Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III AUa 1122/15

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 czerwca 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący:

SSA Dariusz Płaczek

Sędziowie:

SSA Marta Fidzińska - Juszczak (spr.)

SSO del. Krzysztof Hejosz

Protokolant:

st. sekr. sądowy Ewa Dubis

po rozpoznaniu w dniu 7 czerwca 2016 r. w Krakowie

sprawy z wniosku Powiatu (...)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w C.

przy udziale zainteresowanej T. J.

o zwrot nienależnie wypłaconych świadczeń

na skutek apelacji organu rentowego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w C.

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie Wydziału VIII Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 27 marca 2015 r. sygn. akt VIII U 692/14

I. o d d a l a apelację,

II. zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w C. na rzecz Powiatu (...) kwotę 528,22 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt III AUa 1122/15

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 27 marca 2015 r. Sąd Okręgowy w Krakowie Wydział VIII Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną przez Powiat (...) decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w C. z dnia 20 marca 2014 r. w ten sposób, że stwierdził, że nie jest on zobowiązany (jako następca prawny Zakładu (...)w O.) do zwrotu kwoty nienależnie pobranych świadczeń przez byłą pracownicę T. J. za okres od dnia 2 grudnia 1995 r. do 31 marca 2014 r. wraz z odsetkami oraz zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na rzecz Powiatu (...) kwotę 330,44 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Jako bezsporne Sąd Okręgowy uznał, że pismem z dnia 7 listopada 1995 r. (...)w O. złożył do ZUS wniosek o rentę inwalidzką dla T. J., przedkładając m.in. zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu z dnia 2 listopada 1995 r., w którym, w pkt 4 zatytułowanym „dodatkowe informacje (uwagi)” brak było informacji o przebywaniu T. J. na urlopach bezpłatnych. Decyzją z dnia 20 grudnia 1995 r. organ rentowy przyznał T. J. prawo do renty inwalidzkiej trzeciej grupy od dnia 2 grudnia 1995 r. Do ustalenia wysokości świadczenia organ rentowy uwzględnił 20 lat i 5 miesięcy okresów składkowych oraz 8 miesięcy okresów nieskładkowych, a także 3 lata i 11 miesięcy okresów uzupełniających. W dniu 12 lutego 2014 r. T. J. wystąpiła z wnioskiem o przeliczenie świadczenia rentowego przedkładając zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu datowane na 31 stycznia 2014 r., w którym (...) w O. podał w pkt. 2b druku zatytułowanym „przebywała na urlopach bezpłatnych w okresie od”, że T. J. w okresach od dnia 24 października 1975 r. do 31 grudnia 1978 r., od dnia 28 kwietnia 1979 r. do 5 maja 1979 r., od dnia 16 października 1980 r. do 20 października 1980 r., od dnia 18 listopada 1982 r. do 19 listopada 1982 r. i od dnia 1 sierpnia 1984 r. do 17 sierpnia 1984 r. przebywała na urlopach bezpłatnych. Na skutek przeprowadzonej procedury wyjaśniającej, organ rentowy ustalił że ubezpieczona przebywała na urlopach bezpłatnych w okresach podanych w Rp-7 z dnia 31 stycznia 2014 r. i w konsekwencji w dniu 17 marca 2014 r. wydał decyzję o przeliczeniu jej renty od dnia 1 lutego 2014 r. Do ustalenia wysokości świadczenia uznał 17 lat i 2 miesiące okresów składkowych, 3 lata i 8 miesięcy okresów nieskładkowych oraz 4 lata i 2 miesiące okresów uzupełniających. Zaliczenie okresu urlopu wychowawczego do stażu pracy oraz wyłączenie okresów urlopów bezpłatnych wykazanych w druku Rp-7 z dnia 31 stycznia 2014 r., spowodowało obniżenie wysokości świadczenia rentowego T. J. i po stwierdzeniu nadpłaty jej renty, zaskarżoną w niniejszej sprawie decyzją z dnia 20 marca 2014 r. organ rentowy zobowiązał pracodawcę (...)w O. o zwrot nienależnie wypłaconych świadczeń za okres od dnia 2 grudnia 1995 r. do 31 marca 2014 r. w kwocie 3.528,92 zł, a także odsetek za okres od dnia 12 stycznia 1999 r. do 31 marca 2014 r. w kwocie 2.843,70 zł. Zaś uchwałą Rady (...)w O. Nr. (...) z dnia 10 września 2014 r. zlikwidowano (...)w O., a Powiat (...) jest jego następcą prawnym.

W tak ustalonym stanie faktycznym sprawy Sąd Okręgowy powołując art. 84 ust. 1, 2 i 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 121 ze zm.) przyjął, że odwołanie zasłużyło na uwzględnienie. Pobranie nienależnych świadczeń przez T. J. – wskutek nie wyłączenia ze stażu pracy jej okresów urlopu bezpłatnego – nie było wynikiem tylko błędnego działania pracodawcy i podania nieprawdziwych danych. Sąd Okręgowy podkreślił, że nie należy mylić danych nieprawdziwych z danymi niekompletnymi. Zaś odpowiedzialność płatnika składek na podstawie art. 84 ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wynika z nieprawdziwości przekazanych danych, a nie z ewentualnego przekazania danych niekompletnych. W tym ostatnim przypadku, to na organie rentowym spoczywa bowiem obowiązek zgromadzenia dokumentów niezbędnych do wydania decyzji. Analiza treści dokumentacji załączonej do wniosku o rentę dla T. J. z dnia 7 listopada 1995 r., a w szczerości zaświadczenia Rp-7 z dnia 2 listopada 1995 r., w ocenie Sądu Okręgowego, w żaden sposób nie pozwala przyjąć, że taki charakter miały dane zawarte w tym dokumencie. Formularz Rp-7 (zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu) z dnia 2 listopada 1995 r. nie zawiera bowiem rubryki dotyczącej korzystania przez T. J. z urlopu bezpłatnego. Pkt. 4 w.w. druku „dodatkowe informacje” jest niejednoznaczny i nie zawiera konkretnego wskazania o konieczności podania okresów przebywania na urlopie bezpłatnym. Tym samym postępowaniu(...) w O. nie można przypisać świadomego działania, czy też rażącego niedbalstwa. Jakkolwiek zaświadczenie Rp – 7 z dnia 2 listopada 1995 r. posiada niekompletne dane, to jednak winą za ten stan rzeczy nie może być obarczony (...)w O.. Pracodawca wypełnił bowiem druk Rp-7 zgodnie z wskazaniami poszczególnych rubryk. Informacja zawarta na odwrocie druku, nie zawiera pouczenia w przedmiocie wypełnienia pkt. 4. Płatnik składek, nie może być zatem obarczany odpowiedzialnością za niedokładności w opracowaniu wzoru druku Rp-7 ustalonego przez ZUS. W konsekwencji w okolicznościach przedmiotowej sprawy nie może być mowy o przekazaniu nieprawdziwych danych w rozumieniu art. 84 ust. 6 ustawy systemowej. Tym bardziej, że to na organie rentowym spoczywa obowiązek zgromadzenia dokumentów niezbędnych do wydania decyzji i w żadnym przypadku nie jest zwolniony z dokładnego, merytorycznego zbadania kierowanej do niego dokumentacji, w tym zaświadczeń Rp-7. Skoro druk Rp-7 z 2 listopada 1995 r. nie zawierał rubryki wskazującej na konieczność podania okresów przebywania na urlopach bezpłatnych, to dla jednoznacznego ustalenia owych okoliczności organ rentowy winien wezwać płatnika do przedstawienia dodatkowych dokumentów celem weryfikacji danych zawartych w Rp-7. Tego jednak organ rentowy nie uczynił. W konsekwencji Sąd Okręgowy na podstawie art. 477^{(
14)} § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję. Zaś motywując rozstrzygnięcie o kosztach postępowania powołał się na art. 98 § 1 k.p.c. oraz § 2 ust. 1, 2 i § 11 ust. 2 w zw. z § 2 ust. 1-2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 490 ze zm.) i zasądził na rzecz Powiatu (...) kwotę 330,44 zł, stanowiącą trzykrotność kwoty minimalnego wynagrodzenia w sprawach o świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia emerytalnego, uznając iż suma ta jest zgodna z niezbędnym nakładem pracy, charakterem sprawy i wkładem pracy radcy prawnego w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia, a także uwzględnia wydatki związane z koniecznością przejazdu do Sądu w wysokości 150,44 zł.

Apelację od wyroku wywiódł Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C.. Zaskarżając go w całości zarzucił naruszenie art. 84 ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 121 ze zm.) poprzez jego błędną interpretację, a także sprzeczność zaskarżonego wyroku z zebranym materiałem dowodowym i wniósł o jego zmianę i oddalenie odwołania.

W uzasadnieniu apelujący podniósł, że dyspozycja przepisu art. 84 ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych obejmuje także zaniechanie przekazania informacji m.in. o urlopach bezpłatnych pracownika, albowiem mają one wpływ na wysokość wypłacanego świadczenia. Apelujący podkreślił, że pracodawca ma pełną wiedzę o urlopach bezpłatnych, których udzielał, zatem brak przekazania informacji w tym zakresie można traktować jako rażące niedbalstwo. Zresztą zgodnie z § 7 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 20 listopada 1974 r. w sprawie świadectw pracy i opinii (Dz. U. Nr 45, poz. 269), w świadectwie pracy oprócz innych danych, winny być zamieszczone m.in. informacje o okresie korzystania z urlopu bezpłatnego. Ponadto zarówno były pracodawca T. J., jak i ona sama wnioskując o rentę, zobowiązali się przedłożyć świadectwo pracy w późniejszym terminie. Zaś organ rentowy opierając się na dobrej wierze bazuje na dokumentach sporządzonych przez pracodawcę i nie miał powodów do kwestionowania ich treści.

W odpowiedzi na apelację Powiat (...) wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego. Podniósł przy tym, że ustalenia faktyczne oraz wywody Sądu pierwszej instancji są prawidłowe. W dacie składania wniosku o rentę dla T. J. ustalony przez organ rentowy druk formularza Rp-7 nie zawierał żadnych wskazówek ani wymagań w przedmiocie podania informacji o korzystaniu prze pracownika z urlopu bezpłatnego. Nie można więc winić pracodawcy za niepodanie tych danych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie, albowiem podniesione w niej zarzuty nie są trafne.

W pierwszym rzędzie należy zauważyć, że Sąd pierwszej instancji błędnie określił stronę niniejszego postepowania – Starostwo (...)w O.. W istocie jednostką samorządu terytorialnego (jednocześnie i osobą prawną – art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 5 czerwca 1988 r. o samorządzie powiatowym – tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r., poz. 1445, ze zm.) jest Powiat (...), a zarząd powiatu (w skąd którego wchodzą starosta, wicestarosta i pozostali członkowie) nie ma samodzielnej zdolności sądowej, gdyż jest tylko organem wykonawczym powiatu (art. 26 ust. 1 ustawy o samorządzie powiatowym). Jednakże uchybienie to nie miało znaczenia dla ważności niniejszego postepowania, albowiem brak zdolności sądowej starostwa nie prowadził do pozbawienia możności działania w sprawie Powiatu (...), ani nie niweczy jego skuteczności, gdyż w sprawie i tak występowało Starostwo (...) w O., czyli jednostka, za pomocą której Powiat (...) wykonuje swoje zadania i która reprezentuje Powiat (...) na zewnątrz (art. 33 i art. 34 ust. 1 ustawy o samorządzie powiatowym, podobnie Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 21 lutego 2011 r., III Ca 1400/10, LEX nr 1713755).

Przechodząc do merytorycznej oceny zasadności zaskarżonego wyroku należy stwierdzić, że okoliczności faktyczne w niniejszej sprawie były w zasadzie bezsporne i zostały prawidłowo przedstawione przez Sąd Okręgowy. Z okoliczności tych wynika, że T. J. Była pracownikiem (...)w O. (po którego likwidacji następcą prawnym jest Powiat (...)), a od dnia 2 grudnia 1995 r. pobierała rentę. Wysokość tego świadczenia była ustalona m.in. w oparciu o zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu Rp-7 z dnia 2 listopada 1995 r., w którym nie podano informacji, że przebywała ona na urlopach bezpłatnych. W konsekwencji wysokość renty T. J. została zawyżona, co zostało przez organ rentowy dostrzeżone dopiero w lutym 2014 r., kiedy wystąpiła ona o przeliczenie świadczenia rentowego i przedłożyła aktualne zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu Rp-7 z dnia 31 stycznia 2014 r., w którym informacja o korzystaniu z urlopu bezpłatnego została zawarta.

Na aprobatę zasługują również rozważania i wywody prawne Sądu pierwszej instancji. Jak trafnie zauważył Sąd Okręgowy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, jakkolwiek przepisy § 7 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 20 listopada 1974 r. w sprawie świadectw pracy i opinii (Dz. U. Nr 45, poz. 269 ze zm.) oraz art. 97 § 2 k.p., przewidywały obowiązek zamieszczenia w zaświadczeniu o zatrudnieniu i wynagrodzeniu informację o korzystaniu przez pracownika z urlopu bezpłatnego oraz urlopu wychowawczego, to jednak wypełniony i wydany w dniu 2 listopada 1995 r. przez (...) w O. formularz tego druku w ogóle nie zwierał rubryk dotyczących korzystania przez ubezpieczonego z urlopu bezpłatnego. Za taki nie można bowiem uznać pkt 4 tego druku zatytułowanego „dodatkowe informacje (uwagi)”.

Przepis art. 84 ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 121 ze zm.), dla obciążenia płatnika składek lub innego podmiotu obowiązkiem zwrotu nienależnie wypłaconych świadczeń wraz z odsetkami wymaga, aby pobranie nienależnych świadczeń zostało spowodowane przekazaniem przez niego nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczenia lub ich wysokość. Tymczasem sporne zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu z dnia 2 listopada 1995 r., zawierało wyczerpującą adnotację w każdym polu druku i wskazywało wszystkie dane, jakie winny się znajdować w tym dokumencie. Należy też podkreślić, że organ rentowy przyznając T. J. rentę w decyzji z dnia 20 grudnia 1995 r. dysponował również innymi jej dokumentami pracowniczymi i nie kwestionował ich prawidłowości czy też niekompletności zawartych w nich danych. Jak zauważył Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku z dnia 6 marca 2013 r. (III AUa 124/13, LEX nr 1289786), odpowiedzialność płatnika składek na podstawie art. 84 ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wynika z nieprawdziwości przekazanych danych, a nie z ewentualnego przekazania danych niekompletnych. W tym ostatnim przypadku, to na organie rentowym spoczywa obowiązek zgromadzenia dokumentów niezbędnych do wydania decyzji. Jest on też obowiązany, jako organ podejmujący decyzje, do kontroli przedstawionych mu dokumentów. Nic nie stało na przeszkodzie aby przed wydaniem decyzji o przyznaniu T. J. świadczenia rentowego organ rentowy, wobec braku danych w druku Rp-7 z dnia 2 listopada 1995 r. w przedmiocie korzystania z urlopu bezpłatnego w ramach czynności wyjaśniających wezwał zakład pracy do wyjaśnienia oraz podania informacji o ewentualnym korzystaniu przez ubezpieczoną z urlopu bezpłatnego. Tym bardziej, że z treści § 20 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz. U. Nr 10, poz. 49 ze zm.), nie wynika, aby zawarte w zaświadczeniu o zatrudnieniu i wynagrodzeniu, wystawionym według wzoru ustalonego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (Rp-7), dane miały wiążący charakter dla organu rentowego i nie podlegały kontroli tego organu przy podejmowaniu decyzji o przyznaniu świadczeń emerytalno-rentowych oraz ustalaniu ich wysokości. Zaświadczenie takie nie jest dokumentem urzędowym w rozumieniu art. 244 § 1 i 2 k.p.c., gdyż podmioty wydające takie zaświadczenia nie są organami wykonującymi zadania z zakresu administracji państwowej, a tylko dokumenty wystawiane przez te organy stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, jako organ uprawniony do przyznawania świadczeń z ubezpieczeń społecznych i ustalania ich wysokości ma zatem obowiązek dokonania kontroli przedłożonego zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu (Rp -7) stanowiącego nie dokument urzędowy, a prywatny. Trzeba też mieć na uwadze wynikający z art. 7 k.p.a. i ciążący także na organach rentowych obowiązek podejmowania wszelkich czynności niezbędnych do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy, przy uwzględnieniu interesu społecznego i słusznego interesu obywateli. Rozpoznając wniosek o przyznanie świadczenia emerytalnego lub rentowego organ rentowy powinien zatem rozważyć, czy do wniosku dołączono wszystkie niezbędne dokumenty, a zawarte w tych dokumentach dane wystarczają do podjęcia decyzji w kwestii prawa ubezpieczonego do dochodzonego świadczenia i jego wysokości. Jeśli nie - powinien zażądać dostarczenia brakujących dokumentów i wyjaśnić wątpliwości wynikające z analizy zawartych w nich informacji. W konsekwencji w orzecznictwie sądów powszechnych dominuje słuszny pogląd, zgodnie z którym organ rentowy odpowiedzialny za wypłatę świadczeń z ubezpieczeń społecznych nie jest zwolniony z dokładnego, merytorycznego zbadania kierowanej do niego dokumentacji. Jeśli więc pobranie nienależnych świadczeń spowodowane było nie tylko błędem pracodawcy, ale i organu rentowego, nie można żądać od płatnika składek zwrotu tychże świadczeń (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2015 r., II UK 127/14, LEX nr 1666018 oraz powołane tam orzecznictwo).

W rozpoznawanej sprawie mamy w istocie do czynienia z przekazaniem przez pracodawcę prawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczenia, lecz niepełnych z punktu widzenia organu rentowego, co było jednak konsekwencją głównie odmiennego w treści druku zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu, który nie przewidywał pola dla wskazania okresu korzystania z urlopu bezpłatnego. Natomiast warunkiem zastosowania przepisu art. 84 ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych jest, aby pobranie nienależnych świadczeń zostało spowodowane wyłącznie przekazaniem przez pracodawcę nieprawdziwych danych tego rodzaju. Organ rentowy nie może się w takim stanie faktycznym powołać na to, że nie dysponował innymi informacjami, z których wynikałyby okresy przebywania przez ubezpieczoną na urlopie bezpłatnym, a pełną i rzetelną dokumentację winien otrzymać od pracodawcy, sam przy tym ograniczając się do biernego oczekiwania czy ona zostanie przedstawiona. Pogląd taki oznaczałby zwolnienie organu rentowego z obowiązku zbierania i weryfikacji dowodów przedkładanych celem uzyskania prawa do świadczeń.

W konsekwencji Sąd Apelacyjny podziela stanowisko Sądu pierwszej instancji, że brak jest podstaw do obciążenia Powiatu (...) obowiązkiem zwrotu nienależnie pobranych świadczeń przez T. J. w trybie art. 84 ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Z tych względów Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i orzekł jak w sentencji, zaś o kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na zasadzie art. 98 § 1 i 2 k.p.c. oraz rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 490 ze zm.).

III AUa 1122/15

Podstawa prawna:

Powołane przepisy:

Korekty wprowadzone przez SAOS:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia

WYROK

UZASADNIENIE