Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 czerwca 2012 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie-Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów

w składzie:

Przewodniczący: SSO Magdalena Sajur-Kordula

Protokolant: protokolant sądowy – stażysta Patrycja Żuk

po rozpoznaniu w dniu 15 czerwca 2012 roku w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa M. G.

przeciwko (...) Towarzystwo (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W.

o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone

I.  uznaje za niedozwolone i zakazuje (...) Towarzystwu (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W. wykorzystywania w umowach z konsumentami postanowienia wzorca umowy o treści: „Opłata likwidacyjna pobierana jest w wysokości wskazanej w tabeli poniżej:

Rok polisowy, w którym jest pobierana opłata likwidacyjna od środków wypłacanych z Subkonta Składek Regularnych

Wysokość opłaty likwidacyjnej stanowiąca procent środków wypłacanych z Subkonta Składek Regularnych

1

2

3

4

99%

99%

80%

70%

5

6

7

8

9

10

60%

50%

40%

30%

20%

10%”;

„Opłata likwidacyjna jest ustalana procentowo i pobierana z Subkonta Składek Regularnych poprzez umorzenie Jednostek Uczestnictwa lub potrącenie środków pochodzących z umorzenia Jednostek Uczestnictwa w wyniku Transferu, przed Całkowitą Wypłatą, w razie wygaśnięcia Umowy Ubezpieczenia w sytuacjach wskazanych w §12 ust. 2, § 25 ust. 2 pkt 2), 3) i 5) oraz od tej części Częściowej Wypłaty z Subkonta Składek Regularnych, która powoduje, że Wartość Subkonta Składek Regularnych staje się niższa od kwoty odpowiadającej Statusowi Polisy Opłaconej.”

II.  zasądza od (...) Towarzystwo (...) Spółka Akcyjna w W. na rzecz M. G. kwotę 360 zł (trzysta sześćdziesiąt złotych) tytułem kosztów zastępstwa procesowego,

III.  nakazuje pobrać od (...) Towarzystwo (...) Spółka Akcyjna w W. na rzecz Skarbu Państwa – Sąd Okręgowy w Warszawie kwoty 600 zł (sześćset złotych) tytułem opłaty stałej od pozwu, od której uiszczenia powód był zwolniony z mocy prawa,

IV.  zarządza publikację prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym na koszt (...) Towarzystwo (...) Spółki Akcyjnej w W..

SSO Magdalena Sajur-Kordula

Sygn. akt XVII AmC 3669/10

UZASADNIENIE

Powódka - M. G. w pozwie z dnia 30 listopada 2010 r. skierowanym przeciwko (...) Towarzystwo (...) spółce akcyjnej z siedzibą w C. wniosła o uznanie za niedozwolony następującego postanowienia wzorca umowy:

Opłata likwidacyjna pobierana jest w wysokości wskazanej w tabeli poniżej:

Oraz: „Opłata likwidacyjna jest ustalana procentowo i pobierana z Subkonta Składek Regularnych poprzez umorzenie jednostek uczestnictwa lub potrącenie środków pochodzących z umorzenia Jednostek Uczestnictwa lub potrącenie środków pochodzących z umorzenia Jednostek Uczestnictwa w wyniku transferu, przed Całkowitą Wypłatą, w razie wygaśnięcia Umowy Ubezpieczenia w sytuacjach wskazanych w § 12 ust. 2, §25 ust. 2 pkt 2), 3) i 5) oraz od tej części Częściowej Wypłaty z Subkonta Składek Regularnych, która powoduje, że Wartość Subkonta Składek regularnych staje się niższa od kwoty odpowiadającej Statusowi Polisy Opłaconej”

Wniosła również o zasądzenie kosztów procesu od strony pozwanej według norm przepisanych.

W uzasadnieniu podniosła, że pozwany prowadzi działalność gospodarczą i stosuje wzorzec umowny zatytułowany „Ogólne Warunki Ubezpieczenia (...) – (...)”, zawierający w § 18 pkt 6 drugą z zakwestionowanych w pozwie klauzul. Integralna częścią wzorca jest „Załącznik do ogólnych Warunków Ubezpieczenia (...) o oznaczeniu (...)”. Punkt 15 wskazanego Załącznika zawiera pierwszą zakwestionowaną klauzulę. W ocenie powoda powyższe postanowienia są abuzywne, albowiem naruszają art. 385 ^{( 1 )}§ 1 k.c., sprzeciwiają się zasadzie lojalnego kontraktowania oraz równorzędności stron zobowiązania. Ponadto ustalona przez pozwanego we wzorcu umownym wysokość opłaty likwidacyjnej jest rażąco wygórowana (pozew k.2-6).

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości, a także o zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów postępowania w sprawie według norm przepisanych. Argumentował, że Ogólne Warunki Umowy zostały dostarczone powódce już w momencie składania wniosku o zawarcie umowy. Stwierdził, że zakwestionowaną klauzulę należy oceniać w kontekście całej umowy, konsument może odstąpić od umowy w ciągu 60 dni, a także że wysokość opłaty likwidacyjnej została dostosowana do poziomu kosztów jakie pozwany ponosi w związku z zawarciem umowy. Argumentował, że postanowienia umowy były skonstruowane w sposób jasny, zrozumiały i przejrzysty dla klienta (odpowiedź na pozew k. 26-30).

Na rozprawach dnia 17 lutego 2012 r., dnia 20 kwietnia 2012 r. oraz 15 czerwca 2012 r. strony podtrzymywały swoje dotychczasowe stanowiska w sprawie.

Sąd Okręgowy w Warszawie- Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwany (...) Towarzystwo (...) S.A. został wpisany do Krajowego Rejestru Sądowego pod numerem (...) dnia 15 maja 2011 r. Prowadzi działalność gospodarczą, polegającą m.in. na zawieraniu z konsumentami umów ubezpieczenia na życie, a także grupowych ubezpieczeń emerytalno-rentowych i na działalności agentów ubezpieczeniowych na rzecz otwartych funduszy emerytalnych (okoliczność bezsporna, dowód: odpis z KRS k. 31 – 35).

Spółka posługuje się przy tym w obrocie z konsumentami wzorcem umownym o nazwie: „Ogólne Warunki Ubezpieczenia (...) – (...)”, który uzupełnia „Załącznik do ogólnych Warunków Ubezpieczenia (...) o oznaczeniu (...)”. Wzorce te zawiarają klauzule opisane przez powoda (okoliczność bezsporna, dowód: wzorzec umowny k. 9-23).

Koszty poniesione przez pozwanego związane z polisą wyniosły w pierwszym roku ok. 23.700 zł, w następnych latach koszty administrowania polisą wynoszą ok. 300-400 zł rocznie (dowód: zeznania świadka P. L. k.118-119).

Sąd Okręgowy w Warszawie- Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Z cytowanego przepisu wynika, że aby można było stwierdzić, że dane postanowienie umowy stanowi niedozwolone postanowienie umowne (klauzulę abuzywną), muszą zostać łącznie spełnione następujące warunki:

1)  postanowienie zostało umieszczone we wzorcu umowy;

2)  postanowienie kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami;

3)  postanowienie rażąco narusza interesy konsumenta;

4)  postanowienie nie zostało uzgodnione indywidualnie z konsumentem;

5)  postanowienie nie określa głównych świadczeń stron, w tym ceny lub wynagrodzenia, chyba że nie zostały one sformułowane w sposób jednoznaczny.

W sprawie niniejszej powód wykazał, iż kwestionowane postanowienia umowne pochodzą z wzorca umowy, wykorzystywanego przez pozwanego do zawierania umów z konsumentami.

Kolejną przesłanką uznania danego postanowienia za niedozwolone jest kształtowanie przez nie praw i obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami. „Dobre obyczaje” to reguły postępowania zgodne z etyką, moralnością i aprobowanymi społecznie obyczajami. Jako sprzeczne z dobrymi obyczajami należy rozumieć działania, które zmierzają do dezinformacji lub wywołania błędnego mniemania konsumenta, wykorzystania jego niewiedzy lub naiwności, ukształtowania stosunku zobowiązaniowego, niezgodnie z zasadą równorzędności stron (tak W. Popiołek Komentarz KC t. I, 2005). W orzecznictwie przyjmuje się, że sprzeczność z dobrymi obyczajami oznacza wykroczenie przeciw uznanym w społeczeństwie zasadom moralnym lub przyjętej w obrocie uczciwości, a więc próbę obrony praw strony układającej wzorzec na koszt konsumenta, bez dostatecznego brania pod uwagę jego interesów i bez przyznania mu z tego tytułu wyrównania (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 9 listopada 2010 r., sygn. VI ACa 382/10).

Rażące naruszenie interesów konsumenta zachodzi wówczas, gdy w sposób znaczący zostaną naruszone jego interesy ekonomiczne, ale również zostanie spowodowany jego dyskomfort, wynikający z naruszenia jego prywatności, doznania zawodu, niedogodności organizacyjnych, straty czasu, wprowadzenie w błąd itp., czyli dojdzie do istotnej i nieusprawiedliwionej dysproporcji praw i obowiązków na niekorzyść konsumenta.

Przenosząc powyższe rozważania na okoliczności niniejszej sprawy stwierdzić należy, co następuje:

Sąd ocenił zakwestionowane postanowienia w kontekście całości uregulowań umowy. Zakwestionowane postanowienia wzorca umowy pozostają ze sobą w ścisłym związku i dotyczą pobierania z subkonta składek regularnych opłaty likwidacyjnej ustalonej procentowo. Definicję tej opłaty zawiera par. 18 ust. 6 „Ogólnych Warunków Ubezpieczenia”, który stanowi, że jest ona ustalana i pobierana w razie wygaśnięcia umowy ubezpieczenia z powodu:

- spełnienia Świadczenia Ubezpieczeniowego w związku ze śmiercią Ubezpieczonego;

- upływu Okresu Prolongaty - jeżeli w Okresie Prolongaty, pomimo upływu terminu na zapłatę Składki Regularnej, nie krótszego niż 14 dni i wskazanego w wezwaniu do zapłaty, nie zapłacono Składki Regularnej, której termin zapłaty upłynął, a Umowa Ubezpieczenia nie osiągnęła Statusu Polisy Opłaconej oraz Wartość Subkonta Składek Dodatkowych nie wystarcza na pokrycie należnych Składek Regularnych, niezbędnych do osiągnięcia Statusu Polisy Opłaconej;

- upływu terminu, nie krótszego niż 14 dni, wskazanego w wezwaniu do zapłaty kwoty zapewniającej osiągnięcie Minimalnej Wartości Subkonta Składek Regularnych - jeżeli w okresie od osiągnięcia przez Umowę Ubezpieczenia Statusu Polisy Opłaconej, Wartość Subkonta Składek Regularnych spadła poniżej Minimalnej Wartości Subkonta Składek Regularnych;

- Całkowitej Wypłaty;

- upływu okresu wypowiedzenia Umowy Ubezpieczenia;

- ukończenia przez Ubezpieczonego stu lat.

Ponadto opłata likwidacyjna jest pobierana zgodnie z wzorcem umowy:

- jeżeli śmierć Ubezpieczonego była wynikiem: uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, które nastąpiły przed datą rozpoczęcia odpowiedzialności Towarzystwa lub były skutkiem choroby, której pierwsze objawy wystąpiły przed data rozpoczęcia odpowiedzialności Towarzystwa lub która została zdiagnozowana lub wymagała porady lekarskiej, leczenia lub zastosowania leków, przed datą rozpoczęcia odpowiedzialności Towarzystwa; popełnienia przez Ubezpieczonego samobójstwa w okresie dwóch lat od zawarcia Umowy Ubezpieczenia; uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia spowodowanego samookaleczeniem lub usiłowaniem samobójstwa;

- jeśli Ubezpieczający lub jego przedstawiciel podał nieprawdziwe informacje we wniosku o zawarcie Umowy Ubezpieczenia, kwestionariuszu medycznym lub innych pismach, w szczególności zataił chorobę, chyba że: powyższe informacje nie miały wpływu na zwiększenie prawdopodobieństwa śmierci Ubezpieczonego, albo powyższe informacje miały wpływ na zwiększenie prawdopodobieństwa śmierci Ubezpieczonego, ale śmierć nastąpiła po upływie trzech lat od zawarcia Umowy Ubezpieczenia.

Uznać należy, że pierwsze z zakwestionowanych w pozwie postanowień jest sprzeczne z dobrymi obyczajami, gdyż wywołuje istotną i niesprawiedliwą dysproporcję praw stron zawierających umowę zgodnie z wzorcem narzuconym przez pozwanego. Sąd podziela stanowisko powoda, który wskazał że zapis o wysokości opłaty likwidacyjnej rażąco narusza zasadę równorzędnego traktowania konsumenta, umożliwiając Towarzystwu Ubezpieczeniowemu jednostronne ukształtowanie wysokości tego świadczenia, w sposób nie odzwierciedlający zupełnie faktycznych wydatków ubezpieczyciela. Ustalona w ten sposób opłata jest nadmiernie wygórowana i nieprzystająca do nakładu środków ponoszonych przez pozwanego. Pozwany nie wykazał, że przewidziana we wzorcu opłata likwidacyjna jest adekwatna do poniesionych kosztów. Sąd Ochrony konkurencji i Konsumentów rozstrzygając sprawę o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone ocenia dane postanowienie w sposób abstrakcyjny, w oderwaniu od postanowień konkretnej umowy zawartej pomiędzy stronami. Jednak w niniejszym przypadku, z uwagi na podjętą przez pozwanego próbę udowodnienia adekwatności poniesionych kosztów w stosunku do wysokości opłaty likwidacyjnej, należało odnieść się, na zasadzie przykładowej i porównawczej, do składki wniesionej przez pozwaną.

Świadek P. L. zeznał, że w przypadku tej konkretnej polisy, koszty pozwanego wyniosły ok. 23.700 zł (17.200 zł koszty bezpośrednie, które zostały poniesione przez pozwanego w chwili zawarcia umowy, koszty pośrednie ok. 6.500 zł), w kolejnych latach koszty administrowania polisą miały wynosić ok. 300- 400 zł. To zestawienie pozwala stwierdzić, że w sytuacji, gdy powódka wpłacała roczną składkę w wysokości 25.000 zł, nieuzasadnione jest pobieranie od niej 99% wpłacanej składki już w pierwszym roku obowiązywania umowy, tym bardziej nie znajduje to uzasadnienia w kolejnych latach. Nawet w dziesiątym roku pobranie kwoty 2.500 zł (10%) w przypadku kosztów rzędu 300- 400 zł stanowi w istocie nieuzasadnione wynagrodzenie pozwanego. Pozwany nie udowodnił tym bardziej, że w przypadku niższych składek ubezpieczeniowych ponosi koszty takiego rzędu, jak w przypadku polisy ze składką w wysokości 25.000 zł. Przedstawione przez niego stanowisko w postaci opinii prawnej i opinii ekonomiczno- aktuarialnej, nie mają w sprawie istotnego znaczenia, z uwagi na ogólne odniesienie się do charakterystyki prawnej i ekonomicznej ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. W niniejszym procesie Sąd dokonuje oceny adekwatności opłaty likwidacyjnej w stosunku do poniesionych przez pozwanego kosztów, przy zastosowaniu zasad dowodowych obowiązujących w prawie polskim, przy czym głównie w oparciu o zasadę rozkładu ciężaru dowodu w sporze (art. 6 k.c.).

Druga z zakwestionowanych klauzul, pozostająca w ścisłym w związku z postanowieniem określającym wysokość opłaty likwidacyjnej, winna być odczytywana łącznie z pkt 15 Załącznika. Stanowi, że opłata ta jest w określony sposób pobierana przez pozwanego. Ubezpieczyciel jednostronnie uznaje, że zaistniał przewidziany w umowie przypadek, ustala wg tabeli wysokość procentową opłaty i umarza jednostki uczestnictwa. Pobranie to odbywa się w sposób niemalże automatyczny, również niezależnie od kosztów poniesionych przez ubezpieczyciela.

Kwestionowane klauzule stawiają konsumenta z góry, w oderwaniu od konkretnych okoliczności, w gorszym położeniu. Prowadzi to w konsekwencji do złamania zasady ekwiwalentności świadczeń oraz znacznego odchylenia przyjętego uregulowania od zasady uczciwego wyważenia praw i obowiązków. Z tych względów zarówno postanowienie dotyczące wysokości opłaty likwidacyjnej, jak również pozostającego z nim w bezpośrednim związku postanowienie o sposobie pobrania tych kwot są sprzeczne z dobrymi obyczajami. Naruszają one interes konsumenta, głównie ekonomiczny, mogą jednak wywołać u niego dyskomfort z powodu rozczarowania, braku satysfakcji z zawartej umowy. Nierównomierne rozłożenie praw i obowiązków stron umowy, jest również elementem powodującym rażące naruszenie interesów konsumenta.

Należy ponadto wskazać, że w myśl art. 385 ³ punkt 16 oraz 17 k.c., niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te, które w szczególności nakładają wyłącznie na konsumenta obowiązek zapłaty ustalonej sumy na wypadek rezygnacji z zawarcia lub wykonania umowy, a także nakładają na konsumenta, który nie wykonał zobowiązania lub odstąpił od umowy, obowiązek zapłaty rażąco wygórowanej kary umownej lub odstępnego.

Wbrew stanowisku pozwanego przedstawionemu w odpowiedzi na pozew, sama okoliczność sformułowania postanowień wzorca umowy w sposób jasny, jednoznaczny i zrozumiały nie usprawiedliwia użycia postanowień rażąco naruszających interes konsumenta oraz dobre obyczaje. Pomimo jasnego i niebudzącego wątpliwości wyrażenia określonych warunków umownych, mogą one wciąż być uznane za niedozwolone jeśli spełniają przesłanki opisane w art. 385 ¹ oraz art. 385 ³ kodeksu cywilnego.

Kolejna przesłanka uznania postanowienia za niedozwolone dotyczy braku indywidualnych uzgodnień przedmiotowego postanowienia z konsumentem. Wbrew stanowisku wyrażonym w odpowiedzi na pozew, sam fakt doręczenia ogólnych warunków umowy przed zawarciem umowy (a nie przy jej zawieraniu) nie dowodzi, że konsument ma możliwość negocjowania treści umowy. W piśmiennictwie przyjmuje się, że wiedza kontrahenta o istnieniu klauzul nienegocjowanych czy też możliwość zapoznania się z nimi przed zawarciem umowy i nawet zrozumienie ich treści nie stanowią okoliczności wyłączającej uznanie tych klauzul za narzucone – kryterium istotnym jest tu bowiem możliwość wpływania, oddziaływania na kształtowanie ich treści (por. A. Rzepecka-Gil, Komentarz do art. 385 ¹ KC, Lex/El 2011). W niniejszym przypadku pozwany nie udowodnił, że kwestionowane postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie. Stwierdzić więc należy, że konsumenci nie mieli wpływu na treść postanowienia i na jego obecność w umowie.

Kolejną kwestią jest, czy przedmiotowe postanowienie dotyczy głównych świadczeń stron. Należą do nich tylko takie elementy konstrukcyjne umowy, bez których uzgodnienia nie doszłoby do jej zawarcia ( essentialia negotii). W niniejszym przypadku chodzi o umowę ubezpieczenia, a więc, zgodnie z art. 805 kodeksu cywilnego, aby doszło do zawarcia umowy, uzgodnione muszą zostać: składka pieniężna opłacana przez ubezpieczonego, a także świadczenie ubezpieczyciela w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku. Świadczenie ubezpieczyciela przy ubezpieczeniu osobowym polega w szczególności na zapłacie umówionej sumy pieniężnej, renty lub innego świadczenia w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku w życiu osoby ubezpieczonej (art. 805 par. 2 k.c.). Kwestionowane przez powoda postanowienie nie dotyczy tych świadczeń, reguluje bowiem kwestię świadczeń dodatkowych i niesamoistnych.

Biorąc powyższe pod uwagę Sąd stwierdził, że kwestionowane przez powoda postanowienie wzorca umowy stosowane przez pozwanego w umowach zawieranych z konsumentami, stanowi niedozwolone postanowienia umowne w myśl art. 385 ¹ k.c. w związku z art. 385 ³ punkt 16 oraz 17 k.c., dlatego na podstawie art. 479 ⁴² § 1 k.p.c. zakazał ich wykorzystywania.

Zgodnie z treścią art. 26 ust 1 punkt 6 w związku z art. 113 ust. 1 oraz 96 ust. 1 punkt 3 i art. 96 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167 poz. 1398) rozstrzygnięto odnośnie wysokości opłaty sądowej i obciążeniu pozwanego obowiązkiem jej uiszczenia.

Rozstrzygnięcie o kosztach procesu oparto na art. 98 § 1 i 3 k.p.c. oraz na rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z dnia 3 października 2002 r.).

Publikację prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym zarządzono na podstawie art. 479 ⁴⁴ k.p.c. Koszty opublikowania wyroku są zaliczane do kosztów procesu.