Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 28 września 2015 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 28 września 2015 roku

sprawy z wniosku Z. R.

z udziałem A. K., J. L.

o dział spadku i zniesienie współwłasności

na skutek apelacji uczestnika A. K.

od postanowienia Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb. z dnia 12 marca 2015 roku, sygn. akt I Ns 426/15

postanawia: uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Piotrkowie Trybunalskim pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania za instancję odwoławczą.

SSO Grzegorz Ślęzak

SSO Arkadiusz Lisiecki SSR Lucyna Szafrańska

Sygn. akt II Ca 430/15

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Rejonowy w Piotrkowie Trybunalskim, cytuję:

„1. dokonał działu spadku po S. K. synu Z. i B. , zmarłym dnia 19 października 1993r. wP.oraz po K. K. (1) z domu K. córce P. i M., zmarłej w dniu 15 czerwca 2003r. w P. i zniesieniósł współwłasność nieruchomości położonej w P., przy ul (...) oznaczonej w ewidencji gruntów nr działek:

-nr (...) o powierzchni (...) ha , -nr (...) o powierzchni (...) ha , -nr (...) o powierzchni (...) ha , dla której jest urządzona księga wieczysta w Sądzie Rejonowym w P. (...) , według podziału fizycznego ustalonego postanowieniem wstępnym z dnia 30 lipca 2013r w ten sposób , że :

a/. działkę nr (...) szczegółowo wyżej opisaną przyznał na współwłasność Z. R. córce S. i K. oraz J. L. córce M. i M. po 1/2 części na rzecz każdej z nich ;

b/. działki nr nr : (...) ,(...)- szczegółowo wyżej opisane przyznał na wyłączną własność A. K. syna S. i M.;

2.zasądził tytułem dopłaty od A. K. na rzecz Z. R. kwotę 27 177,00 zł, płatną w terminie 10 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia z ustawowymi odsetkami w razie uchybienia terminowi płatności;

2. zasądził tytułem dopłaty od A. K. na rzecz J. L. kwotę 27.177,00 zł, płatną w terminie 10 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia z ustawowymi odsetkami w razie uchybienia terminowi płatności;

3. ustanowił na rzecz każdoczesnego właściciela działki nr (...) opisanej w punkcie 1 postanowienia położonej w P. przy ul (...) służebność studni polegającą na możliwości korzystania z niej , dostępu obciążającego nieruchomość oznaczoną nr działki (...) położonej w P. przy ul (...) opisanej w punkcie 1 postanowienia;

4. ustanowił na rzecz każdoczesnego właściciela działki nr (...) położonej w P. przy ul (...) opisanej w punkcie 1 postanowienia służebność hydroforu polegającą na możliwości korzystania z niego , dostępu , obciążającego nieruchomość oznaczoną nr działki (...) położonej w P. przy ul (...) opisanej w punkcie 1 postanowienia;

5.ustalił, iż każdy uczestnik ponosi koszty swego udziału sprawie” – koniec cytatu.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły przytoczone poniżej ustalenia i zarazem rozważania Sądu Rejonowego:

Postanowieniem z dnia 14 sierpnia 1986r w sprawie I Ns 580/85 Sąd Rejonowy w P. stwierdził , iż S. K. nabył z dniem 1 stycznia 1985r własność nieruchomości położonej w P. przy ul. (...) oznaczonej w ewidencji gruntów nr działki (...) o powierzchni (...) m2, mającej urządzoną księgę wieczystą w Sądzie Rejonowym w P. kw (...). W tym postępowaniu żona S. K. K. K. (1) nie brała udziału.

S. K. w dacie nabycia własności aż do swojej śmierci pozostawał w związku małżeńskim z K. K. (1), który został zawarty (...)

S. K. zmarł 19 października 1993 r. Postanowieniem Sądu Rejonowego w P. z dnia 27 X 2010r. w sprawie I Ns 1052/10 stwierdzono, iż spadek po S. K. synu Z. i B. zmarłym dnia 19 X 1993r na podstawie ustawy nabyli: żona K. K. (1) oraz dzieci: A. K., Z. R. i M. K. po ½ części każdy z nich.

Postanowieniem z dnia 1 sierpnia 2006 w sprawie INs 685/06 Sąd Rejonowy w P. stwierdził iż spadek po K. K. (1) zmarłej 15 czerwca 2003r. nabyły córki Z. R. i M. K. po 1/2 części każda z nich.

Uczestniczka M. K. zmarła w dniu 28 listopada 2014r. a jej spadkobierczynią zgodnie z aktem poświadczenia dziedziczenia jest córka J. L..

Nieruchomość położona w P. przy ul (...) należącej za życia S. K. została zabudowana budynkiem gospodarczym, który następnie po jego śmierci strony tj. A. K. i Z. R. dostosowały do prowadzenia działalności gospodarczej oraz do celów mieszkalnych .

Prócz dokonanych nakładów na częściach zajmowanych przez w/w strony na części wnioskodawczyni dokonał też nakłady uczestnik A. K. w postaci zadaszenia nad wejściem do części gospodarczej, wykucie 4 otworów okiennych i czterech parapetów betonowych, wykonanie łazienki z prysznicem i sedesem oraz szamba , o łącznej wartości 7999 zł.

Strony dokonały podziału nieruchomości do użytkowania w ten sposób, że wnioskodawczyni i M. K. użytkowały część od ulicy (...) do ściany budynku kotłowni oraz do ściany oddzielającej część gospodarczą od części mieszkalnej zajmowanej przez A. K. i w linii prostej do ul (...) wg dzielącego ogrodzenia . Pozostała część nieruchomości była użytkowana przez A. K..

Na części zajmowanej przez A. K. znajduje się hydrofor w kotłowni natomiast studnia jest w części pozostałych współwłaścicielek . Poza tym każda część posiada własne szambo oraz dostęp do energii elektrycznej.

Działka nr (...) o powierzchni (...) m2 położona w P. przy ul (...) uległa podziałowi na działki: (...),(...) , (...) .Następnie działka (...) podzieliła się na działki (...) (...)), (...). Natomiast działka (...) podzieliła się na działki (...), (...)

Decyzją Prezydenta Miasta P. z dnia 7 listopada 2012r nr (...) działki nr (...) z mocy prawa przeszły na własność Gminy Miasta P. oraz zostało wypłacone współwłaścicielom odszkodowanie w kwotach:

działka (...)- kwota 9 138,05 zł;

działka (...) -kwota 4 039,98 zł;

działka (...)-kwota 1 442,85 zł. Łączna kwota odszkodowania wyniosła kwotę 14 621 zł za powierzchnię (...) m2.

Wartość nieruchomości oznaczonej nr (...) ,(...) (wg prawidłowego podziału działka nr (...) to działki (...)) wynosi 142 860.00 zł.

Wartość nieruchomości oznaczonej nr (...) i (...) (wg prawidłowego podziału działka (...) wskazana przez biegłego to działki (...) a działka nr (...) to wg prawidłowego podziału działka nr (...)) wynosi 91 229,00 zł.

Wartość rynkowa nieruchomości wynosi 234 089,00 zł.

Fizyczny podział budynku mieszkalnego i działki był możliwy po wykonaniu ściany grubości 12cm od poziomu stropu do przykrycia dachu aby powstała pionowa płaszczyzna od fundamentu do przykrycia dachu dzieląca budynek na dwie odrębne części.

Takie prace zostały wykonane przez uczestnika A. K. po wydaniu postanowienia wstępnego określającego sposób podziału.

Działka podlegająca podziałowi stanowiła majątek wspólny małżonków S. i K. K. (1), toteż udziały stron w postępowaniu w zakresie dzielonej nieruchomości wynoszą: - A. K. 2/16 części, Z. R. 7/16 części, M. K. a obecnie jej następczyni prawna J. L. 7/16 części. Aktualnie strony zajmują części nieruchomości tak jak podzieliły ją do korzystania (działka nr (...) o powierzchni (...) ha) - Z. R. J. L., działki nr (...) (o pow. (...) ha) i (...) (o pow. (...) ha) -A. K.

Zważywszy, iż kwestia sposobu podziału została unormowana postanowieniem wstępnym z dnia 30 lipca 2013 r. to przedmiotem rozstrzygnięcia była kwestia finansowego rozliczenia stron w związku z dokonanym podziałem.

Wartość określoną przez biegłego w zakresie poszczególnych grup działek Sąd Rejonowy pomniejszył o wartość przyznanego odszkodowania za przejęte działki. Odliczając od wartości nieruchomości wskazanej dla Z. R. i J. L. tj. od kwoty 142 860,00 zł kwotę odszkodowania wypłaconą za działkę (...) w kwocie łącznej 13 178,03 zł pozostała kwota 129 681,03 zł.

Odliczając od wartości nieruchomości wskazanej dla A. K. tj. od kwoty 91 229 zł kwotę odszkodowania wypłaconą za działkę (...) w kwocie 1 442,85 zł pozostała kwota 89 786,15 zł.

Łączna wartość nieruchomości podlegającej podziałowi wynosi zatem kwotę 219.468,12 zł. Zważywszy , iż udział 1/8 części uczestnika wynosi kwotę 27.433,52 zł a uzyskał majątek o wartości 89.786,15 przeto pozostała kwota po pomniejszeniu jej o nakłady w wysokości 7 999,00zł na nieruchomość pozostałych stron jest w wysokości 54 353,63 zł i o taką wartość jest uczestnik zobowiązany uiścić dopłatę dla stron łącznie czyli dla każdej ze stron tj. wnioskodawczyni i uczestniczki po 27177,00.

Kwestia sporną był udział uczestnika w nieruchomości objętej działem spadku. Zdaniem uczestnika uważał, że jest on współwłaścicielem w 1/4 części nieruchomości która stanowi wyłączną własność S. K.. Takie stanowisko w ocenie Sądu Rejonowego nie zasługuje na aprobatę.

Sąd Rejonowy podniósł, iż do swojej śmierci S. K. pozostawał w zawiązku małżeńskim z K. K. (1). Dlatego nie ma podstaw do twierdzenia , że osoby te miały wyłączoną wspólność ustawową. Ponadto jeśli termin zasiedzenia kończy się w chwili gdy dane osoby są małżonkami wówczas nieruchomość wchodzi do wspólności majątkowej małżeńskiej, nie prowadzi to do wzruszenia postanowienia o zasiedzeniu, gdyż nie było przedmiotem badania w tamtym postępowaniu a małżonka nie brała w nim udziału.

Ponadto wprawdzie nieruchomość posiada księgę wieczystą jednakże nadal są w niej ujawnione osoby poprzednich właścicieli przed zasiedzeniem a zatem nie można mówić tu o rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych.

W takiej sytuacji przyjęcie, że nieruchomość ulegająca podziałowi stanowi wspólność majątkową małżeńską K. i S. K. jest w pełni uprawnione.

Kolejna kwestia podnoszona w tym postępowaniu to pożytki i nakłady, które ze swej natury powinny być dokładnie określone kwotowo i udowodnione.

Zważywszy, iż większość nakładów została poczyniona przez osoby, które następnie stały się właścicielem danej części nieruchomości gdzie były one dokonywane , przeto z tej racji nie podlegają rozliczeniu . Sąd Rejonowy uwzględnił nakłady wykonywane przez uczestnika na działce sąsiedniej (przeznaczonej dla wnioskodawczyni i uczestniczki) zważywszy na ich udowodnienie oraz przyznanie prze wnioskodawczynię. Tak ustalona kwota nakładów -7 999,00 zł została przez odliczona od ustalonej dopłaty pomniejszając należne kwoty na rzecz wnioskodawczyni i uczestniczki.

Jak wynika z zeznań stron faktycznie strony podzieliły się na gruncie co do części nieruchomości z których korzystali i korzystają do dziś a zatem przy takim podziale każdy ponosi wydatki i uzyskuje pożytki z wydzielonej do użytku części, uczestnik nie wnosił o dopuszczenie do współposiadania a ponadto należy wskazać, iż kwestia pożytków nie została wykazana i wskazana kwotowo (art. 206, art. 207 k.c.).

W tym stanie rzeczy Sąd Rejonowy przyznając Z. R. i J. | (...) działkę nr (...) o powierzchni (...)ha zasadził na rzecz każdej z nich od uczestnika A. K. dopłatę w kwocie po 27177,00 zł, odraczając termin płatności z uwagi na konieczność zgromadzenia takiej kwoty przez uczestnika, aczkolwiek trwające dłuższy czas postępowanie winno skłaniać do zgromadzenia środków finansowych do rozliczenia. Taka forma dopłaty zapewni realność spłaty należności.

W zakresie mediów wydzielone działki są samodzielne za wyjątkiem studni i hydroforu co spowodowało konieczność ustanowienia służebności na rzecz dostępu do hydroforu przez współwłaścicielki działki nr (...) oraz dostępu do studni dla właściciela działek (...).

Rozstrzygnięcie w tym zakresie uwzględnia opinię biegłego Z. K. oraz spełnia przesłanki art.212 § 1 k.c.

O kosztach postępowania Sąd Rejonowy orzekł w oparciu o przepis art. 520 § 1 kpc.

Apelację od powyższego postanowienia wniósł uczestnik zaskarżając go w całości, zarzucając mu:

1. naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na treść rozstrzygnięcia, a mianowicie art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 618 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie dowolnej, bowiem wybiórczej oceny materiału dowodowego polegającej na:

-

całkowitym pominięciu stanowiska stron co do nakładów poczynionych przez uczestnika A. K., uzgodnionego sposobu rozliczenia pożytków z realizowanej na przedmiotowej nieruchomości działalności gospodarczej prowadzonej przez wnioskodawczynię i uczestniczkę, co skutkowało pominięciem udowodnionych kosztów poniesionych przez uczestnika na wspólną nieruchomość,

-

pominięciu opinii biegłego sądowego Z. K. (2) wskazującego zasadność przeniesienia hydroforu obsługującego budynek gospodarczy z pomieszczenia hydroforni budynku mieszkalnego do pomieszczenia w budynku gospodarczym,

-

pominięcie opinii biegłego sądowego Z. K. (2) wskazującego na zasadność ustanowienia służebności gruntowej korzystania z szamba i rur odprowadzających ścieki oraz umieszczenia okapu dachu kotłowni i dachu garażu o szerokości 1 m lub po tych liniach przesunąć północną i zachodnią granicę działki,

2. nierozpoznanie istoty sprawy poprzez pominięcie skutków, jakie wywołało uchylenie w dniu 27 X 2010 r. - postanowienia z dnia 7 X 1999 r. o stwierdzeniu nabycia spadku po S. K. w związku z postanowieniem 26 IV 1995 r. wykluczającym uczestnika z kręgu spadkobierców po B. K..

Wskazując na powyższe uczestnik wnosił o zmianę postanowienia ustalającego wysokość dopłat ustalonych w kwotach po 27 177,- zł na rzecz wnioskodawczyni oraz uczestniczki ad.1, oraz w części ustanawiającej na rzecz każdoczesnego właściciela działki nr (...) położonej w P. przy ul. (...) służebność hydroforu polegającą na możliwości korzystania z niego, dostępu, obciążającą nieruchomość oznaczoną nr działki (...) położoną w P. przy ul. (...); ewentualnie o uchylenie postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.

W odpowiedzi na apelację wnioskodawczyni wnosiła o oddalenie apelacji uczestnika postępowania A. K. w całości oraz zasądzenie od uczestnika na rzecz wnioskodawcy kosztów postępowania w sprawie, gdyż interesy Z. R. i J. L. są sprzeczne z interesem A. K..

Pełnomocnik uczestnika w piśmie procesowym z dnia 8 lipca br. wskazał, że wnioskodawczyni i uczestniczka zataiły w niniejszym postępowaniu fakt sprzedaży części majątku spadkowego tj. nieruchomości położonej w G. oraz podtrzymał zarzuty apelacji wniesionej przez jego mocodawcę.

Pełnomocnik wnioskodawczyni potwierdziła fakt sprzedaży nieruchomości położonej w G..

Sąd Okręgowy zważył, co następuje: apelacja jest uzasadniona.

Zasadą w obowiązującym stanie prawnym ( art. 1038 § 1 k.c. ) jest, że sądowy dział spadku powinien obejmować cały spadek. Jedynie z ważnych powodów może być ograniczony do części spadku. Natomiast jeśli we wniosku o dział spadku wyraźnie nie zaznaczono, że dotyczy on częściowego działu spadku, to należy rozumieć, że jest to wniosek o dokonanie działu całego spadku. Taka sytuacja ma miejsce w niniejszej sprawie, gdyż wnioskodawczyni wnosząc wniosek nie zaznaczyła, że dotyczy on jedynie części spadku z uwagi na ważny powód. Wobec tak sprecyzowanego wniosku postępowanie w niniejszej sprawie powinno objąć cały majątek spadkowy.

Tymczasem dopiero w postępowaniu przed Sądem II instancji zostało wskazane, że niniejszym postępowaniem powinien być objęty jeszcze jeden składnik, a mianowicie zabudowana nieruchomość stanowiąca własność S. K. położona w miejscowości G.. Pełnomocnik wnioskodawcy na rozprawie potwierdził, że spadkodawca był właścicielem zabudowanej nieruchomości, która została jednak przez córki spadkodawcy sprzedana. Kwestia powyższa wymaga poczynienia ustaleń faktycznych i w związku z powyższym przeprowadzenia stosownego postępowania dowodowego. W sytuacji kiedy okazałoby się, że doszło do skutecznego przeniesienia własności tego składnika majątkowego, to działem spadku powinna być objęta wierzytelność uzyskana przez niektórych ze spadkobierców z tytułu sprzedaży.

Skoro w postępowaniu działowym przed Sądem Rejonowym nie objęto wszystkich składników wchodzących w skład masy spadku, to już z tego powodu zasadnie uczestnik domaga się uchylenia przez Sąd II instancji zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

W ocenie Sądu Okręgowego w sprawie niniejszej Sąd I instancji dokonał błędnej wykładni art. 206 k.c. w związku z oceną zgłoszonego przez uczestnika żądania rozliczenia pożytków jakie uzyskała wnioskodawczyni z tytułu posiadania budynku gospodarczego.

W kwestii rozliczenia pożytków podzielić należy stanowisko wyrażone w uchwale Sądu Najwyższego w sprawie III CZP 88/12. Przepis art. 206 k.c. przewiduje określony ustawowo model współposiadania i korzystania z rzeczy wspólnej. Inny od przewidzianego w ustawie (art. 206 k.c.) sposób współposiadania i korzystania z rzeczy wspólnej np. korzystania przez jednego lub kilku ze współwłaścicieli wyłącznie z określonej części rzeczy wspólnej, współwłaściciele mogą wprowadzić umową (podział quo ad usum) zawartą chociażby w sposób konkludentny albo może zostać określony orzeczeniem sądu. Do naruszenia uprawnień z art. 206 k.c. nie dochodzi nie tylko wówczas, gdy współwłaściciele zawarli porozumienie określające inny od ustawowego sposób korzystania z rzeczy wspólnej albo gdy zostało wydane w tym przedmiocie orzeczenie sądu, ale także wówczas, gdy jeden ze współwłaścicieli zrezygnuje z wykonywania tego uprawnienia na rzecz innego lub innych współwłaścicieli. Brak odpowiednich ustaleń faktycznych, w szczególności dotyczących tego czy współwłaściciele nieruchomości zawarli porozumienie określające inny od ustawowego sposób korzystania z nieruchomości względnie godzili się na określony sposób korzystania z fizycznej części nieruchomości tj. budynku gospodarczego przez wnioskodawczynię, nie pozwala na ocenę, czy mimo błędnej wykładni art. 206 k.c. ostateczne rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego w zakresie zgłoszonego żądania zapłaty wynagrodzenia za korzystanie z tego budynku odpowiadało prawu.

Zasadnie podnosi również w apelacji uczestnik, że Sąd Rejonowy pominął wnioski zawarte w opinii biegłego sądowego Z. K. (2), który to wskazał na celowość przeniesienia hydroforu obsługującego budynek gospodarczy z pomieszczenia w budynku mieszkalnym do pomieszczenia w budynku gospodarczym oraz wskazującego na potrzebę ustanowienia służebności gruntowej korzystania z szamba i rur odprowadzających ścieki.

Skutkiem w/w uchybień musiało być uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania – art. 386 § 4 k.p.c.

Ponownie rozpoznając sprawę obowiązkiem Sądu I instancji będzie wyjaśnić omówione wyżej kwestie. Koniecznym będzie w związku z powyższym przeprowadzenie wniosków dowodowych zgłoszonych przez uczestników postępowania oraz dokonanie ich wyceny.

Nie ma natomiast racji autor apelacji, kiedy to kwestionuje przyjętą przez biegłego sądowego metodę wyceny nakładów jakie poczynił uczestnik na nieruchomość. W ocenie Sądu Okręgowego brak jest podstaw do wyceny tych nakładów wg metody tzw. odtworzeniowej. Przyjęta przez biegłego sądowego Z. K. metoda jest właściwa, albowiem uwzględnia ceny rynkowe.