apelujący powołał fragmenty zeznań świadków jak i samego odwołującego, z których wynika, że J. P. nie pracował stale w kanałach remontowych, ale dokonywał wszelkich napraw, także poza warsztatem.

Skarżący podkreślił, że zajmowanie przez odwołującego jednocześnie dwóch stanowisk prac wyklucza możliwość wykonywani stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, pracy w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych lub szynowych.

W wyniku kontroli instancyjnej orzeczenia Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw aby uwzględnić powyższe stanowisko.

Argumentacja powołana przez apelującego opiera się na wybiórczej ocenie zgromadzonych w sprawie dowodów.

Skarżący przekonując, że Sąd I instancji powinien był uwzględnić całokształt zgromadzonego materiału dowodowego, sam pominął istotny dokument znajdujących się w aktach rentowych.

Z pisma (...) Oddziału (...) z 17 czerwca 2014 roku skierowanego do (...) Oddziału w Z. wynika, że odwołujący będąc zatrudnionym w tym zakładzie pracy nie pracował na dwóch stanowiskach jednocześnie. Na przestrzeni lat nazwy stanowisk: mechanik samochodowy, diagnostyk samochodowy oraz diagnostyk używane były zamiennie, a z dokumentacji dotyczącej odwołującego wynika, że jego zadania wykonywane w okresach zajmowania kolejno wymienionych stanowisk, nie ulegały zmianie.

Takie stanowisko konsekwentnie podczas procesu zajmował odwołujący.

Sąd Okręgowy przeprowadził także postępowanie dowodowe na okoliczność rodzaju wykonywanych przez odwołującego czynności i ich wymiaru.

Zeznania wszystkich przesłuchanych świadków oaz odwołującego są spójne i pozwalały ustalić, że zasadniczym zadaniem odwołującego w spornym okresie była naprawa sprzętu ciężkiego i była ona dokonywana w kanałach remontowych.

Sąd I instancji wziął pod rozwagę fakt, że sporadycznie odwołujący dokonywał napraw poza kanałem, bądź w ogóle poza warsztatem - w terenie. Ostateczne stanowisko przyjęte przez Sąd Okręgowy w tym zakresie podziela i Sąd Apelacyjny.

Apelujący w powyższym zakresie zajął stanowisko, że przepisy regulujące uprawnienia emerytalne z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, jako wyjątkowe, muszą być interceptowane w sposób ścisły.

Sąd Apelacyjny również stoi na stanowisku, że przedmiotowe regulacje mają charakter wyjątkowy i nie należy dokonywać ich rozszerzającej wykładni.

Warto zatem w ocenie Sądu II instancji, w związku z powyższym, przywołać fragment uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego z 22 kwietnia 2009 roku w sprawie II UK. 333/08, w którym mowa o bardzo zbliżonej sytuacji faktycznej.

Sąd Najwyższy wskazał, że przepisy prawa materialnego określające rodzaje i warunki zaliczania okresów zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze dla celów nabycia uprawnień emerytalnych w obniżonym wieku emerytalnym mają charakter wyjątkowy i ściśle bezwzględnie obowiązujący, ale nie oznacza to, iż przepisy te powinny być wykładane (interpretowane) zawężająco lub restrykcyjnie w sposób wykluczający lub przekreślający je jako podstawę nabycia prawa do emerytury z uwagi na przepracowanie okresów zatrudnienia w szkodliwych warunkach pracy. Trafne jest założenie, że w spornych przypadkach - uwzględnienie okresów wykonywania pracy szkodliwej lub uciążliwej wymaganej do przyznania emerytury w niższym wieku emerytalnym - następuje po ustaleniu rzeczywistego zakresu obowiązków oraz wykonywania bezpośrednio i stale szkodliwego zatrudnienia, tyle że ocena prawna tych ustaleń powinna być racjonalna, bez stosowania "aptekarskiej" miary lub "stopera w ręku".

Reasumując, odwołanie J. P. okazało się zasadne. Podkreślić przy tym należy, że pracodawca wystawiając świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach uwzględniał okresy, co do których odwołujący otrzymywał dodatek do wynagrodzeniach za szczególne warunki pracy. Zakład pracy okoliczność tę ustalał w oparciu o zachowane listy płac. Pracodawca dokonując potwierdzenia okresów pracy J. P. wykonywanej warunkach szczególnych nie kierował się natomiast zapisami z dokumentacji pracowniczej, dotyczącymi zajmowanego przez odwołującego stanowiska pracy.

Rację należało przyznać odwołującemu, który już w odwołaniu podnosił, że niesłusznym jest obarczanie go negatywnymi konsekwencjami braków w dokumentacji pracowniczej.

Postępowanie sądowe okazało się zatem potrzebne, ponieważ pozwoliło zweryfikować podstawy decyzji organu rentowego.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację organu rentowego jako bezzasadną.

O kosztach zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej Sąd Apelacyjny orzekł w punkcie drugim wyroku, kierując się zasadą wyrażoną w art. 98 § 1 k.p.c. oraz stawkami określonymi w § 12 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.