Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 maja 2016 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXIII Wydział Gospodarczy Odwoławczy w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 18 maja 2016 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Państwowych Spółki Akcyjnej w W.

przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy w Warszawie

z dnia 26 listopada 2015 r., sygn. akt XVII GC 1070/15

I.  zmienia zaskarżony wyrok w pkt 1 w części i zasądza od Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w W. na rzecz (...) Państwowych Spółki Akcyjnej w W. kwotę 38 607,47 zł (trzydzieści osiem tysięcy sześćset siedem złotych czterdzieści siedem groszy) z ustawowymi odsetkami od dnia 26 marca 2012r. do dnia 31 grudnia 2015 roku oraz ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty oraz w pkt 2 i zasądza od Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w W. na rzecz (...) Państwowych Spółki Akcyjnej w W. kwotę 4 538 zł (cztery tysiące pięćset trzydzieści osiem złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu,

II.  oddala apelację w pozostałej części,

III.  zasądza od Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w W. na rzecz (...) Państwowych Spółki Akcyjnej w W. 3 321 zł (trzy tysiące trzysta dwadzieścia jeden złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt XXIII Ga 352/16

UZASADNIENIE

Dnia 26 marca 2012 r. powód (...) Państwowe S.A. w W. wniósł o zasądzenie od pozwanej Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w W. kwoty 42 404, 07 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wytoczenia powództwa do dnia zapłaty oraz o zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu powód wskazał, że na podstawie umowy z dnia 12 maja 1992 r. zezwolił Spółdzielni Mieszkaniowej (...), której następcą prawnym jest pozwana, na budowę na działce będącej w posiadaniu spółdzielni wielolokalowego budynku mieszkalnego. Po zakończeniu inwestycji i uzyskaniu tytułu prawnego do gruntu, działka miała zostać przekazana spółdzielni. Powód wskazał, iż nieodpłatne przekazanie prawa użytkowania wieczystego działki spółdzielni nie zostało zrealizowane. Powód nadmienił, że w związku z uiszczeniem przez pozwaną opłat za użytkowanie wieczyste działki, zgodnie ze specyfikacją nierozliczonych kont analitycznych, obciążono ją kwotą 42 404, 07 zł, na którą składa się należność główna w kwocie 38 607,47 zł oraz odsetki ustawowe naliczone do dnia 29 lutego 2012 r.

W sprzeciwie od nakazu zapłaty pozwana wniosła o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na jej rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

W uzasadnieniu sprzeciwu pozwana podniosła, że powód nie wykazał podstawy dla dochodzenia kwoty wskazanej w pozwie. W ocenie pozwanej nie wykazano, aby pozwana korzystała z działki ewidencyjnej, na której posadowiony jest budynek spółdzielni w sposób bezumowny, bowiem podstawą do władania gruntem są zawarte umowy. Pozwana wskazała, iż powód uchyla się od wykonania zobowiązania wynikającego z zawartych umów, przez co w dalszym ciągu zobowiązany jest ponosić ciężary związane z użytkowaniem wieczystym działki. W ocenie pozwanej, jeżeli podstawą roszczenia powoda jest odszkodowanie, nie sposób przypisać pozwanej winy, która uzasadniałaby zasądzenie kwot dochodzonych przez powoda. Pozwana nadmieniła, że powód nie obciążył dotychczas pozwanej jakimikolwiek opłatami z tytułu użytkowania wieczystego za lata 1993-2008. Pozwana wskazała, iż uzgodnienia dokonane między stronami w 1992 r. wyrażają w pełni wolę takiego uregulowania stosunków, w których pozwana w zamian za zwrot nakładów poczynionych przez powódkę na nieruchomość budynkową nie poniesie dodatkowych zobowiązań wynikających z korzystania z gruntu, na którym znajdowała się nieruchomość, a powódka przeniesie na pozwaną prawo użytkowania wieczystego do gruntu.

Wyrokiem z dnia 21 maja 2013 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi Północ w Warszawie powództwo oddalił (pkt I) i zasądził od (...) Państwowych S.A. w W. na rzecz Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w W. kwotę 4 538 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym 2 4000 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego (pkt II).

Apelację od tego wyroku złożył powód zaskarżając go w całości i zarzucając mu:

naruszenie przepisów prawa materialnego

- art. 328 k.c. w zw. za rt. 336 k.c. poprzez uznanie, że pozwana pomimo tego że jest posiadaczek prawa użytkowania wieczystego nie ma obowiązku ponoszenia opłat z tytułu użytkowania wieczystego

- art. 405 k.c. poprzez przyjęcie, że pozwany może korzystać z gruntu będącego w użytkowaniu wieczystym powoda które rodzi obowiązek zapłaty opłat za użytkowanie wieczyste Skarbowi Państwa, a ciężar ich płacenia powinien ponosić powód, który nie korzysta z gruntu.

Wskazując na powyższe skarżący wniósł o:

1)  Zmianę zaskarżonego wyroku w całości i zasądzenie na rzecz powoda zgodnie z żądaniem pozwu;

2)  Zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych za obie instancje.

Ewentualnie wniósł o:

uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania – przy uwzględnieniu kosztów postępowania odwoławczego.

Wyrokiem z dnia 9 stycznia 2014 r. Sąd Okręgowy w Warszawie uchylił wyrok Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi – Północ w Warszawie z dnia 21 maja 2013 r. do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie w zakresie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Okręgowy wyjaśnił, że Sąd pierwszej instancji powinien był ustalić czy istnieją, bądź nie istnieją podstawy materialnoprawne dochodzonego w niniejszej sprawie roszczenia. Rozważania Sądu powinny zatem w pierwszej kolejności odnieść się do przepisów zawartych w kodeksie cywilnym czego jednak nie dokonał. Należy zauważyć, że wprawdzie powód nie jest zobowiązany do podania podstawy prawnej dochodzonego roszczenia, to jednak Sąd może zwrócić się do niego o jej wskazanie, co zwłaszcza dotyczy sytuacji, kiedy jest on reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika. Z tej możliwości Sąd Rejonowy nie skorzystał, a sam nie próbował rozważyć zasadności dochodzonych roszczeń w świetle przepisów kodeksu cywilnego. Powód dopiero w apelacji wskazał, że podstawa prawną może być art. 405 k.c.

Po ponownym rozpoznaniu sprawy, wyrokiem z dnia 26 listopada 2015 r. Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy w Warszawie oddalił powództwo w całości (pkt I) i zasądził od powódki na rzecz pozwanej kwotę 2 400 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt II).

Powyższe rozstrzygnięcie było wynikiem następujących ustaleń faktycznych i rozważań prawnych:

W dniu 12 maja 1992 r. w W. została zawarta umowa pomiędzy Centralną Dyrekcją Okręgową Kolei Państwowych w W. którego następcą są (...) Państwowe S.A. w W. oraz Spółdzielnią Budowlano-Mieszkaniową (...) w W., którego następcą jest Spółdzielnia Mieszkaniowa (...) w W.. Umowa została zawarta w sprawie wspólnej realizacji budynku mieszkalnego S przy ul. (...) na osiedlu (...) w W.. Zgodnie z § 4 umowy spółdzielnia przejęła do finansowania całość wydatków do zakończenia i odbioru budynku oraz zobowiązała się do zwrotu dotychczas poniesionych nakładów. Natomiast zgodnie z § 7 Centralna Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych w W. zobowiązała się do uzyskania i notarialnej cesji na rzecz spółdzielni prawa wieczystego użytkowania terenu oraz ustanowienia dla spółdzielni własności budynku. Koszty opłat z tym związanych miała ponieść spółdzielnia.

W dniu 30 grudnia 1992 r. została zawarta umowa pomiędzy Centralną Dyrekcją Okręgową Kolei Państwowych w W. oraz Spółdzielnią Budowlano-Mieszkaniową (...) w W.. Przedmiotem umowy był zwrot poniesionych przez Dyrekcję nakładów na budownictwo mieszkaniowe, które Spółdzielnia zobowiązała się zwrócić.

Decyzją nr (...) z dnia 15 września 1993 r. Wojewoda (...) stwierdził z mocy prawa nabycie przez Centralną Dyrekcję Okręgową Kolei Państwowych z siedzibą w W. prawa użytkowania wieczystego gruntu zabudowanego stanowiącego własność Skarbu Państwa położonego w W. w rejonie ulic (...) oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka nr (...) obręb (...), o powierzchni 3 373 metrów kwadratowych, ustalając cenę gruntu na kwotę 1 990 070 000 zł. Ustalono z dniem 1 stycznia 1994 r. opłatę roczną z tytułu użytkowania wieczystego wynoszącą 1% ceny gruntu określonej w pkt III decyzji w wysokości 19 901 000 zł.

Decyzją Starosty Powiatu (...) z dnia 18 grudnia 2001 r. ustalono nową wysokość opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste nieruchomości położonej w W. w rejonie ulic (...), o powierzchni 3 373 metrów kwadratowych, oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka nr (...) obręb 3-04-09 na skutek zmiany wartości gruntu ustalając wysokość opłaty rocznej na kwotę 11 923,55 zł.

Pismem z dnia 25 kwietnia 2002 r. powódka poinformowała pozwaną, że nieodpłatnie może przekazać mienie na własność jedynie jednostkom samorządu terytorialnego, wobec czego nie istnieje możliwość przekazania spółdzielni prawa użytkowania wieczystego działki nr (...) obręb (...).

W dniu 13 marca 2009 r. powódka jako użytkownik wieczysty dokonała opłaty za użytkowanie wieczyste gruntu w 2009 r. na rzecz Zarządu Mienia Skarbu Państwa w kwocie 187 928,32 zł.

W dniu 17 marca 2009 r. powódka jako użytkownik wieczysty dokonała opłaty za użytkowanie wieczyste gruntu w 2009 r. na rzecz Zarządu Mienia Skarbu Państwa w kwocie 100 000 zł.

W dniu 17 marca 2010 r. powódka jako użytkownik wieczysty dokonała opłaty za użytkowanie wieczyste (...). (...) (...), (...)na rzecz Zarządu Mienia Skarbu Państwa w kwocie 200 000 zł.

W dniu 17 marca 2010 r. powódka jako użytkownik wieczysty dokonała opłaty za użytkowanie wieczyste (...). (...) (...), (...) na rzecz Zarządu Mienia Skarbu Państwa w kwocie 100 725,84 zł.

W dniu 30 maja 2011 r. powódka jako użytkownik wieczysty dokonała opłaty za użytkowanie wieczyste gruntu w 2010 r. na rzecz Zarządu Mienia Skarbu Państwa w kwocie 300 725,84 zł.

Powódka wystawiła dla pozwanej następujące noty księgowe:

- notę księgową nr (...) z dnia 29 grudnia 2009 r. w kwocie 11 923,55 zł z tytułu opłaty za użytkowanie wieczyste za 2009 r. działki o powierzchni 3 373 metrów kwadratowych oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka nr (...) obręb (...),

- notę księgową nr (...) z dnia 29 stycznia 2010 r. w kwocie 11 923,55 zł z tytułu opłaty za użytkowanie wieczyste za 2010 r. działki o powierzchni 3373 metrów kwadratowych oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka nr (...) obręb (...),

- notę księgową nr (...) z dnia 2 stycznia 2012 r. w kwocie 11 923,55 zł z tytułu odszkodowania za użytkowanie wieczyste za 2011 r. działki o powierzchni 3 373 metrów kwadratowych oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka nr (...) obręb(...)

- notę odsetkową z dnia 31 grudnia 2010 r. od należności z not nr 28494/09 i nr 11/10/18/2010 w kwocie 2 836,82 zł.

Pismem z dnia 1 września 2010 r. powódka wezwała pozwaną do zapłaty kwoty 23 847, 10 zł w terminie 7 dni od otrzymania wezwania. W odpowiedzi pismem z dnia 13 września 2010 r. pozwana odmówiła zapłaty powyższej kwoty.

W dniu 4 października 2010 r. odbyło się spotkanie przedstawicieli powódki oraz przedstawicieli pozwanej, jednak strony nie zawarły porozumienia.

Pismem z dnia 20 lipca 2011 r. powódka wezwała pozwaną do zapłaty kwoty 26 692,72 zł w terminie 7 dni od otrzymania wezwania. W odpowiedzi w piśmie z dnia 10 sierpnia 2011 r. pozwana podtrzymała swoje stanowisko odnośnie odmowy zapłaty powyższej kwoty.

Pismem z dnia 1 lutego 2012 r. powódka wystosowała do pozwanej wezwanie do zapłaty kwoty 38 607, 47 zł w terminie 7 dni od otrzymania wezwania. W odpowiedzi w piśmie z dnia 16 lutego 2012 r. pozwana podtrzymała swoje stanowisko odnośnie odmowy zapłaty kwoty 38 607, 47 zł.

Sąd Rejonowy zaznaczył, że powódka w piśmie procesowym z dnia 15 kwietnia 2015 r. przedstawiła trzy propozycje oparcia dochodzonego roszczenia: 1) art. 405 k.c., 2) art. 225 k.c. w zw. z art. 224 k.c., 3) art. 357 ¹ k.c.).

Odnosząc się do możliwości zastosowanie przepisów dotyczących bezpodstawnego wzbogacenia Sąd Rejonowy, powołując się na brzmienie art. 238 k.c., z którego wynika iż to wieczysty użytkownik uiszcza przez czas trwania swego prawa opłatę roczną, wykluczył możliwość zastosowania w niniejszej sprawie konstrukcji bezpodstawnego wzbogacenia.

Sąd pierwszej instancji uznał również, że oparty na podstawie art. 225 k.c. w zw. z art. 224 k.c. zwrot należności z tytułu opłaty za wieczyste użytkowanie jako quasi wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości nie jest uzasadniony.

Ponadto Sąd Rejonowy stwierdził, że wprowadzony ustawą obowiązek stosowania przez pozwaną trybu przetargowego do zbywania składników aktywów trwałych nie uzasadnia oparcia roszczenia na art. 357 ¹ § 1 k.c.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniósł powód, zaskarżając go w całości.

Wyrokowi temu skarżąca zarzuciła:

1)  naruszenie art. 233 k.p.c. poprzez naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów w ten sposób, że Sąd pominął, że pozwana przy realizacji inwestycji budowy mieszkań dla członków spółdzielni nie poniosła kosztów uzyskania praw do korzystania z gruntu, co miało znaczący wpływ na koszty tej inwestycji, a obecnie pozwana bezumownie korzysta z gruntu, na jakim posadowiony jest budynek Spółdzielni Mieszkaniowej (...), co spowodowało, że Sąd ograniczając się wyłącznie do uznania, że na powódce spoczywa obowiązek ponoszenia opłat za użytkowanie wieczyste oddalił powództwo, pomijając zgłoszone przez powódkę podstawy prawne dochodzonego roszczenia, a przynajmniej nie uzasadniając ich nieuwzględnienia, co w konsekwencji spowodowało

2)  naruszenie prawa materialnego przez niezastosowanie, a w szczególności:

- art. 225 w zw. z art. 224 k.c. – jako podstawa do zrekompensowania powódce ciężarów ponoszonych z tytułu opłaty za użytkowanie wieczyste w wynagrodzeniu za bezumowne korzystanie z gruntu lub

- art. 405 i nast. k.c. – poprzez przyjęcie, że pozwana pomimo iż korzysta z gruntu nie ma żadnych zobowiązań z tego tytułu w stosunkach do powódki, która pomimo iż z gruntu nie korzysta ponosi koszty jego utrzymania, i ewentualnie z ostrożności procesowej

- art. 357 ¹ k.c. – w przypadku uznania zawartej umowy z dnia 12 maja 1992 r. jako tolerującej pobyt pozwanej na gruncie powódki – dający podstawę Sądowi w razie nadzwyczajnej zmiany stosunków (wprowadzony ustawą obowiązek stosowania przez powódkę trybu przetargowego do zbywania składników trwałych – a więc brak możliwości zrealizowania zobowiązania do cesji prawa użytkowania wieczystego na rzecz pozwanej) do określenia wysokości świadczenia – zwrotu należności z tytułu opłaty za wieczyste użytkowanie.

W związku z powyższym powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez:

1)  uwzględnienie powództwa w całości,

2)  zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki kosztów postępowania wraz z kosztami zastępstwa procesowego za obie instancje według norm przepisanych.

Na rozprawie apelacyjnej w dniu 18 maja 2016 r. pozwana wniosła o oddalenie apelacji powódki i zasądzenie kosztów procesu.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie.

Co prawda Sąd Okręgowy podziela ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd Rejonowy i przyjmuje je za własne, jednak z ich oceną prawną nie sposób się zgodzić. W ocenie Sądu Okręgowego roszczenie powódki jest zasadne, pozwaną należy bowiem uznać za bezpodstawnie wzbogaconą kosztem powoda w rozumieniu art. 405 k.c.

Zgodne z art. 405 k.c. kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.

W przypadku zajścia przesłanek określonych w art. 405 k.c. (wzbogacenie jednego podmiotu kosztem innego) powstaje stosunek zobowiązaniowy (zobowiązanie), w ramach którego zubożonemu przysługuje roszczenie o zwrot wzbogacenia przeciwko temu kto bezpodstawnie wzbogacił się jego kosztem. Można więc powiedzieć, że bezpodstawne wzbogacenie jest instytucją prawa cywilnego, umożliwiającą odzyskanie przez dany podmiot wartości majątkowej, którą utracił bez podstawy prawnej na rzecz innego podmiotu (K. Mularski, Komentarz do art. 405 k.c., w: M. Gutowski (red.), Kodeks cywilny. Tom I. Komentarz do art. 1-449 ¹¹ k.c.).

Dyspozycja art. 405 k.c. wyznacza trzy podstawowe przesłanki powstania roszczenia o zwrot wzbogacenia, a mianowicie wymaga się, aby: 1) doszło do wzbogacenia majątku jednej osoby, uzyskanego kosztem majątku innej osoby, 2) wzbogacenie i zubożenie pozostawały ze sobą w związku w tym rozumieniu, iż wzbogacenie jest wynikiem zubożenia, a zatem by miały wspólne źródło oraz 3) aby wzbogacenie nastąpiło bez podstawy prawnej (W. Dubis, Komentarz do art. 405 k.c., w: E. Gniewek (red.), Kodeks cywilny. Komentarz). Zgodzić się należy przy tym ze stanowiskiem, według którego związek między zubożeniem a wzbogaceniem nie musi być bezpośredni (K. Mularski, Komentarz do art. 405 k.c., w: M. Gutowski (red.), Kodeks cywilny. Tom I. Komentarz do art. 1-449 ¹¹ k.c.).

Dla roszczenia o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia nie jest wymagane, aby nastąpiło przejście korzyści z majątku zubożonego do majątku wzbogaconego, rozumianego w ten sposób, że pewna korzyść „ubywa” z jednego majątku i „przybywa” w drugim, bowiem zubożenie może być związane także z tym, iż majątek nie uległ powiększeniu, a wzbogacenie na tym, iż doszło do zaoszczędzenia na koniecznych wydatkach. Z pewnością zawsze musi to przybrać postać określonego „zysku” dla wzbogaconego, który da się obliczyć w pieniądzach. Korzyść jedynie potencjalna nie może podlegać wydaniu, skoro realnie nie zostało uzyskane jakiekolwiek wzbogacenie (W. Dubis, Komentarz do art. 405 k.c., w: E. Gniewek (red.), Kodeks cywilny. Komentarz).

W wyroku z dnia 20 lipca 2007 r. w sprawie o sygn. akt I CSK 105/07 Sąd Najwyższy podkreślił, że formuła użyta w art. 405 k.c., iż wzbogacenie ma nastąpić „kosztem” zubożonego, a nie – jak to ujmował Kodeks zobowiązań – „z majątku”, stwarza podstawy do wniosku, że przesłanki związku między wzbogaceniem a zubożeniem nie należy rozumieć w duchu rygorystycznie pojmowanej „bezpośredniości” tego związku, a tym samym wykorzystywać w celu ograniczenia zobowiązania zwrotu wzbogacenia.

Zarówno zubożenie, jak i wzbogacenie wywołane są tą samą przyczyną. Jednak podstawowa przesłanka bezpodstawnego wzbogacenia nie ma charakteru związku przyczynowo-skutkowego między zubożeniem a wzbogaceniem różnych podmiotów, ponieważ co prawda zubożenie i wzbogacenie następują jednocześnie na skutek tej samej przyczyny, ale jest to jedynie koincydencja między zubożeniem a wzbogaceniem, a nie związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy nimi. Zubożenie i wzbogacenie łączy więc koincydencja (wspólna przyczyna), a nie związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy nimi, ponieważ wzbogacenie nie jest przyczyną zubożenia, które nie jest jego skutkiem (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 25 lutego 2014 r., I ACa 1121/13).

Badając istnienie w niniejszej sprawie przesłanek bezpodstawnego wzbogacenia pozwanej spółdzielni kosztem powoda w pierwszej kolejności należy wskazać przepis art. 238 k.c., zgodnie z którym użytkownik wieczysty uiszcza przez czas trwania swego prawa opłatę roczną. W okolicznościach rozpoznawanej sprawy nie budziło wątpliwości, że użytkownikiem wieczystym działki położonej W. w rejonie ulic (...) o powierzchni 3 373 metrów kwadratowych, oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka nr (...) obręb(...) jest powódka (wcześniej poprzednik prawny powódki – Centralna Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych w W.). Prawo to powódka posiada od dnia 5 grudnia 1990 r., co wynika z decyzji Wojewody (...) z dnia 15 września 1993 r. Nie ulega zatem wątpliwości, że to na powódce ciąży prawny obowiązek uiszczania corocznej opłaty z tytułu użytkowania wieczystego tej działki.

Należy jednak wskazać, że posiadaczem przedmiotowej działki na mocy umowy z dnia 12 maja 1992 r. jest pozwana (wcześniej poprzednik prawny pozwanej - Spółdzielnia Budowlano-Mieszkaniowa (...) w W.). Co więcej, na działce został postawiony budynek mieszkalny wchodzący do zasobu pozwanej. Jest zatem oczywiste, że to pozwana, a nie powódka, korzysta z działki położonej W. w rejonie ulic (...) oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka nr (...) obręb (...). Jednocześnie należy mieć na względzie, że pozwana, jako spółdzielnia mieszkaniowa, jest podmiotem prowadzącym działalność gospodarczą. Stanowisko o profesjonalnym charakterze działalności prowadzonej przez spółdzielnie jest ugruntowane w orzecznictwie (por. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 1991 r., III CZP 53/91, z dnia 6 grudnia 1991 r., III CZP 117/91). Zdaniem Sądu Okręgowego zasadne jest stwierdzenie, że pozwana korzystała i wciąż korzysta z działki stanowiącej przedmiot prawa użytkowania wieczystego przysługującego powodowi celem prowadzenia działalności gospodarczej.

Zgodnie z § 7 ust. 1 umowy z dnia 12 maja 1992 r. miało dojść do przeniesienia prawa użytkowania wieczystego. Takowe przeniesienie ze strony powódki na pozwaną nigdy jednak nie nastąpiło. Ma przy tym rację powódka, która wskazuje na brak w chwili obecnej możliwości formalnoprawnych do zrealizowania takiego przeniesienia. W dacie zawarcia umowy z dnia 12 maja 1992 r. obowiązywała ustawa z dnia 27 kwietnia 1989 r. o przedsiębiorstwie państwowym (...) (Dz. U. z 1989 r. nr 26, poz. 138). Użytkowanie wieczyste stanowi środek trwały, zatem zgodnie z art. 18 ust. 1 ww. ustawy dopuszczalne było przeniesienie prawa użytkowania wieczystego należącego do przedsiębiorstwa państwowego (...) na spółdzielnię. Jednakże taka możliwość nie istniała już pod rządami kolejnych ustaw, począwszy od wejścia w życie ustawy z dnia 6 lipca 1995 r. o przedsiębiorstwie państwowym (...) (Dz. U. z 1995 r. nr 95, poz. 474), ponieważ zgodnie z art. 13 ust. 5 ww. ustawy do sprzedaży środków trwałych lub zorganizowanych części mienia przedsiębiorstwa stosuje się przepisy obowiązujące przedsiębiorstwa państwowe. Tymczasem zgodnie z art. 46 ust. 3 ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (Dz. U. z 1981 r. nr 24, poz. 122), który znajdował zastosowanie w czasie obowiązywania ustawy z dnia 6 lipca 1995 r. o przedsiębiorstwie państwowym (...), zbycie środków trwałych następowało w drodze publicznego przetargu.

Okoliczności niniejszej sprawy, a w szczególności treść umowy z dnia 12 maja 1992 r. jednoznacznie wskazują, że celem stron było doprowadzenie do stanu rzeczy, w którym użytkownikiem wieczystym działki położonej W. w rejonie ulic (...) oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka nr (...) obręb (...) miała być pozwana. Tym samym to na pozwanej zgodnie z art. 238 k.c. spoczywałby wyłączny obowiązek uiszczania opłaty z tytułu użytkowania wieczystego. Jak już jednak wyjaśniono przeniesieni prawa użytkowania wieczystego nie mogło nastąpić z uwagi na zmiany w przepisach regulujących dopuszczalność takiego przeniesienia. Należy przy tym dostrzec, że od 1992 r. w żaden sposób nie zmienił się sposób korzystania przez pozwaną z przedmiotowej działki. Na działce tej w dalszym ciągu usytuowany jest budynek mieszkalny należący do pozwanej. Tym samym powódka, pomimo, iż jest użytkownikiem wieczystym, w żaden sposób nie korzysta z działki, a corocznie ponosi ciężary związane z opłatą za użytkowanie wieczyste. Z drugiej strony pozwana niewątpliwie uzyskuje korzyść majątkową związaną z brakiem konieczności uiszczenia rocznej opłaty za użytkowanie wieczyste, którą musiałaby ponosić gdyby była użytkownikiem wieczystym tej działki. W ocenie Sądu Okręgowego prowadzi to do jednoznacznej konkluzji, że korzyść ta występuje bez podstawy prawnej i kosztem powoda. Przesądza to zatem o istnieniu zobowiązania pozwanej spółdzielni względem powoda z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia (art. 405 i nast. k.c.).

Wyjaśnić też należy, że brak jest podstaw by przyjąć aby obowiązek zwrotu uzyskanej przez pozwaną korzyści wygasł na podstawie art. 409 k.c. Żadnych argumentów w tym zakresie nie podnosiła również pozwana spółdzielnia, mimo że przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu były przez powoda wskazywane jako podstawa prawna dochodzonego roszczenia począwszy od apelacji od wyroku z dnia 21 maja 2013 r. doręczonej pełnomocnikowi pozwanej dnia 27 sierpnia 2013 r. (k. 120).

Co istotne ocena, że w okolicznościach niniejszej sprawy uiszczone przez powoda opłaty z tytułu użytkowania wieczystego stanowią bezpodstawne wzbogacenie, w żaden sposób nie narusza treści art. 238 k.c. Oczywistym jest bowiem, że to powód jako użytkownik wieczysty, a nie pozwana spółdzielnia, obowiązany sjest do uiszczania opłat z tytułu użytkowania wieczystego. Podobnie właściciel nieruchomości o zapłatę opłat z tego tytułu wystąpić może jedynie do powoda jako użytkownika wieczystego, nie zaś do pozwanej spółdzielni, która z nieruchomości rzeczywiści korzysta.

Nadmienić należy, że Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 grudnia 2008 r. w sprawie o sygn. akt I CSK 244/08 nie wykluczył możliwości skutecznego ubiegania się o zwrot uiszczonej przez użytkownika wieczystego opłaty z tytułu użytkowania wieczystego od podmiotu faktycznie władającego nieruchomością. Sąd Najwyższy stwierdził jednak, że aby można było mówić o korzyściach uzyskanych bez podstawy prawnej konieczne jest uiszczenie należności z tytułu opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste przez użytkownika wieczystego. Podkreślić zaś należy, że fakt uiszczania przez powoda opłat z tytułu wieczystego użytkowania zajmowanej przez pozwaną nieruchomości nie budził w niniejszej sprawie wątpliwości. Okoliczność ta została bowiem wykazana przedłożonymi przez powoda potwierdzeniami przelewów płaty za użytkowanie wieczyste za lata 2009-2011 oraz decyzją Starosty Powiatu (...) z dnia 18 grudnia 2001 r. ustalającą wysokość opłaty rocznej na kwotę 11 923, 55 zł. Ustalenia w tym zakresie zostały zresztą trafnie poczynione przez Sąd pierwszej instancji.

W ocenie Sądu Okręgowego powódka wykazała zatem zasadność roszczenia w kwocie 38 607, 47 zł. Na kwotę tę składa się kwota 35 770, 65 zł, która stanowi sumę uiszczonych w latach 2009-2011 rocznych opłat za użytkowanie wieczyste w wysokości 11 923,55 zł (3 x 11 923, 55 zł), a także kwota w wysokości 2 836, 82 zł wskazana w nocie odsetkowej z dnia 31 grudnia 2010 r. stanowiąca kwotę skapitalizowanych odsetek od należności z tytułu opłat rocznych za lata 2009 i 2010 za okres od dnia ich wymagalności do dnia 31 grudnia 2010 r. Roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia jest zobowiązaniem bezterminowym, co oznacza, że w zakresie wymagalności tego typu roszczeń zastosowanie znajduje art. 455 k.c., zgodnie z którym jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Powódka przedstawiła dowody świadczące o wezwaniu pozwanej do uiszczenia opłat za użytkowanie wieczyste za poszczególne lata, w tym za lata 2009 i 2010 i wyznaczyła w tym celu terminy zapłaty. Co prawda powódka nie przedstawiła zwrotnych potwierdzeń odbioru przez pozwaną wszystkich skierowanych do niej wezwań, należy wyjaśnić, że pozwana nie kwestionowała samego faktu otrzymania wezwań. W konsekwencji Sąd uznał roszczenie odsetkowe w kwocie 2 836, 82 zł za w pełni zasadne, tym bardziej, że w żaden sposób nie zostało ono zakwestionowane przez pozwana spółdzielnię.

Podstawą rozstrzygnięcia w zakresie odsetek od zasądzonej na rzecz powódki kwoty jest art. 481 § 1 k.c. Zgodnie z tym przepisem jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności. Jak już wyjaśniono, wymagalność zaś świadczenia, którego termin spełnienia nie jest oznaczony, ani nie wynika z właściwości zobowiązania (a z taką sytuacją mamy do czynienia w niniejszej sprawie) powstaje niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do jego wykonania (art. 455 k.c.). Powódka dołączyła wezwania do zapłaty, częściowo ze zwrotnymi potwierdzeniami odbioru, a pozwana nie kwestionowała faktu doręczeń i ich dat. Jednakże powódka domagała się w niniejszym postępowaniu zasądzenia odsetek od żądanej kwoty głównej za okres krótszy, bowiem od dnia wytoczenia powództwa, zatem odsetki zasądzono od dnia wniesienia pozwu, tj. dnia 26 marca 2012 r. Jednocześnie należy zaznaczyć, że uprawnione było zasądzenie od dnia wniesienia pozwu odsetek od zaległych odsetek w kwocie 2 836, 82 zł, bowiem zgodnie z art. 482 § 1 k.c. z chwilą wytoczenia powództwa dopuszczalne jest żądanie odsetek za opóźnienie od zaległych odsetek.

Z uwagi na wejście w życie z dniem 1 stycznia 2016 r. ustawy z dnia 9 października 2015 r. o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2015 r., poz. 1830) i zmianę treści art. 481 k.c., Sąd Okręgowy doprecyzowując rozstrzygnięcie w tym zakresie rozbił zasądzone odsetki na odsetki ustawowe do dnia 31 grudnia 2015 r. oraz odsetki ustawowe za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy stosownie do treści art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w punkcie 1 w części i zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 38 607, 47 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 26 marca 2012 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. oraz ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty.

W pozostałym zakresie, tj. ponad kwotę 38 607, 47 zł Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. apelację oddalił jako bezzasadną. Powódka w toku postępowania nie wyjaśniła, co składa się na kwotę 3 796, 60 zł. Nawet przyjmując, iż kwota 3 796, 60 zł miała stanowić sumę skapitalizowanych odsetek, nie zostało wskazane, od jakich kwot i za jaki okres została dokonana kapitalizacja.

Zmiany w zakresie rozstrzygnięcia o żądaniu pozwu implikują konieczność zmiany rozstrzygnięcia w zakresie kosztów procesu.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 100 zd. drugie k.p.c. W niniejszej sprawie powód domagał się od pozwanej kwoty 42 404, 04 zł, zaś w wyniku zmiany zaskarżonego wyroku na jej rzecz została zasądzona kwota 38 607,47 zł. Należy zatem stwierdzić, że powód uległ pozwanej jedynie w nieznacznej części swojego żądania (ok. 9%), co uzasadnia obciążenie całością kosztów procesu pozwaną stosownie do treści art. 100 zd. drugie k.p.c.

Zgodnie z art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. do niezbędnych kosztów procesu strony reprezentowanej przez radcę prawnego zalicza się wynagrodzenie i wydatki jednego radcy prawnego, koszty sądowe oraz koszty nakazanego przez sąd osobistego stawiennictwa strony. Wydatki poniesione przez powoda w niniejszej sprawie przed sądem pierwszej instancji sprowadzają się do: opłaty sądowej od pozwu w kwocie 2 121 zł, wynagrodzenia radcy prawnego należnego stosownie do § 6 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tekst jedn. Dz. U. z 2013, poz. 490) w kwocie 2 400 zł oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy również orzekł na podstawie art. 100 zd. drugie k.p.c., obciążając obowiązkiem ich zwrotu pozwaną, apelacja powoda została bowiem w przeważającej części uwzględniona.

Na koszty te złożyła się opłata sądowa od apelacji w kwocie 2 121 zł i wynagrodzenie pełnomocnika powoda ustalona od wartości przedmiotu zaskarżenia na podstawie § 6 pkt 5 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu w kwocie 1 200 zł z uwzględnieniem okoliczności, iż pełnomocnik powoda prowadził sprawę przed Sądem pierwszej instancji (tj. 50% stawki).

SSO Andrzej Kubica SSO Andrzej Sobieszczański SSO Aneta Łazarska