Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 kwietnia 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Bożena Szponar - Jarocka (spr.)

Sędziowie: SA Barbara Orechwa-Zawadzka

SO del. Teresa Suchcicka

Protokolant: Agnieszka Charkiewicz

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 27 kwietnia 2016 r. w B.

sprawy z odwołania M. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o prawo do stałej renty socjalnej

na skutek apelacji wnioskodawczyni M. K.

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 29 września 2015 r. sygn. akt IV U 1232/13

uchyla zaskarżony wyrok w pkt II, III, IV, znosi postępowanie od dnia 29 września 2015r. i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Olsztynie, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt III AUa 1267/15

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. decyzją z dnia 1 lutego 2013 roku, wydaną na podstawie przepisów ustawy z dnia 27 czerwca 2003 roku o rencie socjalnej (Dz. U. z 2003 roku, Nr 135, poz. 1268 ze zm.) przyznał M. K. prawo do renty socjalnej do dnia 31 stycznia 2016 roku.

M. K., reprezentowana przez matkę S. K., odwołała się od powyższej decyzji, domagając się jej zmiany i przyznania prawa do renty socjalnej na stałe oraz prawa do dodatku pielęgnacyjnego.

Sąd Okręgowy w Olsztynie po rozpoznaniu powyższego odwołania, wyrokiem z dnia 29 września 2015 roku zmienił zaskarżoną decyzję o tyle, że przyznał M. K. prawo do renty socjalnej do dnia 30 listopada 2016 roku (pkt I), oddalił odwołanie w pozostałym zakresie (pkt II), wniosek o prawo do dodatku pielęgnacyjnego przekazał do rozpoznania organowi rentowemu (pkt III) oraz przyznał wynagrodzenie pełnomocnikowi M. K., ustanowionemu z urzędu (pkt IV). Z ustaleń Sądu I instancji wynikało, że M. K. w okresie od dnia 1 lipca 2010 roku do dnia 30 listopada 2012 roku pobierała rentę socjalną na podstawie decyzji ZUS z dnia 30 listopada 2010 roku. Od powyższej decyzji wnioskodawczyni złożyła odwołanie, wnosząc między innymi o przyznanie prawa do stałej renty socjalnej. Wyrokiem z dnia 25 kwietnia 2012 roku Sąd Okręgowy w Olsztynie (sygn. akt IV U 730/11) oddalił odwołanie w części dotyczącej prawa do stałej renty socjalnej. Na skutek apelacji M. K. od tego wyroku, Sąd Apelacyjny w Białymstoku wyrokiem z dnia 28 lutego 2013 roku (sygn. akt III AUa 653/12) uchylił pkt I wyroku Sądu I instancji w części dotyczącej przyznania prawa do renty socjalnej od dnia 1 grudnia 2012 roku do 31 stycznia 2016 roku i w tym zakresie postępowanie w sprawie umorzył oraz oddalił apelację w części dotyczącej przyznania prawa do renty socjalnej na stałe. W dniu 6 listopada 2012 roku M. K. złożyła kolejny wniosek o przyznanie prawa do renty socjalnej. Wskutek rozpoznania tego wniosku organ rentowy wydał aktualnie zaskarżoną decyzję, na podstawie której przyznał wnioskodawczyni prawo do okresowej renty socjalnej do dnia 31 stycznia 2016 roku. Sąd Okręgowy, w celu ustalenia stanu zdrowia M. K., w szczególności zaś tego, czy całkowita niezdolność do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało przed ukończeniem 25. roku życia (uznana przez organ rentowy) jest trwała czy okresowa, przeprowadził dowód z opinii biegłych specjalistów z zakresu psychiatrii i psychologii. Biegli po przeanalizowaniu całokształtu dokumentacji medycznej stwierdzili u wnioskodawczyni całkowitą niezdolność do pracy. Wskazali przy tym, że niezdolność ta ma charakter okresowy, istnieje nadal po dniu 30 listopada 2012 roku, zaś przewidywany okres jej trwania to 30 listopada 2016 roku. Sąd Okręgowy podzielił w całości sporządzoną w sprawie opinię biegłych i na jej podstawie poczynił ustalenia w kwestii stanu zdrowia wnioskodawczyni. Stwierdził, że w świetle tej opinii wnioskodawczyni nie spełnia przesłanek koniecznych do przyznania prawa do renty socjalnej na stałe, wynikających z art. 4 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 roku o rencie socjalnej. Pominął przy tym wniosek o dopuszczenie dowodu z kolejnej opinii biegłych. Uznał bowiem, że zarzuty wnioskodawczyni sprowadzają się do odmiennej oceny stanu jej schorzeń i stanowią jedynie polemikę z ustaleniami biegłych, zaś przedłożona przez wnioskodawczynię dokumentacja medyczna była już przedmiotem analizy biegłych. Sąd I instancji odniósł się nadto do zarzutów wnioskodawczyni dotyczących ustalonych w zaskarżonej decyzji kwot potrąceń na poczet zaliczki na podatek dochodowy oraz tytułem składki na ubezpieczenie zdrowotne. Powołując się na przepisy ustawy z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych stwierdził prawidłowość dokonywanych potrąceń. W pisemnym uzasadnieniu wyroku Sądu I instancji znalazło się również stwierdzenie, że na rozprawie, po zamknięciu której został wydany wyrok, tj. w dniu 29 września 2015 roku był obecny profesjonalny pełnomocnik M. K., ustanowiony z urzędu, który poparł odwołanie. Pełnomocnik oświadczył przy tym, iż nie udało mu się skontaktować z M. K. ani jej pełnomocnikiem - matką S. K.. Nie znajdując podstaw do uznania odwołania wnioskodawczyni za zasadne, Sąd I instancji na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. orzekł jak w punkcie II wyroku. Biorąc jednak pod uwagę fakt, iż przewidywany okres trwania całkowitej niezdolności wnioskodawczyni został ustalony na dzień 30 listopada 2016 roku, Sąd Okręgowy zmienił w tym zakresie zaskarżoną decyzję na podstawie (...) § 2 k.p.c. (pkt I wyroku). Odnosząc się do żądania wnioskodawczyni przyznania jej prawa do dodatku pielęgnacyjnego Sąd Okręgowy wskazał na treść przepisu art. 476 § 2 k.p.c., zgodnie z którym przez sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych rozumie się sprawy, w których wniesiono odwołanie od decyzji organów rentowych. Stwierdził, iż rozpoznanie żądania z zakresu ubezpieczeń społecznych musi poprzedzać postępowanie przed organem rentowym i wydanie decyzji. Zaskarżona decyzja nie obejmuje rozstrzygnięcia dotyczącego dodatku pielęgnacyjnego. Z tych względów wniosek o przyznanie prawa do dodatku pielęgnacyjnego przekazał do rozpoznania organowi rentowemu jako żądanie nowe, dotychczas nierozpoznane przez ten organ na podstawie art. 477 ¹⁰ § 2 k.p.c. (pkt III wyroku). Wynagrodzenie profesjonalnemu pełnomocnikowi M. K., ustanowionemu z urzędu zostało przyznane na podstawie § 12 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2002 roku, Nr 163, poz. 1348 ze zm.).

Powyższy wyrok został zaskarżony zarówno przez profesjonalnego pełnomocnika M. K., jak również pełnomocnika - matkę S. K..

Profesjonalny pełnomocnik wnioskodawczyni zaskarżył wyrok w części pkt II, zarzucając Sądowi I instancji naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy, tj.:

- art. 233 § 1 k.p.c. przez niedokonanie w sprawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego i jego jednostronną ocenę na niekorzyść odwołującej poprzez przyjęcie, że całkowita niezdolność odwołującej do pracy jest okresowa, podczas gdy prawidłowa ocena stanu zdrowia odwołującej daje podstawę do uznania, że jej całkowita niezdolność do pracy jest trwała,

- art. 217 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. i art. 278 § 1 k.p.c. przez niezasadne oddalenie wniosku dowodowego odwołującej o dopuszczenie dowodu z opinii nowego zespołu biegłych, pomimo iż dowód ten był niezbędny dla prawidłowego ustalenia okoliczności sprawy.

Wskazując na powyższe zarzuty skarżąca domagała się zmiany wyroku w zaskarżonej części i przyznania odwołującej prawa do stałej renty socjalnej oraz zasądzenia kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu nieopłaconej w całości ani w części.

Apelacja wniesiona przez pełnomocnika S. K., nazwana zażaleniem nie zawiera szczegółowych zarzutów ani wniosków apelacyjnych. Skarżąca podnosi też w nim, iż nie otrzymała postanowienia o wyznaczeniu adwokata, przez co doszło od nieważności postępowania.

Z jej treści wynika jednak, że skarżąca kwestionuje wyrok w całości i domaga się prawa do renty socjalnej na stałe oraz zasiłku pielęgnacyjnego z wyrównaniem od dnia 1 lipca 2010 roku.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zaskarżony wyrok w pkt II, III i IV podlegał uchyleniu, postępowanie od dnia 29 września 2015 roku zniesieniu, natomiast sprawa przekazaniu Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, gdyż zaskarżony wyrok zapadł w warunkach nieważności postępowania.

Sąd I instancji kolejny termin rozprawy w sprawie wyznaczył na dzień 29 września 2015 roku, na godzinę 8.40 (k. 172).

Pełnomocnik odwołującej M. K., jej matka S. K. w piśmie, które wpłynęło do Sądu Okręgowego w Olsztynie w dniu 17 września 2015 roku wniosła o odroczenie rozprawy wyznaczonej na dzień 29 września 2015 roku na inny termin, najwcześniej na godzinę 11 bądź 12 (k. 186) Wniosek ten uzasadniła tym, że nie ma połączenia autobusowego z jej wsi do O., które pozwalałoby dotrzeć do sądu na rozprawę wyznaczoną na godzinę 8.40.

Sąd Okręgowy po złożeniu tego pisma postanowieniem z dnia 21 września 2015 roku, na skutek wcześniejszego wniosku o przyznanie pomocy prawnej z urzędu ustanowił M. K. adwokata z urzędu, o wyznaczenie którego zwrócił się do Okręgowej Rady Adwokackiej w O. (k. 188). Okręgowa Rada Adwokacka w O. w dniu 22 września 2015 roku wyznaczyła M. K. pełnomocnika w osobie adw. D. R., przy czym informacja o osobie wyznaczonego adwokata wpłynęła do Sądu Okręgowego w Olsztynie w dniu 25 września 2015 roku (k. 197).

Podkreślenia wymaga, iż ani M. K. ani też jej dotychczasowy pełnomocnik matka S. K. nie otrzymały odpisu postanowienia Sądu o ustanowieniu M. K. profesjonalnego pełnomocnika z urzędu (w aktach brak jest dowodu doręczenia odpisu postanowienia dotychczasowemu pełnomocnikowi M. K. – jej matce, mimo wydania zarządzenia doręczenia tego odpisu – k. 188 oraz pisma świadczącego o wykonaniu tego zarządzenia – k. 190), ani również informacji o tym, przez kogo M. K. jest reprezentowana. W związku z tym nie miały one możliwości kontaktu z tym pełnomocnikiem.

Z oświadczenia adw. D. R., złożonego na rozprawie w dniu 29 września 2015 roku wynikało, że nie miała ona kontaktu z M. K., mimo podjętych prób.

Podkreślenia wymaga, iż profesjonalny pełnomocnik został ustanowiony odwołującej na kilka dni przed wyznaczonym terminem rozprawy (w dniu 21 września 2015 roku), zaś osoba pełnomocnika wskazana przez radę adwokacką w dniu 22 września 2015 roku, zatem istniała nieznaczna odległość czasowa pomiędzy datą wyznaczenia pełnomocnika a terminem rozprawy, która zdaniem Sądu Apelacyjnego niweczyła możliwość chociażby korespondencyjnego nawiązania przez pełnomocnika kontaktu, z osobą, którą reprezentuje.

Dodatkowo należy wziąć pod uwagę szczególne okoliczności, do jakich zaliczyć należy stan zdrowia M. K. (poza sporem pozostaje w sprawie to, iż wnioskodawczyni jest osobą całkowicie niezdolną do pracy z przyczyn szczegółowo opisanych w opinii biegłych w niniejszej sprawie).

W ocenie Sądu Apelacyjnego, skoro ustanowiony stronie przez Sąd profesjonalny pełnomocnik ma reprezentować interesy tej strony, to po pierwsze strona musi mieć wiedzę o fakcie ustanowienia takiego pełnomocnika oraz o jego osobie, a po drugie winna mieć możliwość kontaktu z nim. Możliwość podjęcia skutecznego kontaktu winien mieć także ustanowiony stronie pełnomocnik (powinien mieć na to odpowiednią ilość czasu na nawiązanie kontaktu drogą listowną), zaś biorąc pod uwagę stan zdrowia wnioskodawczyni należy przypuszczać, że kontakt ten będzie usiłował nawiązać właśnie pełnomocnik.

Nieważność postępowania zachodzi m.in. wówczas, gdy strona pozbawiona została możności obrony swych praw (art. 379 pkt 5 k.p.c.). Przy ocenie, czy doszło do pozbawienia strony możności działania trzeba najpierw rozważyć, czy nastąpiło naruszenie przepisów procesowych, następnie zbadać, czy uchybienie to wpłynęło na możność strony do działania w postępowaniu i ocenić, czy strona mogła bronić swoich praw w procesie. Art. 214 k.p.c. nakłada na sąd obowiązek odroczenia rozprawy, jeżeli wystąpią okoliczności wskazujące na usprawiedliwioną niemożność stawienia się strony na rozprawę. Odwołująca złożyła taki wniosek w dniu 17 września 2015 roku jednak nie został on przez sąd uwzględniony. Z prawa do rzetelnego procesu wynika uprawnienie do bycia wysłuchanym, czyli sąd ma umożliwić stronom wypowiedzenie się w sprawie. Na skutek nieodroczenia rozprawy wyznaczonej na dzień 29 września 2015 roku i braku możliwości skontaktowania się przed rozprawą z pełnomocnikiem ustanowionym z urzędu odwołująca, bądź jej matka S. K., działająca jako pełnomocnik córki została pozbawiona możności wypowiedzenia się na rozprawie poprzedzającej wydanie wyroku, co jest równoznaczne z pozbawieniem możności obrony swych praw.

Sąd I instancji przy ponownym rozpoznaniu sprawy winien zbadać prawidłowość zaskarżonej decyzji organu rentowego z dnia 1 lutego 2013 roku, przy czym ocenie Sądu Okręgowego (wobec nieuchylenia przez Sąd Apelacyjny pkt I wyroku Sądu I instancji) winno podlegać spełnienie przesłanek do przyznania prawa do renty socjalnej na stałe po dniu 30 listopada 2016 roku.

Rozpoznając zaś po raz kolejny żądanie wnioskodawczyni przyznania prawa do dodatku pielęgnacyjnego Sąd Okręgowy ustali, czy Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. rozpoznał wniosek M. K. o przyznanie prawa do dodatku pielęgnacyjnego, przekazany organowi rentowemu do rozpoznania w pkt II wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 25 kwietnia 2012 roku, wydanym w sprawie IV U 730/11. Jeśli zaś organ rentowy wydał decyzję odmawiającą przyznania prawa do tego świadczenia, należy ustalić, czy toczyło się postępowanie sądowe z odwołania M. K. od tej decyzji, a jeśli tak, to czy zostało prawomocnie zakończone i w jaki sposób.

Nadto należy pouczyć M. K. bądź jej matkę – S. K. o możliwości wystąpienia do urzędu gminy właściwego ze względu na miejsce jej zamieszkania z wnioskiem o przyznanie zasiłku pielęgnacyjnego na podstawie przepisów ustawy z dnia 28 listopada 2003 roku o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2015 roku, poz. 114 ze zm.).

Mając na względzie powyższe Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji wyroku na podstawie art. 386 § 2 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c.

A.K.