Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 sierpnia 2013 r.

Sąd Okręgowy w Rzeszowie Wydział II Karny w składzie:

Przewodniczący: SSO Tomasz Wojciechowski

Sędziowie: SSO Marcin Świerk

SSO Grażyna Artymiak (spr.)

Protokolant: st.sekr.sądowy Ewa Gronko

przy udziale Prokuratora Prokuratury Okręgowej w Rzeszowie - Renaty Stopińskiej-Witkowskiej

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 21 sierpnia 2013 r.

sprawy J. S. (1) i D. S.

oskarżonych o przestępstwo z art. 286 § 1 kk w zw. z art. 12 kk, 286 § 1 kk

na skutek apelacji wniesionej przez obrońcę oskarżonych

od wyroku Sądu Rejonowego w Rzeszowie

z dnia 28 marca 2013 r., sygnatura akt X K 566/12

I  uchyla :

a.  punkt V i VI zaskarżonego wyroku i w tym zakresie sprawę przekazuje Sądowi Rejonowemu w Rzeszowie do ponownego rozpoznania,

b.  punkty VII, VIII, X i XI zaskarżonego wyroku,

c.  punkt I zaskarżonego wyroku i uznając, że czyn opisany w punkcie I aktu oskarżenia stanowi, przy zastosowaniu art. 4 § 1 kk, czyn zabroniony określony w art. 205 § 1 ustawy z dnia 19 kwietnia 1969r. - Kodeks karny (Dz. U. Nr 13, poz. 94 ze zm.) w zw. z art. 58 ustawy z dnia 19 kwietnia 1969r. - Kodeks karny na podstawie art. 17 § 1 pkt 6 kpk w zw. z art. 105 § 1 pkt 3 ustawy z dnia 19 kwietnia 1969r. - Kodeks karny w zw. z art. 15 ustawy z dnia 6 czerwca 1997r. Przepisy wprowadzające Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 554 ze zm.) umarza postępowanie, zaś kosztami procesu w tym zakresie obciąża Skarb Państwa,

II  utrzymuje w mocy punkt II, III, IV i IX zaskarżonego wyroku;

III  na podstawie art. 85 kk i art. 86 § 1 kk w miejsce kar jednostkowych orzeczonych w pkt II, III i IV wyroku wymierza oskarżonym D. S. i J. S. (1) kary łączne po 1 (jednym) roku pozbawienia wolności, których wykonanie na podstawie art. 69 § 1 i § 2 kk oraz art. 70 § 1 pkt 1 kk warunkowo zawiesza na okres próby 4 lat,

IV  zasądza od oskarżonych D. S. i J. S. na rzecz Skarbu Państwa kwoty po 910,67zł (dziewięćset dziesięć złotych sześćdziesiąt siedem złotych) tytułem kosztów sądowych za postępowanie odwoławcze i związane z częścią skazującą zaskarżonego wyroku utrzymaną w mocy.

Sygn. akt II Ka 364/13

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 28 sierpnia 2013 roku

Sąd Rejonowy w Rzeszowie wyrokiem z dnia 28 marca 2013 r. (sygn. akt X K 566/12) uznał oskarżonych J. S. (1) i D. S. za winnych popełnienia czynów polegających na tym, że oskarżeni:

I  w okresie stycznia i lutego 1993 r. w R., działając czynem ciągłym, a także wspólnie i w porozumieniu, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej doprowadzili do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie 30.000 USD o wartości 47.331 zł L. R. i A. R. za pomocą wprowadzenia ich w błąd, co do zamiaru i możliwości zwrotu zaciągniętej pożyczki z odsetkami w ciągu 1 roku, tj. o czyn z art. 286 § 1 kk w zw. z art. 12 kk. Za tak przypisany czyn Sąd, na podstawie art. 286 § 1 kk, skazał ich na kary po 1 roku pozbawienia wolności;

II  w dniu 14 stycznia 2000 r. w R., działając wspólnie i w porozumieniu, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej doprowadzili do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie 60.000 zł L. D. (1) za pomocą wprowadzenia go w błąd co do zamiaru i możliwości zwrotu zaciągniętej pożyczki z odsetkami, tj. o czyn z art. 286 § 1 kk. Za tak przypisany czyn Sąd, na podstawie art. 286 § 1 kk, skazał ich na kary po 1 roku pozbawienia wolności;

III  w dniu 16 marca 2000 r. w R., działając wspólnie i w porozumieniu, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej doprowadzili do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie 15.000 zł S. M. za pomocą wprowadzenia go w błąd co do przeznaczenia pożyczonej kwoty pieniędzy, a także zamiaru i możliwości zwrotu pożyczonej kwoty i odsetek, tj. o czyn z art. 286 § 1 kk. Za tak przypisany czyn Sąd, na podstawie art. 286 § 1 kk, skazał ich na kary po 1 roku pozbawienia wolności;

IV  w okresie 1998 r. i 1999 r. w R., działając czynem ciągłym, wspólnie i w porozumieniu, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej doprowadzili do niekorzystnego rozporządzenia mieniem J. Ż. w łącznej kwocie 100.000 zł za pomocą wprowadzenia go w błąd co przeznaczenia pożyczonych pieniędzy, a także co do zamiaru i możliwości zwrotu pieniędzy, tj. o czyn z art. 286 § 1 kk w zw. z art. 12 kk. Za tak przypisany czyn Sąd, na podstawie art. 286 § 1 kk, skazał ich na kary po 1 roku pozbawienia wolności;

V  w okresie od 18 grudnia 1998 r. do 1 września 1999 r. w R., działając czynem ciągłym, wspólnie i w porozumieniu, oraz w celu osiągnięcia korzyści majątkowej doprowadzili J. N. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w łącznej kwocie 61.300 zł za pomocą wprowadzenia go w błąd co do zamiaru i możliwości zwrotu tej kwoty oraz odsetek, tj. o czyn z art. 286 § 1 kk w zw. z art. 12 kk. Za tak przypisany czyn Sąd, na podstawie art. 286 § 1 kk, skazał ich na kary po 1 roku pozbawienia wolności;

VI  w dniu 15 grudnia 1999 r. w R., działając wspólnie i w porozumieniu, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej doprowadzili A. i R. K. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie 26.858 USD o wartości 113.072,18 zł za pomocą wprowadzenia w błąd co do zamiaru zwrotu i możliwości zwrotu pożyczki z odsetkami, tj. o czyn z art. 286 § 1 kk. Za tak przypisany czyn Sąd, na podstawie art. 286 § 1 kk, skazał ich na kary po 1 roku pozbawienia wolności.

W miejsce orzeczonych wobec oskarżonych kar jednostkowych pozbawienia wolności, na podstawie art. 85 § 1 kk i art. 86 § 1 kk, Sąd wymierzył oskarżonym J. S. (1) i D. S. kary łączne po 2 lata pozbawienia wolności (pkt VII wyroku), których wykonanie, na podstawie art. 69 § 1 i 2 kk i art. 70 § 1 pkt 1 kk, warunkowo zawiesił na okres próby 4 lat (pkt VIII wyroku). Jednocześnie na podstawie art. 46 § 1 kk Sąd nałożył oskarżonych J. S. (1) i D. S. solidarnie częściowy obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem poprzez zapłatę na rzecz pokrzywdzonych:

- S. M. kwoty 15.000 zł,

- J. Ż. kwoty 61.350 zł (pkt IX wyroku).

Na podstawie art. 72 § 2 kk Sąd nałożył na oskarżonych J. S. (1) i D. S. solidarnie częściowy obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem poprzez zapłatę na rzecz pokrzywdzonych A. i R. K. kwoty 102.737,17 – w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia wyroku (pkt X wyroku).

Sąd także w punkcie XI wyroku rozstrzygnął o kosztach postępowania, zasądzając, na podstawie art. 627 kpk w zw. z art. 633 kpk, od oskarżonych J. S. (1) i D. S. na rzecz Skarbu Państwa koszty sądowe w kwotach po 1.741,35 zł.

Apelację od powyższego wyroku wniósł obrońca oskarżonych. Zaskarżając wyrok Sądu Rejonowego w całości, zarzucił:

1.  Obrazę przepisów prawa procesowego mającą istotny wpływ na zapadłe orzeczenie, a to:

-

art. 4 kpk w zw. z art. 92 kpk i 7 kpk poprzez odmowę udzielenia waloru wiarygodności wyjaśnieniom oskarżonych D. i J. S. (1), a wręcz uznanie ich za naiwne, gdyż wbrew stanowisku Sądu, oskarżeni w sposób logiczny i spójny przedstawili swoje zamiary odnośnie pożyczanych pieniędzy; dowolność ocenie przeprowadzonych dowodów zgromadzonych zarówno na etapie postępowania przygotowawczego, jak i jurysdykcyjnego, a w konsekwencji naruszenie zasady obiektywizmu i pominięcie dowodów i okoliczności działających na korzyść oskarżonych, jak i naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów;

-

art. 4 kpk w zw. z art. 366 § 1 kpk poprzez niezgodne z zasadą obiektywizmu zaniechanie ustalenia prawdy materialnej w zakresie strony podmiotowej czynu oskarżonych D. i J. S. (1), przejawiające się brakiem dążenia do wyjaśnienia wszystkich okoliczności sprawy i nieuwzględnienie przez Sąd I instancji okoliczności przemawiających na ich korzyść np. faktu, że oskarżeni spłacali swoje zobowiązania w miarę ich możliwości finansowych, i tylko fatalna sytuacja gospodarcza ostatecznie nie pozwoliła na spłatę zadłużenia wobec wierzycieli;

-

art. 5 kpk w zw. z art. 92 kpk poprzez naruszenie przez Sądy zasady in dubio pro reo poprzez nierozstrzygnięcie na korzyść oskarżonych wątpliwości dotyczących zasadniczego znaczenia materiału dowodowego i błędne wyciągnięcie wniosków z materiału dowodowego, który dotknięty został licznymi brakami niemożliwymi do uzgodnienia;

-

art. 7 i art. 410 kpk albowiem Sąd I instancji zebrany materiał dowodowy ocenił w sposób dowolny, a nie swobodny, sprzeczny z zasadami doświadczenia życiowego, prawidłowego rozumowania, nie uwzględniając i pomijając wiele istotnych kwestii, a w szczególności przez uznanie za niewiarygodne tej części wyjaśnień oskarżonych, w których twierdzili, iż zamierzali oddać pożyczone pieniądze, w sytuacji gdy są one spójne, rzeczowe, zgodne z zasadami logiki i doświadczenia życiowego.

2.  Błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę i mających wpływ na treść wyroku polegający na przyjęciu, że dowody ujawnione na rozprawie i ustalone na ich podstawie okoliczności są wystarczające do uznania za udowodniony fakt popełnienia przez oskarżonych zarzucanego im przestępstwa, mimo iż prawidłowe wnioski wyciągnięte z tych dowodów nie pozwalają w sposób wystarczający uznać ich winy, a przede wszystkim przypisać im realizacji znamion wprowadzenia w błąd w swoich wierzycieli.

W konsekwencji Skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uniewinnienie oskarżonych od zarzucanych im czynów, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Wniesiony środek zaskarżenia powodując kontrolę instancyjną orzeczenia Sądu I instancji, umożliwiła jego korektę, także nakazuje ingerencję w jego treść poza granicami zaskarżenia.

Na wstępnie jedynie dla porządku zaznaczyć należy, że konieczność ingerencji w niektóre z rozstrzygnięć Sądu Rejonowego dotyczących poszczególnych zarzucanych i przypisanych oskarżonym czynów, pociągała za sobą niezbędność uchylenia punktów VII, VIII, X i XI zaskarżonego wyroku, odnoszących się do orzeczenia o karach łącznych wymierzonych oskarżonym (pkt VII), zastosowanych wobec nich środkach probacyjnych (pkt VIII i X) oraz kosztach sądowych (pkt XI).

W pierwszej kolejności omówienia wymaga kasatoryjna ingerencja w treść orzeczenia Sądu Rejonowego wykraczająca poza granice zaskarżenia i podniesione w apelacji zarzuty, która spowodowana została wystąpieniem negatywnej przesłanki procesowej. Ponieważ postępowanie nie może się toczyć bez ustalenia warunków dopuszczalności organy prowadzące postępowanie zobowiązane są na każdym etapie postępowania w pierwszej kolejności badać, czy postępowanie może się toczyć, a w razie stwierdzenia okoliczności wyłączającej postępowanie - podjąć odpowiednią decyzję procesową. Przedawnienie karalności, jako jedna z ujemnych przesłanek procesowych uniemożliwia dalsze prowadzenie postępowania, wydanie zaś orzeczenia merytorycznego, jak w niniejszej sprawie, przy zaistniałym przedawnieniu stanowi bezwzględną przyczynę odwoławczą, o jakiej mowa w art. 439 § 1 pkt 9 kpk. Wystąpienie tej okoliczności nakazywało zatem wydanie orzeczenia uchylającego pkt I wyroku.

Rzecz mianowicie w tym, że oskarżonym J. S. (1) i D. S. Prokurator zarzucił popełnienie czynu zabronionego określonego w art. 286 § 1 kk w zw. z art. 12 kk polegającego na tym, że oskarżeni działając czynem ciągłym, a także wspólnie i w porozumieniu, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej doprowadzili do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie 30.000 USD o wartości 47.331 zł L. R. i A. R. za pomocą wprowadzenia ich w błąd, co do zamiaru i możliwości zwrotu zaciągniętej pożyczki z odsetkami w ciągu 1 roku, przy czym czyn ten miał być popełniony w okresie stycznia i lutego 1993 r. W świetle zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego czas popełnienia przypisanego oskarżonym przestępstwa ciągłego nie budzi wątpliwości. Pokrzywdzeni zgodnie wskazują, że niekorzystnego rozporządzenia dokonali na przełomie stycznia i lutego 1993r. Okoliczności otrzymania w tym czasie takiej pożyczki nie zaprzeczają również oskarżeni.

Czyn ten zatem został popełniony w czasie obowiązywania ustawy z dnia 19 kwietnia 1969r. - Kodeks karny (Dz. U. Nr 13, poz. 94 ze zm.) /dalej w uzasadnieniu używany w skrót - dkk/. Ten fakt zobowiązywał do jego prawno karnej oceny z punktu widzenia przepisów intertemporalnych, przez pryzmat art. 4 § 1 kk. W przypadku bowiem zmiany ustawy sąd zobowiązany jest do ustalenia, która z konkurujących ustaw jest względniejsza dla sprawcy. Ta analiza prowadzi do wniosku, iż zachowanie oskarżonych popełnione pod rządami kodeksu karnego z 1969r. należałoby zakwalifikować jako przestępstwo ciągłe (art. 58 dkk) z art. 205 § 1 dkk, które było w czasie jego popełnienia zagrożone karą do 5 lat pozbawienia wolności. Porównanie tej górnej granicy ustawowego zagrożenia z górną granicą ustawowego zagrożenia występku stypizowanego w art. 286 § 1 kk (obowiązującego) prowadzi do wniosku, że czyn zarzucony oskarżonym w pkt I winien być oceniany według przepisów ustawy obowiązującej w czasie jego popełnienia, albowiem ta wcześniejsza ustawa jest dla sprawców względniejsza. Konieczne zatem było, po uprzednim uchyleniu pkt I zaskarżonego wyroku przyjęcie, że czyn opisany w I aktu oskarżenia stanowi przy zastosowaniu art. 4 § 1 kk, czyn zabroniony określony w art. 205 § 1 ustawy z dnia 19 kwietnia 1969r. - Kodeks karny (Dz. U. Nr 13, poz. 94 ze zm.) w zw. z art. 58 ustawy z dnia 19 kwietnia 1969r. - Kodeks karny .

Istotne jest także to, że z dniem 1 września 1998r. weszły w życie przepisy obecnie obowiązującego Kodeksu karnego z 1997r., a art. 15 ustawy z dnia 6 czerwca 1997r. Przepisy wprowadzające Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 554 ze zm.) stanowi wprost, że do czynów popełnionych przed wejściem w życie Kodeksu karnego z 1997r stosuje się przepisy tego kodeksu o przedawnieniu i zatarciu skazania, chyba że termin przedawnienia już upłynął. Zasada wypowiedziana w art. 15 pwkk modyfikuje wyrażoną w art. 4 § 1 kk regułę, w myśl której w przypadku zmiany ustawy zawsze w całości stosuje się ustawę względniejszą dla sprawcy. Zasada retroaktywnego stosowania przepisów o przedawnieniu z nowej ustawy powoduje, że mimo wyboru ustawy poprzednio obowiązującej jako ustawy względniejszej, dla upływu terminów przedawnienia należy stosować przepisy dotyczące tych terminów określone w nowej ustawie, chyba że termin przedawnienia upłynął jeszcze przed wejście w życie nowej ustawy. W realiach niniejszej sprawy należało zatem dokonać szczegółowej analizy upływu okresów przedawnienia karalności czynu popełnionego w okresie stycznia i lutego 1993r. (pkt I aktu oskarżenia), czego nie uczynił ani prokurator, ani sąd I instancji.

Zgodnie z treścią art. 105 § 1 pkt 3 dkk przedawnienie karalności przestępstw zagrożonych karą nieprzekraczającą pięciu lat pozbawienia wolności (art. 205 § 1 dkk) następowało z upływem 5 lat od czasu ich popełnienia. Licząc w ten sposób przedawnienie karalności zarzucanego oskarżonym w pkt I aktu oskarżenia zachowania popełnionego w okresie stycznia i lutego 1993r. następowało w lutym 1998r., zatem jeszcze przed wejściem w życie nowego kodeksu karnego.

Jednocześnie stwierdzić należy, że zawiadomienie organów ścigania o tym zdarzeniu zostało złożone przez L. R. w dniu 11 lipca 2002r. i spowodowało wszczęcie postępowania w sprawie postanowieniem z dnia 31 lipca 2012r. W tym stanie rzeczy, zawiadomienie o przestępstwie złożone zostało już po upływie okresu przedawnienia karalności, o jakim mowa w art. 105 dkk, a zatem nie nastąpiło przedłużenie - w myśl art. 106 dkk - tego okresu przedawnienia o kolejne 5 lat, bowiem w okresie biegu przedawnienia z art. 105 § pkt 3 dkk nie zostało wszczęte postępowanie w sprawie. Jednocześnie upływ przedawnienia karalności przed wejściem w życie nowych przepisów - regulujących odmiennie okresy przedawnienia przestępstw - sprawia, że nie mają zastosowania do zarzucanego oskarżonym czynu nowe przepisy dotyczące przedawnienia karalności z art. 101 kk.

Dlatego też w postępowaniu zainicjowanym apelacją obrońcy oskarżonych, w myśl art. 439 § 1 pkt 9 kpk niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów, Sąd odwoławczy po uprzednim uchyleniu punktu I wyroku (o czym była mowa wyżej), na podstawie art. 17 § 1 pkt 6 kpk w zw. z art. 105 § 1 pkt 3 ustawy z dnia 19 kwietnia 1969r. - Kodeks karny w zw. z art. 15 ustawy z dnia 6 czerwca 1997r. Przepisy wprowadzające Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 554 ze zm.) postępowanie karne o zachowanie opisane w pkt 1 wyroku umorzył, zaś w myśl art. 632 pkt 2 kpk kosztami procesu w tym zakresie obciążył Skarb Państwa.

Podobnych ustaleń i ocen należało dokonać w przypadku czynu zarzuconego oskarżonym D. S. i J. S. (1) w punkcie VI aktu oskarżenia. Jednakże Sąd Rejonowy, mimo pewnych informacji wynikających z materiału zgromadzonego w sprawie nie podjął niezbędnych czynności dowodowych i nie poczynił prawidłowych ustaleń faktycznych, błędnie przyjmując za aktem oskarżenia, że do niekorzystnego rozporządzenia mieniem przez R. K. doszło w dniu 15 grudnia 1999r. Podczas, gdy już z zeznań R. K. wynikało, że w tym dniu z oskarżonymi spisana została jedynie pisemna umowa pożyczki obejmująca sumę: już wcześniej dokonanych na ich rzecz pożyczek powiększoną o należną kwotę odsetek oraz kolejnej udzielonej im dodatkowo pożyczki (zeznania R. K. k. 105). Poczynienie dokładnych ustaleń faktycznych w tej mierze jest istotne tak z punktu widzenia wartości dokonanego rozporządzenia mieniem, podmiotu rozporządzającego (czy czynił to wyłącznie R. K., czy także A. K.), jak i przede wszystkim czasu dokonanych rozporządzeń. Ustalenie bowiem daty dokonania rozporządzeń mieniem ma decydujące znaczenie dla przyjęcia z punktu widzenia zasad, której ustawy karnej oceniane byłyby zachowania oskarżonych tak co do przepisów ustawy, według których należy dokonać ich prawnej kwalifikacji, jak i przepisów o przedawnieniu karalności, które należałoby zastosować. Jest to szczególnie istotne zważywszy na fakt, iż R. K. zawiadamiając o przestępstwie wskazał, że jakiś czas przed podpisaniem pisemnej umowy, w latach dziewięćdziesiątych przekazywał oskarżonym pieniądze. Ważne jest również to, że zawiadomienie nastąpiło 19 czerwca 2006r. (k. 105), zaś prokurator zarzut popełnienia czynu na szkodę A. i R. K. przedstawił oskarżonym 23 lutego 2012r. w postanowieniu o zmianie przedstawionych zarzutów (k. 257).

Dlatego też uznając za słuszne zarzuty apelującego co do błędności poczynionych ustaleń faktycznych w zakresie czynu z pkt VI, oraz obrazy przepisów postępowania mogących mieć istotny wpływ na treść orzeczenia poprzez niezgodne z zasadą obiektywizmu zaniechanie ustalenia prawdy materialnej, przejawiające się brakiem dążenia do wyjaśnienia wszystkich okoliczności sprawy i nieuwzględnienie przez Sąd I instancji okoliczności przemawiających na korzyść oskarżonych oraz dowolną, sprzeczną z zasadami doświadczenia życiowego i prawidłowego rozumowania oceną zebranego w tej części materiału dowodowego, w szczególności przez zaniechanie bezpośredniego przesłuchania zawiadamiającego R. K., a przy braku możliwości bezpośredniego przesłuchania tego świadka zaniechanie przeprowadzenia chociażby pośredniej konfrontacji i odebraniu od oskarżonych, którzy nie korzystali z prawa odmowy składania wyjaśnień, dokładnych oświadczeń co do treści odczytanych zeznań R. K.. Konieczność ta wynikała zwłaszcza wobec treści e-maila (k. 239) przesłanego w toku postępowania przez R. K., w którym wskazywał on daty i miejsca udzielonych oskarżonym pożyczek. Wprawdzie ta pisemna informacja nie mogła zastąpić treści zeznań świadka i być odczytana w toku postępowania, jednakże jest ona istotnym źródłem informacji, w jakim kierunku winny zmierzać czynności dowodowe. Tych czynności Sąd Rejonowy nie przeprowadził doprowadzając do poczynienia błędnych ustaleń faktycznych, a przy brakach dowodowych w tej mierze niezbędnym było, na podstawie art. 437 § 2 kpk, art. 449 kpk i art. 456 kpk, uchylenie orzeczenia w zakresie pkt VI i przekazanie w tej części sprawy do ponownego jej rozpoznania.

Uwzględniając powyżej wskazane uwagi Sąd ponownie rozpoznając sprawę podejmie próbę bezpośredniego przesłuchania R. K. (z możliwością wykorzystania art. 177 § 1a kpk), gdyby było to niemożliwe podejmie czynności zmierzające do sprawdzenia informacji zawartych na k. 239, odbierze szczegółowe wyjaśnienia w tym zakresie od oskarżonych i dokonując oceny materiału dowodowego z uwzględnieniem zasad wynikających z treści art. 4 kpk i art. 7 kpk poczyni ustalenia faktyczne zgodnie ze wskazaniami art. 2 § 2 kpk, które podda prawno karnej ocenie, uwzględniając reguły powyżej mówione i wyda orzeczenie, które uzasadni, o ile zajdzie taka konieczność.

Również gdy chodzi o przypisanie oskarżonym D. S. i J. S. (1) doprowadzenia, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, J. N. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w łącznej kwocie 61.300 zł za pomocą wprowadzenia go w błąd co do zamiaru i możliwości zwrotu tej kwoty oraz odsetek w okresie od 18 grudnia 1998 r. do 1 września 1999 r. w R., to uznać należy je za przedwczesne. Już z zeznań J. N. i przedłożonych przez niego dokumentów wynika wątpliwość co do tego, w jakiej wysokości rozporządzał on mieniem i na czyją rzecz. Przede wszystkim chodzi o pożyczkę udzieloną w wysokości 8.000zł. Pokrzywdzony wskazuje w jakich okolicznościach i komu jej udzielił, jak została potwierdzona, nadto w toku postępowania przedkłada odpowiedź na pozew D. S.. Sąd Rejonowy jednak nie czyni w tym zakresie żadnych ustaleń i nie wyciąga wniosków z przeprowadzonych dowodów. W szczególności pomija treść dokumentów i zeznań J. N., jak również wyjaśnienia oskarżonych, można rzec nie dąży do wydania orzeczenia, którego podstawą byłyby prawdziwe ustalenia faktyczne.

Zważywszy na powyżej wskazane zaniechania Sądu Rejonowego Sąd odwoławczy w zakresie pkt V wyroku, na podstawie art. 437 § 2 kpk, art. 449 kpk i art. 456 kpk, orzeczenie uchylił i sprawę w tej części przekazał do jej ponownego rozpoznania, w toku którego Sąd orzekający uwzględni treść zgromadzonych dokumentów, odbierze szczegółowe zeznania od pokrzywdzonego oraz zestawi je z wyjaśnieniami oskarżonych a następnie podda ocenie i wyda wyrok, w którym rozstrzygnie kwestię zakresu odpowiedzialności oskarżonych za zarzucane im aktem oskarżenia w punkcie V zachowania, a gdy zajdzie taka konieczność zajęte w tej mierze stanowisko uzasadni.

W odniesieniu do przypisanych oskarżonym D. S. i J. S. (2), w punktach II, III i IV wyroku, zauważyć należy, że Sąd I instancji poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne. W okolicznościach niniejszej sprawy niekorzystne rozporządzenie mieniem zarówno 14 stycznia 2000r. przez L. D. (1), jak i 16 marca 2000r. przez S. M. nie budzi wątpliwości, zwłaszcza że oskarżeni już w maju 2000r. wyjechali za granicę, a swój wyjazd utrzymywali w największej tajemnicy, zważywszy zaś na wysokość uzyskiwanych w tym czasie dochodów przez każde z małżonków, jak również istniejące ich zadłużenie tak u ich znajomych, jak i w bankach, wprowadzenie w błąd co do zamiaru i możliwości zwrotu zaciągniętych pożyczek, nie mogło budzić wątpliwości. Również w zakresie doprowadzenia J. Ż. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w łącznej kwocie 100.000 zł za pomocą wprowadzenia go w błąd co przeznaczenia pożyczonych pieniędzy, a także co do zamiaru i możliwości zwrotu pieniędzy w okresie 1998 r. i 1999 r. znajduje pełne potwierdzenie w zebranym w sprawie materiale dowodowym, a wyciągnięte przez Sąd Rejonowy wnioski o sprawstwie i zawinieniu oskarżonych zostały prawidłowo wykazane w pisemnym uzasadnieniu zaskarżonego wyroku.

W szczególności niezasadny jest zarzut obrazy wskazywanych szczegółowo w apelacji przepisów prawa procesowego poprzez odmowę udzielenia waloru wiarygodności wyjaśnieniom oskarżonych D. i J. S. (1), a w konsekwencji naruszenie zasady obiektywizmu i pominięcie dowodów i okoliczności działających na korzyść oskarżonych, jak i naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów. Przede wszystkim z punktu widzenia realizacji znamion typu czynu zabronionego stypizowanego art. 286 § 1 kk nie są istotne kwestie, podkreślane przez oskarżonych i apelującego w środku zaskarżenia związane ze spłacaniem zaciągniętych zobowiązań w miarę możliwości finansowych oskarżonych. Pokrzywdzeni L. D. (2), S. M. i J. Ż., jak również pozostali świadkowie występujący w sprawie wskazują na długoletnią znajomość z oskarżonymi, na zaufanie jakim ich darzyli oraz przede wszystkim, co podkreślają świadkowie, na zdolność przekonywania oskarżonych i brak wiedzy, że korzystali oni już wcześniej z pomocy finansowej innych znajomych. Nie można przy ocenie bezprawności zachowań przypisanych w punktach II, III i IV wyroku oskarżonym pomijać też treści opinii biegłego, prawidłowo ocenionej przez Sąd pierwszej instancji, ale także zwrócić należy uwagę, iż oskarżony J. S. (1) w wyjaśnieniach (k. 198) wskazał, że „jeszcze w latach dziewięćdziesiątych była możliwość niewielkich spłat na tyle, na ile było nas stać, jednak im później tym nasza sytuacja coraz bardziej pogarszała się, a w końcu przyszedł taki moment, że nie mieliśmy już czego oddawać”. Treść chociażby tych wyjaśnień świadczy o tym, że oskarżeni mieli pełną orientację w swoich możliwościach finansowych i zaciągając kolejne pożyczki na duże kwoty zwłaszcza pod koniec drugiej połowy lat dziewięćdziesiątych i na początku roku 2000 wiedzieli, że zaciągniętych pożyczek nie spłacą. Mieli świadomość, że nie tylko nie zwrócą uzyskanych od pokrzywdzonych pieniędzy, ale i nie zapłacą obiecywanych wysokich odsetek. Obiecując spłatę wprowadzali swoich przyjaciół w błąd, co do możliwości zwrotu, tym samym także działali z wolą i w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. Tym samym realizacja znamion nie tylko strony przedmiotowej, ale i podmiotowej, czynu zabronionego stypizowanego w art. 286 § 1 kk, w świetle materiału dowodowego nie może być skutecznie kwestionowana, a czynione w tym zakresie zarzuty apelacyjne są bezzasadne i całkowicie chybione, tak obrazy prawa procesowego, jak i poczynienia błędnych ustaleń faktycznych.

Nie znajduje żadnego uzasadnienie podnoszony przez Skarżącego zarzut obrazy art. 5 kpk, który określa obok zasady domniemania niewinności, także regułę in dubio pro reo, czyli nakaz tłumaczenia niedających usunąć się wątpliwości na korzyść osoby oskarżonej. To domniemanie niewinności nakazuje przeprowadzenie dowodów i wydanie orzeczenia skazującego dopiero w sytuacji pewności dowodowego wykazania sprawstwa i zawinienia oskarżonych o popełnienie przestępstw. To na sądzie spoczywa obowiązek dążenia do wyeliminowania wszelkich zaistniałych wątpliwości i dopiero po wykorzystaniu wszystkich możliwości, gdy stwierdzi, że wątpliwość istnieje nadal, winien sięgnąć po regułę określoną w art. 5 § 2 kpk. Nie można jednak zasadnie stawiać zarzutu obrazy tego przepisu, podnosząc wątpliwości strony, co do treści ustaleń faktycznych, bowiem dla oceny, czy nie została naruszona zasada in dubio pro reo, istotne jest jedynie to, czy orzekający w sprawie Sąd rzeczywiście powziął wątpliwości, co do ustaleń faktycznych i wobec braku możliwości ich usunięcia rozstrzygnął te wątpliwości na niekorzyść oskarżonych. Tak, więc wątpliwości te muszą zaistnieć po stronie Sądu, np. poprzez wskazanie alternatywnej wersji zdarzenia, a nie po stronie obrońcy oskarżonych, który realizując prawo do obrony może przedstawiać w taki sposób fakty i ich ocenę, aby powątpiewać w winę oskarżonych. Tak jest również w realiach niniejszej sprawy. Obrońca bowiem wskazuje w apelacji głównie na okoliczności, które miały stwarzać wątpliwości, co do zawinienia oskarżonych. Natomiast w przedmiotowej sprawie Sąd orzekający w I instancji takich wątpliwości nie miał, co wyraźnie wynika z pisemnych motywów zaskarżonego orzeczenia. Sąd I instancji miał możliwość bezpośredniego zetknięcia się z dowodami, a spostrzeżenia i wrażenia odniesione w toku bezpośredniego przesłuchania oskarżonych i świadków, mają wpływ na ocenę wiarygodności wypowiedzi poszczególnych osobowych źródeł dowodowych. Z natury rzeczy kontrola odwoławcza nie obejmuje więc tej sfery przekonania, jaka wiąże się wyłącznie z bezpośrednim przesłuchaniem, a jedynie sprowadza się do sprawdzenia, czy ta ocena nie wykazuje błędów natury faktycznej, logicznej albo też czy nie jest sprzeczna z doświadczeniem życiowym i wskazaniami wiedzy. Dokonana przez Sąd Rejonowy analiza materiału dowodowego sprawy w zakresie punktów II, III i IV wyroku jest wszechstronna, uwzględnia bowiem całość dowodów przeprowadzonych przed Sądem, nie można zatem mówić o obrazie art. 4 kpk, nadto ocena ta jest logiczna i zgodna z zasadami doświadczenia życiowego. W ocenie Sądu odwoławczego Sąd Rejonowy w sposób wnikliwy i wszechstronny rozważył wszystkie dowody i okoliczności ujawnione w toku rozprawy. Na ich podstawie uczynił prawidłowe ustalenia faktyczne oraz w sposób należyty wykazał winę oskarżonych D. S. i J. S. (1) w zakresie przypisanych im występków z art. 286 § 1 kk (pkt II i III wyroku) oraz z art. 286 § 1 kk w zw. z art. 12 kk (pkt IV wyroku). Tym samym tak dokonana ocena nie jest oceną dowolną i bezkrytyczną, jak zarzuca Skarżący, a w całej rozciągłości uwzględnia powołane powyżej reguły dotyczące obiektywizmu i swobodnej oceny dowodów. Stąd nie znajduje żadnego uzasadnienia zarzut obrazy art. 7 kpk. Nie można bowiem czynić zarzutu z samego tylko uznania określonych dowodów za wiarygodne i odmówienia tej cechy innym, gdyż wartościowanie dowodów stanowi prerogatywę sądu orzekającego.

W ugruntowanym orzecznictwie sądowym wypowiadana jest teza, że zarzut błędu w ustaleniach faktycznych, przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku nie może się sprowadzać do samej tylko odmiennej oceny materiału dowodowego, tym samym nie może sprowadzać się do samej polemiki z ustaleniami sądu a quo wyrażonymi w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia, lecz powinien polegać na wykazaniu, jakich uchybień w świetle wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego dopuścił się Sąd w dokonanej przez siebie ocenie materiału dowodowego (wyrok SN z dnia 22 stycznia 1975 roku, sygn. akt I KR 197/74, OSNKW 1975, z. 5, poz. 58, wyrok SA w Poznaniu z dnia 6 lipca 1995 roku, sygn. akt II AKr 182/95, OSN Prok. i Pr. 1996, z. 2-3, poz. 24, wyrok SA w Łodzi z dnia 6 października 2000 roku, sygn. akt II AKa 138/00, OSN Prok. I Pr. 2002, z. 1, poz. 28, wyrok SA w Łodzi z dnia 10 maja 2001 roku, sygn. akt II AKa 80/01, Prok. i Pr. Dodatek Orzecznictwo 2002, nr 11, poz. 27). Sama możliwość przeciwstawienia ustaleniom sądu orzekającego odmiennego poglądu w kwestii ustaleń faktycznych, opartego nie na innych dowodach, odmiennych od tych, na których oparł się Sąd pierwszej instancji, nie może prowadzić do wniosku o popełnieniu przez ten Sąd błędu w ustaleniach faktycznych (tak wyrok SN z dnia 10 maja 2005 roku, WA 12/05, OSNwSK 2005, nr 1, poz. 949).

Nie znajdując podstaw, z przyczyn wskazanych powyżej, do uwzględnienia zarzutów apelacji obrońcy oskarżonych, odnoszących się do zaskarżonego orzeczenia w części dotyczącej punktów II, III i IV wyroku, a także w konsekwencji prawidłowości rozstrzygnięcia w punkcie IX wyroku, uznając apelację w tym zakresie za bezzasadną, na podstawie art. 437 kpk, art. 449 kpk i art. 456 kpk, Sąd odwoławczy utrzymał w mocy wyrok Sądu Rejonowego w Rzeszowie w zakresie punktów II, III, IV i IX. Jednocześnie utrzymując w tej części zaskarżony wyrok niezbędnym stało się wymierzenie oskarżonym D. S. i J. S. (1) w miejsce orzeczonych przez Sąd Rejonowy, a utrzymanych w mocy przez Sąd odwoławczy kar jednostkowych, kar łącznych w wymiarze po 1 roku pozbawienia wolności, oraz na podstawie art. 69 § 1 i § 2 oraz art. 70 § 1 kk warunkowe zawieszenie ich wykonania na okres próby 4 lat. W tym zakresie aktualne pozostają prawidłowo poczynione ustalenia Sądu Rejonowego co do stopnia społecznej szkodliwości przypisanych oskarżonym czynów i stopnia ich zawinienia, jak również innych dyrektyw mających wpływ na wymiar orzeczonych kar, w tym właściwości i warunków osobistych oskarżonych. Sąd Okręgowy podziela również stanowisko Sądu Rejonowego przedstawione w uzasadnieniu co do występowania po stronie oskarżonych pozytywnej prognozy uzasadniające stosowanie wobec nich środka probacyjnego w postaci warunkowego zawieszenia wykonania orzeczonych kar łącznych pozbawienia wolności.

Jednocześnie na podstawie art. 627 kpk w zw. z art. 636 § 1 kpk oraz art. 3 ust. 1 w zw. z art. 8 ustawy z dnia 23 czerwca 1973r. o opłatach w sprawach karnych (Dz. U. 1983r., Nr 49, poz. 223 ze zm.), kosztami procesu związanymi z rozpoznaniem apelacji obrońcy Sąd obciążył oskarżonych, zasądzając od D. S. i J. S. (1) na rzecz Skarbu Państwa kwoty po 910,67zł tytułem kosztów sądowych za postępowanie odwoławcze i związane z częścią skazującą zaskarżonego wyroku utrzymaną w mocy.