Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 maja 2013 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w składzie:

Przewodniczący: SSR del. Adam Malinowski

Protokolant: Marika Józefczyk

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 14 maja 2013 r. w Warszawie sprawy

z powództwa Z. S.

przeciwko Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa (...) z siedzibą w G.

o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone

1. uznaje za niedozwolone i zakazuje pozwanemu wykorzystywania w obrocie z konsumentami postanowienia wzorca umowy o treści:

"Z zastrzeżeniem pkt 5 i 7 oprocentowana jest według zmiennej stopy procentowej ustalonej przez Zarząd SKOK wynoszącej w dniu zawarcia umowy 18.00% w skali roku. Zmiana oprocentowania pozyczki może nastąpić w przypadku zmiany: - wysokości stóp procentowych przez Krajową Spółdzielczą Kasę Oszczędnościowo-Kredytową (lit. b), -stawek WIBOR (lit. d), -wskaźnika wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych ogłaszanej przez Prezesa GUS (lit. e)";

2. nakazuje pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa (Kasa Sądu Okręgowego w Warszawie), tytułem nieuiszczonej opłaty od pozwu, od której powód był zwolniony, kwotę 600 (sześćset) złotych;

3. zarządza publikację prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym na koszt strony pozwanej.

SSR del. Adam Malinowski

sygn. akt XVII AmC 761 / 13

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 2013-01-24 powód – Z. S. – domagał się uznania za niedozwolone i zakazania wykorzystywania w obrocie z konsumentami postanowienia o treści:

"Z zastrzeżeniem pkt. 5 i 7 oprocentowana jest według zmiennej stopy procentowej ustalonej przez Zarząd SKOK wynoszącej w dniu zawarcia umowy 18.00% w skali roku. Zmiana oprocentowania pożyczki może nastąpić w przypadku zmiany:

- wysokości stóp procentowych ustalanych przez Krajową Spółdzielczą Kasę Oszczędnościowo – Kredytową;

- stawek WIBOR;

- wskaźnika wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych ogłaszanej przez prezesa GUS",

zawartego w pkt. 4 wzorca umowy zatytułowanego "Umowa o preferencyjną linię kredytową", którym posługiwał się pozwany – Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo – Kredytowa (...) w G.. Nadto wniósł o zasądzenie kosztów procesu.

Wskazał, że pozwany wprowadził sporny wzorzec umowy do obrotu prawnego i posługiwał się nim m.in. w dniu 2008-09-02 przy zawieraniu z powodem umowy o preferencyjną linię kredytową.

W ocenie powoda wskazane postanowienie wzorca umowy stanowi niedozwoloną klauzulę, gdyż jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumentów. Wypełniałoby tym hipotezę art. 385[1] § 1 kc, zgodnie z którym niedozwolonymi są postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, nieuzgodnione z nim indywidualnie, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy – z wyłączeniem postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Powód wskazał, że analogiczne postanowienie wzorca umowy o treści:

"Kredyt oprocentowany jest według zmiennej stopy procentowej obowiązującej w okresach, za które naliczane są odsetki. Wysokość ustalonego oprocentowania może ulec zmianie w przypadku zmiany o co najmniej 0,25 punktu procentowego jednego z niżej wymienionych czynników

1/ stawek WIBOR

2/ stopy procentowej bonów skarbowych 52-tygodniowych

3/ stopy redyskonta weksli NBP

4/ stopy procentowej kredytu lombardowego NBP

5/ wysokości stopy rezerw obowiązkowych

Zmiana wysokości oprocentowania następuje z dniem wejścia w życie w bankach Uchwały Zarządu Banku zmieniającej wysokość stopy procentowej",

zostało już uznane przez tutejszy Sąd za niedozwolone i wpisane do rejestru prowadzonego przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów pod pozycją 3016.

Powód argumentował, iż zgodnie z wyrokiem tutejszego Sądu z dnia 2006-03-27 (XVII AmC 40 / 2005) i stosownie do art. 479[39] kpc z żądaniem uznania wzorca umowy za niedozwolony można wystąpić nawet gdy nie jest on już stosowany od sześciu miesięcy. Powód powoływała się również na wyrok tegoż sądu z dnia 2003-04-16, (XVII AmC 24 / 2002), zgodnie z którym nie można przyjąć, iż skoro danego wzorca nie stosuje się w stosunku do nowych konsumentów, to w ogóle nastąpiło zaprzestanie jego stosowania. Zaprzestanie nastąpiłoby, gdyby strona pozwana podjęła działania zmierzające do zmiany treści istniejących w obrocie z konsumentami umów zawierających klauzule niedozwolone. Powód podnosił, iż w przedmiotowym wypadku nie nastąpiła zmiana zawartej umowy w drodze wypowiedzenia lub aneksu.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości, zasądzenie od powoda kosztów procesu według norm przepisanych oraz rozpoznanie sprawy także pod swoją nieobecność. Zaprzeczył jakoby kształtował on prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub naruszał jego interesy w jakimkolwiek stopniu.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwany prowadzi działalność gospodarczą polegającą m.in. na pozyskiwaniu i redystrybucji środków finansowych innych niż fundusze ubezpieczeniowe, emerytalne, rentowe lub obowiązkowe ubezpieczenia społeczne, a także pośrednictwie pieniężnym i działalności wspomagającej ubezpieczenia i fundusze emerytalne.

W dacie wniesienia odpowiedzi na pozew proponował konsumentom zawieranie umów z wykorzystaniem wzorca pt. "Umowa o preferencyjną linię kredytową", zwierającego postanowienie do którego nawiązuje w swym żądaniu powód, tj.:

"Z zastrzeżeniem pkt. 5 i 7 oprocentowana jest według zmiennej stopy procentowej ustalonej przez Zarząd SKOK wynoszącej w dniu zawarcia umowy 18.00% w skali roku. Zmiana oprocentowania pożyczki może nastąpić w przypadku zmiany:

- wysokości stóp procentowych ustalanych przez Krajową Spółdzielczą Kasę Oszczędnościowo – Kredytową;

- stawek WIBOR;

- wskaźnika wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych ogłaszanej przez prezesa GUS".

Powyższe okoliczności były pomiędzy stronami niesporne.

Zgodnie z art. 227 kpc przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie. W konsekwencji nie mogły być przedmiotem postępowania dowodowego okoliczności przedmiotowo nieistotne, zaś postępowanie dowodowe zostało ograniczone do normatywnie wyrażonych przez ustawodawcę przesłanek uznania postanowień wzorca umowy za niedozwolone

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie.

Przechodząc do oceny postanowień wzorca pod kątem ich niedozwolonego charakteru, wskazać należy, co następuje. Stosownie do treści art. 385[1] §1 kc, aby dane postanowienie umowne mogło być uznane za niedozwolone, musi ono spełniać cztery przesłanki tj.: (I) postanowienie nie zostało indywidualnie uzgodnione z konsumentem, (II) ukształtowane przez postanowienie prawa i obowiązki konsumenta pozostają w sprzeczności z dobrymi obyczajami, (III) powyższe prawa i obowiązki rażąco naruszają interesy konsumenta oraz (IV) postanowienie umowy nie dotyczy sformułowanych w sposób jednoznaczny głównych świadczeń stron.

Omawiane postanowienie nie reguluje głównych świadczeń stron. Główne świadczenia pozwanego z tytułu zawartych umów polegają bowiem na przeniesieniu na własność biorącego pożyczkę określoną ilość pieniędzy, zaś konsumenta biorącego pożyczkę na zwrocie tej samej ilości pieniędzy oraz zapłaceniu odsetek.

Przesłanka braku indywidualnego uzgodnienia nie może w tej sprawie mieć znaczenia wobec abstrakcyjnego charakteru kontroli postanowienia wzorca umownego. Sąd nie bada w niniejszym postępowaniu konkretnych stosunków istniejących pomiędzy kontrahentami, ale wzorzec i treść hipotetycznych stosunków, jakie powstałyby pomiędzy pozwanym a potencjalnym konsumentem. Nie ma zatem znaczenia, czy jakaś konkretna umowa była między stronami negocjowana ani nawet czy wzorzec był, czy też nie był zastosowany przy zawieraniu jakiejkolwiek konkretnej umowy. Kontrola ta ma bowiem charakter oceny ex ante i obejmuje wzorzec, nie zaś konkretną umowę. Istotny jest zatem fakt, że pozwany wprowadził oceniany wzorzec do obrotu poprzez wystąpienie z ofertą zawarcia umowy z wykorzystaniem go.

Dla zastosowania omawianego przepisu przesłanki II (sprzeczność z dobrymi obyczajami) i III (rażące naruszenie interesów konsumenta) muszą zachodzić równocześnie. Z reguły rażące naruszenie interesu konsumenta jest naruszeniem dobrych obyczajów, ale nie zawsze zachowanie sprzeczne z dobrymi obyczajami rażąco narusza ten interes.

Poprzez dobre obyczaje rozumiemy pewien powtarzalny wzorzec zachowań, który jest aprobowany przez daną społeczność lub grupę. Są to pozaprawne normy postępowania, którymi przedsiębiorcy winni się kierować. Ich treści nie da się określić w sposób wyczerpujący, ponieważ kształtowane są przez ludzkie postawy uwarunkowane zarówno przyjmowanymi wartościami moralnymi, jak i celami ekonomicznymi i związanymi z tym praktykami życia gospodarczego. Wszystkie one podlegają zmianom w ślad za zmieniającymi się ideologiami politycznymi i społeczno – gospodarczymi oraz przewartościowaniami moralnymi. W szczególności zaś, dobre obyczaje to normy postępowania polecające nienadużywanie w stosunku do słabszego uczestnika obrotu posiadanej przewagi ekonomicznej.

W zakresie oceny stopnia naruszenia interesów konsumentów Sąd tutejszy podziela opinię Sądu Apelacyjnego w Warszawie (wyrok z dnia 2006-06-27, sygn. akt VI ACa 1505/05), że naruszenie interesów konsumenta, aby było rażące, musi być doniosłe czy też znaczące. Natomiast interesy konsumenta należy rozumieć szeroko, nie tylko jako interes ekonomiczny, ale też każdy inny, chociażby niewymierny. Zaliczyć tu można również dyskomfort konsumenta, spowodowany takimi okolicznościami jak strata czasu, naruszenie prywatności, niedogodności organizacyjne, wprowadzenie w błąd oraz inne uciążliwości, jakie mogłyby powstać na skutek wprowadzenia do zawartej umowy ocenianego postanowienia. Przy określaniu stopnia naruszenia interesów konsumenta należy stosować nie tylko kryteria obiektywne (np. wielkość poniesionych czy grożących strat), lecz również względy subiektywne związane bądź to z przedsiębiorcą (np. renomowana firma), bądź to z konsumentem (np. seniorzy, dzieci). Konieczne jest zbadanie, jaki jest zakres grożących potencjalnemu konsumentowi strat lub niedogodności.

Konieczne jest również ustalenie, jak wyglądałyby prawa i obowiązki konsumenta w sytuacji braku analizowanej klauzuli (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2007-03-19, sygn. akt III SK 21/06 oraz z dnia 2007-10-11, sygn. akt III SK 9/07). Jeżeli przepisy ogólne stawiają konsumenta w lepszej sytuacji niż postanowienia proponowanej umowy, to w zasadzie postanowienia te należy uznać za niedozwolone. Odstępstwo od tej zasady możliwe jest tylko, o ile zmiana jest uzasadniona specyfiką wzajemnych świadczeń lub jest kompensowana innymi postanowieniami wzorca.

Klauzula generalna wyrażona w art. 385[1] §1 kc uzupełniona została listą przykładowych postanowień umownych zamieszczoną w art. 385[3] kc. Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Warszawie (wyrok z dnia 2008-10-08, sygn. akt VI ACa 772/08), obejmuje ona najczęściej spotykane w praktyce klauzule uznane za sprzeczne z dobrymi obyczajami zarazem rażąco naruszające interesy konsumenta. Ich wspólną cechą jest nierównomierne rozłożenie praw, obowiązków lub ryzyka między stronami prowadzące do zachwiania równowagi kontraktowej. Są to takie klauzule, które jedną ze stron (konsumenta) z góry, w oderwaniu od konkretnych okoliczności, stawiają w gorszym położeniu. Wyliczenie to ma charakter niepełny, przykładowy i pomocniczy. Funkcja jego polega na tym, iż zastosowanie we wzorcu umowy postanowień odpowiadających wskazanym w katalogu znacząco ułatwia wykazanie, że spełniają one przesłanki niedozwolonych postanowień umownych objętych klauzulą generalną art. 385[1] §1 kc. W razie wątpliwości ciężar dowodu, że postanowienia nie spełniają przesłanek klauzuli generalnej spoczywa na przedsiębiorcy.

Zapis, o który toczył się spór, ma charakter niedozwolony i spełnia przesłanki art. 385[3] pkt. 10 kc. Zgodnie z tym przepisem w razie wątpliwości uważa się, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te, które w szczególności uprawniają kontrahenta konsumenta do jednostronnej zmiany umowy bez ważnej przyczyny wskazanej w tej umowie. Postanowienie wskazuje co prawda trzy sytuacje, w których pozwany miałby prawo zmienić umowę. Za wyjątkiem zmiany stawek WIBOR nie są to jednak przyczyny ważne. Wystąpienie pierwszej z nich, a więc zmiany wysokości stóp procentowych ustalanych przez Krajową Spółdzielczą Kasę Oszczędnościowo – Kredytową jest zależna wyłącznie od decyzji podmiotu powiązanego z pozwanym i nie może być uznana za przyczynę obiektywną, a co za tym idzie ważną w rozumieniu powołanego przepisu. Ostatnia, a więc zmiana wskaźnika wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych ogłaszanego przez prezesa GUS, daje praktycznie nieograniczone możliwości zmiany oprocentowania. Wskaźnik wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych (CPI) jest ogłaszany przez prezesa GUS nie rzadziej niż raz w miesiącu i prawie zawsze ulega zmianie. Co więcej postanowienie nie uzależnia kierunku zmiany stawek procentowych od kierunku zmiany CPI. W rezultacie pozwany miałby możliwość zmiany stopy procentowej pożyczki w każdym miesiącu i w dowolny sposób. Takie postanowienie jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i naruszałoby interesy konsumentów w stopniu rażącym.

O publikacji prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym na koszt strony pozwanej zarządzono na podstawie art. 479[44] kpc.

Mając na uwadze wynik sprawy, orzeczenie o nakazaniu pobrania od strony pozwanej opłaty od pozwu uzasadnia art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 2005-07-28 o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.