Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 czerwca 2016 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach, Wydział VI Karny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący SSO Kazimierz Cieślikowski

Sędziowie SSO Grzegorz Kiepura

SSO Arkadiusz Łata (spr.)

Protokolant Agata Lipke

po rozpoznaniu w dniu 21 czerwca 2016 r.

przy udziale Marii Mizery

Prokuratora Prokuratury Rejonowej G.

sprawy M. Z. (1) ur. (...) w G.

syna J. i B.

w przedmiocie wydania wyroku łącznego

na skutek apelacji wniesionej przez oskarżyciela publicznego

od wyroku Sądu Rejonowego w Gliwicach

z dnia 1 lutego 2016 r. sygnatura akt IX K 1177/15

na mocy art. 437 kpk, art. 438 kpk, art. 636 § 1 kpk

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, iż ustala, że skazany M. Z. (1) czynu z art. 209 § 1 kk objętego prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w Gliwicach z dnia 20.03.2012 r. – sygn.. akt IX K 260/11- opisanego w punkcie III części wstępnej dopuścił się w okresach:

-od 24.11.2006 r. do sierpnia 2010 r.;

- od 13.09.2008 r. do sierpnia 2010 r.;

2.  uchyla punkty: 3 i 4 zaskarżonego wyroku i na mocy art. 572 kpk umarza postępowanie o wydanie wyroku łącznego w zakresie kar pozbawienia wolności wymierzonych prawomocnie wyrokami Sądu Rejonowego w Gliwicach:

- z dnia 8.10.2014 r. – sygn.. akt IX K 145/14;

- z dnia 31.07.2015 r. – sygn.. akt IX K 454/15;

3.  w pozostałej części utrzymuje zaskarżony wyrok w mocy;

4.  kosztami procesu za postępowanie odwoławcze obciąża Skarb Państwa.

Sygn. akt VI Ka 459/16

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy stwierdził, co następuje.

Apelacja prokuratora okazała się skuteczna jedynie o tyle, iż w następstwie jej wywiedzenia należało:

1)  zmienić zaskarżony wyrok poprzez ustalenie, że skazany M. Z. (1) czynu z art. 209 § 1 KK objętego prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego Gliwicach z dnia 20 marca 2012r. – sygn. akt XI K 260/11 – opisanego w pkt. III części wstępnej dopuścił się w okresach:

-

od 24 listopada 2006r. do sierpnia 2010r.;

-

od 13 września 2008r. do sierpnia 2010r.;

2)  uchylić punkty: 3 i 4 zaskarżonego wyroku i na mocy art. 572 KPK umorzyć postępowanie o wydanie wyroku łącznego w zakresie kar pozbawienia wolności wymierzonych prawomocnie wyrokami Sądu Rejonowego w Gliwicach:

-

z dnia 8 października 2014r. – sygn. akt IX K 145/14;

-

z dnia 31 lipca 2015r. – sygn. akt IX 454/15.

W pierwszej kolejności należało zwrócić uwagę na błędny i sprzeczny z rzeczywistym stanem rzeczy opis w części wstępnej zaskarżonego wyroku łącznego okresów, w jakich skazany dopuścił się występku z art. 209 § 1 KK, którego dotyczył wyrok Sądu Rejonowego w Gliwicach z dnia 20 marca 2012r. – sygn. akt XI K 260/11 (vide: pkt. III). Sąd orzekający powielił tu bowiem opis zarzutu aktu oskarżenia wniesionego w tejże sprawie i uznał, iż wspomniane przestępstwo miało miejsce w trzech odcinkach czasowych, a mianowicie:

-

od 24 listopada 2006r. do sierpnia 2010r.;

-

od 24 listopada 2006r. do grudnia 2007r.;

-

od lutego 2008r. do sierpnia 2010r.

Tymczasem Sąd Rejonowy w Gliwicach wyrokując w przedmiotowej sprawie zredukował czasokresy uchylania się M. Z. (1) od obowiązku alimentacyjnego do przedziału pomiędzy 24 listopadem 2006r. a sierpniem 2010r – w przypadku uprawnionych: K. Z. i M. Z. (2), a nadto pomiędzy 13 wrześniem 2008r. a sierpniem 2010r. – w odniesieniu do uprawnionego T. Z. (vide: pkt. 1 dyspozycji wspomnianego wyroku, K – 12).

Uchybienie Sądu I instancji w części wstępnej badanego wyroku łącznego w żadnej mierze nie mogło zostać potraktowane w kategoriach oczywistej omyłki pisarskiej, lecz błędu łączącego się z meritum rozstrzygnięcia, a zatem podlegającego korekcie w trybie odwoławczym. Zmiana wprowadzona przez Sąd Okręgowy nie miała przy tym najmniejszego wpływu na problematykę stwierdzenia istnienia zbiegu przestępstw (na gruncie przepisów o karze łącznej w brzmieniu obowiązującym przed datą 1 lipca 2015r.) w zakresie czynu objętego omawianym wyrokiem zapadłym w sprawie o sygn. akt IX K 260/11 oraz czynu, jakiego dotyczył wyrok Sądu Rejonowego w Gliwicach z dnia 7 stycznia 2013r. – sygn. akt IX K 234/12 (punkty: III i IV części wstępnej wyroku łącznego).

Oba wchodzące w rachubę przestępstwa z art. 209 § 1 KK w dalszym ciągu „mieszczą” się przed datą 20 marca 2012r., czyli dniem wydania pierwszego w odniesieniu do nich wyroku (tj. wyroku Sądu Rejonowego w Gliwicach w sprawie o sygn. akt IX K 260/11).

Zmiana ta nie pozostaje nadto w żadnym związku z zagadnieniem okresów odbywania przez skazanego kar pozbawienia wolności wymierzonych w każdej z tych spraw, a tym samym z oceną możliwości oraz dopuszczalności połączenia ich węzłem kary łącznej w oparciu o przepisy obowiązujące od dnia 1 lipca 2015r.

W obliczu niespójności części wstępnej zaskarżonego wyroku łącznego z rzeczywistą treścią orzeczenia „cząstkowego” omówiona modyfikacja była jednakże niezbędna.

Co do zasady natomiast apelacja prokuratora trafna nie jest i na uwzględnienie nie zasługuje.

Skarżący nie ma racji wysuwając tezę o wyłączeniu stosowania reguły przewidzianej regulacją art. 4 § 1 KK w następstwie wejścia w życie przepisu art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 20 lutego 2015r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z dnia 20 marca 2015r., poz. 396).

Przepis art. 4 § 1 KK zawiera normę o charakterze kolizyjnym, zgodnie z którą jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia przestępstwa – stosuje się ustawę nową, jednakże należy stosować ustawę obowiązującą poprzednio, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy. Jest to zarazem norma o znaczeniu fundamentalnym, zawierająca zasadę niedziałania prawa wstecz będącą gwarancją prawną dla sprawcy, iż w wypadku zaostrzenia ustawy po dokonaniu przezeń czynu zabronionego nie zostanie on potraktowany w chwili orzekania gorzej aniżeli w momencie popełnienia przestępstwa. Nie może tym samy dojść do sytuacji „wyłączenia” stosowania powyższej fundamentalnej i gwarancyjnej reguły w drodze przepisu typu przejściowego przewidzianego w ustawie nowelizacyjnej.

Przepis art. 4 § 1 KK pomimo wprowadzenia w życie uregulowań przejściowych obowiązuje zatem w dalszym ciągu i wypowiedziana w nim zasada znajdzie zastosowanie równolegle z normą przejściową, chyba że ustawodawca w ogólności zrezygnuje z istnienia wspomnianej reguły gwarancyjnej, co jest wyobrażalne, lecz co jak dotąd jeszcze nie wystąpiło.

Artykuł 19 ust. 1 ustawy z dnia 20 lutego 2015r. wyłączył stosowanie znowelizowanych przepisów rozdziału IX Kodeksu Karnego (dotyczącego zbiegu przestępstw oraz łączenia kar i środków karnych) do kar prawomocnie orzeczonych przed dniem wejścia tejże ustawy w życie (czyli przed 1 lipca 2015r.). Wyjątek odnosi się natomiast do przypadków, gdy zachodzi potrzeba wymierzenia kary łącznej w związku z prawomocnym skazaniem po wejściu w życie wspomnianej nowelizacji.

W konsekwencji, jeżeli łączeniu podlegają wyłącznie kary orzeczone prawomocnie przed dniem 1 lipca 2015r. to w zakresie problematyki wyroku łącznego oraz kary łącznej zastosowanie znajdują wyłącznie przepisy dotychczasowe. Jeśli natomiast choćby jedno ze skazań „cząstkowych” nastąpiło, albo tylko uprawomocniło się od daty 1 lipca 2015r. to w kwestii kary łącznej i wyroku łącznego winny być – z zasady – zastosowane przepisy „nowe”, lecz z równoczesnym uwzględnieniem reguły z art. 4 § 1 KK.

Innym słowy – w tym ostatnim wariancie zagadnienie względności ustaw podlega miarkowaniu oraz ocenie. Przepisy dotychczasowe znajdą wówczas mimo to zastosowanie, jeśli in concreto okażą się dla skazanego korzystniejsze (względniejsze).

Nie jest przy tym wykluczona możliwość ukształtowania w ramach jednego i tego samego wyroku łącznego kilku kar łącznych, spośród których część orzeczona zostanie wedle zasad obowiązujących przed 1 lipcem 2015r., a część w oparciu o przepisy obowiązujące począwszy od tej daty. Opcji tego rodzaju nie wyłącza ani też nie zakazuje ani art. 4 § 1 KK, ani też art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 20 lutego 2015r., jak również żaden inny konkretny przepis. Zagadnienie względności ustaw musi być zatem rozważane indywidualnie – in concreto – do każdej z osobna wśród kilku kar łącznych wymierzanych na gruncie jednego wyroku łącznego. Tak natomiast – słusznie – postąpił Sąd I instancji.

Przenosząc to wszystko na grunt rozpatrywanej sprawy potrzeba było – według kryteriów obowiązujących przed naprowadzoną wyżej nowelizacją- wyróżnić dwa zbiegi przestępstw.

Pierwszy obejmujący czyny osądzone prawomocnie wyrokami:

-

Sądu Rejonowego w Gliwicach z dnia 26 maja 2009r. – sygn. akt IX K 2286/08;

-

Sądu Rejonowego w Bielsku – Białej z dnia 2 marca 2012r. sygn. akt III K 1155/11,

wskazanymi w pkt. I i II części wstępnej zaskarżonego wyroku łącznego. Oba występki popełnione zostały przed dniem 26 maja 2009r., gdy wydany był pierwszy w stosunku do wieku chronologicznie wyrok.

Zbieg drugi dotyczył występków, za które nastąpiły prawomocne skazania wyrokami Sądu Rejonowego w Gliwicach:

-

z dnia 20 marca 2012r. – sygn. akt IX K 260/11;

-

z dnia 7 stycznia 2013r. – sygn. akt IX K 234/12,

opisanymi w pkt. III i IV części wstępnej wyroku łącznego. Tu datą graniczną limitującą zbieg był dzień 20 marca 2012r.

Przestępstwa, o których mowa w pkt. V i VI części wstępnej (wyroki Sądu Rejonowego w Gliwicach: z dnia 8 października 2014 – sygn. akt IX K 145/14 i z dnia 31 lipca 2015r. – sygn. akt IX K 454/15) nie pozostawały w zbiegu ze sobą ani też z którymkolwiek z pozostałych czynów objętych wcześniejszymi wyrokami „jednostkowymi”.

Kary wymierzone wyrokami z pkt. I i II części wstępnej nie podlegały łączeniu zarówno wedle przepisów „starych”, jak i „nowych”.

W przypadku kary 10 miesięcy pozbawienia wolności orzeczonej w sprawie Sądu Rejonowego w Bielsku – Białej – sygn. akt III K 1155/11 (pkt. II), której wykonanie warunkowo zawieszono, upłynął już okres próby oraz dalszych sześciu miesięcy. Kara ta nigdy już nie będzie mogła zostać wprowadzona do efektywnego wykonania. Karę ograniczenia wolności wymierzoną przez Sąd Rejonowy w Gliwicach w sprawie o sygn. akt IX K 2286/08 (pkt. I) wykonano natomiast w całości.

W rachubę nie wchodziło łączenie owych kar w oparciu o przepisy obowiązujące przed dniem 1 lipca 2015r., gdyż o ile ówczesny przepis art. 92 KK przewidywał obejmowanie karą łączną kar „jednostkowych” wykonanych w części lub nawet w całości, o tyle niedopuszczalne było łączenie kar niepodlegających wykonaniu bądź względem których nastąpiło już zatarcie skazania.

Ta ostatnia uwaga znajduje pełne odniesienie do aktualnego stanu prawnego (obowiązującego z datą 1 lipca 2015r.), a ponadto kara ograniczenia wolności jest obecnie pozbawiona cechy wykonalności – wymaganej regulacją art. 85 § 2 KK w brzmieniu nadanym ustawą z 20 lutego 2015r.

Z kolei, stosowanie do poprzedniej wersji ustawy karnej do połączenia nadawały się kary wymierzone wyrokami wskazanymi w pkt. III i IV części wstępnej rozpatrywanego wyroku łącznego. Nie stało tu bowiem na przeszkodzie odbycie przez M. Z. (1) w całości kary izolacyjnej wymierzonej przez Sąd Rejonowy w Gliwicach wyrokiem z dnia 20 marca 2012r. – sygn. akt IX K 260/11 (pkt. III części wstępnej), a to z uwagi na brzmienie wspomnianego już, a obowiązującego ówcześnie art. 92 KK (uchylonego przez nowelę z dnia 20 lutego 2015r.).

Przepisy aktualne o karze łącznej nie dozwalają natomiast na łączenie kar w pełni wykonywanych. W efekcie kara orzeczona wyrokiem z pkt. III węzłem kary łącznej objęta obecnie zostać nie może.

Kary wymierzone wyrokami Sądu Rejonowego w Gliwicach, o jakich mowa w pkt. V i VI części wstępnej badanego wyroku łącznego, łączeniu na „starych” zasadach nie podlegały, ponieważ – o czym wspomniano uprzednio – czyny, za jakie je orzeczono nie pozostawały w zbiegu realnym w rozumieniu przepisów obowiązujących przed dniem 1 lipca 2015r. Na gruncie przepisów „nowych” - na moment wyrokowania w instancji rozpoznawczej (tj. na dzień 1 lutego 2016r.) – do połączenia nadawały się obie powyższe kary.

Karę 3 miesięcy pozbawienia wolności z wyroku Sądu Rejonowego w Gliwicach z dnia 8 października 2014r. – sygn. akt XI K 145/14 (pkt. V) skazany nadal odbywał: od 24 listopada 2015r. do 22 lutego 2016r., zaś kara 4 miesięcy pozbawienia wolności z wyroku tegoż Sądu z dnia 31 lipca 2015r. – sygn. akt IX K 454/15 (pkt. VI) przypada do odbycia w okresie od 22 kwietnia 2017r. – do 20 sierpnia 2017r.

Sąd I instancji stanął przeto przed wyborem łączenia kar z wyroku z pkt. III i IV według „starych” zasad oraz z wyroku z pkt. III i IV według zasad „nowych” celem objęcia kary łącznej w wyroku łączonym – z korzyścią dla M. Z. (1) – możliwie największej liczby skazań „cząstkowych”, a z drugiej strony – łączenia wyłącznie wedle aktualnych przepisów jedynie kar wymierzonych wyrokiem z pkt. IV, V i VI z pominięciem skazania z wyroku z pkt. III jako wykonanego już w całości.

Sąd merytoryczny zagadnienie to rozwiązał prawidłowo, właściwie stosując regułę z art. 4 § 1 KK.

W wariancie pierwszym (tj. wymierzenia dwóch kar łącznych wedle odmiennych zasad) pierwsza kara łączna (obejmująca kary z pkt. III i IV) wynosiłaby najmniej 1 rok i 2 miesiące pozbawienia wolności (najsurowsza z nich: 1 rok i 2 miesiące, zaś suma obu kar: 2 lata). Druga natomiast (ukształtowana na gruncie skazań z pkt. V i VI) – najmniej 4 miesiące pozbawienia wolności (najsurowsza z nich: 4 miesiące, suma kar: 7 miesięcy).

Do efektywnego odbycia przypadałby wówczas globalnie najmniej 1 rok i 6 miesięcy pozbawienia wolności, zaś karą łączną związana zostałaby również kara „jednostkowa” wykonana w całości (pkt. III).

W wariancie drugim (a zatem orzekania jednej tylko kary łącznej według „nowych” zasad) kara łączna wyniosłaby minimum 1 rok i 2 miesiące pozbawienia wolności (najsurowsza z nich: 1 rok i 2 miesiące, suma trzech kar: 1 rok i 9 miesięcy). Wcześniej skazany odbył zaś 10 miesięcy pozbawienia wolności w ramach kary, która łączeniu by już nie podlegała. Efektywne globalne pozbawienie skazanego wolności zamykałoby się tym samym rozmiarem najmniej 2 lat.

Wariant pierwszy był zatem zdecydowanie korzystniejszy dla M. Z. (1), toteż korzystając z niego Sąd jurysdykcyjny żadnego uchybienia – co do istoty – nie popełnił.

Sytuacja prawna skazanego zmieniła się jednak w czasie orzekania przez Sąd Okręgowy (tj. w dniu 29 czerwca 2016r.) w następnie wywiedzenia apelacji przez oskarżyciela publicznego. Skazanie „cząstkowe” z wyroku Sądu Rejonowego w Gliwicach z dnia 8 października 2014r. – sygn. akt IX K 145/14 (pkt. V części wstępnej wyroku łącznego) utraciło bowiem walor wykonalności. M. Z. (1) karę 3 miesięcy pozbawienia wolności skończył odbywać z dniem 22 lutego 2016r. Kara ta nie podlegała już – zgodnie z aktualnym przepisami – łączeniu.

Także Sąd odwoławczy musiał rozwikłać problem możliwości połączenia – na zasadach obowiązujących obecnie – jedynie kar z wyroków wskazanych w pkt. IV i VI – jako wyłącznie wykonalnych w przedmiotowej sprawie, albo też umorzenia postępowania o objęcie karą łączną w wyroku łącznym skazań „jednostkowych” z wyroków z pkt. V i VI (wobec braku ku temu ustawowych warunków) i „poprzestania” na karze łącznej zbudowanej przez Sąd I instancji na podstawie kar „cząstkowych” orzeczonych wyrokami przedstawionymi w pkt. III i IV części wstępnej zaskarżonego wyroku łącznego.

Zdecydowanie opowiedział się za tą drugą możliwością, korzystając z identycznych kryteriów oceny jak czynił to Sąd merytoryczny.

Oceniając wariant pierwszy, kara łączna musiałaby wynieść najmniej 1 rok i 2 miesiące pozbawienia wolności (najsurowsza z nich: 1 rok i 2 miesiące, suma dwóch kar: 1 rok i 6 miesięcy). Stosując jednakże te same przesłanki, w oparciu o które ukształtował kary łączne Sąd I instancji (tj. zasadę częściowej absorpcji) – kara ta oscylowałaby w granicach 1 roku i 3 miesięcy pozbawienia wolności. Czas rzeczywistego pobytu skazanego w zakładzie karnym uwzględniając kary, jakie łączeniu nie podlegałyby wówczas (z pkt. III – 10 miesięcy oraz z pkt. V – 3 miesiące), wyniosłyby w przybliżeniu 2 lata i 4 miesiące.

W wariancie drugim najkorzystniej dla M. Z. (1) wymierzona kara łączna na gruncie skazań „cząstkowych” z pkt. III i IV mogła wynieść 1 rok i 2 miesiące pozbawienia wolności, a faktycznie wyniosła 1 rok i 6 miesięcy. Doliczając okresy kar niełączonych (z pkt. V – 3 miesiące i z pkt. VI – 4 miesiące) efektywna izolacja więzienna skazanego wyrazi się czasem 2 lat i 1 miesiąca. Karą łączną objęta nadto zostanie jedna z kar wykonanych już w całości (z pkt. III).

Podsumowując – z tego drugiego wariantu skorzystał przeto Sąd Okręgowy, jako względniejszego dla skazanego.

Apelujący nie kwestionował natomiast ani rozmiaru kary łącznej wymierzonej w pkt. 1 dyspozycji zaskarbionego wyroku łącznego, ani też użytej przez Sąd Rejonowy metody jej orzeczenia. Dość zatem powiedzieć, że prawidłowo oceniano tu stopień przedmiotowych związków pomiędzy zbiegającymi się przestępstwami, jak również związków typu podmiotowego z uwzględnieniem opinii o skazanym i postępów w jego resocjalizacji.

W pozostałym zakresie wyrok łączny utrzymany został tym samym w mocy. Kosztami procesu za postępowanie odwoławcze obciążono zaś Skarb Państwa.