Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 czerwca 2016 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów

w składzie:

Przewodniczący: SSO Witold Rękosiewicz

Protokolant: sekretarz sądowy Magdalena Brzezińska

po rozpoznaniu w dniu 16 czerwca 2016 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

przeciwko (...) sp. z o.o. z/s w W.

o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone

I.  Uznaje za niedozwolone i zakazuje (...) sp. z o.o. z/s w W. wykorzystywania w umowach z konsumentami postanowień wzorca umowy o treści:

1.  „Zawiadomienia o zaleganiu Pożyczkobiorcy ze spłatą Pożyczki, stanowiące wezwanie do zapłaty, będą wysyłane listownie za pośrednictwem poczty na adres korespondencyjny Pożyczkobiorcy. Pożyczkodawca będzie podejmował czynności upominawcze i windykacyjne z częstotliwością zgodną z dobrymi obyczajami. Pożyczkobiorca może zostać obciążony kosztami wezwania do zapłaty w następującej wysokości:

a)  15 zł netto (18,45 zł z VAT) za przesłanie pierwszego pisemnego wezwania do zapłaty drogą pocztową w przypadku opóźnienia w spłacie zobowiązania trwającego 7 dni;

b)  15 zł netto (18,45 zł z VAT) za przesłanie drugiego pisemnego wezwania do zapłaty drogą pocztową w przypadku opóźnienia w spłacie zobowiązania trwającego 14 dni;

c)  15 zł netto (18,45 zł z VAT) za przesłanie trzeciego pisemnego wezwania do zapłaty drogą pocztową w przypadku opóźnienia w spłacie zobowiązania trwającego 21 dni;

d)  15 zł netto (18,45 zł z VAT) za przesłanie czwartego pisemnego wezwania do zapłaty drogą pocztową w przypadku opóźnienia w spłacie zobowiązania trwającego 28 dni;

e)  15 zł netto (18,45 zł z VAT) za przesłanie piątego pisemnego wezwania do zapłaty drogą pocztową w przypadku opóźnienia w spłacie zobowiązania trwającego 35 dni”.

2.  „ Jeżeli Pożyczkodawca rozwiążę Umowę Pożyczki w trybie przewidzianym w pkt 7 ppkt 7.7 powyżej, Pożyczkobiorca zobowiązuje się na pierwsze żądanie Pożyczkodawcy zapłacić Pożyczkodawcy wszystkie kwoty pieniężne wynikające z niniejszej umowy, tj. (…) e) Pierwszą opłatą w wysokości 15 zł netto (18,45 zł z VAT) za pisemne wezwanie do zapłaty w przypadku opóźnienia trwającego 7 dni, o czym Pożyczkobiorca zostanie poinformowany listem wysłanym za pośrednictwem poczty na adres korespondencyjny Pożyczkobiorcy oraz na jego adres email, które zostanie dokonane w 7 dniu od ostatniego dnia Okresu Pożyczki; drugą opłatą w wysokości 15 zł netto (18,45 zł z VAT) za pisemne wezwanie do zapłaty w przypadku opóźnienia trwającego 14 dni, o czym Pożyczkobiorca zostanie poinformowany listem wysłanym za pośrednictwem poczty na adres korespondencyjny Pożyczkobiorcy oraz na jego adres email, które zostanie dokonane w 14 dniu od ostatniego dnia Okresu Pożyczki; trzecią opłatą w wysokości 15 zł netto (18,45 zł z VAT) za pisemne wezwanie do zapłaty w przypadku opóźnienia trwającego 21 dni, o czym Pożyczkobiorca zostanie poinformowany listem wysłanym za pośrednictwem poczty na adres korespondencyjny Pożyczkobiorcy oraz na jego adres email, które zostanie dokonane w 21 dniu od ostatniego dnia Okresu Pożyczki; czwartą opłatą w wysokości 15 zł netto (18,45 zł z VAT) za pisemne wezwanie do zapłaty w przypadku opóźnienia trwającego 28 dni, o czym Pożyczkobiorca zostanie poinformowany listem wysłanym za pośrednictwem poczty na adres korespondencyjny Pożyczkobiorcy oraz na jego adres email, które zostanie dokonane w 28 dniu od ostatniego dnia Okresu Pożyczki; piątą opłatą w wysokości 15 zł netto (18,45 zł z VAT) za pisemne wezwanie do zapłaty w przypadku opóźnienia trwającego 35 dni, o czym Pożyczkobiorca zostanie poinformowany listem wysłanym za pośrednictwem poczty na adres korespondencyjny Pożyczkobiorcy oraz na jego adres email, które zostanie dokonane w 35 dniu od ostatniego dnia Okresu Pożyczki”.

II.  Zasądza od (...) sp. z o.o. z/s w W. na rzecz Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów kwotę 60 zł (sześćdziesiąt) tytułem kosztów zastępstwa procesowego.

III.  (...) sp. z o.o. z/s w W. kwotą 600 zł (sześćset) tytułem stałej opłaty sądowej od pozwu i nakazuje pobranie tej kwoty od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Kasa Sądu Okręgowego w Warszawie.

IV.  Zarządza publikację prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym na koszt (...) sp. z o.o. z/s w W..

SSO Witold Rękosiewicz.

Sygn. Akt XVII AmC 2854/14

UZASADNIENIE

Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Prezes UOKiK, powód) pozwem z 31 lipca 2014 r. (data nadania) wniósł o uznanie za niedozwolone i zakazanie (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. (pozwany) wykorzystywania w umowach z konsumentami postanowień ujętych w pkt 6.2 oraz 7.9 lit. wzorca umownego pod nazwą „Umowa pożyczki nr …” stosowanego przez pozwanego w prowadzonej działalności gospodarczej w brzmieniu szczegółowo przytoczonym w pozwie oraz zasądzenie na rzecz powoda kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W ocenie powoda kwestionowane postanowienia stosowanego przez pozwanego wzorca umownego są sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają interesy konsumentów poprzez ustanowienie zryczałtowanych opłat za czynności windykacyjne w wysokości wygórowanej, niewspółmiernej i nie odzwierciedlającej kosztów ponoszonych w związku z podejmowaniem tych czynności. Stanowią więc niedozwolone klauzule umowne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. Zdaniem powoda, koszty osobowe dotyczące osób zajmujących się obsługą tego typu wezwań stanowią jeden z elementów kosztów stałego działania przedsiębiorstwa, dlatego też zawyżenie opłat za wezwanie stanowi przerzucenie kosztów prowadzonej działalności gospodarczej na konsumentów.

Drugie wymienione w pozwie postanowienie rodzi w nieuzasadniony sposób obowiązek ponoszenia opłat egzekucyjnych przez osoby niezalegające z płatnościami.

Powyższe postanowienia, jak wskazuje powód, narażają konsumentów na ponoszenie wygórowanych kosztów wezwań do zapłaty należności z tytułu umowy pożyczki.

Pozwany (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości. Wskazując nietrafność przedstawionych przez Prezesa UOKiK argumentów strona pozwana podniosła, że opłata w wysokości 15 zł tylko w części pokrywa rzeczywisty koszt obsługi osobowej i nie stanowi dodatkowego źródła dochodu pożyczkodawcy. Wysokość kosztów osobowych wezwania wynika z indywidualnego podejścia do każdego pożyczkobiorcy . Koszty osobowe wystawienia każdego wezwania są zmienne, ponieważ każde wezwanie poprzedzone jest wielokrotnym zawiadamianiem dłużników o zaległości w spłacie pożyczki, np. telefonicznie czy za pomocą poczty elektroniczne, za co nie są pobierane dodatkowe opłaty, a czynności te generują dodatkowe koszty.

Odnosząc się do zarzutów powoda dotyczących drugiego postanowienia pozwany stwierdził, że nie daje mu ono uprawnienia do żądania opłaty za czynności windykacyjne, które nie zostały wykonane i nie daje podstaw do ich naliczania po wypowiedzeniu umowy przez którąkolwiek ze stron. Dodał, że w okresie obowiązywania wzorca zawierającego kwestionowane postanowienie nie rozwiązał żadnej umowy pożyczki bez wypowiedzenia z przyczyn wymienionych w pkt 7.7 lit. a-e, więc nie pobrał żadnej opłaty za czynności windykacyjne.

Ustalona we wzorcu umownym opłata jest adekwatna do kosztów wynikających z czynności, za które jest pobierana. Nie dochodzi więc do ukształtowania obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami. Ponadto pozwany wskazał, że zgodnie z doktryną i przyjętym orzecznictwem do naruszenia interesów konsumentów rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję jego praw i obowiązków w stosunku obligacyjnym, co nie ma miejsca w niniejszej sprawie.

Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów ustalił, co następuje:

Pozwany – (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. prowadzi działalność gospodarczą polegająca m. in. na udzielaniu krótkoterminowych pożyczek konsumentom. Przy zawieraniu umów z konsumentami pozwany wykorzystuje wzorzec zatytułowany „Umowa pożyczki nr …”, zawierający zakwestionowane przez powoda klauzule umowne o treści szczegółowo ujętej w pozwie (okoliczność bezsporna).

Powyższy stan faktyczny został ustalony przez Sąd w oparciu o twierdzenia stron, a także na podstawie odpisu wzorca umowy załączonego do pozwu.

Sąd Okręgowy w Warszawie zważył, co następuje:

W myśl przepisu art. 232 k.p.c. strony postępowania obowiązane są przedstawiać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Natomiast zgodnie z treścią art. 233 § 1 k.p.c. Sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Ponadto zgodnie z przepisem art. 6 k.c. ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne.

Bezspornym jest, iż pozwany w prowadzonej działalności gospodarczej wykorzystuje przytoczone w pozwie postanowienia umowne. W odpowiedzi na pozew pozwany temu nie zaprzeczył. Nie zarzucił też niezgodności cytowanych postanowień z treścią wykorzystywanego w prowadzonej działalności wzorca umownego.

W związku z tym, na podstawie art. 230 k.p.c. Sąd uznał te okoliczności za przyznane. Pozwany nie twierdził również, iż kwestionowane postanowienia są przedmiotem uzgodnień z konsumentami przed podpisaniem umowy z wykorzystaniem wzorca zawierającego kwestionowane w pozwie postanowienia.

W postępowaniu o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone przedmiotem oceny Sądu jest, czy zawarte we wzorcach, kwestionowane postanowienia kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz czy skutkiem tego dochodzi do rażącego naruszenia interesów konsumentów. Nie dotyczy to jednak postanowień regulujących główne świadczenia stron, jak cena lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Decydujące znaczenie dla abuzywności tych postanowień ma fakt, czy zostały uzgodnione w sposób indywidualny. W przedmiotowej sprawie, jak wskazano powyżej, nie mamy do czynienia z uzgodnieniem indywidualnym.

Zgodnie z brzmieniem art. 385 ¹ § 1 k.c. przesłankami abuzywności postanowień wzorca umownego jest również ich sprzeczność z dobrymi obyczajami i rażące naruszenie interesów konsumenta. Istotą dobrych obyczajów jest szeroko rozumiany szacunek dla drugiego człowieka. W stosunkach z konsumentami powinien wyrażać się on właściwym informowaniem o wynikających z umowy uprawnieniach, niewykorzystywaniem uprzywilejowanej pozycji profesjonalisty przy zawieraniu umowy i jej realizacji, rzetelnym traktowaniu konsumenta jako równorzędnego partnera umowy. Za sprzeczne z dobrymi obyczajami można więc uznać działania zmierzające do niedoinformowania, dezorientacji, wywołania błędnego przekonania u konsumenta, wykorzystania jego niewiedzy lub naiwności, ukształtowania stosunku zobowiązaniowego niezgodnie z zasadą równorzędności stron (tak M. Śmigiel – Wzorce umowne s. 360). Chodzi więc o działanie, które potocznie określane jest jako nieuczciwe, nierzetelne, odbiegające in minus od przyjętych standardów postępowania.

Klauzula generalna wyrażona w art. 385 ¹ § 1 k.c. uzupełniona została listą niedozwolonych postanowień umownych zamieszczoną w art. 385 ³ k.c. Obejmuje ona najczęściej spotykane w praktyce klauzule uznane za sprzeczne z dobrymi obyczajami zarazem rażąco naruszające interesy konsumenta. Ich wspólną cechą jest nierównomierne rozłożenie praw, obowiązków czy ryzyka między stronami prowadzące do zachwiania równowagi kontraktowej. Są to takie klauzule, które jedną ze stron (konsumenta) z góry w oderwaniu od konkretnych okoliczności stawiają w gorszym położeniu. Wyliczenie to ma charakter niepełny, przykładowy i pomocniczy. Jego funkcja polega na tym, że zastosowanie we wzorcu umowy postanowień odpowiadających wskazanym w katalogu znacząco ułatwić ma wykazanie, że spełniają one przesłanki niedozwolonych postanowień umownych objętych klauzulą generalną art. 385 ¹ § 1 k.c. W razie wątpliwości ciężar dowodu, że dane postanowienia nie spełniają przesłanek klauzuli generalnej spoczywa na przedsiębiorcy – art. 385 ¹ § 4 k.c. Aby uchylić domniemanie, że klauzula umowna, zgodna z którąś z przykładowych klauzul wymienionych w art. 385 ³ k.c. jest niedozwolonym postanowieniem umownym należy wykazać, że została ona uzgodniona indywidualnie lub, że nie kształtuje praw i obowiązków konsumentów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy mimo swego „niedozwolonego” brzmienia tzn. nie spełnia przesłanek z art. 385 ¹ § 1 k c . Dopiero po wykazaniu tej drugiej okoliczności może dojść do uchylenia domniemania abuzywności.

Zaznaczyć należy, iż prowadzona przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, na podstawie art. 479 ³⁶ k.p.c. kontrola postanowień wzorca umowy ma charakter abstrakcyjny i dotyczy literalnej treści zawartych we wzorcu kwestionowanych postanowień.

Z powyższych względów na uwagę nie zasługuje twierdzenie pozwanego, że opłata w wysokości 15 zł netto tylko częściowo pokrywa rzeczywisty koszt sporządzenia pisemnego wezwania do zapłaty. Przedstawione w celu udowodnienia tego twierdzenia wydruki elektroniczne, dotyczące wybranych pożyczkobiorców nie stanowią dowodu co do rzeczywistej wysokości kosztów ponoszonych przez pozwanego we wszystkich przypadkach, w których spełnione są warunki uzasadniające skierowanie do pożyczkobiorcy pisemnego wezwania do zapłaty. W postanowieniach wzorca umownego stosowanego przez pozwanego brak informacji, które uzasadniałyby ustalenie opłaty za każde wezwanie pocztowe do zapłaty w wysokości 15 zł. Brak przedstawienia przez pozwanego szczegółowej kalkulacji ustalenia zryczałtowanej opłaty w takiej wysokości prowadzi do wniosku, że została ona ustalona w sposób dowolny, bez analizy kosztów. W związku z tym, zdaniem Sądu, ustalenie opłaty za każde wezwanie na poziomie 15 zł netto nie znajduje uzasadnienia w kosztach wykonywanych przez pozwanego czynności i z tego względu jest bezpodstawne.

Ponadto okoliczność, że pozwany w rzeczywistości nie stosował kwestionowanych przez powoda postanowień pozostaje bez wpływu na prowadzoną w niniejszym postępowaniu, w sposób abstrakcyjny, ocenę ich abuzywnego charakteru.

W świetle powyższego należy zgodzić się z powodem, iż wysokość ustalonej we wzorcu umownym w sposób jednostronny opłaty nie znajduje uzasadnienia w rzeczywistych kosztach sporządzenia i wysłania do pożyczkobiorcy wezwania, oraz w treści przedstawionych przez pozwanego dowodów.

Opłatę, która została ustalona w wysokości nie mającej umotywowania w kosztach związanych z realizacją czynności, za których wykonanie jest nakładana, należy uznać za nieuzasadnioną, wygórowaną i nastawioną na uzyskanie przez pozwanego dodatkowego przychodu. Narzucanie konsumentom znajdującym się często w sytuacji przymusowej w jednostronnie sformułowanym wzorcu umownym postanowień uprawniających przedsiębiorcę do pobierania opłat w wysokości nieuzasadnionej i wygórowanej, bez możliwości uzgodnień indywidualnych w tym zakresie, jest przejawem wykorzystywania przez pozwanego posiadanej pozycji silniejszej strony umowy i uprzywilejowanej pozycji profesjonalisty. Stanowi również potwierdzenie zarzutów, iż kwestionowane postanowienia spełniają określone w art. 385 ¹ § 1 k.c. przesłanki klauzuli niedozwolonej. Kształtują bowiem obowiązki konsumentów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają interesy konsumentów. Zobowiązują konsumentów w każdym przypadku opóźnienia się z zapłatą, bez względu na przyczyny opóźnienia, do ponoszenia opłat w zryczałtowanej wysokości, niepowiązanej z rzeczywistymi kosztami ponoszonymi przez pozwanego w związku ze wystosowaniem wezwania.

Mając na uwadze powyższe okoliczności Sąd Okręgowy uznał, iż kwestionowane postanowienia wzorca umownego stosowanego przez pozwanego stanowią niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. i na podstawie art. 479 ⁴² § 1 k.p.c. zakazał ich wykorzystywania w stosunkach z konsumentami.

O obciążeniu pozwanego stałą opłatą sądową od pozwu orzeczono na podstawie art. 26 ust 1 pkt 6 w zw. z art. 113 ust. 1 oraz art. 96 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 28.07.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. nr 167, poz. 1398).

O zasądzeniu na rzecz powoda kosztów zastępstwa procesowego orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. stosownie do wyniku sporu.

Publikację prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym na koszt pozwanego zarządzono na zasadzie art. 479 ⁴⁴ k.p.c.

SSO Witold Rękosiewicz.